1.organizmy szkodliwe- grzyby, bakterie, wirusy, owady, nicienie, chwasty, oraz inne mikroorganizmy, które powodują szkody w uprawach roślin.

2. szkodnik roślin uprawnych- szkodniki to gatunki zwierząt, które odżywiają się tkankami roślin powodując min. Osłabienie lub śmierć rośliny. Charakteryzują się szybkim rozmnażaniem. W celu poprawnego oznaczenia szkodnika zwraca się uwagę na: stadium rozwojowe szkodnika (larwa czy imago) , gatunek rośliny, uszkodzenia na roślinie, okres występowania szkodnika, informacje dodatkowe (np. wydzielanie rosy miodowej, piany)

3. podział szkodników ze względu na specjalizację:

a)wszystkożerne (pantofagi)- odżywiają się zarówno pokarmem pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego np.: wśród owadów: karaczany, wśród ptaków: krukowate, wśród ssaków: niektóre łasicowate lub szopowate

b) wielożerne (polifagi) odżywiają się wieloma gatunkami roślin np.: chrząszcz majowy, rolnice,

zwalczanie pędraki: mechaniczne: za przynętę służą przekrojone kawałki ziemniaków, które zakopuje się w ziemi na głębokości 5-10cm, co 2-4 dni sprawdzić przynętę, wybrać i zniszczyć i zniszczyć szkodniki. Zwalczanie chemiczne.

c) skąpożerne (oligofagi)- odżywiają się jedynie kilkoma pokrewnymi gatunkami pokarmów np. stonka ziemniaczana

Larwy nadgryzają i drażą korytarz w szyjce korzeniowej rośliny zwalczanie: chemiczne

d) jednożerne (morfogi)- odżywiają się tylko jednym gatunkiem rośliny np.: jedwabnik morwowy

4. szkodnik iidzielimy na stawonogi i owady

Stawonogi=skorupiaki, wije, pajęczaki i owady

a)Skorupiaki- uszkadzaja delikatne części roślin (siwki w szklarniach, inspektach np.: stonóg piwniczny)

b)wije- nadgryzają owoce truskawek, cebulek kwiatowych np.: krocionóg

c) pajęczaki- uszkadzają rosliny uprawne, produkty przechowalnicze i spożywcze np.: rozkruszki

Gatunki drapieżne- są wykorzystywane w walce bilogicznej ze szkodnikami roslin np.: dobroczynek szklarniowy przy zwalczaniu przędziorków.

d) owady- to najliczniejsza i najważniejsza gospodarczo grupa szkodników roślin. Spotykane są od rejonów polarnych po szczyty gór. W rejonach arktycznych żyje co najmniej 300 gatunków owadów.

Znajdowano je w Himalajach na wysokości ponad 600m n.p.m. Około 3% gatunków żyje w wodzie słodkiej, niektóre w morskiej. Żyją również na pustyni. Wytrzymują warunki skrajnej temperatury ------270C-do 50C. liczba gatunków w poszczególnych grupach systematycznych- ssaki- 4.300, ptaki- 9.000, gady- 6.000, płazy- 12.000, ryby- 25000, płazińce- 300.000 (bez owadów), owady- 1.000.000

Owady to pospolite zwierzęta na ziemi- małe rozmiary ciała pozwalają im żyć tam gdzie nie mieszkają zwierzęta większe. Odznaczają się dużą płodnością i krótkim czasem rozwoju pokolenia. Zewnętrzny, kutykularny szkielet owadów jest bardzo lekki i prawie 3-krotnie bardziej wytrzymały na zgniecenie niż szkielet wewnętrzny kręgowców. Skrzydła pozwalają owadom poruszać się szybko i zajmować nowe rejony przy małej stracie energii. Metamorfoza owadów sprawia, że larwy często korzystają z pokarmu niedostępnego dla form dorosłych i o ten pokarm nie konkurują z nimi. Oddychanie za pomocą tchawek jest efektywne, gdyż funkcjonuje przy niskim stężeniu tlenu w powietrzu.

5. czynniki abiotyczne- temperatura, wilgotność, światło, prądy powietrza, gleba, ukształtowanie ter

a) temperatura- ważny czynnik dla zwierząt zmienno termicznych: owady, roztocze, nicienie, ślimaki.

Rozwój odbywa się temp. Od +2 do +38C. Skrajne temperatury temp. W której mogą żyć: od -54C do +64st. C. Kilka stopni powyżej O gatunki owadów zaprzestają żerowania i następuje odrętwienie- stan odwracalny jeśli nie trwa zbyt długo. Temperatura progu życia od +2 do +25st. C

b) woda i wilgotność- podstawowy składnik żywych organizmów. Procesy przemiany materii, odżywiania, oddychania, wydalanie, transport substancji w organizmie odbywa się jedynie z udziałem wody. Niedobór wody prowadzi do zahamowania czynności życiowych, skrócenia życia. Ślimaki, nicienie, niektóre owady- rozwijają się i poruszają tylko w środowisku wodnym. Przędziorki, szpeciele, pchełki- zmywane są z liści w czasie ulewnych deszczu. Owady pija wodę pobierają ja z pokarmem. Szkodniki magazynów- przystosowały się do życia w powietrzu o niskiej wilgotności (oszczędnie gospodarują). Szkodniki roślin- łatwo tracą ciepło i parę wodną- chronią je: nieprzepuszczalne powłoki ciała (epikutykula), kokony, tarczki (jaja namiotnika), zamykanie i otwieranie przetchlinek, wydalanie suchego kału, nocny tryb życia. Strata 1/3 wody= śmierć. Zwierzęta zapadają w stan anabiozy lub diapauzy.

C) światło- długość fali, intensywność światła maja wpływ na zachowanie się zwierząt, ich rozwój i rozmnażanie. Długość dnia i nocy reguluje cykl rozwoju gatunków. Długość dnia określa- wędrówki ptaków, zmiany w opierzeniu i owłosieniu kręgowców, aktywację gruczołów płciowych np.: stonka ziemniaczana, przędziorek chmielowiec- wykazują najwyższa płodność przy najdłuższym dniu. Rolnice, brudnica nieparka- nie reagują na długość dnia. Gatunki aktywne nocą: gryzonie, karaczany, sówki, zwójki. Gatunki aktywne w dzień: motyle dzienne, pchełki, pszczoły

d) prądy powietrza- biernie przenoszą owady, zwierzęta na znaczne długości: gąsienice brudnicy nieparki formy uskrzydlone- mszyce, motyle, muchówki, chrząszcze, owady czynnie latające.

Prądy powietrza niosą: lotne wydzieliny- feromony

e) gleba- szkodniki roślin, ich pasożyty i drapieżce są związane z gleba. Rozwijają się i żyją w glebie (nicienie, drutowce, pędraki). Zimują i przepoczwarczają się. Kryją się na noc lub na dzień.

Odczyn gleby, żyzność- wpływ na rozwój szkodników: gleby lekkie (guzak północny),

gleby zwięzłe (pędraki), gleby przewiewne (mątwik burakowy), gleby niezbyt wilgotne (zimują stonka ziemniaczana), gleby ciepłe (zasiedlają gąsienice rolnic, drutowce, pędraki). Zwierzęta żyjące w glebie- ciało wydłużone lub kabłąkowato zgięte, odnóża przystosowane do drażenia kanałów.

f) struktur krajobrazu- wiąże się z mikroklimatem siedliska. Pola osłonięte: połyśnica marchwianka, śmietki, mszyce, pryszczarki, biedronki, złotooki. Las stanowi przeszkodę w przelotach stonki ziemniaczanej. Słodyszek rzepakowy kieruje się na zimowanie w stronę ciemnych ścian lasu.

6. czynniki biotyczne: pokarm, wrogowie naturalni, gatunki konkurencyjne Od ich działania zależy zagęszczenie populacji organizmów szkodliwych.

a) pokarm- saprofagi (zwierzęta żywiące się martwymi szczątkami organicznymi roślinnymi i zwierzęcymi, fitofagi (zjadające rośliny), zoofagi (zjadające inne zwierzęta), nekrofagi (zjadające trupy innych zwierząt), koprofagi (zjadające kał)

b) wrogowie naturalni- każdy gatunek zwierzęcia ma wielu wrogów. Wrogowie szkodników: patogeny, pasożyt, drapieżce. Wirusy atakują: gąsienice motyli, larwy błonkówek, przędziorki, ptaki, ssaki. Bakterie- szeroko wykorzystywane w praktyce – Bacillus, Pseudomonas- powodują wysoką śmiertelność populacji. Grzyby- niszczą nicienie, roztocze roślinne, owady

*pasożyty- pasożyt stale lub okresowo żeruje na powierzchni lub wewnątrz innego organizmu- żywiciela, są mniejsze od organizmów żywicielskich, powoli eksploatują i zabijają człowieka,

w jednym żywicielu może jednocześnie pasożytować wiele osobników tego samego gatunku lub kilka różnych gatunków. Pasożyty owadów roślinożernych: nicienie, niektóre muchówki, liczne błonkówki.

*drapieżca- zabija i ewentualnie zjada osobniki innego gatunku, jest zwykle większy od ofiary, do rozwoju potrzebuje więcej niż jednego osobnika zwanego ofiarą lub zdobyczą.

Drapieżcami : nicieni są inne nicienie, roztocze owady glebowe, roztoczy inne roztocze (dobroczynkowate, sierposzowate) i owady (złootoki, pluskwiaki, chrząszcze), owadów są inne owady: ważki, pluskwiaki, muchówki, chrząszcze, błonkówki. Owady zjadane są przez płazy, gady, ptaki, ssaki, Ssaków są ptaki i inne ssaki (lis, kuna, łasica, tchórz)

*gatunki konkurencyjne- konkurencja międzygatunkowa, wewnątrzgatunkowa, konkurencja o pokarm, kryjówkę, przestrzeń, samicę, konkurencji może towarzyszyć agresja

7. znaczenie owadów dla człowieka- przenoszą człowiekowi straty i korzyści. Liczne gatunki owadów są sprzymierzeńcami człowieka, wiele zaś z nich to wrogowie. Gatunki wrogie- są szkodnikami roślin i przechowywanych produktów, niepokoją ludzi swoją obecnością zanieczyszczają domy żądlą pasożytują na ciele lub narządach wewnętrznych człowieka, zwierząt domowych, Przenosza wirusy grzyby bakterie mikoplazmy, przenoszą choroby człowieka i zwierząt.

8. gatunki pożyteczne- wytwarzają produkty użyteczne dla człowieka (miód, wosk, jedwab), owady i ich produkty wykorzystywane są w medycynie jak pszczół mrówek, zapylają rośliny uprawne, są drapieżcami pasożytami ślimaków innych owadów ssaków szkodliwych dla roślin, niszczą chwasty, zjadają martwe rośliny i zwierzęta, są wzorem czystości i pracowitości dla człowieka wydaja przyjemne dźwięki dla ucha człowieka.

Metody ochrony roślin

1.Metoda profilaktyczna- kwarantanna- zbiór przepisów obejmujących zarówno wykaz gatunków kwarantannowych jak tez metody postępowania po ich wykryciu oraz ewentualne kary za nieprzestrzeganie przepisów

2. metoda zapobiegawcza- a) agrotechniczna- jedna z najstarszych metod ochrony roślin, szeroko stosowana, mająca duże znaczenie, zapewnia optymalne warunki dla rozwoju i wzrostu roślin uprawnych, przyczynia się do ograniczania liczebności oraz szkodliwości organizmów szkodliwych poprzez zastosowanie różnych niechemicznych zabiegów: staranne przygotowanie stanowiska pod uprawę: rozdrabnianie, niszczenie resztek pożniwnych (źródło chorób), orka jesienna, wiosenne talerzowanie, podorywki prowadzą wszystkie one do skutecznego niszczenia chwastów.

