Wykład 1 04.10.06

USZKODZENIE wynik oddziaływania agrofaga na roślinę powodujący ubytek jej tkanki lub deformację

• Stopień uszkodzenia mierzymy wartościami bezwzględnymi lub w skali umownej

• Skala umowna jest skalą minimum 3-stopniową , im szersza skala, tym dokładniejsza ocena uszkodzenia, lecz bardziej pracochłonna

SZKODA termin dotyczy produktu, dla którego roślina jest uprawiana, nie zaś samej rośliny

• Szkoda mierzona jest w procentach % lub wagowym ubytkiem plonu (tj. różnicą między wartością plonu roślin zdrowych i chorych)

STRATA

• Pojęcie czysto ekonomiczne

• Określa różnicę między wartością plonu z roślin uszkodzonych i zdrowych

PROGI SZKODLIWOŚCI

• Zależą od różnych czynników

• Są obarczone błędem

• Sposób wstępnego szacunku szkód, aby podjąć decyzję o wykonaniu zabiegu zwalczania

PRÓG SZKODLIWOŚCI BIOLOGICZNEJ taki ubytek plonu, który jest równy kosztom zabiegu

Zwalczania

TYPY USZKODZEŃ

1. podział wg typów aparatów gębowych

1. aparat gębowy gryzący

2. aparat gębowy kłująco-ssący

2. podział wg rodzaju uszkadzanej części rośliny

1. uszkodzenia części podziemnych

2. uszkodzenia pędów i pni

3. uszkodzenia liści

4. uszkodzenia części generatywnych

SZKODLIWOŚĆ/USZKODZENIE

Szkodliwość jest funkcją straty (pojęcie ekonomiczne), wyrażany w stratach na

jednostkę powierzchni, szkodliwość gatunku jest zmienna, gdyż zależy od wielu

czynników zewnętrznych.

Uszkodzenie jest funkcją szkody (pojęcie fizjologiczne dotyczące roślin)

SZKODNIK = FITOFAG

• liczebność gatunku zależy od: płodności gatunku, liczby pokoleń w ciągu roku, czynników abiotycznych

• specjalizacja pokarmowa gatunki polifagiczne zwykle mogą stanowić większe zagrożenie niż monofagi

• częstotliwość gradacji gatunki o dużej plastyczności ekologicznej wykazują większą tendencję do pojawów masowych

Wykład 2 11.10.06

RODZAJE USZKODZEŃ POWODOWANE PRZEZ RÓŻNE TYPY APARATÓW GĘBOWYCH

APARAT GĘBOWY KŁUJĄCO-SSĄCY

uszkodzenia części podziemnych

• obumieranie korzeni, tworzenie komórek przybyszowych, tzw. broda (mątwik burakowy)

• tworzenie na korzeniach wyrośli

uszkodzenia pędów i pni

• tworzenie rakowatych wyrośli (bawełnica korówka)

• odbarwienia tkanek pędów (mszyca burakowa)

uszkodzenia liści

• zmiany barwy, powstawanie plamek (mszyce)

• małe, srebrzyste plamki (przylżeńce)

• skręcanie i zniekształcanie liści (niszczyk zjadliwy)

• liście zdeformowane, bąble i wzdęcia (mszyca porzeczkowa)

• powstawanie foremnych wyrośli (szpeciele)

• odbarwienia, marmurkowatość, zawijanie brzegów ku dołowi (przędziorek chmielowiec)

uszkodzenia narządów generatywnych

• bielenie kłosów (pluskwiaki)

APARAT GĘBOWY GRYZĄCY

uszkodzenia części podziemnych

• ogryzanie korzeni z zewnątrz i ich odcinanie (pędraki)

• żer wewnątrz części podziemnych (chowacz galasówek)

• wygryzanie ran na częściach podziemnych roślin (larwy opuchlaka lucernowca)

uszkodzenia pędów i pni

• podgryzanie pędów u podstawy (gąsienice rolnic)

• podgryzanie nasady liścia sercowego (larwa ploniarki zbożówki)

• wygryzanie chodników pod korą (korniki, ogłodki)

• wyjadanie bruzd na zewnątrz łodygi (niezmiarka paskowana-muchówka)

uszkodzenia liści

• gołożer-całkowite objadanie (larwy pierścienicy nadrzewki)

• wygryzanie liści, np. żer zatokowy (chrząszcze)

• dziurawienie liści (larwy piętnówki kapustnicy)

• szkieletowanie liści-zeskrobywanie (śluzownica ciemna)

• wygryzanie okienek (pchełki)

• minowanie liści (szrotówek kasztanowiaczek)

uszkodzenia narządów generatywnych

• wygryzanie pąków kwiatowych (kwieciak jabłkowiec)

• objadanie pąków kwiatowych (pędzik przedzimek)

• obgryzanie nasion (pachówka strąkóweczka)

• żer wewnątrz owoców (owocówka jabłkóweczka)

• niszczenie kłosków (larwa ploniarki zbożówki)

• żer wewnątrz nasion (wołek zbożowy)

• uszkodzenia nasion z zewnątrz ( rozkruszek zbożowy)

Wykład3 18.10.06

SZKODNIKI ZIEMNIAKA

Za najważniejsze szkodniki ziemniaka uważane są wg kolejności:

1. nicienie

2. mszyce

3. stonka ziemniaczana

NICIENIE

Opis ogólny

• mątwik ziemniaczany - Globodera rostochiensis(Mątwikowate - Heteroderidae)

• gatunek „sensu lato”

• Globodera rostochiensis i Globodera pallida(mątwik agresywny) od 1973r.

• Oba gatunki pochodzą z Andów, skąd zostały zawleczone do Europy

• Żywiciel rodzaju Solanum (tj. ziemniak, pomidor, oberżyna)

• Znanych jest 5 patotypów G.rostochiensis i 3 patotypy G.paliida

• G.rostochiensis występuje w Polsce, G.paliida jest kwarantannowy, oba gatunki występują w Niemczech

Biologia

• Oba gatunki maja podobny cykl rozwojowy. Pod wpływem dyfuzantów korzeniowych wydzielanych przez żywicieli, część osobników młodocianych opuszcza cysty;

• Rozwój ich odbywa się w korzeniach żywicieli. Dorosłe samce maja kształt robakowaty, opuszczają korzenie, a po kopulacji giną. Natomiast samice pozostają nieruchomo w tkance korzenia, czasem grubieją i przyjmują kształt kulisty;

• Samice G.rostochiensis przechodzą po zapłodnieniu w stadium cysty, zmieniają w trakcie swego rozwoju barwę z białej na brunatną i w pewnym okresie są żółte;

• Dojrzałe samice obumierają, przekształcają się w brunatne cysty wypełnione jajami, które odpadają od korzeni podczas zbiorów i pozostają w glebie;

• Z 1/3 jaj zawartych w cyście wylęgają się w tym samym roku osobniki młodociane, a reszta pozostaje uśpiona

Termin lustracji i pobierania prób

• Lustracja - w czasie kwitnienia, w celu obserwacji na drobnych korzeniach cyst nicieni i ich samic, konieczne jest pobranie materiału do analizy

• Próby pobierane z pól, gdzie mają być uprawiane sadzeniaki

Zwalczanie

• Karencja 7 lat na uprawę roślin żywicielskich

• Rośliny pułapkowe-formy inwazyjne w cyście są bezpieczne do kilkunastu lat, po opuszczeniu musza szybko znaleźć żywiciela, na rośliny o podobnych właściwościach nie są roślinami żywicielskimi powodujące wymieranie

• Fumigacja gleby (uprawa pod osłonami)

• Nematocydy

• Inne nicienie szkodliwe wielożerne: niszczyk ziemniaczak, guzaki korzeniowe

MSZYCE

• Mszyca brzoswkiniowo-ziemniaczana Myzodes persicae (Gatunek nie tworzy zwartych kolonii na ziemniaku)

• Mszyca szaklakowo-ziemniaczana Aphis nasturtii

• Mszyca kruszynowo-ziemniaczana Aphis frangule

Szkodliwość pośrednia

• Liściozwój ziemniaka

• Mozaika kędzierzawa ziemniaka

• Smugowatość ziemniaka

• Wiroza S ziemniaka

STONKA ZIEMNIACZANA Leptinotarsa decemlineata

Zimowanie

• W glebie na głębokości 20-30cm (poniżej 50cm)

• Śmiertelność niska 60%, wysoka pow. 90%

• Wiosenny pierwszy wylot chrząszczy rozpoczyna się wówczas, gdy temperatura gleby na głębokości 20cm wynosi 14°C, a średnia temp. powietrza 15°C

• Masowy wylot gry temperatura gleby 16,6°C a temperatura powietrza 20°C. Jest to zwykle czas kwitnienia jaśminu, kasztanowca, bzu czarnego

• Składanie jaj powyżej temperatury 12°C, przy temperaturze 10°C składanie jaj ulega zahamowaniu

• Płodność samic 600-800jaj (max.3000)

• Okres inkubacji jaj trwa od 8 do17 dni i jest tym krótszy im temperatury są wyższe

• Pierwsze larwy pojawiają się w łęcinach w okresie pełni kwitnienia bzu czarnego i grochodrzewu

• W korzystnych warunkach (tj. przy temperaturze ok. 23°C) żer larw trwa tylko 11dni, zaś przy temperaturze niższej przedłuża się do 30dni

• Żerująca larwa przechodzi 4 stadia rozwoju (L1-L4). Ostatnie stadium larwalne schodzi na niewielką głębokość do gleby, aby tam ulec przepoczwarczeniu. Po 2-3 tygodniach pojawiają się chrząszcze pokolenia letniego

• W lata ciepłe i suche, nowe, letnie pokolenie stonki może pojawić się już po 39dniach. Zwykle rozwój tego pokolenia trwa 45-55 dni.

