I. Wprowadzenie do nauki prawa wspólnotowego

• geneza i ewolucja prawa wspólnotowego

• pojęcie prawa wspólnotowego, uwagi terminologiczne

• cechy i istota wspólnotowego porządku prawnego

• funkcje prawa wspólnotowego

• relacje pomiędzy prawem międzynarodowym, prawem krajowym i prawem wspólnotowym

• zakresy obowiązywania prawa

• podmiotowość prawnomiędzynarodowa UE i WE.

Na dorobek ten składa się całe dotychczasowe prawo UE, wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, polityki wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE.

Wyróżnia dwa zasadnicze poglądy na temat charakteru prawa wspólnotowego:

1) Podstawowe stanowisko zakłada, że jest ono suwerennym porządkiem prawnym powstałym na mocy decyzji państw członkowskich, które w traktatach założycielskich stworzyły samodzielną, europejską władzę publiczną posiadającą własne ograny i urzędy. Ku temu stanowisku skłania się praktyka konstytucyjna państw członkowskich oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości WE. Na ten charakter prawny Wspólnot wskazywałaby także ich samodzielność w układach z państwami trzecimi, a także fakt, że prawo wspólnotowe ma zastosowanie bezpośrednio w stosunku do obywateli UE.

2) Drugi pogląd na ten temat zakłada, że prawo wspólnotowe jest specyficznym, lokalnym rodzajem prawa międzynarodowego funkcjonującym na podstawie multilateralnych (wielostronnych) umów międzynarodowych.

Zgodnie z pierwszym poglądem czasem stosuje się w określeniu charakteru prawa Wspólnot pojęcia "supranacjonalności". Oznacza to przede wszystkim, że prawo wspólnotowe obsługuje niezależny od państw członkowskich system instytucjonalny i tworzy ponadnarodowy, jednolity porządek prawny, który nieraz ma możliwość ingerencji w system prawny państw narodowych oraz prawo pierwszeństwa przed normami prawnymi poszczególnych państw.

II. Dorobek prawny Wspólnot Europejskich

• acquis communautaire – znaczenie, zakres pojęciowy i rola

• pojęcie źródeł prawa wspólnotowego

• kryteria wyróżnienia źródeł prawa

• zasady hierarchii źródeł prawa wspólnotowego

• prawo pierwotne i prawo wtórne: charakterystyka poszczególnych elementów

• rola zwyczaju międzynarodowego w systemie źródeł prawa

• inne źródła prawa: prawo międzynarodowe, orzecznictwo sądów, doktryna, ustawodawstwo państw, ogólne zasady prawa, uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych.

Acquis communautaire (fr. "dorobek wspólnotowy", czyt. aki komünoter) – dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujący wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy międzynarodowe je zmieniające (tzw. prawo pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wspólnot (prawo wtórne), umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską, orzecznictwo ETS i Sądu Pierwszej Instancji, a także deklaracje i rezolucje oraz zasady ogólne prawa wspólnotowego. Obowiązkiem każdego państwa wstępującego do Unii Europejskiej jest wprowadzenie acquis communautaire do własnego systemu prawnego.

Przepisy ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, w znacznej mierze oparte są o przepisy prawa wspólnotowego. W związku z tym należy zastanowić się nad wzajemną relacją tych przepisów, a w szczególności nad relacją między przepisami ustawy Pzp i przepisami dyrektyw. Podstawą do wydawania dyrektyw stanowi art. 249 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zgodnie z którym przepisem:

„Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, którym ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.”