Płodozmian najlepiej 3-4 letni, uprawa roślin na których nie rozwijają się organizmy szkodliwe, chroni przed chwastami, izolacja przestrzenna, wczesny siew (zbóż jarych i kukurydzy chroni przed ploniarką zbożówką, zbóż ozimych- naraża rośliny na występowanie mączniaka prawdziwego, łamliwość źdźbeł), bilansowane nawożenie (zwłaszcza azotowe)+ składniki pokarmowe to roślina uprawna mniej wrażliwa na choroby szkodniki, terminowy zbiór plonu, niskie koszenie słomy.

b) higiena- odkażanie, stosowanie izolacjo przestrzennej, niszczenie porażonych liści, prześwietlanie koron, leczenie uszkodzeń mechanicznych c) hodowla- odmiany odporne na choroby, odmiany odporne na szkodniki

3. metoda bezpośrednia biologiczna to dwa kierunki: a) wykorzystywanie procesów naturalnie zachodzących w środowisku, na polu, w sadzie, (stworzenie optymalnych warunków rozwoju gatunków pożytecznych, a później zabezpieczenie ich pożytecznej działalności – mierze, rośliny miododajne, naturalne zadrzewienia) b) wykorzystanie wrogów naturalnych w zwalczaniu chorób roślin ,szkodników i chwastów-biopreparaty do zwalczania gąsienic motyli stonki ziemniaczanej, biopreparaty wirusowe przeciwko owocowe jabłkóweczce, biopreparaty zawierające grzyby nicienie do zwalczania szkodników, biopreparaty na bazie bakterii i grzybów do zwalczania niektórych chorób, hodowla gatunków wrogów naturalnych szkodników. *biologiczne zwalczanie dobroczynek szklarniowy-przędziorków, dobroczynne szklarniowy drapieżny roztoczy, zwalcza przędziorki żerujące na warzywach uprawach polnych roślinach ozdobnych i sadowniczych

c)introdukcja- zamierzone lub przypadkowe wprowadzanie nierodzimych gatunków roślin.

d) kolonizacja- wprowadzenie na dany teren wrogów naturalnych szkodników dla ich niszczenia

e) mechaniczna- zbiór ręczny, stosowanie zapór, stosowanie przynęt i pułapek, niszczenie żywicieli

f)fizyczna- niskie i wysokie temperatury, zastosowanie ultradźwięków,

g)chemiczna- zaprawianie, podlewanie, opryskiwanie, gazowanie

h) metoda integrowana- agrotechniczna, biologiczna, mechaniczna, fizyczna, chemiczna, kwarantannowa

*środki ochrony roślin- fungicydy- grzyby, bakteriocydy- bakterie, herbicydy- chwasty, insektycydy, owady, nematocydy- nicienie, akarycydy-roztocza, rodentycydy- gryzonie, moluskocydy-ślimaki

22.10 T: nicienie- nauka- nematologia, żyją i rozwijają się w różnych środowiskach na lądzie i w wodzie, wiele nicieni to saprobionty i drapieżniki ale nie powodują strat w gospodarczych (są organizmami pożytecznymi), są pasożytami ludzi i zwierząt, są groźnymi szkodnikami grzybów i wielu gatunków roślin wyższych uprawianych w gruncie i pod osłonami, nicienie roślin wyższych ok 5 tys. Gatunków, nicienie żyją na nadziemnych i podziemnych częściach roślin, gleba= ektopasożyty korzenie i włośniki (nie wnikają do tkanek), ektopasożyty osiadłe= żerują kilka dnia w komórkach rośliny, ektopasożyty osiadłe zgrubiałe= samice są nieruchome całe życie żerują w jednym miejscu= osobniki młodociane i samce są ruchliwe, endopasożyty- wnikają do wnętrza rośliny i przemieszczają się w niej, nicienie żerują na/ w nadziemnych częściach roślin są groźne dla roślin= powodują straty w plonach. 1. Morfologia nicieni- zwierzęta o ciele wydłużonym, wrzecionowatym, w przekroju kolistym, długość ciała o 1mm, grubość ok 0,2mm, ciało jest bezbarwne z przeświecającym przewodem pokarmowym o barwie pożywienie, wyróżnia się przód ciała z głową, tylni koniec ciała jest zwężony, można rozróżnić stronę grzbietową ciała brzuszna i dwie boczne, *otwór gębowy znajduje się na przodzie ciała. Na głowie mogą występować brodawki lub szczecinki zmysłowe. Małe brodawki występują także na polach bocznych ciała. Na stronie brzusznej ciała znajdują się: poprzeczny otwór odbytowy, otwór wydalniczy, otwór płciowy zwany u samic wulwą a u samców stekiem. U samców tylny koniec ciała jest zagięty i występuje torebka kopulacyjna jako fałd oskórka. Ogon może być cylindryczny, zaokrąglony, stożkowaty, nitkowaty *ciało nicieni to wór skórno-mięśniowy złożony z : oskórka, warstwy hypodermalnej, pojedynczej warstwy komórek mięśniowych. Wór skórno-mięśniowy otacza jamę ciała z narządami wewnętrznymi, oskórek: jest gładki lub prążkowany, chroni ciało przed czynnikami zewnętrznymi i stanowi szkielet zewnętrzny dla przyczepu mięśni podłużnych. *hipoderma- zbudowany z 1 warstwy komórek, komórki hipodermy zawierają duże ilości tłuszczu i glikogenu, tworzy po stronie brzusznej, grzbietowej i po bokach ciała

4 pnie podłużne (walki) w których są przewody układu wydalniczego i pnie nerwowe, między walkami występują 4 pola podłużnych mięśni *jamę ciała wypełniają narządy wewnętrzne a wolne przestrzeń wypełnia tkanka mezenchymatyczna i płyn. Płyn bierze udział w procesach oddychania i krążenia oraz nadaje ciału turgor i obły kształt. *Przewód pokarmowy tworzą: otwór gębowy, torebka gębowa, gardziel (przełyk- oesophagus), jelito (mesenteron) zakończone prostnicą (rectum). Torebka gębowa, gardziel jelito wysłane są oskórkiem. *torebka gębowa nicieni- saprofitycznych ma kształt rurki o prostych ścianach, drapieżnych zwiera ząbki lub szczęki, roślinożernych jest przekształcona w sztylecik. Sztylecik jest wewnątrz pusty. Gardziel jest silnie umięśniona, pompuje płynny pokarm do jelita. Sztylecik i gardziel to cechy diagnostyczne. Jelito ma kształt rurkowaty, u samców ujście jelita połączone jest z zakończeniem narządów płciowych. Układ wydalniczy zbudowany z 2 przewodów, które mają wspólne ujście. *układ nerwowy- składa się z obrączki wokół gardzieli i odchodzących od niej do przodu i do tyłu pni nerwowych z nerwami unerwiającymi poszczególne organy ciała. Funkcję układów krwionośnego i oddechowego pełni płyn jamy ciała. Nicienie nie posiadają oczu a narządem zmysłów są amfibie. *rozmnażanie: narządy rozrodcze są cewkowate. U samicy składa się 1-2 jajników. Jajnik łączy się z jajowodem, macicą i spermateką oraz pochwą. Spermateka- pęchorzowaty

Zbiornik przechowywania plemników do zapładniania stopniowo uwalnianych komórek jajowych. Otwór płciowy samicy znajduje się w środku długości ciała (wulwa). U samca 1 jądro. Jądro łączy się ze zbiornikiem nasiennym i nasieniowodem. Spikule- chitynowe wyrostki pomocne w przetrzymywaniu samicy podczas kopulacji. Większość nicieni jest rozdzielnopłciowa u niektórych występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Stosunek liczebności samic do samców bywa różny od 1:1 do 1:0. Więcej samców- rozród patogenetyczny. Hermafrodytyzm- w jednym osobniku tworzą się oba typy komórek płciowych- plemniki i jaja. Większość nicieni jest jajorodna niekiedy jajożyworodna. Liczba składanych jaj- od kilkudziesięciu w ciągu życia do tyluż w ciągu dnia. Jajo- larwa- osobnik dorosły (4-krotnie linieje). Larwa podobna do osobnika dorosłego (mniejsza, bez wykształconych organów rozrodczych). Larwy żerują. W trakcie linienia zrzuca oskórek z ciała torebki gębowej wyściółki gardzieli odbytnicy gruczołów. Rozwój pokolenia trwa od kilku dni do kilku miesięcy i zależy od temperatury pokarmu wilgotności pH gleby zawartości tlenu i ciśnienie osmotycznego otoczenia. Wiele gatunków zapada w stan anabioz. W korzystnych warunkach nicień żyje najwyżej 1 rok. Jaja mątwików w cystach mogą przetrwać w glebie kilkanaście lat. *odżywianie- pokarm nicieni stanowią bakterie strzępki grzybów rozkładająca się materia organiczna, żywe rośliny. Nicienie prowadzą też drapieżny tryb życia- odżywiają się innymi nicieniami, pierwotniakami, wrotkami. Są pasożytami zewnętrznymi i wewnętrznymi roślin i zwierząt. Nicienie tworzą rasy biologiczne. Rasy powstają wskutek mutacji lub selekcji. Między rasami nie ma różnic morfologicznych, różnią się agresywnością, zakresem atakowanych roślin i preferendum pokarmowym. Niszczyk zjadliwy-13 ras. *biologa nicienie: Nicienie stanowią znaczną część mezofaumy glebowej: Występują w milionach osobników na 1m2, a ich biomasa może dochodzić do 20g/m2. Liczebność zależy od: zawartości substancji organicznej, temperatury, wilgotności, przewiewności gleby, okrywy roślinnej. Temperatura: aktywność nicieni 5-10 stC, optimum 15-30stC, zahamowany rozwój powyżej 30stC.*Woda

Nicienie-pasożyty roślin i owadów żyją w środowisku wodnym. Nicienie- glebowe poruszają się w wodzie między cząsteczkami gleby. W glebie o wilgotności poniżej 10% giną lub zapadają w stan anabiozy. Optymalny rozwój i żerowanie zachodzi przy wilgotności gleby 50-80%. Nadmierna wilgotność gleby nie sprzyja rozwojowi nicieni. * Przewietrzanie gleby, struktura i zasolenie oraz pH mają wpływ na rozwój nicieni. Mątwik burakowy- pH mniej kwaśne, Mątwik ziemniaczany- nie reaguje na zmiany pH gleby, Mątwik korzeniowy- gleby lekkie, Niszczyk zjadliwy- gleby ciężkie.* Substancje chemiczne w glebie: wydzieliny korzeni roślin działają pobudzająco na nicienie, aminokwasy w sferze korzeniowej wpływają na wzrost populacji, 2-warstowe jony chlorków stymulują wychodzenie larw mątwika ziemniaczanego z cyst, zaś 1-eartościowe jony chlorków hamują ten proces. Nicienie chorują: porażone są przez wirusy, grzyby, atakowane przez pierwotniaki , nicienie drapieżne, roztocze, owady bezskrzydłe. *znaczenie nicieni- szkodliwość- są szkodnikami roślin uprawnych- szkodliwość bezpośrednia nicieni (hamują wzrost roślin), szkodliwość pośrednia- przenoszą patogeny roślin: Longidorus (sztylaki), są wektorami, współdziałają z nimi: węgorek truskawko wiec Aphelenchoides fragariae i bakteria- Corynebacterium powodują kalafiorowatość truskawek. *objawy uszkodzenie roślin przez nicienie: a) uszkodzenie podziemnych części roślin: skarłowacenia, czernienie korzeni, redukcja systemu korzeniowego, tworzenie guzowatych wyrośli na korzeniach roślin i bulwach ziemniaka, deformacja korzeni spichrzowych, nadmierne wytwarzanie korzeni bocznych, mięknięcie cebul b)uszkodzenia nadziemnych części roślin: deformacje pędów, zwijanie blaszki liściowej, kwiatostanów, więdnięcia roślin, zasychanie liści, paków, nekrozy, karłowacenie roślin (uszkodzenie stożka wzrostu)

2. metody ekstrakcji nicieni- pasożytów roślin wyższych: próby gleby: wolnożyjące- leji Baermanna, Kuweta Whitehead’s, Aparat Ooostenbrinka osiadłe: zlewka z bibułą (metoda Buhra), metoda butelkowa, aparat Seinhorsta. Pozyskiwanie z tkanek roślinnych: lejki Baermanna, maceracja mechaniczna *zestaw prostego sprzętu do ekstrakcji nicieni (Polska)- waga- przygotowanie próby, lejek Baermanna- ekstrakcja nicieni wolnożyjących, kolby Erlenmeyera- ekstrakcja cyst, uproszczony aparat Seinhorsta+ sita – ekstrakcja cyst. *nicienie wolnożyjące: np.: Ditylenchus spp.- niszczyki, Bursaphelenchus spp.- węgorkim Meloidygyne spp. (w glebie)- guzaki, Xiphinea Longi dorus- sztylaki, Trichodorus spp. A)zestaw do ekstrakcji nicienie metodą Baermanna (na lejkach)- filtr, szklany leje, zacisk, wężyk gumowy, statyw, zlewka, woda, sito metalowe lub plastkikowe, gleba lub materiał rośliny B)kuweta Whitehead’a- kuweta fotograficzna, filtr, tacka z drutu powielonego tworzywem sztucznym,gleba lub materiał rośliny *ekstrakcja nicieni osiadłych z gleby- np.: Globodera spp, Heterodera spp. A)zlewka z bibułą (metoda Buhra)- pasek bibuły filtracyjnej w formie pierścienia, cysty matwików, woda, szklana zlewka, cząstki gleby b) metoda butelkowa (erlenmeyerkowa)- przygotowana próbka, ekstrakcja 3. nicienie endopasożytnicze (nicienie w tkance roślinnej)- np.: niszczyk zjadliwy, niszczyk ziemna czak, węgorek ryżowiec, węgorka chryzantemowca, dymek pszenicznik, guzaki 4. Meloidogune-guzaki: guzak amerykański, guzak holenderski. Organizmy kwarantannowe: żywicielami są rośliny 1 i 2 liścienne (ziemniak, warzywa, pomidor, fasola, groch, marchew), burak, zboża, kukurydza, rośliny dziko rosnące. Guzak amerykański notowany był na roślinach ozdobnych (dalia, mieczyk). Objawy porażenia: nadziemne części nie wykazują objawów specyficznego porażenia (liczne wystąpienie może spowodować utratę turgoru, żółknięcie, stopniowe zamieranie porażonej rośliny). Guzak amerykański, holenderski- na bulwach ziemniaka niewielkie wyrośla objaw parcha, guzak holenderski- na korzeniach spichrzowych (marchew) wyrośla o średnicy 1-2 cm, *zwalczanie guzaków: trudne z uwagi na ograniczone zwalczanie chemiczne (środek ochrony roślin można stosować tylko raz na pięć lat), zmianowanie- najważniejsza metoda