• Wraz z jesiennym ochłodzeniem, kiedy temperatura spada do 11-12°C, stonka przestaje żerować i schodzi do gleby

Prognozowanie -metoda sum temperatur efektywnych

Od wylotu imago do składania jaj - 60°C

Rozwój zarodkowy - 50°C

Rozwój larw:

L1 - 35°C

L2 - 35°C

L3 - 40°C

L4 - 70°C

-------------------------------

łącznie 180 °C

Przepoczwarczenie - 100°C

Łącznie 390°C cykl rozwojowy 1 pokolenia

Zero fizjologiczne - 11,5°C

Poziom strat jakie może wyrządzić zależy od:

• Skuteczności jej zwalczania w roku poprzednim

• Warunków pogodowych, szczególnie wilgotności gleby, w okresie jesieni i wiosny, jakość przezimowania

• Warunków klimatycznych w okresie wiosennych lotów chrząszczy i żerowania larw

• O konieczności zwalczania stonki decyduje nasilenie pojawu oraz stan zaawansowania rozwoju roślin

Progi alarmowe

• Za próg ekonomicznej szkodliwości stonki we wczesnej fazie rozwoju roślin (09-14 w skali BBCH) przyjmuje się 1-2 chrząszczy na 1m² plantacji, natomiast dla roślin w pełni rozwoju (51-70 w skali BBCH) jest to obecność ponad 15 larw na roślinie, lub średnio 10złóż jaj/10 roślinach

Wykład4 25.10.06

WROGOWIE NATURALNI STONKI ZIEMNIACZANEJ

Owady: Carabus hampei, Chrysomelobia labidomerae,Chrysoperla carnea, Chrysoperla sinica, Edovum puttreli, Etrhyrhynchus floridanus, Lebia grandis, Myiopharus doryphorae, Oplomus dichrous, Perillus bioculatus, Podisus maculiventris, Rhynocoris sp.

Nicienie: Heterohabditis heliothidis, Hexamermis sp., Pristionchus uniformis, Steinernema feltiae, Steinernema glaseri

Grzyby: Beauveria bassiana, Beauveria tenella, Paecilomyces farinosus, Penicillum funiculosum

Bakterie: Bacillus thuringensis var. Tenebrionis

Pierwotniaki: Nosema leptinotarsae

ZIEMNIAKI GMO

• Modyfikacja Bt rośliny polega na wprowadzeniu do niej genów z bakterii Bacillus thuringensis (Bt) - produkty tych genów - białka Cry - są źródłem odporności na owady.

• Dotychczas odkryto ponad 100 genów kodujących białka Cry, co pozwala na specyficzne wykorzystanie ich w zwalczaniu konkretnych gatunków szkodliwych fitofagów.

• Białka Cry są owadobójcze jedynie w odniesieniu do niektórych gatunków owadów (z rzędu: Diptera, Coleoptera)

• Stonka ziemniaczana jest wrażliwa, mszyce już nie. Receptory dla tych białek nie występują na powierzchni komórek jelitowych ssaków, dlatego też ludzie nie są na ich działanie wrażliwi. Przeprowadzono badania dotyczące bezpieczeństwa, które pokazują, że Cry nie wykazuje żadnej znaczącej homologii aminokwasów do znanych toksyn białkowych oraz, że jest gwałtownie degradowane w warunkach symulowanych warunków żołądkowych i nie jest doustnie toksyczna dla myszy.

SZKODNIKI GLEBOWE

ROLNICE Agristis ssp.

Rolnica zbożówka - Euxoa segetum

Rolnica czopówka - Euxoa exclamationis

Rolnica goździkówka - Rhyacia ypsilon

Gąsienice rolnic, powodujące znaczne szkody w ziemniakach, mogą się pojawiać w zasadzie w całym sezonie wegetacyjnym. Szkody jakie powodują w ziemniaku to niszczenie wschodzących roślin oraz wżery w rozwijających się bulwach.

Próg szkodliwości w uprawie ziemniaka to 6gasienic/1m2 powierzchni

SPRĘŻYKOWATE Elateridae

Osiewnik ciemny - Agriotes obscurus

Osiewnik rolowiec - Agriotes lineatus

Nieskorek rdzawoplamy - Athus haemorrhoidalis

Osiewnik skitowiec - Agriotes sputator

Zaciosek kruszcowy - Corymbites aveneus

Zależnie od gatunku i warunków środowiska rozwój larw może trwać 3-5 lat, przy czym największa ich szkodliwość (wynikająca z dużej żarłoczności) ma miejsce w 3-4roku.

Największe niebezpieczeństwo wystąpienia drutowców dotyczy stanowisk po zagospodarowaniu łąk, upraw wieloletnich oraz ugorów. Czynnikiem zwiększającym zagrożenie jest zachwaszczenie pól.

Za próg szkodliwości uważana jest obecność 11lar/m2 powierzchni, jednak wydaje się, że próg ten powinien zostać obniżony gdyż już obecność 4-5larw/m2 może być przyczyna znacznego pogorszenia jakości plonu.

Zaleca się, aby przy planowaniu płodozmianu uwzględnić uprawę w poplonie lub plonie głównym roślin niezasiedlanych przez drutowce (len, gorczyca, groch i inne krzyżowe)

UWAGA: Działki, ogródki przydomowe

Na niewielkich powierzchniach można wyłapywać drutowce przy użyciu pułapek pokarmowych. Kawałki burka, ziemniaka, sałaty przykopuje się płytko w odstępach co 50-60cm a następnie po 2-3 tygodniach z oznaczonych miejsc wybiera larwy w celu ich mechanicznego zniszczenia.

CHRABĄSZCZOWATE Melolonthinae

Chrabąszcz majowy - Melolontha melolontha

Chrabąszcz kasztanowiec - Melolontha hippocastani

Guniak czerwczyk - Amphimallus solstitialis

Ogrodnica niszczylistka - Phyllopertha horticola

Dla wymienionej rodziny próg szkodliwości w uprawie ziemniaka to 4pędraki/m2 uprawy

METODA PRZESIEWOWA

• Ocena stanowiska pod ziemniaki o do zagrożenia przez szkodniki glebowe, powinna być wykonana jesienią bądź wiosną przed sadzeniem w takim okresie kiedy lary są aktywne, tj. gdy temperatura gleby nie jest niższa niż +7°C

• Metodą obowiązująca w naszym kraju jest tzw. metoda przesiewowa, polegającą na przesianiu gleby pobranej z odkrywek glebowych wykonanych na głębokości 30cm. Wg aktualnych zaleceń na 1ha należy wykonać 32 odkrywki o powierzchni 0,06m2 każda, na każdy następny 1ha liczba odkrywek wzrasta o 4.

Zwalczanie

• Pochodna benzoilomocznika

• Nereitoksyna

• Neonikotynoidy

• Fenylopirazole

• Fosfoorganiczne

• Karbaminiany

• Pyretrioidy

• Mieszaniny

Objaśnienia oznaczeń form użytkowych środków roślin:

SC - koncentrat - stężona zawiesina

EC - koncentrat - do sporządzania emulsji wodnej

SL - koncentrat - rozpuszczalny

SP - proszek - rozpuszczalny w wodzie

WP - proszek - do sporządzania zawiesiny wodnej

CS - zawiesina - mikrokapsułek do rozcieńczenia wodą

WG/DG/SG - granule - do sporządzania zawiesiny wodnej

EW - emulsja - olejowa do sporządzania emulsji wodnej

EO - emulsja - woda w oleju

SZKODNIKI ZBÓŻ

• Zboża są atakowane przez różne gatunki mszyc. Pospolicie występują

• Mszyca czeremchowo-zbożowa Rhopalosiphum padi

• Mszyca zbożowa Sitobion avenae

• Mszyca różano-zbożowa Metopolophium dirhodum

• Mszyca czeremchowo-zbożowa jest najczęściej występującym gatunkiem mszyc w uprawach zbóż.

