Rozdział ten poświęcony jest omówieniu zjawiska powstawania, zmiany i badania stereotypów płciowych. Przedstawiona jest również ich struktura, funkcje i ogólne właściwości. Omówienie powyższych kwestii tworzy podstawy teoretyczne dla badań empirycznych stereotypowych płciowo zachowań, jednocześnie przybliżając kulturowe rozumienie pojęcia kobiecości i męskości.
1. Ogólne właściwości
„Stereotyp to swoisty poznawczy efekt kategoryzacji ludzi, który przypisuje poszczególnym jednostkom – członkom danej kategorii- określone, odpowiednio wyselekcjonowane cechy osobowości lub zachowań” (Chlewiński, 1992, s. 11).
Stereotyp jest zazwyczaj trwały, nieelastyczny i odporny na zmiany, przekazywany jest jednostce w procesie wychowania, a na kategorie, z którymi stereotyp jest związany, narzucone są sądy wartościujące oraz pozytywne lub negatywne emocje (Polkowska, Potocka- Hoser i Kurcz, 1992, za: Kwiatkowska, 1999).
Stereotypy rodzaju są więc uproszczonymi sądami i koncepcjami na temat cech i zachowań jednostek reprezentujących kategorie męskie lub kobiece, podzielanymi przez ogół społeczeństwa (Brannon, 2001; Mandal, 2000).
Stereotypy płciowe opisują zazwyczaj przeciętnego mężczyznę lub przeciętną kobietę, nie powinny być więc podstawą dla tworzenia charakterystyki indywidualnej jednostki. Błędne jest też założenie, że kobiety i mężczyźni posiadają jedynie cechy typowe dla swojej płci, ponieważ zarówno męskie, jak i kobiece cechy występują u przedstawicieli przeciwnej płci. Niefunkcjonalne byłoby również traktowanie kategorii płciowej jako zbioru niezmiennych cech, ani kobiety bowiem, ani mężczyźni nie wykazują tej samej cechy w tym samym natężeniu w różnych sytuacjach (Mandal, 2000). Stereotypizacja może być więc procesem zarówno niezwykle użytecznym, jak i prowadzącym do wielu zniekształceń i błędnych uogólnień.
Stereotypy związane z płcią funkcjonują na różnych poziomach, z których najważniejsze to:
- stereotypy cech związanych z płcią, czyli konstelacje cech psychicznych i właściwości behawioralnych, które w danej kulturze przyporządkowywane są częściej reprezentantom jednej z płci (np. związane z uczuciowością, ciepłem i wrażliwością u kobiet czy z pewnością siebie, niezależnością u mężczyzn).
- stereotypy ról płciowych, czyli przekonania na temat, jakie aktywności odpowiednie są dla kobiet, a jakie dla mężczyzn (obejmują przede wszystkim role związane z podziałem obowiązków zawodowych, jak np. opiekowanie się dziećmi jako rola kobieca, oraz zajmowaniem różnych stanowisk organizacyjnych, jak np. pełnienie służby wojskowej u mężczyzn) (Mandal, 2000).
2. Struktura stereotypów
Stereotypy związane z płcią mają złożoną, wielopoziomową strukturę. Najbardziej znanym w literaturze przedmiotu opisem struktury stereotypów rodzaju jest ujęcie Kay Deaux i Laurie L. Lewis (1983, 1984, za: Mandal, 2000), które wyodrębniają cztery komponenty rodzaju:
- komponenta cech osobowości zawierająca po 8 cech dla każdej z płci (m. in. emocjonalność, delikatność, ciepło w relacjach z innymi jako cechy kobiece oraz niezależność, kompetencja i wiara w siebie jako cechy męskie),
- komponenta ról społecznych obejmująca po 4 charakterystyki (kobieta jest źródłem wsparcia emocjonalnego, zarządza domem, opiekuje się dziećmi, odpowiada za urządzenie domu, mężczyzna jest głową domu, utrzymuje finansowo rodzinę, jest przywódcą, jest odpowiedzialny za domowe naprawy),
- komponenta wyglądu zewnętrznego składająca się z 4 określeń dla każdej płci
( delikatny głos, schludność, wdzięk i miękkość ruchów jako cechy wyglądu kobiet i wysoki, silny, krzepki, szeroki w ramionach jako cechy wyglądu mężczyzn),
- komponenta zawodu zawierająca po 5 przypadków (zawody typowo kobiece to: terapeuta, telefonistka, logopeda, nauczycielka w szkole podstawowej, pielęgniarka, natomiast zawody typowo męskie to: kierowca ciężarówki, agent ubezpieczeniowy, instalator telefonów, chemik, burmistrz miasta).