5. guzak północny (Meloidogyne hapla)- gatunek nicienia z rodziny mątwikowatych (Heterodeidae). Występuje dymorfizm płciowy, samica jest gruszkowata w kształcie, żeruje na dwuliściennych, liczba pokoleń w ciągu roku: 2-4, jaja są składane w korzeniach, płodność- 1000 jaj, zimuje larwa w osłonce jajowej w korzeniu, larwy po wniknięciu do korzeni rozwijają się. Szkodnik posiada wiele roślin żywicielskich, do których należą: ziemniaki, groch, koniczyna, sałata, marchew. W wyniki żerowania nicieni na korzeniach marchwi powstają małe wyrośla. Uszkodzony korzeń spichrzowy jest zdeformowany (dłoniasto rozwidlony), a na jego powierzchni tworzą się liczne, drobne korzenie. Przy silnym opadaniu roślin przez nicienie straty plonu mogą sięgać do 50%, *profilaktyka i zwalczanie- stosować odpowiedni płodozmian, nie uprawiać marchwi po przedplonach roślin żywicielskich, na polach zakażonych nicieniami przerwać uprawę marchwi na 4-5 lat. 6. niszczyk zjadliwy (Ditylenhus dipsace- org. Kwarantannowy)- gatunek polifagiczny, uszkadzają dorosłe larwy oraz nimfy, powodują zasychanie roślin, żerują na zbożach marchwi i cebuli, liczba pokoleń w ciągu roku 4-6, rozwój jednego pokolenia trwa 19-30dni, jaja składane są wewnątrz roślin, zimuje larwa inwazyjna w resztkach roślin, wiosną następuje wnikanie przez podziemne części roślin (łodygi, bulwy, cebule), infekuje wiązki naczyniowe, jest to gatunek wilgociolubny. Niszczyk nie rozwija się natomiast na następujących uprawach: pszenicy, życie, jęczmieniu, kukurydzy, fasoli, grochu, wyce, buraku, roślinach kapusiowatych, sałacie, pomidorze, ogórku *profilaktyka zwalczanie- jednym ze sposobów zwalczania go jest osuszanie terenu, poza tym można stosować płodozmian, kontrola jakościowa nasion i wysadków przed ich siewem lub sadzeniem, uprawę cebuli i innych roślin żywicielskich na porażonym polu powinno się przerwać na okres 5-8 lat większą przerwę stosuje się na cięższych glebach, cebule przechowywać w magazynach w temperaturze 0 C ponieważ w temperaturze poniżej 10 C zapada w stan anabiozy 7. mątwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis)- nicień ten jest patogenem roślinnym, jednym z najgroźniejszych szkodników ziemniaka i innych roślin psiankowatych. W Polsce jest zaliczany do inwazyjnych obcych podlegających obowiązkowi zwalczania, naturalnym obszarem występowania tego gatunki są Andy (Ameryk południowa), stamtąd został zawleczony wraz z ziemniakami do Europy i innych rejonów świata. W Polsce został stwierdzono w 1946r. Obecnie występuje w uprawach ziemniaka na obszarach całego kraju. *objawy porażenia: bulwy wytwarzane przez porażone rośliny są małe, słabo wykształcone i często jest ich zaledwie kilka pod jednym krzakiem. Na polu placowe występowanie roślin karłowatych i przedwcześnie dojrzewających, pędy rośliny cienkie i nieliczne, liście drobne, chore rośliny obumierają. Na korzeniach i bulwach roślin występują złociste kuliste samice mątwików oraz brunatne, kuliste cysty (zamarłe ciała samic wypełnione jajami). Występuje dymorfizm płciowy (samica kulista z szyjka, samiec nitkowaty), żeruje głównie na ziemniakach ale występuje też na pomidorze oberżynie i innych psiankowatych (Solanaceae), uszkadzają dorosłe larwy oraz nimfy, jedno pokolenie w ciągu roku, jaja pozostają wewnątrz samic które obumierają i zamieniają się w cysty, zimują larwy w cystach w glebie, przy temperaturze 5-10 C następuje wychłodzenie larw z cyst w wnikanie do korzeni *zwalczać: zachować przerwę 3 lub 4 lata między kolejnym sadzeniem ziemniaków w jednym miejscu, używać tylko zdrowych sadzeniaków, dokładnie oczyścić sadzeniaki np.: umyć silnym strumieniem wody 8. mątwik agresywny (Globodera pallida)- nicień ten jest patogenem roślinnym, jednym z najgroźniejszych szkodników ziemniaka i innych roślin psiankowatych. W Polsce jest zaliczany do inwazyjnych gatunków obcych podlegających obowiązkowi zwalczania. Jego obecność stwierdzono w 3 ogniskach na terenie województwa kujawsko- pomorskiego. Wszystkie stwierdzone wystąpienia zostały zlikwidowane. 9. Węgorek truskawkowiec (Aphelenchoides fragariae)- pasożyt ten jest przyczyną powstawania wszelkich zniekształceń roślin truskawki. Karłowatość roślin truskawki, szydlastość liści, kalafiorowatość rozety. Z początku pasożyty te bytują na zewnątrz rośliny- na rozłogach truskawek, na liściach- wtedy ich pokarm stanowią soki z tkanek. Dopiero później pasożyty przedstawiają się do wewnętrznych części roślin i atakują ich tkanki wewnętrzne. Czasami tez pasożyty od razu dostają się do środka, bez etapu bytowania na powierzchni rośliny. Pasożyty te dostają się do środka poprzez szparki na liściach, bądź poprzez drobne ranki czy uszkodzenia. Do rozmnażania się dochodzi także we wnętrzu rośliny. Cykl jest krótki- bo trwa tyko dwa tygodnie. Dlatego też węgorek ten może produkować więcej niż jedno pokolenie rocznie. Kalafiorowatść- zagęszczenie środkowej części rozety. Nicień poraża nadziemne części roślin d których przenika z gleby, nicienie giną w glebie przy braku żywiciela *zwalczanie: właściwy płodozmian, w szklarniach stosować nematocydy, wymianę podłoże, stosować wolny od nicienia materiał rozmnożeni owy 10. Węgorek chryzantemowiec (Aphelenchoides ritzemabosii)- żeruje na częściach nadziemnych rośli (liście, pąki), w glebie ginie

5.11.2012

Domena eukarionty, królestwo zwierzęta podkrólestwa tkankowce właściwe, nadtyp pierwouste bez rangi wylinkowce, typ stawonogi (Arthropoda)

STWONOGI Arthropoda Najliczniejszy w gatunki typ zwierząt na ziemi. Dotychczas opisano ponad miliona gatunków. Zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia (od głębin morskich po szczyt gór). Jest możliwe dzięki ich licznym przystosowaniom fizjologicznym biologicznym anatomicznym jak i dużej rozrodczości. Wiele osobników ma zdolność do diapauzy (obniżenie poziomu metabolizmu) dzięki czemu mogą przetrwać niekorzystne warunki panującej w środowisku. Długość życia jest bardzo zróżnicowana żyją od kilku dni do kilkudziesięciu lat kraby nawet do 35lat

GŁOWNE CECHY BUDOWY STAWONOGÓW zwierzęta bezkręgowe o dwubocznej symetrii ciała. Ciało złożone z segmentów. 2 części głowotułów i odwłok (skorupiaki pajączaki) lub 3 głowe tułów i odwłok (owady) tułów ze skrzydłami- owady. Odwłok zawiera przydatki (aparaty kopulacyjne) na każdym segmencie może występować 1para odnóży złożonych z członków połączonych stawowo. Ciało pokryte jest kutykularnym pancerzem (pełni funkcje skóry i szkieletu). Serce umiejscowione jest grzbietowo. System nerwowy brzusznie.

GROMADA skorupiaki (Crustacea) wije (Myriapoda) pajączaki (Arachnoidea) owady (Insecta)

SKORUPIAKI w olbrzymiej wielkości to zwierzęta wodne. Ciało głowotułów i odwłok liczba segmentów 13+7

GŁOWA 2 pary czułków czułki I pary rozgałęzione na dwa ramina lub rozszczepione czułki II pary pojedyncze

OCZY jedna para oczu prostych lub złożonych charakterystyczny wzór mozaikowy omatidiów (oczka proste, fasetki) z których każdy posiada własną rogówkę aparat dioptryczny komórki barwnikowe i receptory i odbiera tylko wąski wycinek pola widzenia. Oczy stawonogów dają im możliwość dostrzegania szerszej gamy barw np. pszczoły widzą ultrafiolet a także rozróżniają polaryzację światła ułatwia im to orientację przy pochmurnym niebie. SZCZYPCE służą one do podtrzymywania zdobyczy a także do walki. NARZĄDY GĘBOWE jedna para żuwaczek dwie pary szczęk. ODNÓŻA 5lub więcej par członowe (dwuczęściowe) połączone stawami, u samic służą do podtrzymywania jaj. U samców pierwsza pora odnóży tułowiowych jest przekształcona w narząd kopulacyjny. UKŁAD MIĘŚNIOWY mięśnie poprzecznie prążkowanych (ruch) skorupiaki mają zginacze i prostowniki których działanie jest antagonistyczne. UKŁAD KRWIONOŚNY otwarty serce po stronie grzbietowej występują naczynia krwionośne. Krew z serca wypływa naczyniami wylewa się do zatok skąd żyłami płynie do skrzeli a następnie do serca. UKŁAD NERWOWY drabinkowy lub łańcuszkowy występuje centralizacja w części głowowej łączenie zwojów w całość. UKŁAD POKARMOWY otwór gębowy jama gębowa przełyk żołądek jelito z uwypukleniem trzustkowo wątrobowym i odbyt. Chitynowy oskórek wyściela początkowy i końcowy odcinek przewodu pokarmowego w przednim odcinku miażdży pokarm. UKŁAD WYDALNICZY cewki Malphigiego (owady pajkączaki wije) i gruczoły czułkowe szczękowe i biodrowe (zmodyfikowane metanefrydia) występują gruczoły zielone (skorupiaki). UKŁAD ODDECHOWY skrzela umożliwiają pobieranie do organizmu tlenu rozpuszczonego w wodzie UKŁAD DOKREWNY produkuje hormony wzrostu i linienia wzrost poprzez linienie komórek nabłonka oddzielają się od niego i tworzą nowy pancerz gdy pancerz jest gotowy stary pęka. Są rozdzielnopłciowe, występuje dymorfizm płciowy, rozwój prosty.

SKORUPIAKI LĄDOWE (STAWONOGI) stawonóg piwniczny (porcellio scaber) zyje w wilgotnych miejscach często chowa się pod kamieniami wśród gnijących liści pod korą pni lub w wilgotnej glebie. CIAŁO jest segmentowane głowotułów i odwłok (chitynowy pancerz) na części głównej znajdują się para oczu złożonych, pary czułków, narzędy gębowe 1 para żuwaczek 2 pary szczęk. Na części tułowiowej jest 5par odnóży krocznych. Pierwsza z nich może być przekształcona w duże szczypce służące do przytrzymywania pokarmu. Na odwłoku odnóża występują w dużej ilości. U Samin służą do podtrzymywania jaj. U samców pierwsza para odnóży tułowiowych jest przekształcana w narząd kopulacyjny.

Stawonóg piwniczny samice noszą jaja w komorze na brzusznej stronie ciała. Larwy są podobne do osobników dorosłych szarobiałe. Prowadzi nocny tryb życia żywiąc się martwą materią organiczną. Uszkadzać młode rośliny w szklarniach warzywa i ziemniaki przechowalniach owocniki w pieczarkach.

GROMADA WIJE (myriapoda) podgromada pareczniki (chilopoda) drobnonogi (symphyla) skąpo nogi (pauropoda) dwuparce (diplopoda)

Stawonogi lądowe żyją w miejscach wilgotnych zacienionych pod kamieniami w mchu. Mają wyodrębnioną głowę oraz długie ciało często podzielone na segmenty zaopatrzone w odnóża kroczne. DWIE GR WŚRÓD WIJÓW grupa osobników drapieżnych przedstawicielem jest pospolity gatunek wij drewniak (lithobius forficatus) żyje pod korą drzew w próchnie pod kamieniami w ściółce rzadziej w glebie. Preferuje ziemie gliniaste czarnoziemy oraz ziemie z małą domieszką piasku. Zamieszkuje osiedla ludzkie opuszczone żwirownie parki miejskie. 15 par odnóży heteronomia segmentów segmenty 1 3 5 7 8 10 12 14 są znacznie dłuższe niż pozostałe. Samica składa jedno białe jajo raz na 1-2 tyg Młode wylęgają się z niepełną liczbą segmentów (rozwój morfologiczny) drugą gr tworzą gatunki roślinożerne występujące w wilgotnych lasach przedstawicielami są krocionogi barwa ciała od białej do ciemnej okrywy ciała twarde. Ciało walcowate segment wydłużone (dł 2mm5cm) segmenty połączone błonami co zapewnia giętkość różnią się głową tułów odwok. GŁOWA mała z aparatem gryzącym i czułkami oczy są proste i występują w różnej liczbie (do40) każdy segment ciała ma 2 pary nóg z wyjątkiem pierwszego segmentu tułowia (1para). Na bokach segmentów są rozmieszczone gruczoły obronne (wydzielają płyn o różnej barwie zawierający kwas cyjanowodorowy, jod i inne substancje odstraszające) UKŁAD ODDECHOWY u Myriapoda nie istnieje oddychają tylko powierzchnią ciała co ułatwia im najprawdopodobniej obecność silnie rozwiniętego ciała tłuszczowego. Krocionogi oddychają za pomocą tchawek. Tchawki (owady wije) otworki zewnętrzne zwane przetchlinkami rozgałęziają się wewnątrz ciała w coraz drobniejsze przewody docierające do wszystkich narządów. Tchawki mają chitynową osłonkę zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Zakończenie tchawek stanowią tzw tracheole które są wypełnione płynem. Wymiana gazowa następuje w drodze dyfuzji między komórkami ciała a tracheolami. UKŁAD KRWIONOŚNY tych zwierząt został odciążony od funkcji oddechowej jest słabo rozwinięty. Składa się z rurkowatego serca podzielonego na wiele odcinków. Z serca odchodzi aorta która rozgałęzia się a jej odnogi biegną do głowy i okolicy brzusznej. Serce jest przyczepione do ścian ciała specjalnymi mięśniami skrzydlatymi. W PRZEWODZIE POKARMOWYM wijów można wyróżnić trzy części jelito przednie z otwierającymi się do niego gruczołami slinowymi jelito środkowe oraz tylne do którego często uchodzą gruczoły odbytowe. NARZĄDY WYDALNICZE występują w postaci jednej albo dwóch par cewek Malpighiego. Prymitywny UKŁAD NERWOWY składa się z parzystego zwoju nadprzełykowego. Obrączki około przełykowej oraz parzystego łańcucha zwojów brzusznych. UKŁAD ROZRODCZY parzyste lub nieparzyste gonady wijów leżą nad przewodem pokarmowym lub pod nim i mogą uchodzić z przodu lub tyłu tułowia. U krocionogów wyrostki kopulacyjne (kopulacja i składanie jaj) u samic znajdują się za drugą parą nóg. U samców organ męski kopulacyjny znajduje się w biodrach drugiej pary nóg. Wije to zwierzęta rozdzielnopłciowe jajorodne najczęściej przechodzą rozwój prosty. W roku rozwija się 1 pokolenie. Jaja składane są do gleby. Samice opiekują się nimi. U niektórych gatunków (krocionogi) postacie młodociane mają mniej nóg niż dorosłe i uzupełniają jej podczas linienia. W glebie zimują osobniki dorosłe i stadia młodociane (w glebie w schowkach). Ze względu na ochronę roślin na uwagę zasługuje krocionóg krwawo plamy. Krocionogi żyją w miejscach wilgotnych nie znoszą zetknięcia z wodą. Unikają światła kryjąc się w glebie i pod kamieniami mogą zapadać w sen letni spowodowany wysoką temp. Pożywieniem krocionogów są rośliny i resztki roślin. Licznie występują w ściółce lasów liściastych pod olchami klonami bukami leszczynami. Ich rola polega na przeróbce resztek organicznych i spulchnianiu gleby.