• Występowanie mszyc na zbożach jest przyczyna powstawania dwóch rodzajów szkód. Szkody bezpośrednie to: wysysanie soków, a w konsekwencji, np. bielenie kłosów, obniżka MTZ. Szkody pośrednie to: przenoszenie wirusa żółtej karłowatości jęczmienia (BDYV) - choroby pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego.

• Spadź wydzielana przez mszyce i mechaniczne uszkadzanie tkanki roślinnej ułatwia wnikanie grzybów chorobotwórczych

• Usuwanie lub objęcie ochrona z sąsiedztwa pól żywicielskich (np. czeremchy)

Zwalczanie

• Stosowanie preparatów Fastac® 100EC i Bi® 58

• Nowy w okresie nalotu i bytowania mszyc na zbożach. Można wyróżnić 3 terminy zwalczania mszyc:

1. jesienny (w okresie nalotu form uskrzydlonych) - termin zabiegu można wyznaczyć używając umieszczonych na wysokości 1m nad powierzchnia gleby żółtych naczyń. Po stwierdzeniu obecności mszyc w żółtym naczyniu natychmiast wykonać zabieg ochronny

2. wiosenny - wczesną wiosna po stwierdzeniu obecności mszyc

3. letni - w okresie kłoszenia i kwitnienia zbóż

NIEZMIARKA PASKOWANA Chlorops pumilionis

Opis

• Muchówka koloru żółtego, o ciele długości 3-4 mm, z pięcioma czarnymi paskami na grzbiecie. W warunkach Polski rozwijają się dwa pokolenia:

1. wylot muchówek pierwszego pokolenia następuje w maju i czerwcu. Samice składają jaja na liściach zbóż ozimych i jarych

2. Wylot drugiego pokolenia ma miejsce w sierpniu - przed żniwami. Składanie jaj następuje we wrześniu i październiku na perzu, samosiewach zbóż i zasiewach zbóż ozimych. Muchówka pokolenia drugiego jest wyraźnie ciemniejsza od osobników pierwszego pokolenia.

Występowanie

• Jęczmień ozimy i jary, pszenica ozima i jara, żyto, perz, trawy. NIE SĄ ATAKOWANE ROŚLINY OWSA!

Szkodliwość

• Główne szkody w zasiewach zbóż są powodowane przez larwy pierwszego pokolenia niezmiarki. W czasie kłoszenia zbóż ozimych na dokłosiu widoczna jest bruzda wyżarta przez larwę. Dochodzi także do utrudnienia w kłoszeniu

• Wyróżnia się 3 stopnie porażenia

• I - niski, kłos całkowicie wychodzi z pochwy

• II - średni, kłos częściowo ukryty w pochwie

• III - najsilniejszy, kłos pozostaje ukryty w pochwie.

Obniżka plonów może sięgać 30%. Larwy pokolenia zimującego (drugiego) mogą atakować wczesne zasiewy zbóż ozimych, głównie jęczmień i pszenicę.

• Zaatakowane rośliny nadmiernie się krzewią, niekiedy zamierają.

Ograniczenie występowania

• W regionach o nasilonym występowaniu późniejszy siew zbóż ozimych, natomiast wcześniejszy siew zbóż jarych, higiena pól.

Wykład5 08.11.06

PLONIARKA ZBOŻÓWKA Oscinella frit

Opis

• Jedna nazwa polska obejmuje się dwa gatunki muchówek Oscinella frit oraz Oscinella pusilla

• Muchówka długości ok2-3 mm, czarna, lśniąca, z czerwonymi oczami i czarnymi lśniącym trójkątem czołowym. Oscinella frit ma nogi czarne, Oscinella pusilla jest nieco jaśniejsza, a jej nogi są żółte.

• Jaja- białe, lśniące, podłużnie żebrowane,

• Larwa- początkowo biała lub przezroczysta, później żółtawa. Ciało cylindryczne, z przodu zwężone, z tyłu tępo zakończone

• Poczwarka- biała, ukryta w baryłkowatej jasnobrązowej bobówce

• 3 do 4 pokoleń w ciągu roku

• zimuje larwa

Szkodliwość

• Stadium szkodliwym jest larwa, która uszkadza pęd, dokłosie. Gdy składanie jaj ma miejsce jesienią, to objawy żerowania widoczne są już jesienią ( w przypadku długiej i ciepłej jesieni) lub dopiero wiosną - rośliny słabo rosną, nadmiernie się krzewią

• Gdy jaja składane są wiosną, to zerująca larwa uszkadza dokłosie, czego efektem jest niewykłaszanie się lub usychanie kłosa. Możliwe jest także uszkodzenie ziarna będące wynikiem żerowania larw w ziarniakach.

Ograniczenie występowania

• W rejonach o dużym nasileniu występowania ploniarki późniejszy siew zbóż ozimych, wcześniejszy jarych.

Zwalczanie

• Stosować pyretroidy w okresie nalotu muchówek i składania jaj. W Europie Zachodniej stosowane są także preparaty fosfoorganiczne

PRYSZCZARKI KWIATOWE

Pryszczarek pszeniczny Sitodiplosis mosellana

Paciornica pszeniczanka Contrainia tritici

PRYSZCAREK PSZENICZNY

Opis

• Muchówka barwy pomarańczowej. Larwa pomarańczowo-czerwona, długości 1,5-2,5mm

• Atakuje wszystkie gatunki zbóż

• Samica składa jaja do środka kwiatków - pojedynczo lub po kilka

• Larwa żeruje w rozwijających się kłoskach, wysysając soki z zawiązujących się ziarniaków, powodując ich niedorozwój

• Unikać siewu zbóż po zbożach

PACIORNICA PSZENICZANKA

Opis

• Muchówki 1,5mm długości, cytrynowożółte, czułka o oczy czarne. Odnóża brunatno-żółte. Pokładełko samic bardzo cienkie. Dorosłe larwy cytrynowożółte, długości 2mm

• Gromadne żerowanie larw we wczesnym kresie kwitnienia zbóż powoduje niewykształcanie ziarniaków. W przypadku późniejszego wystąpienia mogą być niszczone pylniki co w końcowym efekcie pogarsza jakość ziarna

• Muchówki wylatują na przełomie IV i V. Jaja składane są między plewki od kwitnienia zbóż pszenicy i jęczmienia do kwiatków

• Rozwój larw trwa 3 tygodnie

• Przed żniwami schodzą do gleby na zimowanie

PRYSZCZARKI ŁODYGOWE

Pryszczarek zbożowiec Haplodiplosis equestris

Pryszczarek heski Mayetiola destructor

PRYSZCZAREK ZBOŻOWIEC

Opis

• Muchówka podobna do komara, żółtopomarańczowa, długości 3-6mm. Jaja czerwonopomarańczowe. Larwa o ciele długości 4-5mm, ceglastoczerwona z prześwięcającym zielonkawo jelitem

• Pszenica, żyto, jęczmień, perz oraz inne gatunki traw

Szkodliwość

• Stadium szkodliwym jest larwa. Jeśli jaja złożone na dolnej stronie liścia to larwy uszkadzają dolne międzywęźla, zaś gdy na górnej stronie to uszkadzane są górne międzywęźla

• Objawem uszkodzeń są powstające w miejscu żerowania larw siodełkowate wyrośla (galasy) na źdźbłach. Na jednym źdźble- w międzywęźlach-może być zgrupowane rzędami po kilka galasów wytworzonych przez kilka lub kilkaset larw

• W miejscu gdzie znajduje się galas, roślina łatwo się łamie. Silnie zaatakowane rośliny nie kłoszą się lub też kłosy są płonne

• UNIKANIE WYSIEWU ZBÓŻ PO PRZEDPLONACH ZBOŻOWYCH, WYKONYWANIE GŁĘBOKIEJ ORKI JESIENNEJ

SKRZYPIONKI

Skrzypionka zbożowa Oulema melanopa

Skrzypionka błękitek Oulema lichensis

Opis

• Oba gatunki występują najczęściej razem

• Chrząszcze długości 4-5mm (skrzypionka błękitek jest nieco mniejsza 3-4mm), mają ciało wydłużone o metalicznym połysku

• Larwy obu gatunków są brunatno-żółte. Cała larwa pokryta jest lepką, czarną substancją. Larwy skrzypionki błękitek przepoczwarczają się w białych kokonach w katach pochew liściowych lub na kłosie

• Przepoczwarczenie skrzypionki zbożowej następuje w glebie na głębokości 2-5cm

Występowanie i szkodliwość

• Wszystkie gatunki zbóż, ale najsilniej porażana jest pszenica ozima oraz jęczmień jary

• Stadium szkodliwym są larwy obu gatunków

• Larwy wyjadając (zeskrobując) tkankę miękiszową pomiędzy nerwami liści powodują powstawanie białych podłużnych pasemek, które łącząc się tworzą nieregularne białe plamy, powodując zmniejszeni powierzchni asymilacyjnej, co prowadzi do obniżenia plonowania

• Uszkodzone tkanki są drogą infekcji grzybami chorobotwórczymi. Skrzypionki mogą być wektorami wirusów traw

ŚMIETKA OZIMÓWKA Phorbia coarctata

Opis

• Owad dorosły podobny jest do muchy domowej, ma ciało długości ok.6-8mm, szarożółte z licznymi, czarnymi włoskami. Larwa jest cylindryczna, kremowo-biała, długości do 9mm. Ostatni segment ciała ma charakterystyczna budowę: dwa silnie schitynizowane wyrostki stigm i cztery mięsiste brodawki

• Zboża ozime, sporadycznie także zboża jare, trawy, NIE WYSTEPUJE NA OWSIE

• Stadium powodującym szkody jest larwa. Samica składa jaja w sierpniu i wrześniu do gleby, gdzie zimują

• Wiosną (marzec) wylegają się larwy, przedostają się do środka źdźbła i wyżerają całe wnętrze. Po zniszczeniu jednej rośliny przenoszą się na drugą. Uszkodzone rośliny giną lub nadmiernie się krzewią. W przypadku długich i ciepłych jesieni możliwy jest wylęg larw już jesienią.

