1.organizmy szkodliwe- grzyby, bakterie, wirusy, owady, nicienie, chwasty, oraz inne mikroorganizmy, które powodują szkody w uprawach roślin.

2. szkodnik roślin uprawnych- szkodniki to gatunki zwierząt, które odżywiają się tkankami roślin powodując min. Osłabienie lub śmierć rośliny. Charakteryzują się szybkim rozmnażaniem. W celu poprawnego oznaczenia szkodnika zwraca się uwagę na: stadium rozwojowe szkodnika (larwa czy imago) , gatunek rośliny, uszkodzenia na roślinie, okres występowania szkodnika, informacje dodatkowe (np. wydzielanie rosy miodowej, piany)

3. podział szkodników ze względu na specjalizację:

a)wszystkożerne (pantofagi)- odżywiają się zarówno pokarmem pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego np.: wśród owadów: karaczany, wśród ptaków: krukowate, wśród ssaków: niektóre łasicowate lub szopowate

b) wielożerne (polifagi) odżywiają się wieloma gatunkami roślin np.: chrząszcz majowy, rolnice,

zwalczanie pędraki: mechaniczne: za przynętę służą przekrojone kawałki ziemniaków, które zakopuje się w ziemi na głębokości 5-10cm, co 2-4 dni sprawdzić przynętę, wybrać i zniszczyć i zniszczyć szkodniki. Zwalczanie chemiczne.

c) skąpożerne (oligofagi)- odżywiają się jedynie kilkoma pokrewnymi gatunkami pokarmów np. stonka ziemniaczana

Larwy nadgryzają i drażą korytarz w szyjce korzeniowej rośliny zwalczanie: chemiczne

d) jednożerne (morfogi)- odżywiają się tylko jednym gatunkiem rośliny np.: jedwabnik morwowy

4. szkodnik iidzielimy na stawonogi i owady

Stawonogi=skorupiaki, wije, pajęczaki i owady

a)Skorupiaki- uszkadzaja delikatne części roślin (siwki w szklarniach, inspektach np.: stonóg piwniczny)

b)wije- nadgryzają owoce truskawek, cebulek kwiatowych np.: krocionóg

c) pajęczaki- uszkadzają rosliny uprawne, produkty przechowalnicze i spożywcze np.: rozkruszki

Gatunki drapieżne- są wykorzystywane w walce bilogicznej ze szkodnikami roslin np.: dobroczynek szklarniowy przy zwalczaniu przędziorków.

d) owady- to najliczniejsza i najważniejsza gospodarczo grupa szkodników roślin. Spotykane są od rejonów polarnych po szczyty gór. W rejonach arktycznych żyje co najmniej 300 gatunków owadów.

Znajdowano je w Himalajach na wysokości ponad 600m n.p.m. Około 3% gatunków żyje w wodzie słodkiej, niektóre w morskiej. Żyją również na pustyni. Wytrzymują warunki skrajnej temperatury ------270C-do 50C. liczba gatunków w poszczególnych grupach systematycznych- ssaki- 4.300, ptaki- 9.000, gady- 6.000, płazy- 12.000, ryby- 25000, płazińce- 300.000 (bez owadów), owady- 1.000.000

Owady to pospolite zwierzęta na ziemi- małe rozmiary ciała pozwalają im żyć tam gdzie nie mieszkają zwierzęta większe. Odznaczają się dużą płodnością i krótkim czasem rozwoju pokolenia. Zewnętrzny, kutykularny szkielet owadów jest bardzo lekki i prawie 3-krotnie bardziej wytrzymały na zgniecenie niż szkielet wewnętrzny kręgowców. Skrzydła pozwalają owadom poruszać się szybko i zajmować nowe rejony przy małej stracie energii. Metamorfoza owadów sprawia, że larwy często korzystają z pokarmu niedostępnego dla form dorosłych i o ten pokarm nie konkurują z nimi. Oddychanie za pomocą tchawek jest efektywne, gdyż funkcjonuje przy niskim stężeniu tlenu w powietrzu.

5. czynniki abiotyczne- temperatura, wilgotność, światło, prądy powietrza, gleba, ukształtowanie ter

a) temperatura- ważny czynnik dla zwierząt zmienno termicznych: owady, roztocze, nicienie, ślimaki.