Rozporządzenie (regulation)
Akt o charakterze generalnym i abstrakcyjnym* przyrównywany niejednokrotnie do ustawy w porządkach prawnych krajów UE. Rozporządzenie musi obowiązywać w całości w każdym kraju członkowskim UE, ma bezpośrednią moc wiążącą, co oznacza, że nie wymaga żadnej transformacji na akty właściwe dla danego państwa (np. ustawy). Rozporządzenie jednoznacznie określa skutek, jaki ma być przez nie osiągnięty, jak i kroki prowadzące do jego realizacji. Rozporządzenia bezpośrednio dotyczą obywateli UE nadając im prawa i nakładając na nich obowiązki. Sądy państw członkowskich muszą stosować bezpośrednio normy zawarte w rozporządzeniu. Jeśli prawo wewnętrzne państwa członkowskiego pozostaje w sprzeczności z rozporządzeniem wspólnotowym, istnieje obowiązek zmiany i dostosowania prawa wewnętrznego do rozporządzenia. Rozporządzenia dzielą się na
- podstawowe (wydawane na podstawie delegacji zawartych w traktatach).
- wykonawcze (określają sposoby realizacji rozporządzeń podstawowych).
Rozporządzenia podstawowe wydaje zwykle Rada UE, a rozporządzenia wykonawcze w stosunku do rozporządzeń Rady wydaje Komisja UE. Rozporządzenia podlegają kontroli legalności i mogą być zaskarżone do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich przez państwo członkowskie lub nawet osobę fizyczną lub prawną, jeśli rozporządzenie dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie. Rozporządzenia wchodzą w życie za zwyczaj 20. dnia od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich (seria L)
Dyrektywa (directive)
Akt normatywny wydawany przez Radę UE lub wspólnie przez Parlament Europejski i Radę UE. Cechą charakterystyczną dyrektywy jest to, że wiąże państwa członkowskie jedynie w zakresie rezultatów, celów i terminów jej osiągnięcia, ale pozostawia organom wewnętrznym państwa swobodę w zakresie wyboru formy i metod realizacji swych założeń (art. 259, ex 189 TWE). Może być adresowana do wszystkich lub tylko niektórych państw UE, a także do przedsiębiorstw działających na obszarze Unii. Przełożenie norm zawartych w dyrektywie na normy obowiązujące na terenie państwa do którego jest adresowana dokonuje się poprzez transformację (państwo ma wprowadzić w życie jej postanowienia poprzez dowolny, właściwy temu państwu akt ustawowy, wykonawczy lub administracyjny, np. ustawa, rozporządzenie Rady Ministrów, zarządzenie itp.). Podobnie jak przy rozporządzeniu, państwa członkowskie mają obowiązek dostosować swój porządek prawny tak, aby był zgodny z normami wprowadzonymi przez dyrektywę. Państwa, które nie wprowadzą w życie treści dyrektyw w określonym terminie, mogą być pozwane przez Komisję Europejską przed Trybunał Sprawiedliwości WE. Mogą też w takim przypadku odpowiadać za szkody wyrządzone osobom prywatnym w skutek nie wykonania dyrektywy. Dyrektywy publikuje się w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich (seria L). Komisja UE wydaje także tzw. dyrektywy wykonawcze, ale nie mają one charakteru normatywnego i nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego w UE.

Decyzja (decision)
Akt w odróżnieniu od rozporządzenia konkretnie-indywidualny. Adresat decyzji jest indywidualnie określony i tylko ten adresat jest decyzją związany. Ponadto zachowanie jakie nakazuje decyzja adresatowi jest konkretnie określone. Decyzja przypomina zatem akt administracyjny i służy do wprowadzania w życie traktatów założycielskich WE. Decyzje obowiązują automatycznie, nie potrzebują aktów wykonawczych i są wiążące. Często decyzje wydaje Komisja Europejska wobec przedsiębiorstw w zakresie prawa kartelowego. Decyzje może wydawać także Rada UE.