Ograniczenie występowania

• W rejonach o dużym nasileniu występowania późniejszy siew ozimin, uprawa międzyplonów, higiena pól

METODY I SPOSOBY OCHRONY ZBÓŻ PRZED SZKODNIKAMI

Szkodnik	Metody i sposoby zwalczania
Drutowce	Agrotechnika, wczesny siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, granulaty
Lenie	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryski roślin i gleby
Łokaś garbatek	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryski roślin i gleby
Miniarki	Izolacja przestrzenna od innych zbożowych, opryski roślin
Mszyce	Izolacja przestrzenna od innych zbożowych, wczesny siew ziarna, zrównoważone nawożenie, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin selektywnymi insektycydami, zwłaszcza brzegów plantacji
Nicienie	Agrotechnika, prawidłowy płodozmian, 5-letnia przerwa w uprawie, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, granulaty
Niezmiarka paskowana	Izolacja przestrzenna od innych zbożowych, późny siew ozimin, zboża jare-odmiany szybko rosnące i wcześnie kłoszące się , zwiększenie wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin
Pędraki	Agrotechnika, podorywki, talerzowanie, orka, niszczenie chwastów, zwiększenie wysiewu ziarna, granulaty
Pryszczarki	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryskiwanie roślin , zwłaszcza na brzegu selektywnymi insektycydami
Rolnice	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych oraz krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew ziarna, zwalczanie chwastów, zwiększenie wysiewu ziarna, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie roślin i gleby, granulaty
Skoczek sześciorek	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, wysiew odmian wczesnych, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie roślin zwłaszcza na brzegach plantacji
Skrzypionki	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryski roślin zwłaszcza na brzegu pola
Ślimaki	Agrotechnika, podorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleby, niszczenie chwastów, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny i głębszy siew ziarna, moluskocydy
Śmietki	Izolacja przestrzenna od innych zbożowych, ,wczesny siew ziarna, zwiększenie wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin
Wciornastki	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryskiwanie roślin
Zwójki	Agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych zbożowych, zwiększenie nawożenie azotowego, opryskiwanie roślin

PROGI EKONOMICZNEJ SZKODLIWOŚCI SZKODNIKÓW ZBÓŻ

Szkodnik	Termin obserwacji	Próg szkodliwości
Łokaś garbatek	Jesień-wschody do przerwania wegetacji	1-2 larwy lub 4świeżo uszkodzone rośliny/m^2
		Wiosna-początek wegetacji	3-5 larw lub 8-10 świeżo uszkodzonych roślin
Mszyce zbożowe	Kłoszenie lub zaraz po wykłoszeniu	5 mszyc na 1 kłosie
Natanek kłosiec	Kwitnienie i formowanie ziarna	3-5chrząszczy/1 m^2lub 5 pędraków/1 m^2
Niezmiarka paskowana	Jesienią	1jajo na 10 źdźbłach lub 10% uszkodzonych źdźbeł
Paciornica pszeniczanka	Kłoszenie	5-10 owadów na 1 kłosie
Ploniarka zbożówka	Wiosenne krzewienie	6larw na 100 roślinach
Pryszczarek pszeniczny	Kłoszenie	8 larw na 1 kłosie
Pryszczarek zbożowiec	Wyrzucenie liścia flagowego	15 jaj na 1 źdźble
Rolnica zbożówka	Przed siewem	6-8 gąsienic/1 m^2
Skoczek sześciorek	Od strzelania w źdźbło	-
Skrzypionki zbożowe	Wyrzucanie liścia flagowego	1-1,5 larwy na źdźble
Ślimaki	Wschody roślin	2 ślimaki w 1 pułapce
Śmietka ozimówka	Na wiosnę	10 roślin uszkodzonych na 30badanych lub 80larw/1 m^2
Wciornastek pszenicznik	Strzelanie w źdźbło	10 larw/1 źdźbło
		Do pełni kwitnienia	5-10 owadów dorosłych lub larw na 1 kłosie
		Wypełnianie ziarna	40-50 larw na 1 kłosie
	Żółwiki	Wzrost i krzewienie na wiosnę	2-3 osobniki dorosłe/1 m^2
		Formowanie ziarna, dojrzałość mleczna	2larwy/1 m^2

Wykład6 22.11.07

MECHANIZMY OBRONNE OWADÓW

Od milionów lat owady żyjąc i rozwijając się wykształciły ogromna liczbę sposobów ochrony przed drapieżcami. Sposoby te tworzą dwie sprawdzone w procesie ewolucji „linie obronne” efektywnie ratując zarówno osobniki dorosłe jak i ich potomstwo.

PODZIAŁ FUNKCJONALNY

Obrona I rzędu jest najczęściej obroną bierna, stosowana przez owady niezależnie od tego czy drapieżca jest w pobliżu, czy też go nie ma.

CEL GŁÓWNY: Zmniejszenie prawdopodobieństwa znalezienia ofiary przez drapieżcę

Obrona II rzędu jest najczęściej obroną aktywną, stosowana przez owady tylko wtedy gdy zostały już wykryte przez drapieżcę

CEL GŁÓWNY: Zmniejszenie ryzyka uszkodzenia ciała lub śmierci

NAJWAŻNIEJSZE STRATEGIE

IRZĘDU - czyli ochrona bierna

• Ukryty tryb życia (anachorezja)

Tendencja do życia w ukryciu w obawie przed drapieżcą

WADA Ograniczenie w zdobywaniu pokarmu oraz partnera do rozrodu

Ograniczenia najczęściej prowadzą do:

• Uzależnienia od rodzaju pokarmu (ukrycie położone blisko źródła pokarmu)

• Aktywności życiowej wtedy gdy ryzyko napotkania wrogów naturalnych jest najmniejsze (np. aktywność nocna)

• Barwy ochronne (barwy kryptyczne)

• Mimetyzm stałe lub czasowe upodabnianie się do obiektów ze środowiska w którym żyją

• Fitomimetyzm jest upodabnianiem się owadów do części roślin

• Alomimetyzm jest to upodabnianie do elementów martwych występujących w środowisku

• Symulowanie wyglądu elementów siedliska

• Przybieranie barwy podłoża

• Barwy odstraszające, błysk barw

• Niejadalność

• Trujące właściwości

• Nieprzyjemny zapach

• Niebezpieczeństwo (gruczoł jadowy, żądło)

• Mimikra batesowska

• Imitacja ubarwienia ostrzegawczego wykształciła się u wielu innych grup owadów niespokrewnionych z osobnikami o wykształconym mechanizmie obronnym tj. „niejadalnymi dla drapieżców”, pomimo że nie posiadają one skutecznych sposobów obrony

MECHANIZMY BEHAWIORALNE

• Ucieczka

• Pozostawianie w bezruchu

• Udawanie martwego i odruch upadku

• Przestraszeni drapieżcy (zachowanie deimatyczne)

• Maskowanie śladów żerowania (owady spadziujące)

• Obrona zbiorowa

• Relacje symbiotyczne

Wykład7 25.11.06

FEROMONY OWADÓW

Feromony związki chemiczne wydzielane przez owady, wpływające na zmianę zachowania innych osobników tego samego gatunku

Feromony motyli zbudowane są z łańcuchów kwasów tłuszczowych

• Pojedyncze molekuły (rzadko występujące)

• Bombycol u Bombyx mori

• Mieszaniny

• Łańcuchy C 10-18 posiadające wiązania podwójne z grupą alkoholową, kwasową lub aldehydową na końcu; produkowane w ściśle określonych dla każdego gatunku proporcjach