GROMADA PAJĄCZAKI (Arachnoidea) rząd pajączaki i roztocze rodzina dobroczynkowate, przędziorkowate, różnopazurkowate, rozkruszkowa te, nadrodzina szpeciele,

Przedstawiciele pajączaków osiągają od ok. 0,1mm do ponad 30cm długości. Występują na lądzie tylko pojedyncze gat żyją w wodzie. Ciało podzielone jest na głowotułów odwłok zawiera organy rozrodcze i rawienne. Ciało pajęczaków pokryte jest oskórkiem chitynowym. Pod nim znajduje się jednowarstwowy nabłonek tworzący oskórek. Pajęczaki posiadają 4 pary odnóży krocznych. Narządy gębowe złożone z 2par przekształconych odnóży szczękoczułki (chelicer) służą do przekłuwania ofiar obrony oraz do kopania nor w ziemi. Nogogłaszczki (pedipalp) nie służą do chodzenia ale do orientacji w terenie odżywiania się i magazynowania nasienia. Brak czułków.

RZĄD SKORPIONY żyją w krajach tropikalnych są drapieżcami.

RZĄD ZALESZCZOTKI są drapieżcami pospolicie występują w torfie w ziemi kompostowej w bibliotekach

RZĄD KOSARZE są drapieżcami występują na roślinach

RZĄD NIESPORCZAKI żyją wilgotnej glebie na obszarze Afryki Ameryki Północnej i południowej oraz Europy południowej Pająk krzyżak, czarna wdowa, ptasznik zwyczajny. Są drapieżcami tworzą sieci łowne w lasach na łąkach an polach w sadach. Niekiedy występują w gromadach do kilkudziesięciu osobników na 1m2 żywią się mszycami skoczkami muchówkami błonkówkami pluskwiakami różnoskrzydłymi chrząszczami skoczkami. Ciało pająków okrywa miękki chitynowy naskórek z włoskami. UKŁAD POKARMOWY otwór gębowy przełyk umięśniona gardziel żołądek ssący (nie mieszają się enzymy z pokarmem) jelito przednie środkowe tylne. UK KRWIONOŚNY jest otwarty serce znajduje się w odcinku po stronie grzbietowej zbudowane jest z 4komór ma zastawki odchodzi od niego 9 naczyń. UK NERWOWY tworzy brzuszny łańcuszek nerwów. Narządami zmysłów są oczy proste oraz liczne włoski dotykowe zmysł równowagi. UK ODDECHOWY tworzą płucotchawki to grzebykowate pająki spłaszczone rozgałęzienia pni tchawkowych omywane przez hemolimfę transportującą gazy oddechowe. Ułożone w odwłoku po stronie brzusznej UK WYDALNICZY tworzą cewki Malpighiego mające ujście na granicy jelita tylnego i środkowego uchodzą do przewodu pokarmowego. UK ROZRODCZY rozmnażają się płciowo. Występuje u pająków dymorfizm płciowy (samica większa od samca, samica często po kopulacji zjada samca) rozwój pająków jest prosty. NARZĄD ZMYSŁU dotyk- włoski są odpowiedzialne za wyczuwanie drgań sieci a bardziej wyspecjalizowane trichobotria (włoski czuciowe) wyczuwają drgania powietrza. Węch narządy węchowe zlokalizowane są na górnej stronie stopy. Smak odbierany jest przez komórki smakowe zgrupowane w bocznej ścianie gardzieli. Wzrok pająki posiadają 8,6 a czasem są całkowicie pozbawione oczu. Wzrok służy jedynie odróżnieniu dnia od nocy. Oczy pająków można podzielić na dwie gr oczy główne dzienne boczne nocne.

RZĄD ROZTOCZE (Acarida) Zwierzęta od mikroskopijnych do 3cm. Roztocze są saprofagiczne (jak np. mechowce) ale także są wśród nich pasożyty (głównie ektopasożyty) i drapieżniki. Niektóre mogą przenosić choroby lub być szkodnikami magazynowymi. Zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne również obszary polarne. Dostosowały się do różnych środowisk żyją w glebie kurzu domowym w powiązaniu z roślinami i zwierzętami w wodach słodkich i morzach.

Zwierzęta o mikroskopijnych rozmiarach (0,1-1mm) ciało jest silnie skrócone. Kształt ciała jest kulisty lub owalny. Skóra roztoczy jest cienka często gładka z połyskiem (gat żyjące w magazynach.( Brak segmentacji ciała) ciało pokryte z rzadka cienkimi długimi włoskami. Ciało podzielone na dwie części : gnatosomę (powstała z przekształcenia odnóży 3 pierwszych segmentów ciała) idosomę. GNATOSOMA otwór gębowy aparat gębowy (2 pary szczękoroży nożyc lub sztylecików sok z komórek roślin 1 para nogogłaszczków podtrzymują pokarm stały pokarm. 2 pary nóg (biodro krętarz udo kolano goleń stopa zakończona 1-3 pazurkami). IDOSOMA kształt owalny okrągły gruszkowaty romboidalny. Pancerz tworzy tarcze listwy żebra po obu stronach ciała 2 pary nóg oczy pojedyncze parzyste lub potrójne. UK POKARMOWY jama gębowa gardziel przełyk żołądek jelito prostnica. UK WYDALNICZY cewki Malpighiego wydalają do jelita tylnego kuleczki guanin (produkt metabolizmu związków azotowych) UK KRWIONOŚNY otwarty. Serce rurkowate krew jest bezbarwna (hemolimfa) UK ODDECHOWY oddychają całą powierzchnią ciała (rozkruszki)lub tchawki i przetchlinki w pobliży przysadek gębowych (przędziorki) UK NERWOWY mózg otacza przełyk i odchodzące od niego pnie nerwowe obsługujące wszystkie organy ciała. UK ROZRODCZY roztocze są rozdzielnopłciowe. Narządy rozrodcze są parzyste(jądra nasieniowody jajniki jajowody) rozmnażają się za pomocą jej zapłodnionych. Jaja są bardzo małe kuliste składane na liściach pędach w ziarnie wewnątrz tkanki. W rozwoju pozazarodkowympojawiają się stadia: larwy (linieje 2-5razy) protonimfy 4par nóg. Deutonimfy (podobna do innych stadiów w niekorzystnych warunkach przybiera postać hypopus- ciało spłaszczone, nogi skrócone na ganatosomie pojawiają się przylgi przenosi się ale nie pobiera pokarmu. Tritinimfy (u mechowców 4 pary nóg podobna do imago. Nimfa to larwa która ma 3 pary nóg podobna jest do imago ale niedojrzała płciowo. Każde stadium poprzedzone jest fazą spoczynku (epimorfoza).

ZNACZENIE ROZTOCZY DLA CZŁOWIEKA

Korzyści wynikające z obecności roztoczy 1 pożyteczne są roztocze żyjące w glebie stanowią element mezofauny, przyczyniają się do humifikacji organicznych cząsteczek gleby, poprawiają strukturę i zwiększają żyzność gleby. 2 roztocze są drapieżcami niszczą niektóre owady i inne roztocze żyjące na roślinach lub w produktach spożywczych. Sierposz rozkruszkowiec (Cheyletus eruditus) redukuje liczebność rozkruszków w magazynach dobroczynkowate-> szpeciele i przędziorki, roztocze-> mklika mącznego, skórka zbożowego. 3 roztocza roślinożerne żerują na chwastach i zostały użyte do biologicznego zwalczania chwastów (Australii i Indiach)

SZKODY WYRZĄDZANE PRZEZ ROZTOCZE 1 roztocze są wektorami patogenów roslin (szpeciele) 2 są szkodnikami roślin chmielu drzew i krzewów owocowych, truskawek. 3 są szkodnikami przechowywanych produktów spożywczych. 4 są wektorami patogenów wywołujących choroby ludzi zwierząt domowych (tularemia złośliwa żółtaczka psów) 5 są ekto- lub endopasożytami człowieka i zwierząt domowych (świerzb ludzki, parch bydła, owiec, koni, łysienie ptaków) Varroa jacobsoni jest pasożytem pszczół. 6 mogą drażnić skóre człowieka i zwierząt domowych.

POWIĄZANIE ROZTOCZY Z ROŚLINAMI I PRODUKTAMI W MAGAZYNACH zjadają żywe martwe rozkładające się rośliny. Wszystkie części roślin znajdując je z zewnątrz i od środka. Zgryzają rośliny wysysają soki z komórek. Hamuja wzrost i rozwój roślin. Uszkadzają aparaty szparkowe roślin (wzrost transpiracji). Przyczyniają się do zaburzeń w procesie fotosyntezy i oddychania roślin. Powodują zachwianie równowagi hormonalnej rośliny. Zmieniają kierunek przemian biochemicznych (więcej aminokwasów i cukrów prostych- umożliwiają wysoką płodność i rozrodczość.

ROZTOCZE

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC Tetranychus urticae rząd roztocze rodzina przędziorkowate. Żółtozielone roztocza z dwiema ciemniejszymi plamami po bokach, zimują, jaja lub zapłodnione samice pod grudkami ziemi zeschłymi liśćmi w Czelinach kory na gałęziach na krótkopędach konstrukcji szklarni. Z jaj wylęgają się larwy żerują na dolnej stronie liścia pod oprzędem pajęczym, uszkodzenia liści widoczne są na górnej stronie z żółte przebarwienia, liście szarzeją zasychają opadają, drzewa słabiej owocują. Sierpień pojawiają się zimujące samice w ciągu roku występują 4-5pokoleń przędziorka Chmielowca. Szkodnik atakujący 300gat roślin uprawnych i dziko rosnących w szklarniach atakuje ogórek różę pomidor złocienie w polu fasolę ogórek chmiel truskawki jabłoń śliwę. Zwalczanie środki ochrony roślin- akarycydy, w szklarniach stosuje się wypuszczanie dobroczynków

PRZĘDZIOREK GŁOGOWIEC Tetranychus viennensis rząd roztocze, rodzina przędziorkowate. Głóg gruszę śliwę wiśnie czereśnie poziomkę dąb brzoskwinię. Przędziorki nie powodują najczęściej szkód w lata suche i ciepłe przędziorek żeruje na dolnej stronie liści pod warstwą pajęczyny. Górna strona liścia ulega uwypukleniu, blaszka liściowa szarzeje, żółknie. Zimują samice w szczelinach kory, samice opuszczaj zimowisko w okresie różowego pąka jabłoni, zasiedlają górną i dolną stronę liści oraz pąki kwiatowe. Jaja składają pod pajęczyną w pobliżu głównego nerwu i jego rozgałęzień, w ciągu roku 4-5 pokoleń. Roztocz przenosi na ciele zarodniki grzybów (parch mączniak) zwalczanie środki ochrony roślin akarycydy

DOBROCZYNEK SZKLARNIOWY Phytoseiulus presimilis w warunkach polowych występuje w Chile Algierii Włoszech Francji. Rozmnażany i rozprowadzany na skalę handlową z przeznaczeniem do zwalczania przędziorków u nas w szklarniach na ogórku. Ciało gruszkowate o barwie bursztynowej. Na tarczy występuje 14 par pierzystych szczecin. Zimują samice w szczelinach kory. Składają do 100szt jaj w ciągu 12-50dni życia. Optym temp 25-30C. samce stanowią najwyżej 25% populacji rozwój pokolenia trwa 5dni i w tym czasie populacja zwiększa się 40-50krotnie. Nimfi i dorosłe roztocze z jadają jaja i ruchliwe stadia przędziorków. Jeden osobnik w ciągu życia może zniszczyć ok. 500jaj osobnik dorosły do 200 przedziorków. W przypadku braku pożywienia kanibalizm. Rozmnaża się go na fasoli porażonej sztucznie przędziorkim Chmielowcem. Z 1m kwadratowego uzyskuje się liczbę osobników dobroczynna wystarczającą na 200m kwadratowych ogórków. Po zauważeniu szkodnika w szklarni podaje się co najmniej 20 drapieżców na roślinę