Zalecenia (recommendations) i opinie (opinions)
Nie mają charakteru wiążącego i w doktrynie (nauce prawa) zalicza się je do tzw. soft-law. Jaki jest zatem sens tych aktów? W istocie ich autorytet jest duży i państwa członkowskie starają się do nich dostosować. Zalecenia wyrażają stanowisko lub ocenę w danej sprawie. Mogą zawierać pewne propozycje / nakazy podjęcia działań w danej sprawie przez państwo członkowskie. Zalecenia wydawane są z inicjatywy samej instytucji europejskiej. Opinie natomiast, również wyrażają oceny, ale są wydawane na życzenie zainteresowanego podmiotu. Zalecenia i opinie mogą wydawać Rada Unii Europejskiej, Komisje Europejska, Parlament Europejski. Komitet Ekonomiczno-Społeczny wydaje jedynie opinie.

Zwyczaj międzynarodowy – jedno ze źródeł prawa wciąż żywych i często stosowanych w prawie międzynarodowym. W przeciwieństwie do prawa krajowego, w którym zwyczaj ma już znaczenie marginalne, w prawie międzynarodowym istnieje wiele zagadnień wciąż regulowanych w większości prawem zwyczajowym (np. zagadnienie immunitetu państwa, zasady odpowiedzialności międzynarodowej). Natomiast w większości dziedzin prawa międzynarodowego normy zwyczajowe istnieją obok norm umów międzynarodowych, np. w prawie dyplomatycznym i konsularnym, prawie traktatów, prawie kosmicznym, prawie morza, itd. W czasach nam współczesnych wciąż powstają nowe normy zwyczajowe, np. prawo do szelfu kontynentalnego, zasada wolności przestrzeni kosmicznej. Do bardzo żywo dyskutowanych zagadnień należy obecnie kwestia, czy praktyka tzw. interwencji humanitarnej (np. NATO na Bałkanach) ukształtowała już normę zwyczajową, czy też nie. Przykładem norm zwyczaju międzynarodowego są także normy ius cogens, czyli normy bezwzględnie obowiązujące całą społeczność międzynarodową.

III. Zasady strukturalne wspólnotowego porządku prawnego

• zasady ogólne prawa

• katalog zasad strukturalnych

• zasada solidarności – ideologia, istota prawna i następstwa obowiązywania zasady

• zasada ściślejszej współpracy – istota, kryteria uzasadniające jej wdrożenie, tryb funkcjonowania, konsekwencje zasady

• zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym – rola orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości: orzeczenie Costa v. ENEL, istota, skutki, przejawy obowiązywania

• zasada skutku bezpośredniego – istota i skutki zasady, jednostka jako szczególny adresat zasady

• inne zasady obowiązujące w prawie wspólnotowym.

Zasady strukturalne.

Jest to Zasada kompetencji powierzonych, Zasada pomocniczości(subsydiarności),zasada proporcjonalności, Zasada lojalnej współpracy i Zasada zakazu dyskryminacji.

Zasada kompetencji powierzonych polega na tym, iż Unia działa w granicach powierzonych jej przez państwa członkowskie na mocy Konstytucji .

Zasada pomocniczości mówi o tym, że w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa członkowskie na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii." Zasada Pomocniczości oznacza, że zorganizowani w różnych układach obywatele rządzą swoimi sprawami w granicach praw, a Państwo podejmuje tylko te działania, których sami obywatele wykonać nie potrafią i nie mogą. Zasada pomocniczości wymaga znalezienia równowagi między możliwie nieskrępowaną aktywnością obywatelską a interwencją państwa (dla "wspólnego dobra'), Wprowadzona w życie Traktatem z Maastricht pod naciskiem regionów obawiających się nadmiernego wzrostu wpływów i władzy instytucji Unii, zwłaszcza Komisji Europejskiej. Zasada ta ogranicza Pole działania Unii. Głosi, że w dziedzinach, które nie są w jej wyłącznej kompetencji (tj. nie są traktatowo zastrzeżone dla Unii), Unia będzie podejmować działania tylko wtedy, jeśli cele zamierzonych działań nie mogą być zrealizowane w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich i dlatego ze względu na ich zakres lub ich skutki lepiej osiągnięte zostaną na szczeblu Unii.