Rozwój odbywa się temp. Od +2 do +38C. Skrajne temperatury temp. W której mogą żyć: od -54C do +64st. C. Kilka stopni powyżej O gatunki owadów zaprzestają żerowania i następuje odrętwienie- stan odwracalny jeśli nie trwa zbyt długo. Temperatura progu życia od +2 do +25st. C

b) woda i wilgotność- podstawowy składnik żywych organizmów. Procesy przemiany materii, odżywiania, oddychania, wydalanie, transport substancji w organizmie odbywa się jedynie z udziałem wody. Niedobór wody prowadzi do zahamowania czynności życiowych, skrócenia życia. Ślimaki, nicienie, niektóre owady- rozwijają się i poruszają tylko w środowisku wodnym. Przędziorki, szpeciele, pchełki- zmywane są z liści w czasie ulewnych deszczu. Owady pija wodę pobierają ja z pokarmem. Szkodniki magazynów- przystosowały się do życia w powietrzu o niskiej wilgotności (oszczędnie gospodarują). Szkodniki roślin- łatwo tracą ciepło i parę wodną- chronią je: nieprzepuszczalne powłoki ciała (epikutykula), kokony, tarczki (jaja namiotnika), zamykanie i otwieranie przetchlinek, wydalanie suchego kału, nocny tryb życia. Strata 1/3 wody= śmierć. Zwierzęta zapadają w stan anabiozy lub diapauzy.

C) światło- długość fali, intensywność światła maja wpływ na zachowanie się zwierząt, ich rozwój i rozmnażanie. Długość dnia i nocy reguluje cykl rozwoju gatunków. Długość dnia określa- wędrówki ptaków, zmiany w opierzeniu i owłosieniu kręgowców, aktywację gruczołów płciowych np.: stonka ziemniaczana, przędziorek chmielowiec- wykazują najwyższa płodność przy najdłuższym dniu. Rolnice, brudnica nieparka- nie reagują na długość dnia. Gatunki aktywne nocą: gryzonie, karaczany, sówki, zwójki. Gatunki aktywne w dzień: motyle dzienne, pchełki, pszczoły

d) prądy powietrza- biernie przenoszą owady, zwierzęta na znaczne długości: gąsienice brudnicy nieparki formy uskrzydlone- mszyce, motyle, muchówki, chrząszcze, owady czynnie latające.

Prądy powietrza niosą: lotne wydzieliny- feromony

e) gleba- szkodniki roślin, ich pasożyty i drapieżce są związane z gleba. Rozwijają się i żyją w glebie (nicienie, drutowce, pędraki). Zimują i przepoczwarczają się. Kryją się na noc lub na dzień.

Odczyn gleby, żyzność- wpływ na rozwój szkodników: gleby lekkie (guzak północny),

gleby zwięzłe (pędraki), gleby przewiewne (mątwik burakowy), gleby niezbyt wilgotne (zimują stonka ziemniaczana), gleby ciepłe (zasiedlają gąsienice rolnic, drutowce, pędraki). Zwierzęta żyjące w glebie- ciało wydłużone lub kabłąkowato zgięte, odnóża przystosowane do drażenia kanałów.

f) struktur krajobrazu- wiąże się z mikroklimatem siedliska. Pola osłonięte: połyśnica marchwianka, śmietki, mszyce, pryszczarki, biedronki, złotooki. Las stanowi przeszkodę w przelotach stonki ziemniaczanej. Słodyszek rzepakowy kieruje się na zimowanie w stronę ciemnych ścian lasu.

6. czynniki biotyczne: pokarm, wrogowie naturalni, gatunki konkurencyjne Od ich działania zależy zagęszczenie populacji organizmów szkodliwych.

a) pokarm- saprofagi (zwierzęta żywiące się martwymi szczątkami organicznymi roślinnymi i zwierzęcymi, fitofagi (zjadające rośliny), zoofagi (zjadające inne zwierzęta), nekrofagi (zjadające trupy innych zwierząt), koprofagi (zjadające kał)

b) wrogowie naturalni- każdy gatunek zwierzęcia ma wielu wrogów. Wrogowie szkodników: patogeny, pasożyt, drapieżce. Wirusy atakują: gąsienice motyli, larwy błonkówek, przędziorki, ptaki, ssaki. Bakterie- szeroko wykorzystywane w praktyce – Bacillus, Pseudomonas- powodują wysoką śmiertelność populacji. Grzyby- niszczą nicienie, roztocze roślinne, owady

*pasożyty- pasożyt stale lub okresowo żeruje na powierzchni lub wewnątrz innego organizmu- żywiciela, są mniejsze od organizmów żywicielskich, powoli eksploatują i zabijają człowieka,

w jednym żywicielu może jednocześnie pasożytować wiele osobników tego samego gatunku lub kilka różnych gatunków. Pasożyty owadów roślinożernych: nicienie, niektóre muchówki, liczne błonkówki.

*drapieżca- zabija i ewentualnie zjada osobniki innego gatunku, jest zwykle większy od ofiary, do rozwoju potrzebuje więcej niż jednego osobnika zwanego ofiarą lub zdobyczą.