SZPECIELE Eriophyidae rząd roztocze rodzina szpecielowate szpeciele żerują w pąkach na dolnej stronie liści na pędach,(obserwuje się pęknięcia skórki skręcanie międzywęźli zasychanie pędów). Są fitofagami w polsce stwierdzono 120gat roztocze o ciele robakowatym wydłużonym dł 0,2mm barwy mlecznobiałej lub bursztynowej ciało składa się z 2 odcinków przedniego- okrytego grzbietową tarczą z narządami gębowymi (5 sztylecików) i odnóżami. Odwłoku z kutykularnymi pierścieniami. Stadia rozwojowe jajo 2 nimfy imago. Zimują samice w szczelinach kory lub pąkach roślin. Rozwój nachodzi na liściach w pąkach galasach liściowych rozwój pokolenia trwa 1,5-2miesięcy. Resztę roku szpeciele spędzają w kryjówkach zimowych. Występuje żyworodność partogeneza. SZKODLIWOŚĆ powodują odbarwienie i ordzawienie liści ogładzanie roślin. Wprowadzana do rośliny ślina powoduje tworzenie pleśni, galasów nabrzmiewania pąków,szpeciele są wektorami wirusów grzybów mikoplazm. ZWALCZANIE zapobiegać występowaniu i rozwlekaniu szpecieli brak preparatów środków ochrony roślin. Zdrobniałe i przebarwione liście śliwy

ROZKRUSZKI Acaroidae WYSTĘPOWANIE w magazynach pieczarkarniach w paszach ulach suszonych grzybach ziołach produktach mącznych. Roztocze z zatartą segmentacją ciała. Nogi 5 członowe zakończone 1 pazurkiem. Gastona składa się z kleszczowa tych chelicer Idiosoma jest woreczkowata dł 0,3-0,7mm mlecznobiała. Rozwój jajo-larwa- 2 stadia nimfalne imago. Następnego dnia po przeobrażeniu w postać dorosłą następuje kopulacja i składanie jaj. W ciągu 20-350 dni ycia samice składają 100-1200jaj. Rozwój zachodzi w temp 3-7C i wilgotności 65-82% rozwój pokolenia trwa 9-120dni. Rozkruszki żyją 30-120dni. W ciągu roku kilkanaście pokoleń. Bez pożywienia mogą żyć nawet 2miesiące. Rozkruszki mogą być przyczyną schorzeń przewodu pokarmowego są też czynnikami alergicznymi. Rozprzestrzeniają się z produktami opakowaniami wprowadzanymi do magazynów

ROZKRUSZEK MĄCZNY Acarus siro – spotykany w ziarnie nasionach różnych roślin mące produktach mącznych w mleku w proszku.

ROZKRUSZEK DROBNY Tyophagus putrescentiae w magazynach i pieczarkarniach

ROZKRUSZEK KORZENIOWY Rhizoglyphus echin opus spotykany w glebach uprawnych w cebuli cebulach roślin ozdobnych na korzeniach roślin porażonych przez patogeny.

ROZTOCZEK SUSZOWY Carpoglyphus lactis w magazynach artykułów spożywczych przetwórniach w domach na suszonych owocach miodzie przetwórniach owocowych mlecznych w fermentującym piwie i winie w paszach w ulach pszczół

Typ mięczaki (Mollusca) Gromada ślimaki (Gastropoda)

Groźne i powszechnie występujące szkodniki roślin: zbóż ozimych roślin oleistych motylkowych pastewnych traw (w świecie) . powodują uszkodzenia warzyw roślin ozdobnych i sadowniczych. Do najczęściej atakowanych gatunków roślin należą pszenica kukurydza rzepak buraki fasola koniczyna lucerna rośliny kapustne. W Polsce w niektórych regionach kraju obserwuje się coroczne masowe występowanie ślimaków i silne uszkodzenia różnych gatunków roślin. Sprawcami uszkodzeń są gatunki rodzime ślimaków jak i przywleczone z centralnej i zachodniej europy.

SLIMAK LUZYTAŃSKI pochodzi z Hiszpanii występuje w rejonie Rzeszowa.

POMROWIK PANORMITAŃSKI I POMROWIEC GAGATOWY występują powszechnie w Niemczech Holandii Skandynawii są już notowane w Polsce.

WZROST ZNACZENIA GOSPODARCZEGO ŚLIMAKÓW ślimak jako szkodniki roślin znane są w świecie od bardzo dawna ich szkodliwość wzrosła w latach 1950-1960 przyczyny: 1 wprowadzenie mineralizacji uprawy ( zredukowa systemu uprawy gleby) brk orki podorywki ściernisk a zastąpienie ich przez kultywatorowanie i mieszanie resztek pożniwnych z wierzchnią warstwą gleby stwarza to dogodne warunki dla rozwoju ślimaków. 2 wprowadzanie rotacji roślin z których niektóre odmiany sprzyjają rozwojowi ślimaków ulepszone odmiany rzepaku oleistego siane przed pszenicą ozimą. 3 zwiększenie powierzchni o odłogów które są doskonałym siedliskiem dla ślimaków 5 ograniczenie lub całkowity zakaz palenia słomy i ściernisk 6 wprowadzenie do uprawy nowych odmian roślin uprawnych o wysokiej zawartości cukrów rozpuszczalnych lub rzepaku z dwukrotnie większą zawartością glukozynolanów. 7 stosowanie na szeroką skalę chemicznego zwalczania chwastów zmniejsza bazę pokarmową ślimaków co zwiększa zagrożenie dla roślin uprawnych. 8 warunki klimatyczne sprzyjają rozwojowi ślimaków (łagodne zmiany duża ilość opadów w okresie wiosennym i jesiennym). 9 import materiału roślinnego sadzonek płodów rolnych stwarzają doskonałe warunki do przenikania do Polski nowych gatunków ślimaków i rozprzestrzenianie.

ŚLIMAK BRZUCHONOGI Gastropoda Schemat budowy ślimaka.

UKŁAD KRWIONOŚNY OTWARTY Serce położone pod górną ścianą jamy płaszczowej. Składa się z przedsionka i komory wychodzącą aortą. Krew dopływa do wszystkich organów i wylewa się do przestrzeni międzytkankowych dalej do naczyń żylnych i do płuca gdzie ulega utlenianiu. Z płuca dostaje się do przedsionka serca. UKŁAD WYDALNICZY orzęsiony lejek zbiera z jamy ciała produkty przemiany materii i wydala je przez moczowód.

Oznaczenia:
1. Muszla 2. wątrobotrzustka 3. płuco w jamie płucnej 4. odbyt5. otwór płucny6. Oko7. czułek8. zwój mózgowy9. przewód ślinowy10. otwór gębowy z tarką11. wole (cz. przełyku)12. gruczoł ślinowy
13. otwór płciowy 14. penis15. pochwa16. gruczoł śluzowy17. jajowód18. wapienna strzałka miłosna
19. noga20. żołądek21. nerka pochodzenia metanefrydialnego22. płaszcz23. serce24. Nasieniowód

UKŁAD POKARMOWY otwór gębowy (szczęka język z zębami) , gardziel ( trawienie) przełyk workowaty żołądek (tu uchodzą przewody 3 płatków wątroby) jelito, odbyt.

UKŁAD ROZRODCZY ślimaki są obojnacze kopulacja zachodzi krzyżowo tj między dwoma osobnikami i polega na wzajemnym przekazaniu plemników zapładniających jaja.

Jaja składane są do gleby na resztki pożniwne 200-700jaj wiosną i jesienią. Jaja są kuliste przezroczyste mlecznobiałe wielkości 1-5mm . zimują jaja osobniki młodociane rzadziej dorosłe. Młode osobniki przypominają dorosłe. Młode ślimaki odżywiają się materią organiczną i humusem w glebie. Cykl życiowy ślimaków trwa od kilku miesięcy do 3 lat.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ I AKTYWNOŚĆ ŚLIMAKÓW wielkość uszkodzeń roślin przez ślimaki zależy od zagęszczenia populacji poszczególnych gatunków i ich aktywności. Ślimaki aktywne są w wilgotnych warunkach. Najlepsze kryjówki zapewniają im rośliny wieloletnie oraz rośliny dające dużą masę liściową (krzyżowe strączkowe) wylegające zboża. W okresie pożniwnym chronią się w zarośniętych rowach miedzach nieużytkach pod resztkami roślin w szczelinach gleby. Żerują w nocy. Ślimaki żerują w temp 17-19C poniżej 17C aktywność spada przy wzroście ponad 28C. pomrowik plamisty żeruje w temp 2C. ślimaki uszkadzają rośliny upraw rolniczych ogrodniczych cieplarnianych magazynach przechowalniczych jarzyn. Są żywicielami stadiów rozwojowych tasiemców nicieni. Przenoszą grzyby pasożytując na roślinach i chorobach wirusowe roślin. Uszkadzają liście kwiaty nasiona owoce bulwy korzenie. Zjadają delikatne i miękkie części roślin stożki wzrostu liścienie. Ślimaki żerują po dolnej i górnej stronie liści zdrapując tkanki roślinne, wygryzają otwory i nadgryzają brzegi liści zjadają nerwy liści i młode łodygi roślin

RODZINA POMROWIWATE Limacidae żyje na plonach w ogrodach. Czyni szkody na koniczynie grochu zbożach ozimych rzepaku truskawkach ogórkach. Uszkodzone liście pokryte są srebrnym błyszczącym śluzem. Zimują jaja w zbożach

Pomrowik plamisty, pomrowik wielki, pole rzepaku ozimego uszkodzonego rpzez pomrowika plamistego.

RODZINA ŚLIMAKOWATE Arionidae ślimak ogrodowy.. spotykany w uprawach warzyw w polu i szklarni. Zimują młode i dorosłe ślimaki. Jaja składane są do gleby, nisczy łodygi pędy sałaty selera i roślin ozdobnych.

RODZINA ŚLIMAKOWATE Helicidae ślimak winniczek pospolity w Polsce, porusza się 5cm/min. Żeruje na krzewach drzewach zjadając liście i pąki. Zimują osobniki dorosłe w ziemi. Żyją do kilku lat. Składają do 80jaj wylęgają ślimaki po 10 miesiącach są zdolne do rozmnażania.

ZWALCZANIE osuszać zbyt wilgotne pola. Wykaszać trawę i chwasty w rowach zaroślach nieużytkach. Na małych powierzchniach zbierać ślimaki i je niszczyć. Pole zagrożone posypywać wapnem palonym. Bronować pola w czasie suchej pogody (wtedy jaja i młode ślimaki giną wyrzucane z gleby). Prowadzić lustracje pól.

PTAKI

Żyją w miastach lasach na łąkach w środowiskach wodnych na pustyniach i lądolodach. W środowiskach w których występują odgrywają ogromną rolę. Ich znaczenie zarówno dla przrody jak i gospodarki człowieka jest bardzo duże: 1 odgrywają ogromną rolę w przyrodzie gdyż są nieodzownym elementem prawidłowego funkcjonowania biocenoz. 2 szczególnie ważną rolę odgrywają ptaki owadożerne w lasach gdzie stanowią naturalną ochronę drzewostanu przed szkodnikami żerującymi zarówno w koronach jaki i pniach drzew tępią szkodniki na polach uprawnych jeżeli mają ochronę postaci pasów zadrzewień. 3 ptaki drapieżne zjadają ogromną ilość gryzoni. 4 ptaki pełnią też rolę selektywną i sanitarną w środowisku gdyż zabiegają rozszerzeniu się epidemii zwierzęcych chorób zakaźnych a ich ofiarami są najczęściej osobniki słabe i chore. 5 osobne zagadnienie stanowią korzyści czerpane z udomowienia i hodowli ptaków. 6 drobieństwo jest również ważną gałęzią gospodarki Ptaki dostarczają człowiekowi mięsa piór puchu jaj. 7 wiele ptaków zarówno rodzimych jak i egzotycznych (kanarki papugi) hodowanych jest dla przyjemności . ptaki są ozdobą krajobrazu. 8. Odgrywają niebagatelną rolę zwłaszcza w aglomeracjach miejskich których mieszkańcy pozbawieni są na co dzień kojącego oddziaływania żywej przyrody

Budowa zewnętrzna ptaka: 1 dziób, 2 głowa, 3 tęczówka, 4 źrenica, 5 górna część grzbietu, 6 małe pokrywy skrzydłowe, 7 barkówki, 8 średnie pokrywy skrzydłowe, 9 lotki trzeciego rzędu, 10 kuper, 11 lotki pierwszego rzędu, 12 podbrzusze, 13 udo, 14 staw skokowy, 15 skok, 16 stopy, 17 goleń, 18 brzuch, 19 skrzydło, 20 klatka piersiowa, 21 gardło, 22 korale

UKŁAD MOCZOWO PŁCIOWY samice ptaków mają tylko lewy jajnik i jajowód. Zapłodnienie następuje w jajowodzie. Nerki usuwają z krwi azotowe produkty przemiany materii i wydają je jako kwas moczowy. Kwas moczowy jest wydalany jednocześnie z kałem jako półstała wydalina, ponieważ ptaki nie mają oddzielnego pęcherza moczowego (oprócz strusi) ani cewki moczowej. Wydaliny ptaków są usuwane przez kloakę która jest wielofunkcyjnym otworem służy do wydalania kopulacji i składania jaj przez samice. Dodatkowo wiele gatunków ptaków zwraca przez otwór gębowy wypluwki

UKŁAD POKARMOWY układ pokarmowy ptaków jest unikatowy zawiera wole służące do przechowywania pokarmu oraz żołądek mięśniowy w którym znajdują się połknięte kamienie rozcierające pokarm i rekompensujące brak zębów. Większość ptaków jest przystosowana do szybkiego trawienia aby ułatwić latanie.