Badania Deaux i Lewis (1984, za: Mandal, 2000) pokazały, że informacje o jednej komponencie stereotypu związanego z płcią mogą implikować wnioskowanie o innych komponentach, przy czym najsilniej związane ze sobą były komponenta zawierająca informacje o cechach z komponentą roli oraz orientacją heteroseksualną. Porównania korelacyjne wskazują też na silny związek komponenty wyglądu fizycznego z innymi. Okazało się również, że komponenty stereotypu męskiego były ze sobą silniej połączone niż komponenty stereotypu kobiecego, co może wiązać się z jego większą spójnością i określonością (Mandal, 2000). Powyższe badania przeprowadzane były jednak na gruncie amerykańskim, tak więc można je uogólniać tylko na populację Amerykanów.
W mojej pracy zdecydowałam się na podział stereotypu rodzaju na dwa komponenty: typowe płciowo cechy osobowości oraz zachowania, czyli aktywności charakterystyczne dla mężczyzn lub kobiet. Zaplanowałam też zbadanie związku między tymi zmiennymi.
Typowe płciowo cechy osobowości przyjęłam za Kuczyńską ( 1992):
- cechy kobiece to: wrażliwy, troskliwy, angażujący się w sprawy innych, łagodny, kokieteryjny, dbający o swój wygląd, gospodarny, mający poczucie estetyki, gderliwy, czuły, uczuciowy, wrażliwy na potrzeby innych, zdolny do poświęceń, delikatny, naiwny,
- cechy męskie to: dominujący, niezależny, rywalizujący, nastawiony na sukces, mający siłę przebicia, łatwo podejmujący decyzje, arogancki, mający dobra kondycję fizyczną, z poczuciem humoru, mający zdolność przekonywania, pewny siebie, samowystarczalny, eksperymentujący w życiu seksualnym, sprytny, otwarty za świat zdarzeń zewnętrznych.
Zachowania typowe rodzajowo wyodrębniłam poprzez przedstawienie studentom uczelni wrocławskich listy różnych zachowań przygotowanych uprzednio i poproszenie ich o ocenę ich typowości ze względu na płeć. Etapy analizy uzyskanych danych opisane zostały w rozdziale V pracy.
3. Aspekt treściowy stereotypów
Współczesne stereotypy rodzaju, jakkolwiek podlegające ciągłym zmianom, wywodzą się prawdopodobnie z przekonań zrodzonych w XIX wieku, w epoce wiktoriańskiej. Welter (1978, za: Brannon, 2001) opisuje funkcjonujący w tych czasach Kult Prawdziwej Kobiecości przypisujący pierwszorzędną wagę czterem atrybutom, bez których według tej ideologii, życie kobiet pozbawione było prawdziwego znaczenia. Te podstawowe cechy, które powinny charakteryzować kobietę, to pobożność, czystość, uległość i domatorstwo. Kobieta uchodziła więc za z natury religijną, nie interesującą się seksem, słabą, zależną, poświęcającą się domowi i wychowaniu dzieci. Mężczyznę spostrzegano jako przeciwieństwo kobiety, czyli aktywnego, niezależnego, nieokrzesanego i silnego, o wysokiej pozycji, nastawionego na osiągnięcie sukcesu. Ten zespół cech Pleck (1984, za: Brannon, 2001) nazwał Modelową Męską Tożsamością.