Chemoreceptory

• Liczne pory o średnicy 10-25mm

• Pory kubkowe i rurkowate prowadzące do dendrytów

• 2-20 dendrytów jest połączonych z receptorami limfatycznymi

Etapy komunikacji feromonowej

1. synteza

2. emisja

3. (obecność feromonu w powietrzu) recepcja

4. odpowiedź motoryczna (poszukiwanie źródła)

CHARAKTERYSTYKA SYGNAŁÓW NOŚNIKÓW INFORMACJI - chemiczne

• zasięg maksymalny - bardzo daleki

• szybkość wymiany informacji - średnia

• zdolność omijania przeszkód - bardzo wysoka

• możliwość lokalizacji źródła - zmienna

• wydatek energetyczny - niski

• chronologia pojawiania się - pierwotnie

• potencjał pojemności informacji - bardzo duża

KOMUNIKACJA CHEMICZNA STAWONOGÓW

• Kairomony związki chemiczne niosące sygnał korzystny dla odbiorcy, szkodliwy dla

organizmu wytwarzającego te związki (np. relacja parazytoid-gospodarz)

• Allomony

• Substancje produkowane przez organizmy i wydzielane do środowiska, wykorzystywane jako sygnały informacyjne przenoszone miedzy osobnikami różnych gatunków

• Substancje które w odróżnieniu od kairomonów niosą sygnał korzystny tylko dla nadawcy (np. zapach informacyjny)

• Feromony

• Płciowe

• Agregacyjne

• Alarmujące

• Ścieżkowe

• Rozpraszające

• Dyskryminujące

• Znaczące

FEROMONY PŁCIOWE

Feromonami płciowymi mogą być różne związki chemiczne, w tym kwasy karboksylowe, ich estry, ketokwasy, aldehydy, fenole, alkohole, węglowodory, związki aromatyczne i alifatyczne. Często przedstawiciele przeciwnej płci żyją osobno, niejednokrotnie okres płodny samic jest krótki; to utrudnia procesy kojarzenia. Feromony mają na celu pokonywanie tych utrudnień poprzez kojarzenie partnerów, synchronizacje czynności prowadzących do zapłodnienia.

Pierwszym odkrytym feromonem płciowym był bombykol.

FEROMONY AGREGACYJNE

Powodują gromadzenie się osobników jednego gatunku w miejscu, w którym ten feromon został wydzielony przez przedstawiciela lub przedstawicieli tego samego gatunku w celu zwabienia partnerów seksualnych, przekazania informacji o znalezionym obfitym źródle żywności, czy też o odkryciu miejsca do założenia kolonii. Feromony tego typu maja stosunkowo długa trwałość.

Undekan, wydzielany przez robotnice jednego gatunku mrówek, zachowuje aktywność prze z12h.

FEROMONY ALARMUJĄCE

Wydzielane w wypadku zagrożenia koloni, czy gniazda, wywołują całą gamę zachowań u odbiorcy. Reakcja na feromon alarmowy może być ucieczka, bezruch, szukanie schronienia, agresja. Rolę feromonów alarmowych pełnia alifatyczne i cykliczne alkohole, aldehydy, ketony, kwasy, estry, węglowodory, heterocykle, sulfidy, terpenoidy i inne.

FEROMONY ŚCIEŻKOWE

Feromonami tymi znaczony jest wąski pasek na terenie, który łatwo rozpoznają i mogą wzdłuż niego podążać osobniki tworzące wspólnotę. Tego typu chemiczny sposób znaczenia ścieżek stosują często termity, mrówki czy gąsienice. Ścieżki takie prowadzą źródła pożywienia lub miejsca założenia kolonii.

FEROMONY ROZPRASZAJĄCE

Maja za zadanie utrzymanie osobników tego samego gatunku w określonej odległości od siebie w celu ograniczenia rywalizacji wewnątrzgatunkowej, w tym walki o żywność, partnerów płciowych, miejsca składania jaj, zakładania gniazda, itp.

FEROMONY DYSKRYMINUJĄCE

Mieszanina kwasów utrzymująca status robotnic. Nie jest typowym feromonem, ponieważ jest wytwarzana przez ich gruczoły szczękowe. Pełni jednak role feromonu, gdyż służy jako dodatek konserwujący pożywienie larw, a przede wszystkim powstrzymuje rozwój larw żeńskich w kierunku królowej. Kwasy karboksylowe wytwarzane przez królową wchodzą w skład szczękowego feromonu królowej (QMP). Są one silnymi atraktantami wymuszającymi posłuszeństwo wobec królowej, udzielanie jej pomocy, tworzenie orszaku wokół królowej, skłaniające do pracy.

CEL

• Stwierdzeni obecności

• Śledzenie dynamiki liczebności

• Zakłócenie rójki/wyszukania płci przeciwnej

• Eliminacja osobników szkodliwych gatunków (przestrzenne zamknięcie0

MONITORING

Feromony płciowe są najczęściej stosowane w praktyce w celu oceny wystepowania chrząszczy.

Wykład8 06.12.06

SZKODNIKI RZEPAKU I INNYCH ROŚLIN KAPUSTNYCH

Chowacz czterozębny Ceutorhynchus quadridens

Chowacz brukwiaczek Ceutorhynchus napi

Słodyszek rzepakowy Meligethes sp.

SŁODYSZEK RZEPAKOWY

• Chrząszcze oraz larwy żyją w kwiatach różnych roślin, odżywiają się pyłkiem i delikatnymi tkankami roślinnymi

• W faunie Polski roślinami żywicielskimi jest 95 gatunków roślin

• Larwy po okresie żerowania w kwiatach rzepaku schodzą do gleby na przepoczwarczenie; nowe pokolenie pojawia się wczesnym latem, żeruje w kwiatach różnych roślin, poczym zimuje w powierzchniowych warstwach gleby

Hibernacja powierzchniowe (do10cm) warstwy gleby na obrzeżach lasów i zarośli oraz na ubiegłorocznych polach rzepakowych

Przerwanie diapauzy temp. 8-9°C

Migracja (nalot) na uprawę rzepaku ozimego temperatura 10-15°C

>14°C zasiedlane są uprawy rzepaku

8-14°C najpierw zasiedlane są wczesnowiosenne kwiaty

Zasiedlanie uprawy towarzyszy temu żer uzupełniający i dojrzewanie płciowe samic

Okres reprodukcyjny niezbędne warunki: temp. >15°C, dojrzałość płciowa samic, dostępność pąków >2mm

Okres postreprodukcyjny wycofywanie się z rzepaku ozimego na rzepak jary i inne rośliny krzyżowe (może być kontynuowane składanie jaj)

PROBLEMY TOWARZYSZACE TRADYCYJNEJ CHEMICZNEJ OCHRONIE RZEPAKU

• Wysokie koszty ekonomiczne

• Zanieczyszczeni środowiska

• Rozwój odporności na insektycydy

IMP integrowana ochrona roślin

• Redukcja zabiegów owadobójczych ze względów ekonomicznych i środowiskowych

• Intensyfikacja naturalnych procesów ograniczających liczebność szkodnika

CEL BADAŃ

• Rozpoznanie przebiegu zasiedlania uprawy rzepaku ozimego przez chrząszcze słodyszka oraz charakterystyka rozmieszczenia jego populacji w okresach późniejszych

• Określenie tempa i kierunków migracji słodyszków w łanie rzepaku w kontekście warunków pogodowych

• Przeprowadzenie przestrzenno-czasowej charakterystyki pasożytowania larw słodyszka

• Analiza zróżnicowania przestrzennego występowania uszkodzeń kwiatostanów rzepaku wywołanych żerowaniem i składaniem jaj przez słodyszka.

PROGI SZKODLIWOŚCI CHRZĄSZCZY

Owady	Termin obserwacji	Próg szkodliwości
Gnatarz rzepakowiec	Wrzesień/październik	1 gąsienica na 1 roślinę
Pchełki ziemne	Wrzesień/październik	1 chrząszcz na 1mb rzędu
		Początek marca	10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni
Chowacz czterozębny	Koniec marca	2-4 chrząszcze na 25roslinach
Chowacz podobnik	Marzec/Kwiecień	20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślinach
Mszyca kapuściana	Od początku rozwoju łuszczyn	2 pokolenia na m2 brzegu pola
Pryszczarek kapustnik	Od początku odpadania płatków kwiatowych	1 owad dorosły na 1 roślinę

Wykład9 13.12.07

SZKODNIKI DRZEW OWOCOWYCH

PODRDZEWIACZ JABŁONIOWY

• Zimują samice w szczelinach kory pod łuskami paków

• Samice są dautogymne - potrafią zimować w odróżnieniu od protogymnych

• Jaja wiosną składane u nasady ogonków liściowych

• Dalszy rozwój na spodniej stronie liści. 3-5 pokoleń w roku

• Żeruje głównie na jabłoniach. Spodnia strona liści ordzawiona, wcześniej opadają z powodu uszkodzeń hamujących fotosyntezę i zwiększających transpirację