UKŁAD ODDECHOWY płuca są gąbczaste połączone z dużymi workami powietrznymi

UKŁAD NERWOWY mózg z dobrze rozwiniętym móżdżkiem (koordynuje ruchy) oraz kresomózgowie które odpowiada za nawigację behawior gody i budowanie gniazd

UKŁAD KRWIONOŚNY serce ptaków jest 4dzielne 2 komory 2 przedsionki 4 zastawki 2 obiegi krwi. Krew żylna uchodzi do prawego przedsionka a następnie przepływa do prawej komory wpływa do płuc skąd wraca jako utleniona (krew tętnicza) do lewego przedsionka a następnie lewej komory z uchodzi aorta. Żyła główna dolna przenosi krew do kończyn przez układ wrotny nerek. Układ krwionośny umożliwia utrzymywanie stałej temp ciała ptaków która wynosi 39,5C. słuch i wzrok bardzo dobrze rozwinięte.

RODZINA WRÓBLOWATE Ploceidae wróbel domowy. Żywią się nasionami kiełkami i owocami. Duże szkody powodują w okresie dojrzewania zbóż. Pożyteczne- żywią się owadami mszycami.

RODZINA SZPAKOWATE Sturnidae szpak zwyczajny pożyteczny kiedy żywi się owadami. Żywi się owocami wiśni czereśni śliw winorośli. Niszczy wschodzące rośliny (kukurydza groch szpinak)

RZĄD WRÓBLOWATE Passeriforms RODZINA KRUKOWATE Corvidae Wrona siwa,. Żywi się owadami nasionami owocami, dżdżownicami małymi ptakami jajami. Gawron żywi się owadami glebowymi ślimakami, gryzoniami polnymi, nasionami zbóż kukurydzy wschodzącymi roślinami (kukurydza groch szpinak) masowo niszczy jabłka w sadach. Kawka żywi się owocami gryzoniami polnymi pisklętami ptaków nasionami grochu kukurydzy owocami. ZWALCZANIE odstraszać (rozpinać nad rośliną kolorowe szmatki nici blaszki, emisje krzyku przestraszonych wron). Rośliny drzew w ogrodach można nakrywać siatkami. Obsadzenie sadów jarzębiną bzem czarnym (ptaki koncentrują się na tych roślinach ich owocach). Zaprawianie nasion i opylanie wschodzących roślin repelentami.

TYP KRĘGOWCE Vertebrata GROMADA SSAKI Mammalia

SSAKI najwyżej zorganizowana grupa zwierząt. Charakteryzuje się występowaniem : uziębienia (gryzonie obecność stale rosnących siekaczy), gruczołów mlekowych u samic. Obecnością owłosienia (włosy futro) stałocieplnością (większość ssaków utrzymuje temp w granicy 36-39C). mają najlepiej rozwinięty centralny system nerwowy zmysły węch słuch

SZKODLIWOŚĆ GRYZONI zjadanie roślin i ziarna zbóż, wygryzanie korzeni buraka i bulw ziemniaka,. Szczególnie duże szkody powodują w zbożach i roślinach pastewnych. Szkody widać na wiosnę i w jesieni: łysiny pola pozbawione roślin uprawnych, ryjąc korytarze podziemne i normy uszkadzają korzenie roślin, gleba poryta ulega przesuszeniu. Szkody wyrządzają w gospodarstwach domowych zabudowanych gospodarskich i magazynowych, niszczą zanieczyszczają ziarno zapasy żywności, ubrania książki meble. Szczególnie szczury atakują inwentarz domowy są nosicielami chorób np. dżumy. Obserwując liczebność gryzoni polnych w poszczególnych rejonach i dużych obszarach można zauważyć cykliczne zmiany. Największa liczebność gryzoni w okresie rocznym przypada na początek wiosny jeśli wiosna jest ciepła i wilgotna ,liczebność szybko wzrasta i w lipcu i sięga poziom zagrażający plonem. Zahamowanie wzrostu populacji obserwuje się w okresie sianokłosów i żniw (odsłanianie gleby dostępność gryzoni dla drapieżników), opóźnione zbiory zbóż (w skutek opadów deszczu) powodują gromadzenie się gryzoni pod snopami gryzonie intensywnie się rozmnażają i zagrażają późniejszym oziminom. Jesienią liczebność populacji gryzoni zmniejsza się . zimą odwilż brak śniegu powoduje wyginięcie gryzoni.

WAŻNYMI REGULATORAMI LICZEBNOŚCI GRYZONI SĄ ICH WROGOWIE NATURALNI pasożyty zewnętrzne gryzoni (wszy, pchły roztocze) przenoszące czynniki infekcyjne. Zwierzęta drapieżne (sowy lisy myszołowy)

UKŁAD MIĘŚNIOWY ssaków jest bardzo dobrze rozwinięty jego cechami charakterystycznymi są przepona oraz silny rozwój mięśni podskórnych.

UKŁAD ODDECHOWY do dróg i narządów oddechowych ssaków należą nozdrza zewnętrzne, jamy nosowe, nozdrza wewnętrzne przewód gardzielowy krtań tchawica oskrzela i płuca.

UKŁAD POKARMOWY przewód pokarmowy zbudowany jest z jamy gębowej gardzieli przełyku żołądka i jelit cienkiego i grubego kończącego się odbytem. U większości ssaków (oprócz stekowców i waleni) występują wargi.

UKŁAD WYDALNICZY składa się z nerek moczowodów pęcherza moczowego i cewki moczowej. UKŁAD NERWOY mózg i rdzeń kręgowy.

UKŁAD KRWIONOŚNY serce składa się z całkowicie oddzielonych od siebie 2 komór i 2 przedsionków i 4 zastawek. Prawa część serca „żylna” zbiera krew odtlenioną z całego organizmu i tłoczy ją do naczyń płucnych a lewa strona odbiera natlenioną krew z płuc i przekazuje do aorty i dalej do pozostałych narządów.

UKŁAD RORODCZY ssaki są żyworodne. Żeński układ rozrodczy składa się z parzystych jajników jajowodów macicy i pochwy. Męski układ rozrodczy składa się z jąder najądrzy i nasieniowodów otwierających się do cewki moczowej.

Ssaki szkodliwe dla roślin uprawnych należą do łożyskowców (Placentalia) . młode rodzą się zaawansowane w rozwoju.

RZĄD ZAJĄCOKSZTAŁTNE lagomorpha, rodzina zającowate leporidae zając szarak dobrze rozwinięte zmysły słuchu węchu wzroku. SZKODNIKI zając szkodnik sadów szkółek w zimie uszkadza drzewa ogryzając korę z pni i gałęzi . zranione drzewa chorują zasychają.

DZIKI KRÓLIK królik jest mniejszy od zająca budowę ma masywną głowę stosunkowo dużą. Przednie kończyny są przystosowane do grzebania. Ojczyzną królika jest południowa zachodnia Europa przede wszystkim Hiszpania. Zaaklimatyzował się w wielu innych krajach na półce od Alp i obecnie występuje w całej południowej i środkowej Europie. Na terenie polski został sprowadzony w 60latach XIXw na południu nie występuje w Sudetach wschodnich i wschodniej części Beskidu zachodniego. Żeruje zwykle o zmierzchu i nad ranem. Zjadają wiele roślin najchętniej drobniutkie rośliny przy samej ziemi. Ziemą żywi się suchymi trawami bulwami roślin korzonkami oraz korą i pędami krzewów i drzew. ZWALCZANIE owijać pnie drzew słomą plastikiem smarować preparatami. Szkółki i sady otaczać drucianą siatką zagłębiać ją w ziemi na 30cm. W sadach zające nie są pod ochroną poza ogrodzonym sadem tak

RZĄD OWADOŻERNE Insectivora RODZINA KRETOWATE Talpidae Kret żyje do 3lat zimuje w wyrytych korytarzach w glebie gł 50-60cm. SZKODLIWOŚĆ żywi się zwierzętami dżdżownicami pędrakami drutowcami , larwami poczwarkami owadów. Drążąc korytarze przerywa korzenie roślin. Powoduje szkody w ogrodach inspektach na polach i pastwiskach ZWALCZANIE rozrzucać kopce, wiatraczki wprowadzające drgania do gleby, stosować odstraszacze elektroniczne chemiczne świece, kleszczowe pułapki rurkowe pułapki. Nie lubią zapachu czosnku (sadzić go możemy między kwiatami) nafty, śledzi ryb wędzonych.

RZĄD GRYZONIE Rodenria RODZINA NORNIKOWATE microtidae

Nornik polny dobrze pływa, nie wdrapuje się na drzewa zimuje w norach żyje 2-4,5lat dł 9-12cm ogon 2,5-4cm SZKODLIWOŚĆ pożywieniem nornika są rośliny zboża ozime lucerna kończyna trawy marchew brukiew. Często bywa w szkółkach drzewek na łąkach w ogrodach warzywnych sadach. Uszkadza rośliny w kopcach szklarniach inspektach. Pojawia się na glebach lekkich dobrze nagrzanych. Może całkowicie zniszczyć plantacje.

RODZINA MYSZOWATE Muridae mysz domowa dł 7-10cm ogon 6-9cm zimuje w zabudowaniach żyje ok. 1,5roku, jest wszystkożerna zjada nasiona roślin oleistych. SZKODLIWOŚĆ pospolity szkodnik stogów przechowalni domów. Związana jest ze środowiskiem obfitującym w pokarm. Wszystkożerna zjada nasiona zbóż oleistych motylkowych traw warzyw produkty żywnościowe przegryza opakowania bieliznę wyroby skórzane książki.

MYSZ POLNA zimuje w norach zaroślach zabudowaniach. Zamieszkują ogrody warzywne sady pola łąki niszczy zboża w magazynach okopowe w kopcach. Zimą ogryza korę drzew w szkółkach drzew owocowych i ozdobnych. Gromadzi pokarm w norach.

MYSZ BABYLARKA występuje w woj. Północnych dolinach odry i warty niszczy zboża rzepak len konopie. Żywi się nasionami i owadami.

SZCZÓR ŚNIADY występuje w woj. Zachodnich w portach, zamieszkuje strychy suche piwnice statki barki, żywi się ziarnem zbóż produktami spożywczymi. Groźny szkodnik w magazynach przenosi choroby

SZCZÓR WĘDROWNY pospolity w całej Polsce. Zakłada gniazda w norach ziemnych zakamarkach piwnic. Zamieszkuje osiedla wiosną przenosi się do ogrodów wszystkożerne. Groźny szkodnik w magazynach zabudowaniach gospodarskich. Nie gromadzi pokarmu na zimę. Częstym zjawiskiem jest kanibalizm . roznosi choroby ludzi i zwierząt. ZWALCZANIE GRYZONI W POLU zwalczać cały rok. Likwidować nieużytki zaorywać ugory wykaszać trawy na rowach miedzach. Po żniwach przeprowadzać podorywki głębokie orki. W zwalczaniu gryzoni pomagają drapieżne ptaki (myszołowy, bociany) ssaki kuna tchórz, łasica. W norach myszy umieszczać zatrute ziarno. Gazowanie gryzoni spalinami silników stosować świece gazowe

17.12.2012

Gromada Insacta owady podgromada Apterygota (owady pierwotnie bezskrzydłe) a. rząd collembola (skoczogonki). Owady małe szare brunatne posiadają widełki (skaczą) i przyłgę (ułatwia poruszanie po gładkich powierzchniach) narząd gębowy gryzący (chowany do środka) jaja(jasne błyszczące) zimujące Larwy podobne do imago lubią wilgoć podłoża. Np. pry ślepek. Szkodliwość nagryzają kiełkujące nasiona i wschodzące rośliny wielu warzyw (ogórek sałata fasola groch) roślin rolniczych (buraki kończyna tytoń) roślin ozdobnych (złocień cyklamen). Ogryzają korzonki i dziurawią liście podobnie jak pchełki. Uszkadzają w pieczarkarniach grzybnie i owocniki. W kopcach przechowalniach nagryzają ziemniaki marchew pietruszkę. Najliczniej występują w namiotach foliowych inspektach szklarniach. b. rząd Diplura (widłogonki) campodeidae, Japygidae c rządz Protura (pierwogonki) esentomidae d rząd Thysanura (szczeciogonki) podgromada Pterygota (owady uskrzydlone) a rząd Anoplura (wszy) peudiculidae –wszowate, Haematopinidae-łazikowate lingonathidae, Hoplopleridae, Echinophithiriidae. B. rząd Siphonaptera pchły. Pulicidae-pchłowate, Tungidae, vermipsylidae, hystrichopsylidae.