Zasada proporcjonalności - Domniemanie kompetencji na Rzecz członków, ale gdyby cos nie mogło być osiągnięte przez Państwo to robi to Wspólnota(kompetencje obecnie nie sa rozdzielane)na mocy art. 133TWE Wspólnota ma wyłączna kompetencje w sprawach wspólnej polityki handlowej. Wspólnota działa w granicach powierzonych jej kompetencji a państwa członkowskie realizują resztę. W przypadku sporu miedzy Wspólnotą a państwami członkowskimi rozstrzyga ETS,Jeżeli UE wyda jakiś akt prawny to uznaje się ze miała do tego kompetencje zarówno w stosunkach wewnętrznych z państwami członkowskimi i zewnętrznych z państwami trzecimi.

Zasada lojalnej współpracy-wyraża się we wzajemnym udzielaniu wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Konstytucji oraz powstrzymywaniu się od działań, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów Unii Zasada zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo-czyli poszanowanie tożsamości narodowej polega na tym, iż Dane Państwo członkowskie nie może traktować obywateli innych państw członkowskich ze względu na ich Obywatelstwo gorzej Niż własnych obywateli, Zasadą tą są objęte zarówno dyskryminacje jawne jak i ukryte np. uzależnienie skutków prawnych od przesłanek, które z Reguły spełniają tylko obcokrajowcy.

Zasada solidarności

W myśl Zasady solidarności ( lojalności, wierności) państwa członkowskie nie mogą powoływać się na interesy narodowe lub trudności wewnętrzne dla usprawiedliwiania niewykonywania prawa wspólnotowego lub jednostronnego wycofywania się z przestrzegania swobodnie przyjętych zobowiązań. Trybunał Sprawiedliwości wskazał wyraźnie, że System prawa wspólnotowego oferuje niezbędne dla rozsądnego uwzględnienia trudności w poszanowaniu wspólnego rynku i uzasadnionych interesów innych państw członkowskich. Uchybienie obowiązkom solidarności narusza zatem istotne podstawy wspólnotowego porządku prawnego.

Zasada ściślejszej współpracy

Wyjątkiem od zas. jednolitego stosowania prawa wspólnotowego jest instytucja wzmocnionej współpracy (zacieśnionej, pogłębionej) pomiędzy niektórymi państwami członkowskimi. Jakkolwiek materialnie wprowadzona ona została już wcześniej, w postaci porozumień z Schengen (regulujących zas. wjazdu i pobytu cudzoziemców w państwach-stronach umów, a właściwie na terytorium Wspólnoty, oraz zas. nadawania statusu uchodźcy), unii gospodarczej i walutowej oraz polityki socjalnej, to jednak formalnie przepisy regulujące taką możliwość zostały zamieszczone w Traktacie Amsterdamskim, a następnie rozwinięte w Traktacie Nicejskim. Postanowienia dotyczące wzmocnionej współpracy możemy podzielić na przepisy ogólne, mające zastosowanie we wszystkich dziedzinach integracji unijnej, oraz na regulacje szczegółowe, dotyczące wzmocnionej współpracy w poszczególnych filarach. Wymogi akceptacji tej współpracy możemy podzielić na formalne i materialne. Do materialnoprawnych zaliczamy: konieczność respektowania przez państwa uczestniczące acquis communautaire, wyłączenie dziedzin należących do kompetencji Wspólnoty oraz do kompetencji państw członkowskich, przestrzeganie regulacji dotyczących obywatelstwa Unii oraz zapewnienie, że współpraca nie będzie prowadziła do dyskryminacji ani do powstania przeszkód w obrocie pomiędzy państwami członkowskimi. Warunki formalnoprawne to minimalna liczba państw uczestniczących we wzmocnionej współpracy (co najmniej 8), otwarcie współpracy dla wszystkich państw zainteresowanych nią w przyszłości, a zwłaszcza wyrażenie zgody na wzmocnioną współpracę przez Radę UE kwalifikowaną większością głosów.