• Najczęściej żeruje na działkach kielicha w okresie formowania się zawiązków, odmiany które krótko kwitną są mniej narażone na uszkodzenia spowodowane przez szpeciele

• Do odmian najsłabiej zasiedlanych przez pordzewiacza jabłoniowego zalicza się „Lobo” i „Cortland”, a do chętnie zasiedlanych „Galę” i „Jonagold”

• Bardzo często zawlekany do szkółek z zarazami, może powodować wtedy poważne uszkodzenia

PODSKÓRNIK GRUSZOWY

MIODÓWKA JABŁONIOWA Psylla mali

• Przejrzeć po 10 pąków lub rozet z 20 drzew

• 60 rozet z miodówką w próbie 200 paków

• Zabieg Rimon 100EC

• Zabieg tylko przy bardzo licznym występowaniu miodówki w fazie zielonego paka

• Acetamipryd

MSZYCA JABŁONIOWA Aphis pomi

OWOCÓWKA JABŁKÓWECZKA Cydia pomonella

OWOCNICA JABŁONIOWA Hoplocampa testudinea

PODRDZEWIACZ ŚLIOWY Vasates fockeui

• Roztocz z rodziny szpecielowatych, o długości 0,17mm

• Wyrządza znaczne szkody w sadach śliwowych zwłaszcza młodych

• Wiosna żerują najpierw na skórce pędów a następnie w pąkach i na dolnej stronie liści. Uszkodzone liście ordzawiają się i marszczą. Na skórce pędów tworzą się ceglastoczerwone plamki, skórka pęka o korkowacieje. Wierzchołki pędów maja skrócone międzywęźla, są zahamowane we wzroście mogą zasychać. Uszkodzeniu może także ulegać skórka zawiązków owoców.

• Zimują samice pod łuskami pąków, miedzy pakami, w fałdach skórki w miejscu wyrastania pędów, w spękaniach kory. Kryjówki zimowe opuszczają w kwietniu

• Jedna samica składa 50-80jaj

• W ciągu roku występuje 4-5 pokoleń

• Jaja wiosną składane u nasady ogonków liściowych. Dalszy rozwój na spodniej stronie liści. Żeruje głównie na śliwach. Uszkodzenia - spodnia strona liścia ordzawiona, liście wcześnie opadają

• Szczyt liczebności w drugiej połowie lipca może osiągać niekiedy 300szt/cm2 liścia

MSZYCA ŚLIWOWO-TRZCINOWA Hyalopterus pruni

OWOCÓWKA ŚLIWKÓWECZKA Laspeyresia funebrana

• Imago o rozpiętości skrzydeł 12-14mm

• Skrzydła u nasady ciemniejsze z marmurkowatym rysunkiem

• Jajo - przezroczyste lub woskowożółte

• Larwy - białe , później intensywnie różowe

• Opadanie zawiązków owoców9 uszkodzona pestka)

• Robaczywienie owoców

• Zbiór uszkodzony o ponad 1,5% nie może być skupowany jako owoce deserowe

• Zimują gąsienice w oprzędach w spękaniach kory na pniu na wysokości 60cm, także w trawie i na powierzchni gleby pod opadłymi liśćmi, śmiertelność gąsienic w czasie zimowania to 50%

• Przepoczwarczenie od kwietnia do polowy maja

• Motyle latają po zmroku w czerwcu

• Samica składa 35 jaj w najlepiej wyrośniętych zawiązkach w temperaturze >12°C. Rozwój larw trwa 9-12dni. Z jaj wylegają się gąsienice i wgryzają się w owoce. Ich rozwój trwa około 17dni. Dorosła gąsienica opuszcza owoc i oprzędza się w glebie lub w szczelinie kory

• Połowa tych gąsienic pozostaje w oprzędzie (zimuje) do następnego roku, a połowa przepoczwarcza się latem, dając początek pokoleniu uszkadzającemu dojrzewające śliwy

• Motyle drugiego pokolenia rozpoczynają lot do końca lipca, i trwa on do września. Średnia płodność samic jest większa niż w pokoleniu pierwszym i wynosi 60jaj. Najwięcej jaj składanych jest w pierwszych dniach sierpnia. Z tych jaj wychodzą gąsienice, które drążą dojrzewające owoce i wypełniają jej czarnymi odchodami

• Zwalczanie: pierwsze pokolenie niszczyć w końcu maja lub na początku czerwca w stadium `czarnej główki”

NASIONNICA TRZEŚNIÓWKA Rhagoletis cerasi

• Żółta tarczka na przedpleczu

• Głowa i nogi lekko żółtawe

• Charakterystyczny pasiasty rysunek na skrzydłach

• Czarna lśniąca muchówka, długości ok4mm

• Owoce opanowane przez larwy niszczymy, ziemie wokół porażonych drzew przekopujemy

OWOCNICA ŚLIWOWA Hoplocampa minuta

• Zimują larwy w oprzędach w glebie pod koronami drzew

• Przepoczwarczenie na początku kwietnia

• Wylot na 1-4 dni przed stadium białego pąka śliw w temperaturze powyżej 12°C

• Samice składają jaja pojedynczo pod skórkę działek kielicha

• Średnia płodność samic 70-100 jaj

• Rozwój embrionalny jaja 4-14dni

• Wylęgłe larwy wgryzają się w zawiązki owoców

• Śmiertelność larw ok.90%

• Próg szkodliwości 5jaj/100 kwiatów

• Zabieg pod koniec opadania płatków kwiatowych

MIODÓWKA GRUSZOWA PLAMISTA Psylla piri

MIODÓWKA GRUSZOWA CZERWONA Psylla pirisuga

KWIECIAK GRUSZOWIEC Anthonomus piri

SZKODNIKI KRZEWÓW OWOCOWYCH

WILKOPĄKIOWIEC PORZECZKOWY Cecidophyosis ribis

• Szpeciele długości 0,25mm. Jego ciało jest walcowate, robakowate z 2 parami nóg w przedniej części

• Szpeciele żerują w pakach porzeczki czarnej. Wraz ze śliną wprowadzają do rośliny enzymy, które powodują rozrastanie się tkanek i nadmierne powiększanie pąków kwiatowych. Uszkodzone w ten sposób paki zasychają, pędy się ogałacają, a krzewy coraz gorzej owocują, zaś w zimie mogą przemarzać

• Jest wektorem rewersji BRV - bardzo groźnej choroby wirusowej czarnej porzeczki

• Zimują w pąkach. Wiosna uaktywniają się , zerują i wypadaj kolejne pokolenia. Po rozchyleniu się paków wychodzą z nich i tylko wtedy mogą być zwalczane

• Wraz z sadzonkami trafia do szkółek, bardzo trudny do zniszczenia

• Szkółki w których stwierdzono tego szkodnika są dyskwalifikowane

• O jego szkodliwości decyduje zdolność do rozprzestrzeniania się

• Zwalczanie; opryski chemiczne co 2 tygodnie w maju, czerwcu i lipcu do czasu zakończenia wzrostu pędów

PLIŚNIOWIEC WINOROŚLI Eriphyes vitis

• Atakuje wyłącznie winorośl

• Zimują samice w pąkach pod ich zewnętrznymi łuskami

• Na skutek żerowania powstają skupiska piśni na spodniej stronie liści

• 2 pokolenia rocznie

• zwalczanie Siarkol Extra 80WP

MSZYCA PORZECZKOWA Aphis schneideri

• jest mała, długości 2mm, pokryta jasnym nalotem woskowym

• zimują czarne, błyszczące jaja na pędach w pobliżu pąków. Larwy wylegają się wiosna. Z czasem przekształcając się w założycielki rodu, które rodzą larwy i w ten sposób szkodnik rozwija się w sezonie wegetacyjnym

• osobniki dorosłe i larwy żerują w koloniach na niezdrewniałych wierzchołkach pędów i na dolnej stronie najmłodszych liści. Uszkodzone liście zwijają się do dołu, pędy są cienkie i powyginane, wzrost rośliny zahamowany, plon ograniczony. Mszyca ta przenosi wirusy.

INNE WAŻNE GATUNKI

MSZYCA PORZECZKOWO-SAŁATOWA

Ma ciało zielone, długości 2-3mm. Zimują jaja na pędach porzeczki lub agrestu. W kwietniu wylegają się larwy i zerują na najmłodszych liściach i wierzchołkach pędów. Okres żerowania na porzeczce jest krótki, gdyż pojawiające się osobniki uskrzydlone migrują na żywiciela wtórnego, np. na sałatę, cykorię. Na porzeczkę i agrest wracają jesienią, by złożyć jaja zimujące

MSZYCA PORZECZKOWO-MLECZOWA

Ma ciało owalne, długości 2,5-3,1mm, barwy słomkowozielonej lub szarozielonej. Ta dwudomna mszyca żeruje głównie na porzeczce czarnej, a jej wtórnym żywicielem jest mlecz polny. Larwy wylegają się wczesna wiosną, nawet pod koniec marca lub na początku kwietnia. Na porzeczce rozwijają się 3 lub 4 pokolenia szkodnika, a następnie uskrzydlone mszyce przelatują na mlecz i tam przebywają do jesieni. Wówczas wracają na porzeczkę, by złożyć jaja zimujące. Mszyca uszkadza najmłodsze liście i wierzchołki pędów, wywołując ich deformację, a często także chlorozę nerwów.