Rząd koleoptera –chrząszcze podrząd adephaga chrząszcze drapieżne charakterystyka chrząszczy przeobrażenie zupełne (jajo kolejne stadia larwalnr poczwarka postać dorosła) larwa wtórna alodialna z wyodrębnioną głową bądź oligopodialne, poczwarka wolna, skrzydła 1 para pokrywy 2 pary skrzydeł błoniaste. Aparat gębowy gryzący (larwy i postać dorosła). Nogi kroczne bieżne grzebne pływne, czułki wachlarzowate nitkowate szczeciniaste buławkowate.

Rząd koleoptera chrząszcze podrząd adephaga chrząszcze drapieżne catabidae biegaczowate. Łoskoś garbatek, żerbus tenebrioides Larwy i imago są szkodliwe zimują larwy żywią się młodymi roślinami. Imago nasiona roślin kiełkujące rośliny.

Cicindelidae- trzyszczowate

Dytiscidae pływakowate

Grynidae krętkowate

Haliplidae flisakowate

Podrząd polyphaga chrząszcze wielożerne

Alleculidae cisawkowate

Anobiidae kołatkowate szkodniki drewna

Anthicidae nakwiatkowe

Anthribidea kobielatkowate

Bostrychidae kapturnikowate larwy żywią się pokarmem roślinnym np. zbutwiałym drewnem nasionami owocami. Występują w strefie tropikalnej i umiarkowanej kapturnik zbożowiec.

Bruchidae strączkowcowate strączkowiec fasolowy szkody w uprawach roślin motylkowych ponieważ larwy rozwijają się w ich nasionach 1 nasiono-larw 1pokolenie w polu 8 pokoleń w magazynie.

Buprestidae bogatkowate

Byrrhidae otrupkowate

Byturidae kistnikowate

Cantharidae omomikowate

Cerambycidae kózkowate szkodniki drewna larwy drążą kanały w drewnie korze pędach rdzeniu przepoczwarzają się w drewnie.

Chrysomelidae stonkowate zimuje imago w glebie larwy zazwyczaj żerują na liściach roślin przepoczwarzają się w glebie

Cleridae przekraskowate

Cryptophagidae zatęchlakowate w butwiejącym drewnie obumierających liściach wilgotnym sianie w gniazdach ptaków w stajniach piwnicach.

Coccinelidae biedronkowate imago i larwy zjadają mszyce czerwce roztocze

Drobnica burakowa atom aria linearis- imago podgryza siewki liścienie młodych liści rośliny szpinak rzodkiew majeranek

Cucujidae zgniotkowate żywią się pokarmem zarówno pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego liczne gatunki żyją pod korą drzew także w magazynach spożywczych

Oryzaephilus surinaehensis spichlerz surinamski larwy żerują na ziarnie zbóż nasionach produktach suchych niszczą także opakowania worki torby

Curculionidae ryjkowate opuchlak truskawowiec, kwieciak jabłkowiec, wołek zbożowiec, chowacz podobnik

Demestidae skórnikowate larwy żyją w futrach wełnie ulach serze

Erotylidae zadrzewkowate

Elateridae sprężykowate zboża okopowe warzywne pastewne. Larwy podgryzają korzenie.

Histeridae (gnilikowate)

Hydrophilidae kałużnicowate

Ipidae kornikowate

Lampyridae świetlkowate

Lathridiidae wymiecinkowate

Lucanidae jelonkowa te

Lyctidae miazgowce

Lymexylonidae drwionkowate

Melandryidae śniadkowate

Meloidae majkowate

Mordellidae ciastkowate

Niridulidae łuszczynkowate słodyszek rzepakowy

Oedemaridae zalęszczycowate

Pselaphidae marnikowate

Ptinidae pustoszkowate

Pyrochroidae ogniczkowate

Rhipiphoridae wachlarzykowate

Silphidae omarlicowate

Scarabaeidae żukowate larwy podgryzają korzenie drzew krzewów roślin zielonych imago liście drzew owocowych dębów buków

Tenebrionidae czarnuchowate Imago i larwy żerują produktach spożywczych mączne orzechy czekolada drożdże suchary

Rząd Dietera muchówki podrząd brachy cera krótkoczułkie charakterystyka muchówek przeobrażenie zupełne(jajo kolejne stadia larwalne poczwarka postać dorosła). Larwa wtórna alodialna bez wyodrębnionej głowy tzw czerw. Poczwarka wolna bobówka. Skrzydła 1 para błoniaste 2 zredukowana do tzw przezmianek . aparat gębowy kłująco ssący u komara, tnąco liżący u bąka, liżący główny typ u muchy domowej. Nogi przede wszystkim kroczne. Oczy złożone występują na głowie bardzo duże, różne szczecinki i włoski na głowie, krótko i długorogie podział związany z dł czułek na głowie

Agromyzidae miniarkowate larwy minują kiście, Imago ranią liście.

Anthomyiidae śmietkowate śmietka cebulanka której larwy żerują w cebuli powodując jej gnicie. Śmietka Ćwiklinka uszkadzająca liście szpinaku i buraków. Śmietka kapuścianka żerująca w korzeniach kapusty i kalafiorów

Asilisae łowikowate

Bombyliidae bujankowate

Braulidae wszolinkowate

Calliphoridae plujkowate

Chloropidae niezmiarkowate larwy zimują żerują u nasad liści sercowatych zbóż ozimych samosiewów, traw. Ploniarka zbożówka, niezmiarka paskowana Conopidae wyślepkowate

Cordyluridae kłośnicowate

Cyrtidae opękowate

Dolichopodidae błysk leniowate

Drosophilidae wywilżnowate

Empididae wujkowate

Ephydridae wodarkowate

Hippobosicidae narzępikowate

Oestridae gzowate

Muscidae muchowate

Phoridae zadrowate

Piophilidae sernicowate

Sarcophagidae ścierwicowate

Sytphidae bzygowate larwy zimują w cebulach, żerują w cebuli jadalnej i ozdobnej. Udnica cebulówka

Tabanidae bąkowate

Therevidae dziewierkowate

Trypetidae niesionnicowate nasiennica trześniówka zimują bobówki w glebie pod koronami drzew koniec maja wylot muchówek. 1jajo obok szypułki (250jaj) larwy żerują w miąższu wypadają do gleby tworząc bobówke 1 pokolenie w roku

Podrząd Nematocera długoczułkie

Bibionidae leniowate zimują larwy w glebie, wiosną przepoczwarczenie. Wylot maj czerwiec. Jaja składane do gleby w zboża (1pokolenie w roku). Larwy niszczą korzenie roślin bulwy cebule kiełki sałaty.

Cecidomyiidae pryszczarkowate pryszczarek kapustnik, pszeniczniy. Zimują larwy w glebie. Jaja składane są w zboża między listki wierzchołka pęd. WE pąki kwiatowe w strąki w łuszczyny (1łuszczyna180jaj). Larwy jaskrawo ubarwione są drapieżne lub roślinożerne wysysają soki z roślin powodując ich usychanie lub żywią się strzępkami grzybni. Niektóre są groźnymi szkodnikami upraw zbóż i warzyw żerują na drzewach iglastych lub liściastych a skutkiem ich działania jest powstawanie narośli (galasów)lub schnięcie rośliny.

Cecidomyiidae pryszczarkowate

Chironomidae ochotkowate

Culicidae komarowate

Sciaridae ziemiórkowate

Ziemiórka szklarniarka szkodniki w szklarniach i pieczarkarniach. Atakują podłoże najmniejsze korzenie młode rośliny siewki nasiona Larwy wgryzają się w korzenie szyjkę korzeniową i pędy roślin

Tipulidae koziułkowate, komarnicowate

Koziułka warzywna. Zimują larwy w glebie. Przepoczwarczenie w glebie. Wczesną wiosną wylot. Larwy żerują na korzeniach traw i innych roślin, kiełkujących nasionach i korzeniach roślin będąc szkodnikami zbóż warzyw szkółek drzew.

Rząd Ephemeroptera jętki

Baetidae, Caenidae, Ephemeridae Owady ze środowiskiem wodnym. W okresie cyklu życiowego larwy przechodzą od 20do 30linień. Typy larw: larwy grzebiące żyją w wodach wolno płynących lub stojących w mule formując chodniki, larwy pełzające żyją na dnie górskich strumieni, larwy pływające żyją w wodach o bogatej roślinności

Rząd Heteroptera pluskwiaki różnoskrzydłe

Charakterystyka pluskwiaków różnoskrzydłych typy skrzydeł 1paa półpokrywy, 2 para błoniaste. Aparat gębowy kłująco ssący. Cechy charakterystyczne tarczka na śródtułowiu, nieprzyjemny zapach wydzielany z gruczołów wonnych larw i postaci dorosłych. Typy nóg krocze biezne pływne chwytne, grzebne. Typ przeobrażeń niezupełne (hemimatabola) zwykle 1 lub 2 pokolenia rocznie larwa pierwotna poczwarki brak. Jaja o kształcie beczułki. Ciało grzbietowo brzusznie spłaszczone.

Anthocoridae dziubałkowate

Aradidae korowcowate

Cimicidae płuskwowate

Coreidae wtykowate

Lygaeidae zwińcowate żyją w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej występująca także w Europie. Żywią się sokami roślin (często są szkodnikami pól uprwnych) szczątkami organicznymi. Zwiniec

Maridae tasznikowate zmiennik lucernowiec larwy żerują na liściach lucerny koniczyny buraka cukrowego ziemniaków bawełny powodując zamieranie roślin.

Naucoridae żyrytwowate,

Nepidae płoszczycowate.

Notonectidae płuskolcowate

Pyrrhocoridae koralowate

Pentatomidae tarczówkowate.

Odrostek zieleniak nakłuwa i wysysa soczyste pędy i dojrzałe owoce malin nie wyrządza jednak większych szkód wyróżnia się odrażającym zapachem.

Piesmidae płaszczyńcowate.

Płaszczyniec burakowy zimuje imago na miedzach brzegach lasów . szkodnik buraków przenoszący wirusa kędzierzawki płaszczyńcowej. Jaja składają na liściach. Żerują larwy i imago. Imago żerują krótko i przechodzi na zimowanie.

Reduviidae zajadkowate

Saldidae nabrzeżkowate

Tingidae prześwietlikowate

Rząd homoptera płuskwiaki równoskrzydłe

Charakterystyka pluskwiaków równoskrzydłych

Drobne delikatne ciało o dosyć pękatym odwłoku. Czułki nitkowate, szczeciniaste, czasami zredukowane. Aparat gębowy kłująco ssący. Typy skrzydeł 2pary skrzydeł błoniastych zwykle 1para większa od 2 często 2para jest zredukowana skrzydła składane są dachówkowato lub płasko ale występują też formy bezskrzydłe. Typy nóg kroczne skoczne grzebne zredukowane. Przeobrażanie niezupełne larwa pierwotna poczwarki brak. Bardzo często występuje dymorfizm płciowy różnice w wyglądzie samca i samicy. Rozmnażanie dzieworodne (partenogeneza)rozmnażanie bez udziału samców oprócz Tego Rozmn jajorodne bądź żyworodne. Przemiana pokoleń np. 1,2,3 pokolenie jest dzieworodne a np. 5 rozdzielnopłciowe (występują pokolenia rozmnażające się w różny sposób). Występują osobniki silnie spadziujące które nadmiar pobranego soku roślinnego wydalają w postaci tzw spadzi lub masy miodowej spadź składa się w większości z cukru spadziowanie zanieczyszcza powierzchnię rośliny utrudnia fotosyntezę (mrówki karmią spadzią swoje larwy bronią mszyce)

Podrząd Aleurodina mączliki

Aleyrodidae mączlikowate. Mączlik szklarniowy żeruje na ogórki pomidorze gerberze Larwy imago wysywają sok z tkanki przewodzącej liści ogładzają rośliny. Wydalają rosę rozwijają się grzyby sadzaki utrudniają asymilację co2. Jaja składane na dolnej stronie liści. Owad szklarniowy.

Podrząd Aphidina mszyce

Adelgidae ochojnikowate żerują wyłącznie na drzewach iglastych w zależności od gatunku maja tylko jedną roślinę żywicielską albo w trakcie rozwoju zmieniają żywiciela zimują larwy.

Eriosomatidae bawełniowcowate szkodliwe w szkółkach i młodych sadach. Powodują wysysanie soków z kambium (tworzenie się i pękanie narośli na gałęziach). Zimują larwy w spękaniach kory drzew i w szyi korzeniowej.

Aphididae mszycowate Występują masowo żerują na roślinach w większości są szkodnikami upraw. Są to owady małe o miękkim delikatnym ciele i błoniastych skrzydłach często zredukowanych. Odwłok baryłkowaty z zaznaczoną wyraźnie segmentacją. Mszyce są roślinożerne wysysają sok z roślin . często są przyczyną znacznych szkód w uprawach. Mszyce obsiadają przede wszystkim pąki kwiatowe co wiąże się z tym, że samice składają jaja na łodydze w pobliżu pąka. Gdy młode się wylęgną, natychmiast zaczynają korzystać z soków rośliny. Niektóre gatunki mszyc żyją w symbiozie z mrówkami spadź którą wydzielają sprawia że niektóre gatunki mrówek wykorzystują tę słodką substancję do swoich potrzeb z korzyścią dla samych mszyc, dla których płyn ten jest wydaliną.

Lachnidae miodownicowate

Phylloxeridae wińcowate

Aphrophoridae pienikowate

Cicadidae cykady

Cicadellidae skoczkowa te

Skoczek sześciorek larwy i imago wysysają soki z tkanek roślin (miękisz palisadowy). Żerują na zbożach trawach burakach ziemniakach roślinach motylkowych warzywach ozdobnych. Zimują jaja w tkankach zbóż ozimych i trawach. Larwy lęgną się w kwietniu, maju. Skoczek jest wektorem wirusów karłowatości owsa. Żółtej karłowatości cebuli.