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego – zasada, która nie występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie wspólnotowym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS. Mówi ona, że:

• prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,,

• państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa wspólnotowego,

• krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym,

• w razie sprzeczności przepisów prawa wspólnotowego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa wspólnotowego,

• późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa wspólnotowego

• costa v enel

Zasada skutku bezpośredniego

Bezpośredni skutek oznacza natomiast konkretne i rzeczywiste uzasadnienie praw i/lub obowiązków dla osób fizycznych i prawnych w państwach członkowskich zawarte w artykule, paragrafie, ustępie, zdaniu lub części zdania normy międzynarodowej, Stąd kwestia bezpośredniej skuteczności odnosi się do konkretnego sformułowania. Bezpośredni skutek zakłada istnienie bezpośredniego stosowania prawa. Dodatkowo konkretna norma musi być pod względem zawartości odpowiednio ukształtowana, by przyznać jednostce prawa lub nałożyć na nią obowiązki. Warunki bezpośredniej skuteczności norm są następujące:
- norma winna być sformułowana wystarczająco jasno, kompletnie i precyzyjnie,
- nakładać na państwo członkowskie bądź osoby fizyczne czy prawne obowiązek działania lub zaniechania działania, stąd musi też
- nadawać się do stosowania przez organy i sądy krajowe, bez wprowadzania dodatkowych środków.

Sprawa Van Gend & Loos

W tej sprawie holenderska firma transportowa Van Gend & Loos wniosła do sądu holenderskiego skargę przeciw holenderskiej administracji celnej, gdyż ta pobrała opłatę celną od importu produktu chemicznego pochodzącego z Repu-bliki Federalnej Niemiec. Firma uznała, że jest to naruszenie art. 12 Traktatu EWG (obecnie art. 25 Traktatu WE), który zakazuje państwom członkowskim wprowadzania nowych opłat celnych lub zwiększania opłat celnych już istniejących na wspólnym rynku.

V. Wykładnia prawa wspólnotowego

• pojęcie i istota europejskiej wykładni prawa

• zasady dokonywania wykładni

• metodologia wykładni prawa wspólnotowego

• orzeczenia prejudycjalne jako szczególny przykład wykładni prawa wspólnotowego – pojęcie, istota, procedura w przedmiocie wydawania orzeczeń prejudycjalnych, znaczenie dla rozwoju prawa wspólnotowego i jego funkcjonowania w systemach prawnych państw członkowskich.

Wykładnia prawa UE

Jest oczywiste, że do wykładni prawa UE są upoważnione wszystkie organy stosujące to prawo. Są to zarówno instytucje WE, jak i organy państw członkowskich, w tym zwłaszcza sądy krajowe. Szczególna rola przypada jednak ETS. Zgodnie z art. 220 TWE „Trybunał czuwa nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu", co tratuje się jako kompetencję do interpretacji całego prawa wspólnotowego (I filara prawa UE). Ponadto, na podstawie art. 46 TUE, ETS ma kompetencje w pewnym zakresie do interpretacji pewnych aktów w obrębie III filara UE, oprócz tego, przepisów dotyczących tzw. ściślejszej współpracy oraz wyszczególnionych innych przepisów TUE. W istocie, ETS dokonuje wykładni prawa UE we wszystkich swoich orzeczeniach. Szczególne znaczenie mają jednak tzw. orzeczenia wstępne wydawane w trybie art. 234 TWE oraz art. 35 TUE. Wykładnia prawa UE dokonywana przez ETS jest wiążąca dla wszystkich innych instytucji wspólnotowych, a także dla państw członkowskich.