MSZYCA AGRESTOWA Aphidula grossulaeriae

• jest niewielka. Jej ciało długości 1,5-2mm ciemnozielone lub szarozielone, pokryta jest biały, nalotem woskowym

• Szkodnik ten żeruje w koloniach na agreście i porzeczce. W sezonie wegetacyjnym rozwija się kilka się pokoleń mszyc. Uszkadza ona najmłodsze liście i wierzchołki pędów, które w efekcie są zniekształcone i tworzą coś w rodzaju „zwartego gniazda”. Pędy są powyginane, wzrost roślin zahamowany

• Mszyca ta jest wektorem wirusów

INNE WAŻNE GATUNKI

MSZYCA AGRESTOWO-MLECZOWA

Ma ciało długości 2,5-3mm, barwę zieloną lub żółtozieloną. Jest gatunkiem dwudomnym, którego żywicielem pierwotnym jest porzeczka i agrest a wtórnym - mlecz. Mszyca żeruje na pąkach, rozwijających się liściach i wierzchołkach roślin. Wysysa soki roślinne wywołując deformacje i przebarwienia uszkodzonych organów rośliny. Pędy mają zahamowany wzrost, owoce są mniejsze, co redukuje plon. Mszyca jest bardzo płodna, szybko zwiększa liczebność, zwłaszcza podczas wilgotnej i ciepłej pogody. Mszyca ta może przenosić wirusy.

MSZYCA PORZECZKOWO-CZYŚCIECOWA

Ma ciało owalne, o długości ok.2mm, barwy jasnokremowej lub bladożółtej, błyszczące. Od wczesnej wiosny żeruje na porzeczce, na której rozwijają się 3lub4 pokolenia, a później przelatuje na żywiciela wtórnego - czyściec, jasnota. Jesienią pojawia się pokolenie obupłciowe i samice składają jaja zimujące na porzeczce. Mszyca żeruje w koloniach na dolnej stronie liści.

W obrębie miejsc żerowania, ale na górnej stronie liścia, pojawiają się różnej wielkości wybrzuszenia i przebarwienia. Im młodsze liście zostają uszkodzone, tym bardziej są one zniekształcone i silniej przebarwione. Żerowanie mszycy zmniejsza powierzchnie asymilacyjną, hamuje wzrost i redukuje plon.

PRZEZIERNIK PORZECZKOWIEC Synanthedon tipuliformis

• Motyl którego skrzydła mają rozpiętość 22-26mm, są przezroczyste z ciemnobrązowym wzorem. Na odwłoku motyla znajduje się 7 żółtych, poprzecznych pasów. Lot motyli trwa od końca czerwca lub początku lipca do końca września. Jaja składane są na dolną część pędów, a wylęgłe gąsienice żerują w rdzeniu korzenia głównego i dolnej części pędu. Uszkodzone pędy są osłabione i często się wyłamują. Gąsienice mogą być rozprzestrzeniane wraz z sadzonkami

• Jeśli stwierdzi się na jednostce kwalifikacyjnej do 5% pędów z galasowatymi naroślami powodowanymi przez larwy przeziernika malinowca, dyskwalifikowane są uszkodzone rośliny. Jeśli porażonych jest więcej niż 5% pędów, odmianę uznaje się za niezgodna z wymaganiami w danym roku

• Zwalczanie: terminy najlepiej ustalić odławiając motyle w pułapki feromonowe, które zawiesza się na krzewach w pierwszej dekadzie czerwca, opryski chemiczne w okresie intensywnego nalotu motyli środkami działającymi kontaktowo i wgłębnie

PLAMIEC AGREŚCIAK Abraxas grossulariata

KISTNIK MALINOWIEC Byturus tomentosus

SZKODNIKI OWOCÓW

Nie tylko choroby powodują zmniejszenie plonu na plantacjach truskawek. Mniejsze , ale także odczuwalne straty mające wpływ na wielkość i jakość plonu powodują szkodniki.

Największe znaczenie gospodarcze maja:

• Kwieciak malinowiec

• Przędziorek chmielowiec

• Roztocz truskawkowy

• Opuchlak rudonóg

Wykład10 03.10.07

CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE ROZWÓJ ORGANIZMÓW

EKOSYSTEM

• Jednostka strukturalna, funkcjonalna będąca podstawowym podmiotem badawczym ekologii

• jest on interakcja zespołów gatunków organizmów żywych z ich środowiskiem w którym fizycznie przyszło im żyć

1. Wymogi/Warunki ekosystemu stabilnego

Ekosystem zawiera w sobie interakcje pomiędzy przyrodą nieożywioną a ożywioną (organizmy). Ich wzajemne wymogi muszą się „równoważyć” w celu uzyskania i utrzymania stabilnego (nie rozpadającego się) układu:

1. Musi być zapewniona stała dostawa energii (słonecznej lub chemo-/fotosyntezy)

2. Powinny występować żywe organizmy które potrafią przemieniać energie z wykorzystaniem surowców mineralnych do postaci związków organicznych (żywność)

3. Musi występować biodegradacja materiału roślinnego i zwierzęcego i jego powrót do środowiska

4. Musi istnieć zróżnicowanie gatunkowe (komplementarność). Wskazuje to na konieczność występowania dużej różnorodności w poszczególnych grupach organizmów wzajemnie na siebie oddziaływujących w ich nieożywionym środowisku.

Czynniki ograniczające/limitujące

Określają typ organizmu który może występować w konkretnym środowisku

1. Niska temperatura na dalekiej północy określa które organizmy roślin i zwierząt (gatunki) mogą występować na tym obszarze

2. Ilość tlenu rozpuszczalnego w wodzie określa jakie gatunki mogą występować stale w tym środowisku

3. Ilość pokarmu dostępnego na danym obszarze

Mechanizmy samoregulujące

• Naturalny opór środowiska - to efekt działania wszystkich czynników zewnętrznych, zarówno biotycznych jak i abiotycznych, obniżających zagęszczenie populacji fitofagów lub innych gatunków przez uniemożliwienie im realizowania swego potencjału biotycznego

• Miarą oporu środowiska - może być liczba osobników ubywających z populacji na skutek działanie niekorzystnych czynników, w określonej jednostce czasu

BIOCENOZA

• Ma zdolność do zachowania homeostazy czyli samoregulacji

• Różnorodność i współdziałanie wielu gatunków powiązanych siecią wzajemnych związków, powoduje, że w biocenozie ustala się stan równowagi

• Mechanizm regulacji liczebności jest prosty i opiera się na powiązaniach troficznych, ponieważ każde z gatunków stanowi pokarm innych organizmów. Mimo to, w prawidłowo funkcjonującej biocenozie, dany gatunek nie wyniszcza swojej ofiary i sam nie jest wyniszczany. Nie wyklucza to jednak zmian liczebności, czy składu gatunkowego. W układzie dwóch antagonistycznie oddziałujących na siebie populacji, samoregulacja ich liczebności odbywa się na drodze sprzężenia zwrotnego

OGÓLNE PRAWA DOTYCZĄCE CZYNNIKÓW OGRANICZAJACYCH LICZEBNOŚĆ POPULACJI OWADÓW

PRAWO LIEBIEGA

• Do wzrostu i rozmnażania się każdego gatunku w określonym środowisku konieczna jest obecność podstawowych substancji pokarmowych. Substancja znajdująca się w ilości najmniejszej, spełnia funkcję czynnika ograniczającego

• Dotyczy także wszystkich innych czynników środowiska regulujących rozwój i rozprzestrzenianie organizmu

„PRAWO TOLERANCJI” SHELFORDA

• Obecność i rozwój organizmu zależy od kompleksu wszystkich czynników. Brak określonego gatunku w środowisku może być wywołany zarówno niedoborem, jak i nadmiarem ilościowym lub jakościowym któregokolwiek z czynników bliskich granic tolerancji dlatego właśnie organizmu. Mają one bowiem swoje minima i maksima. Zakres funkcjonowania pomiędzy tymi wielkościami nazywamy tolerancją.

POMOCNICZE ZASADY SHELFORDA

• Organizmy o szerokim zakresie tolerancji w stosunku do wszystkich czynników są najszerzej rozprzestrzenione w przyrodzie i odwrotnie

• Organizmy mogą mieć szeroki zakres tolerancji w stosunku do jednego i wąski w stosunku do innego czynnika

• Jeżeli warunki środowiska nie są optymalne dla gatunku pod względem jednego czynnika ekologicznego, wtedy granice tolerancji organizmu w odniesieniu do innych czynników mogą być zacieśnione

• Organizmy nie zawsze znajdują optimum jakiegoś czynnika fizycznego, potrzebnego dla swojego rozwoju. W takich przypadkach inne czynniki odgrywają większa role (maja większe znaczenie) i mogą być odpowiednio modyfikowane.