Podrząd Fulgoromorpha (piewiki) cixiidae, Delphacidae szablakowate.

Podrząd Coccina czerwce

Diaspididae tarcznikowate

Lecaniidae misecznicowate

Pseudococcidae wełnowcowate

Szkodliwość szkodniki drzew i krzewów owocowych, krzewów ozdobnych, roślin uprawianych w szklarniach i domach. Ogładzanie roślin (ślina hamuje wzrost i powoduje obumieranie pędów). Wydzielana rosa miodowa sprzyja rozwojowi sadzaków. Są wektorami wirusów.

Podrząd Psyllina koliszki

Psyllidae miodówkowate. Ze względu na odżywanie się danego gatunku koliszków sokami określonego gatunku rośliny żywicielskiej, wielu przedstawicieli koliszków jest szkodnikami roślin.

Rząd Hymenoptera błonkówki

Charakterystyka błonkówek przeobrażenie zupełne (jajo larwa, poczwarka, postać dorosła). Poczwarka wolna. Larwa polipodialna a czasami alodialna z wyodrębnioną głową. Aparat gębowy tnąco liżący. Skrzydełka błoniaste 1i2 para (cienkie , delikatne, przeźroczyste z wyraźnym użytkowaniem). Nogi kroczne 3para nóg z koszyczkiem np. u pszczół. Czułki nitkowat, paciorkowate (od bardzo krótkich do długich). Stylik przewężenie między tułowiem i odwłokiem. Owady społeczne- pszczoły, mrówki.

Podrząd apocrita stylilkowce

Apidae pszczołowate

Braconidae męczelkowate brazylkarz bieliniak pasożytuje na gąsiennichach bielinka kapustnika

chrysididae złotolikowate

cynipidae galasówkowate

Formicidae mrówkowa te w lasach pod korzeniami drzew kamieniami, korą próchniejących drzew, starymi deskami, kamieniami, larwy karmione są owadami.

Mutillidae gronkowate

Sphecidae grzebaczowate żywi się pszczołami młodymi zimują larwy.

Ichneumonidae gąsienicznikowate są one pasożytami owadów i pająków. Samice odnajdują odpowiedniego żywiciela przebijają pokładełkiem jego ciało i składają w nim zwykle jedno jajo. Przepoczwarczenie odbywa się wewnątrz powłoki zjedzonego żywiciela. Postacie dorosłe odżywiają się zazwyczaj nektarem i pyłkiem kwiatów. Gąsieniczniki odgrywają dużą role w utrzymaniu równowagi biologicznej o zwalczaniu szkodników.

Kruszynek- niewielkie owady o dł nie przekraczającej 1mm (zwykle 0,3-0,5mm) larwy pasożytują na jajach owadów roślinożernych przede wszystkim owocówek jabłkóweczek. Larwy żywią się jajem żywiciela. Kruszynki maja ogromne znaczenie w gospodarce człowieka. Wykorzystywane są do biologicznej kontroli populacji wielu szkodników upraw.

Vespidae osowate są głównymi reduktorami komarów meszek much oraz wielu szkodników ogrodów lasów i pól uprawnych. Niektóre niszczą owoce (szerszeń). Społeczne budują gniazda z mas papierowej którą wytarzają z przerobionej celulozy.

Nadgodzina chalcidoidae bleskotki larwy są pasożytami larw, poczwarek i jaj innych owadów, a także roślin oraz nasion. Wykorzystywane w biologicznej walce ze szkodnikami np. bleskotki z rodzaju kruszynek (Trichogramma), pasożytujące m.in. na jajach skośnika zbożówiaczka i owocówki śliwkóweczki, naturalny wróg brudnicy nieparki. Bleskotki zaliczane do rodzaju Tetramesa są pasożytami traw.

Cephidae ździeblarzowate ździeblarz pszeniczny zimują larwy w szyjce korzeniowej rośliny. W maju wylatują błonkówki. Składają jaja do źdźbeł zbóż.

Tenthredinidae pilarzowate

Owocnica Jabłówka zimują larwy w glebie. Wylatują błonkówki przed zakwitaniem jabłoni. Jaja składane w kwiaty. Larwy żerują w zawiązkach.

Gnatarz rzepakowiec zimują larwy w glebie. Jaja składane pod skórkę liści roślin dziko rosnących. Dziury w blaszce liściowej rzepaku.

Rząd Lepidoptera motyle

Charakterystyka motyli

Przeobrażenie zupełne (jajo, kolejne stadia larwalne, poczwarka, postać dorosła). Larwa polipodialna z 3 parami odnóży tułowiowych i 5parami odnóży na odwłoku lub dwoma parami odnóży na odwłoku u miernikowcowatych. Poczwarka zamknięta. Skrzydła błoniaste pokryte łuseczkami. Aparat gębowy u postaci dorosłej ssący. Odnóża kroczne. Czułki nitkowate, paciorkowate, grzebieniaste bardziej rozbudowane u samców i motyli nocnych.

Arctiidae niedźwiedziówkowate

Cossidae trociniarkowate

Drepanidae wycinkowa te

Gelechiidae skośnikowate w magazynach zbożowych i przechowalniach produktów spożywczych

Geometridae miernikowców

Szkodnik drzew liściastych owocowych parkowych leśnych. Gąsienice są szkodliwe od kwietnia do początku czerwca zjadają pąki liście i zawiązki owoców. W owocach (miąższu) wygryzają głębokie dziury. Zimują jaja w górnej części korony drzew na 2-4 pędach przy pąkach w szczelinach kory. Przepoczwarczenie w glebie gł 15cm. Występuje 1 pokolenie w roku

Hyponomeutidae namiotnikowate

Namiotnik jabłoniowy szkodliwość uszkodzenie liści jabłoni. Gąsienice minują liście i zeskrobują tkankę miękiszową liści liście ze szkieletowane tylko same nerwy uszkadzają zawiązki owoców. Zimują gąsienice pod tarczką złoża jaj.

Incuracariidae krzywikowa

Lasiocampidae barczatkowate

Lycaenidae modraszkowate

Lymantriidae brudnicowate

Kuprówka rudnica

Szkodnik drzew liściastych owocowych- jabłonie, śliwy, grusze, wiśnie i parkowych. Gąsienice żerują w nabrzmiewających pąkach później zżerają liście gołożery. . budują gniazda zimowe sprzyjając 10-15liści. Gąsienice żerują gromadnie.

Noctuidae sówkowate

Rodnica zbożówka Motyle żywią się nektarem kwiatów rosą miodową. Gąsienice niszczą rośliny zbożowe, warzywne, okopowe, ozdobne, tytoń. Młode gąsienice zeskrobują tkankę z liści. Starsze gąsienice wygryzają korytarze w bulwach korzeniach wciągają całe rośliny do ziemi. Zimują gąsienice w glebie 25cm. Jaja składane do gleby na rośliny.

Lyonetiidae wystrojowa te

Nepticulidae pasynkowate

Notodontidae garbatkowate

Papilinidae paziowate

Pieridae bielinkowate

Bielinek kapustnik motyle żywią się nektarem kwiatów. Gąsienice żerują na warzywach kapustnych roślinach krzyżowych. Małe gąsieniczki zeskrobują tkankę liści. Starsze szkieletują liście zewnętrzne ale nie wgryzają się do główek kapusty kalafiorów. W październiku przepoczwarczenie i zimują przyczepione nitką do płotów pod dachami na drzewach.

Plutellidae tantnisiowate

Tantniś krzyżowiaczek gąsienice żerują na roślinach krzyżowych. Żerują w liściach sercowych kapusty róży kalafiorów. Młode gąsienice minują liście. Zeskrobywanie tkanki liści prowadzi do tworzenia dziur. Gąsienice zerują gromadnie. Zimowanie poczwarki w kokonach pod korą drzew lub resztek roślin. Jaja składane na chwastach z rodziny krzyżowych i plantacjach roślin krzyżowych wzdłuż nerwu na dolnej stronie liści

Pyralidae omocnicowate

Omocnica spichrzanka szkodliwość kukurydza chmiel proso, buraki malina rabarbar szpinak seler. Kolby kukurydzy załamują się na roślinach widać otwory kanałów drążonych z osypującymi się trocinami i kałem. Zimują dorosłe gąsienice w oprzędach w roślinach żywicielskich. Jaja składane są nocą na dolnej stronie liści i pędach w zbożach, kukurydzy i polewają je wydzieliną

Saturniidae pawicowate

Pawica grabówka jaja składane na pędach roślin żywicielskich takich jak brzoza olsza szara wierzba topola osika poziomka malina wrzos czy śliwa tamina.

Tineidae molowate

Forma dorosła nie pobiera pokarmu wystarcza jej to co zjadła w stadium larwalnym . larwy żywią się głównie nasionami ale także grzybami niektórymi rodzajami drewna. Obecność larw można rozpoznać po delikatnych pajęczynkach łączących nasiona.

Sesiidae przeziernikowa te

Przeziernik porzeczko wiec szkodnik malin i jeżyn. Żerują w pędach malin drążąc kanały. Zaatakowane pędy więdną mają mniejsze liście słabo owocują zasychają łamią się przy szyjce korzeniowej. Na szyjce występują zgrubienia. Wewnątrz pędów są trociny i kał połączone nitkami przędzy. Zimują gąsienice w szyjce korzeniowej malin i jeżyn. Jaja składane są na ziemi przy pędach malin do 100szt.

Sphingidae zawisakowate

Gąsienica zmierzchnicy

Zawisak borowiec w leśnictwie jest szkodnikiem przede wszystkim sosny. W sierpniu i październiku gąsienice intensywnie żerują na igłach sosny czasem świerka jodły i modrzewia. Jaja pojedynczo lub po kilka sztuk na igłach. Zimują gąsienice w glebie.

Zmierzchnica trupia główka gąsienice żywią się zielonymi częściami roślin rodziny psiankowatych ziemniaka pomidora bielunia wilcze jagody.

Tortricidae zwójkowate gąsienice wyżerają pąki oprzędzają rozetki liści i kwiatów zjadają liście i kwiaty i owoce. Zimują jaja na pędach lub gąsienice w oprzędach w korze drzew.

Zyagenidae kraśnikowate

Kraśnik sześcioplamek gąsienice tego gatunku można spotykać w okresie od sierpnia do czerwca przeważnie na roślinach motylkowych. Motyl żywi się nektarem komonicy zwyczajnej oraz cieciorka żółtego. Ubarwienie tego owada ostrzega że jest niejadalny. Posiada w barwniku trujące związki cyjanowe. Jest gatunkiem dość odpornym na działanie innych trucizn

Rząd mantodea modliszki

Rząd Mecoptera wojsiłki

Bittacidae bugarogate

Boreidae pośnieżkowate

Panorpidae wojsiłkowate

Rząd megaloptera wielkoskrzydłe

Rząd Neuroptera sieciarki

Chrysopidae złotookowate

Złotooki drapieżne owady pożyteczne których larwy także prowadzą drapieżny tryb życia zjadając mszyce oraz różne stadia rozwojowe wielu gatunków owadów szkodliwych.

Myrmeleonidae mrówkowa te

Mrówkolew pospolity jest aktywny o zmierzchu i w nocy kiedy to poluje na drobne owady.

Rząd Donata ważki

Aechnidae żagnicowate

Corduliidae szklarkowate

Libellulidae wałkowate

Calopterygidae świtziankowate- świtezianka błyszcząca.

Rząd plecoptera widelnice

Capniidae

Leuctridae

Nemouridae

Taeniopterygidae

Chloroperlidae

Perlidae

Prlodidae

Rząd Psocoptera gryki

Atropidae zakamarnikowate

Psocidae psotnikowate

Rząd raphidioptera wielbłądki

Raphidiidae wielbłądkowate

Rząd strepsiptera wachlarzoskrzydłe

Mengeidae, stylopidae

Rząd thysanoptera przylżeńce

Podrząd: terebrantia przylżeńce pokładełkowe

Aeolothripidae dziewięciorkowate

Thripidae wciornastkowate

Podrząd Tubulifera przylżeńce rurkowe

Phlaeothropidae kwietniczkowate.

Rząd trichoptera chruściki

Phryganeidae chruścikowate

Rząd blattaria karczany

Blattidae karaczanowe

Ectobiidae zadomkowate

Blattenllidae pruszkowate

Rząd Dermaptera skorki

Forficulidae korowate

Rząd orthoptera szarańczaki

Acridiidae szarańczowate

Gryllotalpidae turkociowate

Turkoć podjadek głównie środowiska wilgotne torfowiska bagna podmokłe łąki a także rowy pagony ogrody pola uprawne i sądy uważany za szkodnika upraw rolnych ogrodniczych i leśnych. Gatunek wszystkożerny zjada korzenie roślin ale również bezkręgowce głównie larwy innych owadów nie gardzą dżdżownicami. Większość życia spędzają pod ziemią kopią rozgałęziające się i krzyżujące ze sobą wąskie korytarze w których nie można się odwrócić porusza się do przodu lub do tyłu. Dojrzała samica w maju i czerwcu w podziemnych gniazdach składa do 300jaj którymi się następnie opiekują. Larwy wylegają się po 3 tyg. Początkowo żerują gromadnie tylko pod ziemią pod opieką samicy. W ciągu roku samica wydaje jedno pokolenie. Dojrzałość płciową osiągają

Tettigoniidae pasikoniki pasikonik zielony jest sprawnym drapieżnikiem polującym na mniejsze owady zimują jaja. Larwy wylegają się wiosną osobniki dorosłe występują od lipca do października.