Odrzucenie tradycyjnych ról i podważenie funkcjonujących stereotypów płci nastąpiło co prawda już w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, jednak współczesne badania wykazują, że zestaw podstawowych cech typowego przedstawiciela każdej z płci pozostaje niezmieniony. Wszelkie opisy kobiet i mężczyzn skupiają się na dwóch wiązkach cech:
- „niezależność- kompetencja”, czyli agresywność, siła, traktowanie stosunków interpersonalnych jako środka do celu, asertywność, instrumentalizm,
- „ciepło- ekspresja emocjonalna” związana ze spontanicznością, brakiem racjonalnej kalkulacji przy realizowaniu celów osobistych, dbaniem o dobro innych ludzi, prospołecznością (Deaux, Kite, 2002; Kwiatkowska, 1999).
Również w badaniach przeprowadzonych na przedstawicielach 30 różnych narodowości (Williams i Best, 1992, za: Deaux, Kite, 2002) przypisywanie poszczególnych cech mężczyznom i kobietom wykazywało dużą zbieżność. Mężczyzn postrzegano zwykle jako silniejszych, bardziej aktywnych, mających potrzebę sukcesu, dominacji i niezależności, natomiast kobiety postrzegano jako dążące do nawiązywania więzi, mające potrzebę szacunku, zajmujące się wychowaniem.
Strykowska (1992, za: Kwiatkowska, 1999) podkreśla wagę cech wyglądu zewnętrznego wchodzącego w skład stereotypów płci: kobieta to osoba poruszająca się z wdziękiem, delikatna, posiadająca miły głos, mężczyzna to osobnik wysoki, silny, szeroki w ramionach.
Jako że ogólne stereotypy kobiet i mężczyzn nie biorą pod uwagę specyficznych cech charakteryzujących określone grupy, tworzy się kategorie precyzyjniej opisujące poszczególne podgrupy. Istnieje więc wiele podtypów, zarówno stereotypu kobiety, jak i mężczyzny. Deaux, Winton, Crowley i Lewis (1985, za: Deaux, Kite, 2002) wyróżniają cztery wyraźne podtypy kobiet: obiekt seksualny, kobieta robiąca karierę zawodową, gospodyni domowa i sportsmenka oraz mężczyzn: biznesmen, sportsmen, pracownik fizyczny i macho.
Szczególnie interesujące, bo przeprowadzone na gruncie polskim, są badania Kwiatkowskiej (1999) grupy pracujących nauczycieli zdobywających wykształcenie wyższe w systemie studiów zaocznych. Zdaniem badanych, typowa Polka to Dama z domieszką cech katolicko- narodowych, a typowy Polak to Dżentelmen z domieszką kawalerskiej fantazji. Na podstawie analizy wyników wyodrębniono trzy podtypy Polki i dwa podtypy Polaka. Postać Damy znalazła odzwierciedlenie w:
- Polce Tradycyjnej, wykazującej się tradycyjnymi wartościami, pełniącej tradycyjne role, miłej, łagodnej, empatycznej, podporządkowanej mężczyźnie, dbającej o polską i katolicką rodzinę,
- Polce Uprzywilejowanej, której wiedzie się lepiej niż kobietom w innych krajach, nie gorzej niż mężczyznom,
- Polce Ambitnej, której głównym celem jest realizacja własnych ambicji zawodowych.
Polak - Dżentelmen przedstawiony został jako Głowa Rodziny i Partner Życiowy, w obu rolach troszczący się o kobiety i dzieci, przy czym jako Głowa Rodziny na sposób autokratyczny, a jako Partner Życiowy demokratycznie.