Drapieżcami : nicieni są inne nicienie, roztocze owady glebowe, roztoczy inne roztocze (dobroczynkowate, sierposzowate) i owady (złootoki, pluskwiaki, chrząszcze), owadów są inne owady: ważki, pluskwiaki, muchówki, chrząszcze, błonkówki. Owady zjadane są przez płazy, gady, ptaki, ssaki, Ssaków są ptaki i inne ssaki (lis, kuna, łasica, tchórz)

*gatunki konkurencyjne- konkurencja międzygatunkowa, wewnątrzgatunkowa, konkurencja o pokarm, kryjówkę, przestrzeń, samicę, konkurencji może towarzyszyć agresja

7. znaczenie owadów dla człowieka- przenoszą człowiekowi straty i korzyści. Liczne gatunki owadów są sprzymierzeńcami człowieka, wiele zaś z nich to wrogowie. Gatunki wrogie- są szkodnikami roślin i przechowywanych produktów, niepokoją ludzi swoją obecnością zanieczyszczają domy żądlą pasożytują na ciele lub narządach wewnętrznych człowieka, zwierząt domowych, Przenosza wirusy grzyby bakterie mikoplazmy, przenoszą choroby człowieka i zwierząt.

8. gatunki pożyteczne- wytwarzają produkty użyteczne dla człowieka (miód, wosk, jedwab), owady i ich produkty wykorzystywane są w medycynie jak pszczół mrówek, zapylają rośliny uprawne, są drapieżcami pasożytami ślimaków innych owadów ssaków szkodliwych dla roślin, niszczą chwasty, zjadają martwe rośliny i zwierzęta, są wzorem czystości i pracowitości dla człowieka wydaja przyjemne dźwięki dla ucha człowieka.

Metody ochrony roślin

1.Metoda profilaktyczna- kwarantanna- zbiór przepisów obejmujących zarówno wykaz gatunków kwarantannowych jak tez metody postępowania po ich wykryciu oraz ewentualne kary za nieprzestrzeganie przepisów

2. metoda zapobiegawcza- a) agrotechniczna- jedna z najstarszych metod ochrony roślin, szeroko stosowana, mająca duże znaczenie, zapewnia optymalne warunki dla rozwoju i wzrostu roślin uprawnych, przyczynia się do ograniczania liczebności oraz szkodliwości organizmów szkodliwych poprzez zastosowanie różnych niechemicznych zabiegów: staranne przygotowanie stanowiska pod uprawę: rozdrabnianie, niszczenie resztek pożniwnych (źródło chorób), orka jesienna, wiosenne talerzowanie, podorywki prowadzą wszystkie one do skutecznego niszczenia chwastów.

Płodozmian najlepiej 3-4 letni, uprawa roślin na których nie rozwijają się organizmy szkodliwe, chroni przed chwastami, izolacja przestrzenna, wczesny siew (zbóż jarych i kukurydzy chroni przed ploniarką zbożówką, zbóż ozimych- naraża rośliny na występowanie mączniaka prawdziwego, łamliwość źdźbeł), bilansowane nawożenie (zwłaszcza azotowe)+ składniki pokarmowe to roślina uprawna mniej wrażliwa na choroby szkodniki, terminowy zbiór plonu, niskie koszenie słomy.

b) higiena- odkażanie, stosowanie izolacjo przestrzennej, niszczenie porażonych liści, prześwietlanie koron, leczenie uszkodzeń mechanicznych c) hodowla- odmiany odporne na choroby, odmiany odporne na szkodniki

3. metoda bezpośrednia biologiczna to dwa kierunki: a) wykorzystywanie procesów naturalnie zachodzących w środowisku, na polu, w sadzie, (stworzenie optymalnych warunków rozwoju gatunków pożytecznych, a później zabezpieczenie ich pożytecznej działalności – mierze, rośliny miododajne, naturalne zadrzewienia) b) wykorzystanie wrogów naturalnych w zwalczaniu chorób roślin ,szkodników i chwastów-biopreparaty do zwalczania gąsienic motyli stonki ziemniaczanej, biopreparaty wirusowe przeciwko owocowe jabłkóweczce, biopreparaty zawierające grzyby nicienie do zwalczania szkodników, biopreparaty na bazie bakterii i grzybów do zwalczania niektórych chorób, hodowla gatunków wrogów naturalnych szkodników. *biologiczne zwalczanie dobroczynek szklarniowy-przędziorków, dobroczynne szklarniowy drapieżny roztoczy, zwalcza przędziorki żerujące na warzywach uprawach polnych roślinach ozdobnych i sadowniczych

c)introdukcja- zamierzone lub przypadkowe wprowadzanie nierodzimych gatunków roślin.

d) kolonizacja- wprowadzenie na dany teren wrogów naturalnych szkodników dla ich niszczenia

e) mechaniczna- zbiór ręczny, stosowanie zapór, stosowanie przynęt i pułapek, niszczenie żywicieli

f)fizyczna- niskie i wysokie temperatury, zastosowanie ultradźwięków,

g)chemiczna- zaprawianie, podlewanie, opryskiwanie, gazowanie

h) metoda integrowana- agrotechniczna, biologiczna, mechaniczna, fizyczna, chemiczna, kwarantannowa

*środki ochrony roślin- fungicydy- grzyby, bakteriocydy- bakterie, herbicydy- chwasty, insektycydy, owady, nematocydy- nicienie, akarycydy-roztocza, rodentycydy- gryzonie, moluskocydy-ślimaki