• Granice tolerancji i zakres wartości optymalnych dla rozwoju gatunku podlegają zmienności geograficznej i sezonowej. Organizmy dostosowują intensywność procesów życiowych do warunków lokalnych

• Granice tolerancji lokalnych ras mogą utrwalać się genetycznie

• Czynniki środowiskowe oddziałują najbardziej ograniczająco dla gatunków okresie jego rozmnażania. Granice tolerancji dla gatunków rozmnażających się są wieksze niż dla nie rozmnażających się

CZYNNIKI ABIOTYCZNE

ATMOSFERYCZNE

• Temperatura

• Opady

• Światło

• Wiatr

GLEBOWE

• Woda

• Temperatura

• Składniki pokarmowe

• Odczyn gleby

• Zmęczenie gleby

ANTROPOGENICZNE

• Gazy przemysłowe

• Odpady przemysłowe

• Pestycydy

2. CZYNNIKI ABIOTYCZNE

• Czynniki nieożywione

• Czynniki abiotyczne w ekosystemie dotyczą wszystkich tych elementów fizycznych i chemicznych które mogą wpływać na zdolność życiową i reprodukcyjna organizmów

• Czynnikami tymi są:

1. Intensywność światła i długość jego trwania

• Zróżnicowane reakcje fotoperiodyczne ujawniać się mogą między innymi w fizjologicznym zróżnicowaniu form rozwojowych, które pojawiają się w różnych okresach roku (sezonu)

• W liczbie pokoleń

• Jako czynnik stymulujący indukowanie i kończenie diapauzy

• Przystosowanie do zmian fotoperiodycznych jest przyczyną powstawania ras geograficznych występujących w obrębie gatunku

• Zakres termiczny

• Regulacja temperatury ciała owadów

• Wielkość ciała owadów zależy od tempa przemian biochemicznych związanych z procesem oddychania

• Dolny próg termiczny - przechładzanie płynów ustrojowych; „0 fizjologiczne”

• Suma temperatur efektywnych (oznacza sumę ciepła)

• Rozkład sum temperatur efektywnych - mapy meteorologiczne kraju

• Hipoteza Rübnera - tempo przemian metabolicznych

• Stała wilgotność

• Rodzaj podłoża

• Dostępność substancji nieorganicznej i gazów

• pH

POJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA

• Maksymalna liczba organizmów które mogą być wspierane przez właściwe dla siebie środowisko.

• Przykład : populacja ludzi na ziemi

Wykład11 10.01.07

CZYNNIKI BIOTYCZNE

CZYNNIKI BIOTYCZNE

• Czynniki żywe

• Wszystkie czynniki które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na środowisko naturalne

• Wszystkie organizmy, których obecność, udział, wzajemne interakcje lub modyfikacje łącznie tworzą zespół czynników biotycznych

• Zależności te zawierają:

1. Grupę czynników związanych z pokarmem

2. Grupę czynników związanych z wzajemnym współdziałaniem

GRUPA CZYNNIKÓW ZWIĄZANYCH Z POKARMEM

• Uwzględnia przeniesienie substancji pokarmowych z jednego organizmu do drugiego w obrębie tego samego ekosystemu

• Organizmy odżywiają się samożywnie lub cudzożywnie

TYPY HETEROTROFII

1. Saprofagi

2. Roślinożercy

3. Cudzożercy

1. Drapieżcy

2. Padlinożercy

4. Wszystkożercy

GRUPA CZYNNIKÓW ZWIĄZANYCH Z WZAJEMNYM WSPÓŁODDZIAŁYWANIEM

• Różne organizmy mogą żyć obok siebie przy ścisłej współpracy

• 3 typy współoddziaływania:

• komensalizm

• mutualizm

• pasożytnictwo




PROGRADACJA

• wysoka płodność i żywotność potomstwa

• zwiększony udział samic

• jaja i poczwarki większe i cięższe

• wzrost udziału tłuszczów i białek w ciele larw

RETROGRADACJA

• obniżenie odporności

• obniżona płodność i liczebność samic

• niekorzystna struktura wiekowa

• pogorszenie się sytuacji genetycznej populacji

• zanika tolerancja osobnicza




Wykład12 17.01.07

TERAŹNIEJSZOŚC I PRZYSZŁOŚĆ INTEGROWANEJ OCHRONY UPRAW ROLNICZYCH

WIEK PESTYCYDÓW

• era optymizmu (1946-1962)

• era zwątpienia (1963-1976)

• era integrowana metod (od 1976)

DEFINICJA INTEGROWANYCH METOD OCHRONY ROŚLIN PRZYJETA PRZEZ FAO

„Jest to łączne wykorzystywanie wszystkich dostępnych sposobów i metod zwalczania agrofagów włączając w to agrotechnikę, odmiany odporne, wrogów naturalnych oraz biologiczne i chemiczne zwalczanie w celu skutecznego, bezpiecznego i opłacalnego obniżenia nasilenia agrofagów do poziomu, poniżej którego nie wyrządza on szkód gospodarczych.”





Rozwój zrównoważony


rolnictwo zrównoważone - integrowane








integrowana uprawa








integrowana dobra integrowane

ochrona praktyka nawożenie






roślin rolnicza

Integrowana ochrona roślin jako jedna z ważniejszych podstaw rolnictwa zaangażowanego

STAN OBECNY INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN

1/ Stosowanie zaleceń Dobrej Praktyki Rolniczej

• właściwy płodozmian

• dobór odpornych lub tolerancyjnych odmian do uprawy

• zdrowy materiał siewny (sadzeniakowy)

• racjonalne nawożenie

• użycie sprawnej aparatury

2/ Wykonywanie chemicznych zabiegów ochrony roślin po przekroczenie przez agrofagi progów

szkodliwości

Progiem szkodliwości określamy takie nasilenie choroby, szkodnika czy chwastu, po przekroczeniu którego następuje spadek plonu danej rośliny; nie każda obecność agrofaga jest równoznaczna ze spadkiem plonu.

3/ Tworzenie korzystnych warunków do rozwoju wrogów naturalnych szkodników

4/ Dobór chemicznych środków ochrony roślin pod katem ochrony środowiska i wrogów naturalnych

• w gospodarstwach integrowanych polecane są przede wszystkim selektywne środki ochrony roślin

• w wielu krajach rolnicy stosujący zasady integrowanej ochrony mają opracowaną listę selektywnych i częściowo selektywnych zoocydów

• pyretroidy należą do grupy insektycydów uznawanej za bardzo toksyczną dla owadów pożytecznych

• nawet w ramach tej grupy występują jednak różnice toksyczności insektycydów dla parazytoidów i drapieżców

5/ Wprowadzenie do uprawy mieszanin odmian zbóż

Koncepcja międzyodmianowych mieszanin jęczmienia oraz pszenicy

• w obrębie mieszaniny musi się znajdować jednak, co najmniej jedna odmiana o odmiennej i efektywnej odporności na podstawowe choroby zbóż

• zmniejszenie efektywności inokulum oznacza, że zarodniki wytwarzane przez grzybnię pasożytującą na jednej z odmian w mieszaninie, mogą w minimalnym stopniu infekować tkankę roślin pozostałych odmian

PESPEKTYWY ROZWOJU INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN

1/ Opracowanie lepszych „narzędzi” do monitorowania i prognozowania populacji chorób i

szkodników

• zbyt słabo rozpropagowane są korzyści płynące ze stosowania monitoringu /lustracji/

• monitoring czy lustracja wydają się czynnością zbyt skomplikowaną

• mała jest jeszcze dostępność „narzędzi” które mogą nam w tej czynności pomagać

Komputerowe systemy wspomagające podejmowanie decyzji w ochronie roślin przed agrofagami

• NegFry czy Dacom - zaraza ziemniaka

• Cercbet - chowścik burakowy

• Simlep 1-3 - stonka ziemniaczana

• SPEC - sucha zgnilizna kapustnych

• Pro_Plant - obejmuje agrofagi kilku upraw : ziemniaka, buraka cukrowego, podstawowe zboża, kukurydzę, rzepak

2/ Zwiększenie praktycznego wykorzystania semiozwiązków

• Semiozwiązki są to substancje chemiczne biorące udział przy komunikowaniu się różnych organizmów

• Feromony płciowe mogą być w praktyce użyte nie tylko do monitorowania , ale także do bezpośredniego zwalczania niektórych gatunków

3/ Wprowadzenie do praktyki integrowanej ochrony genetycznie modyfikowanych roślin i wrogów

naturalnych szkodników

26

---