Okazało się jednak, że kobiety i mężczyźni zgodni są tylko co do istnienia Polki Tradycyjnej; mężczyźni poza tym uważają kobiety polskie za uprzywilejowane damy, zajmujące wysoką pozycję w społeczeństwie, kobiety postrzegają siebie jako ambitne, niezależne, nastawione na sukces zawodowy. Autostereotyp Polaków- mężczyzn to właśnie mężczyzna jako Głowa Rodziny lub Partner Życiowy, odpowiedzialny za sprawy rodziny, taki obraz mężczyzny nie znajduje jednak odzwierciedlenia w oczach polskich kobiet. Powyższe wyniki uprawniają do zastanowienia się nad konsekwencjami takiego stanu rzeczy- zarówno mężczyźni, jak o kobiety mogą mieć problemy z definiowaniem własnej osoby jako reprezentanta płci, do której przynależą, jak również odnajdywaniem własnego miejsca w społeczeństwie (Kwiatkowska, 1999).
Większość badań wykazuje, że podtypy kobiet są zazwyczaj nieco wyraźniejsze niż podtypy mężczyzn (Deaux, Kite, 2002).
Męski stereotyp jest bardziej skrajny od kobiecego zarówno pod względem cech fizycznych, jak i społecznych, mężczyźni są również przedmiotem większej stereotypizacji niż kobiety (Brannon, 2001), co może się wiązać z dość dużymi zmianami występującymi w sposobie postrzegania kobiecości podczas ostatnich 50 lat przy dość małej w porównaniu uwadze poświęcanej stereotypowi męskiemu.
4. Aspekt afektywny stereotypów
Cechy typowe płciowo nie są postrzegane jako neutralne, generalnie wyżej ceniona jest zdolność do autonomicznego funkcjonowania, a orientacji instrumentalnej reprezentowanej przez mężczyzn przypisuje się wyższą wartość niż orientacji ekspresyjnej kobiet, uważanej za charakterystyczną dla kobiet (Kwiatkowska, 1999).
Z badań Nicholsona (1993, za: Kwiatkowska, 1999) przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii wynika, że uczniowie częściej zakłócają tok lekcji, jeśli nauczycielką jest kobieta, niż przy nauczycielu- mężczyźnie. Uczniowie pracują też pilniej i dokładniej spełniają polecenia nauczyciela płci męskiej niż żeńskiej. Badania Trzebińskiej (1994, za: Kwiatkowska, 1999), przeprowadzone na gruncie polskim, potwierdzają te wyniki, wprowadzając jednak pewne warunki. Okazało się, że uczniowie wyżej oceniali eksperymentatora- mężczyznę, jeśli sytuacja skłaniała do posługiwania się stereotypami, natomiast wyższe oceny otrzymała eksperymentatorka, kiedy aktywizowano schematy intelektualne, to znaczy prowokujące do racjonalnego przetwarzania informacji. Tak więc, kiedy sytuacja powoduje odwoływanie się do stereotypów, są one bardziej korzystne dla mężczyzn, jednak w sytuacji konieczności „przepracowania” informacji dotyczących sprawności zadaniowej kobiet i mężczyzn, wynik tego procesu jest bardziej korzystny dla kobiet. Zdaniem Trzebińskiej wynika to z faktu, że uczniowie w codziennym życiu obserwują przede wszystkim pracę kobiet, wnioskują więc, że to one przede wszystkim są zdolne do sprawnego działania (Trzebińska, 1994, za: Kwiatkowska, 1999).
Sprawę waluacji stereotypowych cech i zachowań komplikuje fakt, że kobiety i mężczyźni mogą różnić się między sobą opiniami na temat wagi czy wartości poszczególnych właściwości. Na przykład badanie Edmondsa i Cahoona (1993, za: Brannon, 2001), w którym kobiety i mężczyźni oceniali opinie wygłaszane przez osoby obu płci, wykazało, że kobiety bardziej negatywnie stereotypizują mężczyzn- mężczyźni oceniali kobiece sądy trafniej, niż to robiły kobiety w stosunku do męskich opinii, poza tym przypisywały mężczyznom większe uprzedzenia wobec kobiet niż oni faktycznie wykazywali.