Trybunał posługuje się różnymi metodami wykładni W pierwszej kolejności stosuje wykładnię językową, zwracając przy tym uwagę na dodatkowe problemy,

jakie powoduje wielość oficjalnych języków w UE38. W razie rozbieżności między brzmieniem przepisów w różnych wersjach językowych należy brać pod uwagę cel tych przepisów, oraz kontekst, w jakim zostały zamieszczone. ETS stosuje także wykładnię systemową, biorąc uwagę usytuowanie interpretowanych przepisów w całości danego aktu prawnego, albo systemu prawnego w ogó le. Istotne znaczenie ma w praktyce orzeczniczej wykładnia celowościowa. Trybunał często z niej korzysta, starając się ustalić motywy, jakie tkwią u źródeł poszczególnych przepisów czy ich zespołów. Szczególną odmianą tej metody jest interpretacja prawa wspólnotowego, odwołująca się do potrzeby zapewnienia prawu wspólnotowemu wymaganej efektywności (efet utile). Zasadniczo ETS nie stosuje wykładni historycznej.

IV. Metody prawne integracji przez prawo wspólnotowe

• pojęcie metod integracji

• kryteria wyodrębnienia metod integracji

• unifikacja – pojęcie i specyfika

• harmonizacja – rodzaje i charakterystyka

• koordynacja

• metoda strukturalna

• implementacja prawa wspólnotowego: struktura, zasady, środki.

Harmonizacja prawa to dostosowanie porządku prawnego państwa członkowskiego lub państwa stowarzyszonego / kandydującego do Unii Europejskiej do norm i zasad prawa wspólnotowego. Harmonizacja prawa ma zatem dwa różne wymiary. W pierwszym wypadku rozumiana jest jako dostosowanie norm prawa wewnętrznego kraju członkowskiego tak, aby były zgodne i nie stały w kolizji z normami prawa wspólnotowego. Ma to miejsce w wypadku opisanych już przeze mnie wyżej rozporządzeń, dyrektyw i decyzji organów UE, które mają moc wiążącą wobec swych adresatów i nakazują dostosowanie porządku prawnego państwa -- adresata do prawa wspólnotowego (np. w przypadku regulacji dotyczących rynku wewnętrznego).

Układ ten wyróżnił trzy metody harmonizacji prawa:

unifikacja -- zastąpienie prawa wewnętrznego prawem wspólnotowym•
zbliżenie -- bezkolizyjne przybliżenie rozwiązań•
upodobnienie -- szczególny rodzaj zbliżenia•

Zasadniczo, jako regułę stosuje się zbliżenie prawa. Unifikacja i upodobnienie to przypadki szczególne, mające charakter wyjątku. Harmonizacja nie oznacza zatem bezwzględnego ujednolicenia prawa i zastąpienia prawa polskiego unijnym.

Implementacja ( ang. Implementation) – to wprowadzenie w życie, wykonanie, realizacja.

I. nie ma jednoznacznego odpowiednika terminologicznego.

W znaczeniu ogólnym implementacja to skuteczne wprowadzenie w życie aktu prawnego(normy).

W znaczeniu precyzyjnym to podejmowanie wszelkich, niezbędnych działań, które zapewniłyby warunki dla efektywnego stosowania i przestrzegania prawa wspólnotowego w krajowych systemach prawnych.

Implementacja nie ogranicza się do wydawania aktów prawnych, lecz obejmuje także wszelkie działania związane z zapewnieniem warunków dla efektywnego działania przyjętych norm generalnych, tzn. powiązanie ze stosowaniem i kontrolą przestrzegania prawa.

Za podstawę prawną i. można uznać art. 10 TWE, który nakłada zwł. na państwa członkowskie, i jak wynika z orzecznictwa ETS, instytucje wspólnot europejskich szeroko pojęty obowiązek współpracy w osiąganiu celów wspólnotowych.

VI. Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Ochrona prawna i przestrzeganie prawa wspólnotowego :

• organizacja ETS i SPI – skład, struktura, legitymacja skargowa, kompetencje, jurysdykcja, tryb postępowania, wyroki i ich charakter prawny;

• odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego z tytułu niewykonania obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego

• skargi rozpatrywane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości: skarga na naruszenie prawa wspólnotowego, skarga o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego, skarga na zaniechanie działania prawotwórczego, skarga odszkodowawcza.