Istotne jest również, że afekt związany ze stereotypami kobiecymi jest dużo łatwiej przenoszony na poszczególne kobiety niż afekt związany ze stereotypami męskimi na poszczególnych mężczyzn. Fakt ten wyjaśniany jest m. in. tym, że kobiety jako należące do zdewaluowanej kategorii płciowej są przez innych i siebie same spostrzegane jako „zbiorowość” w przeciwieństwie do mężczyzn, którzy postrzegani są przez siebie i innych jako grupa składająca się z indywidualnych jednostek (Lorenzi- Cioldi i Doise, 1994, za: Kwiatkowska, 1999).
Niezależnie od płci, jednostka nie stereotypizuje samej siebie tak silnie, jak innych. Mimo wyznawania stereotypowych przekonań na temat rodzaju człowiek gotowy jest odstępować od tych reguł odnośnie siebie samego (Williams, Best, 1990, za: Brannen, 2001).
5. Funkcje stereotypów
- podstawową funkcją wszystkich stereotypów, w tym stereotypów rodzaju, jest ułatwianie procesów poznawczych, ponieważ nie uwzględniają wszystkich indywidualnych szczegółów, co pozwala ludziom generalizować myślenie na całą klasę jednostek zamiast uwzględniać odmienność każdej z nich. Takie uproszczenie może być konieczne dla dzieci, dla których zbyt trudne jest szczegółowe przetwarzanie dużej ilości informacji (Brannon, 2001),
- funkcja komunikacyjna stereotypu, umożliwia komunikowanie się w obrębie własnej grupy (Chlewiński, 1992, za: Kwiatkowska, 1999),
- stereotypy płciowe poprzez kategoryzację i porządkowanie obrazu świata umożliwiają upraszczanie informacji dostępnych człowiekowi, zaspokajają więc potrzebę wyjaśniania oraz możliwość przewidywania zachowań reprezentantów każdej z płci (Mandal, 2000),
- zgodnie z teoriami tożsamości społecznej (Tajfel, Turner, 1979, za: Mandal, 2000) stereotypy są podstawą procesu samoidentyfikacji jednostki, to między innymi ze stereotypów kobiecości i męskości ludzie czerpią informacje o własnym „ja”,
- stereotypy rodzaju jako systemy zbiorowych przekonań są częścią społeczno- kulturowej struktury, jednym z aspektów zbiorowej wiedzy, czyli obecnych w niej idei, mitów, religii, zwyczajów, nauki. Większość z nich przekazywana jest przez język w procesie komunikacji i edukacji, współcześnie w dużej mierze przez mass media (Mandal, 2000),
- stereotypy płci mogą stanowić racjonalne uzasadnienie stereotypowego podziału zajęć lub nierównego rozkładu władzy, charakterystycznego dla wielu społeczeństw, czyli sprawowania kontroli jednej grupy nad drugą (Brannon, 2001; Kwiatkowska, 1999),
- w literaturze z zakresu nurtów antyfeministycznych mówi się o stereotypach rodzaju jako o podtrzymujących status quo systemu kulturowego, w którym kobiety za cenę władzy i prestiżu zyskują możliwość skłonienia mężczyzn do pracy na rzecz wspólnoty społecznej (Dench, 1998).
6. Formowanie się stereotypów
Badania wykazują, że proces przyswajania stereotypów rozpoczyna się u dzieci około drugiego roku życia, a kończy ok. 7, 8 roku, już więc u trzylatków można zauważyć pewne przejawy stereotypizowania płci. Jest to jednak zjawisko bardzo złożone, o czym świadczy na przykład fakt, że dzieci uczą się najpierw rozumieć własny rodzaj, a dopiero potem poznają stereotyp rodzaju charakterystyczny dla płci przeciwnej. Jeszcze oceny badanych sześciolatków były stereotypowe tylko w stosunku do dzieci tej samej płci (Martin, Wood, Little, 1990, za: Brannon, 2001), natomiast dzieci starsze dokonywały ocen stereotypowych wobec reprezentantów obu płci. Prawdopodobnie dziecko nabywa wiedzę na temat stereotypów rodzaju i zachowań typowych dla obu płci, zanim jest w stanie zrozumieć koncepcję stałości płci w czasie (Deaux, Kite, 2002). Nabywanie stereotypów płciowych jest procesem ciągłym- w miarę rozwoju dziecka stopniowo zwiększa się ilość zdobywanych i przyswajanych przez nie informacji. Wzorzec rozwoju stereotypów został opracowany przez Martina i jego współpracowników (Martin, Wood, Little, 1990, za: Brannon, 2001); najpierw dziecko poznaje cechy i zachowania kojarzone tylko z jednym z rodzajów, takie jak np. ulubione zabawki. Na drugim etapie uczy się pośrednich skojarzeń dla zachowań przyporządkowanych pierwszemu rodzajowi, na trzecim poznaje pośrednie skojarzenia charakterystyczne dla obu kategorii płciowych, potrafi dokonywać stereotypowych ocen zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
Komunikaty na temat rodzaju docierające do dziecka są złożone i wieloaspektowe, pochodzą z ogromnej ilości źródeł socjalizacyjnych, najważniejsze z nich to:
- rodzina, na którą składają się rodzice, rodzeństwo, dalsi krewni. Rodziny różnią się pod wieloma względami, które mają wpływ na formowanie się stereotypu rodzaju u dziecka- pochodzeniem etnicznym, statusem ekonomicznym, tym, czy matka pracuje zawodowo itp.,
- szkoła, która odgrywa rolę przede wszystkim w ugruntowywaniu wcześniej wykształconych stereotypów,
- środki masowego przekazu, w szczególności telewizja, której wpływ jest większy od wpływu szkoły. Prawdopodobnie, im częściej dziecko ogląda telewizję, tym bardziej ugruntowuje sobie stereotypy płciowe (Deaux, Kite, 2002).
Stereotypy podtrzymywane są dzięki zjawisku tzw. „pozornej korelacji”, które polega na błędnym dostrzeganiu zależności pomiędzy dwoma zdarzeniami lub jej przecenianiu (Meehan, Janik, 1990, za: Brannon, 2001). Na przykład dzieci zapamiętują więcej obrazków, na których postacie wykonują czynności zgodne ze stereotypem niż takie, na których wykonują czynności niestereotypowe lub neutralne.
Zdolność do elastycznego stosowania stereotypów wzrasta wraz z wiekiem (Biernat, 1991, za: Brannon, 2001), osoby starsze stają się bardziej skłonne do dopuszczania wyjątków od istniejących reguł związanych z postrzeganiem rodzajów.
Różnice w ocenianiu szczególnie widoczne są u dzieci młodszych; bardziej pozytywne cechy przypisywane są własnej płci, a cechy bardziej negatywne- płci przeciwnej. Chłopcy są w myśleniu bardziej schematyczni niż dziewczynki, a dzieci czarnoskóre (w Stanach Zjednoczonych) są mniej schematyczne niż dzieci białe, nie zauważono natomiast żadnego wpływu pochodzenia społecznego (Deaux, Kite, 2002).
7. Zmiana stereotypów
Pomimo dużej siły i stabilności stereotypów, można zauważyć, że oczekiwania co do mężczyzn i kobiet zmieniły się w ciągu ostatniego półwiecza. Na kierunek tych zmian istotny wpływ miały ruchy feministyczne, dzięki którym osłabł tradycyjny stereotyp kobiety. Aktualnie można mówić o dwóch funkcjonujących stereotypach kobiecości: tradycyjnym i nowoczesnym, zawierającym niektóre stereotypowe cechy męskie (np. ambicję, pewność siebie, agresywność) (Mandal, 1994, 2000). Prawdopodobnie więc kobieta, aby być kobiecą, może wykazywać się tylko niektórymi cechami kobiecymi. Mężczyzna natomiast powinien posiadać większość lub wszystkie cechy męskie, aby pozostać męskim. Niektórzy badacze wskazują jednak na fakt powstania alternatywnego męskiego stereotypu, tzw. „soft man”, opiekuńczego i troskliwego w stosunku do kobiet, ale silnego psychicznie i skoncentrowanego na pracy zawodowej (Badinter, 1993, za: Mandal, 2000).
Podstawowe przekonanie o instrumentalnych cechach mężczyzn i emocjonalnych i wspólnotowych cechach kobiet pozostało jednak niezmienione i wciąż jest fundamentem wszelkich dyskusji na temat różnic międzypłciowych.
W ciągu ostatniego półwiecza zmianie uległa nie tylko treść, ale też ocena cech obu płci w kategoriach pozytywne- negatywne; stereotyp kobiet jest oceniany nieco bardziej dla nich korzystnie, natomiast stereotyp mężczyzn- nieco mniej korzystnie.
Widoczny jest również kontrast między stałością stereotypów płciowych a zmianami postaw społecznych wobec ról, praw i obowiązków uznawanych za odpowiednie dla mężczyzn lub kobiet. Współcześni badani wykazują bardziej niż badani kilkadziesiąt lat wcześniej pozytywne nastawienie do pracy zarobkowej kobiet, równości wynagrodzenia i podziału obowiązków domowych (Simon i Landis, 1989, za: Deaux, Kite, 2002). Fakt ten można wytłumaczyć między innymi wpływem zmian w systemie prawnym, decyzjami podejmowanymi przez sądy.
8. Badanie stereotypów.
Badania stereotypów wykorzystują przede wszystkim różnego rodzaju opisy, a szczególnie wykorzystuje się w nich listy przymiotników. Najważniejsze metody badania stereotypów płci to:
- metoda Katza i Bralyego, stosowana najczęściej. Badani otrzymują listę przymiotników i proszeni są o wybranie spośród nich 10 najlepiej charakteryzujących kobiety lub mężczyzn. Za stereotypowe uznaje się te cechy, które występują najczęściej w grupie osób badanych,
- metoda Brighama polega na przedstawieniu badanym listy 25 lub więcej przymiotników i poproszeniu ich o zaznaczenie na skali procentowej, jaki procent kobiet i mężczyzn odznacza się tą cechą. Według Brighama przypisanie danej cechy mniej niż 20 % lub więcej niż 80 % członków danej kategorii dowodzi występowania stereotypu,
- metoda McCauleya odwołuje się do proporcji między prawdopodobieństwem wystąpienia określonej cechy w ocenianej grupie, np. kobiet a prawdopodobieństwem występowania tej cechy w całej populacji. Przyjmuje się, że o stereotypie mówimy, gdy w ocenianej grupie cechy występują częściej lub rzadziej niż w całej populacji,
- metoda Osgooda. Osoby badane określają, w jakim stopniu podana na liście właściwość występuje u danej osoby lub w danej grupie społecznej, w przypadku stereotypów płci w grupie mężczyzn i kobiet, a intensywność jej występowania pozwala wykreślić profile charakteryzujące dane grupy (Weigl).
Metody badania stereotypów rodzaju można również podzielić ze względu na:
- takie, w których to osoby badane określają cechy ich zdaniem typowe dla każdej z płci,
- badania, w których respondentom przedstawia się przygotowaną wcześniej listę przymiotników, cech lub zachowań i prosi się ich o ocenę ich typowości ze względu na rodzaj. Badacze wcześniej zakładają istnienie interesujących ich kategorii, a osoby badane identyfikują cechy charakterystyczne dla osób pasujących do danych kategorii (Deaux, Kite, 2002).
W tworzeniu testu do moich badań posłużyłam się dwoma rodzajami metod; najpierw poprosiłam respondentów o wygenerowanie listy zachowań charakterystycznych dla grupy kobiet i mężczyzn, a następnie posłużyłam się metodą Osgooda, czyli powstałą w sposób wyżej opisany listę typowych płciowo zachowań przedstawiłam innej grupie badanych i poprosiłam ich o oszacowanie stopnia występowania każdej z tych właściwości w grupie mężczyzn i kobiet.
Alicja Strzelecka