Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wydział Prawa i Administracji
Stosunki Międzynarodowe, III rok
Marek Krzyczkowski
66835
Temat pracy: Fenomen wzrostu ilościowego organizacji pozarządowych angażujących się w działalność transnarodową.
Seminarium licencjackie pod kierunkiem prof. UKSW Elżbiety Karskiej
Plan Pracy:
Wstęp
Konsultacyjny status organizacji pozarządowych przy ONZ
Organizacja pozarządowa - definicja ONZ
Ekonomiczny wymiar globalizacji a ekspansja NGOs
Narzucenie komunizmu Rumunii
Zmiana wymiaru organizacji pozarządowych z lokalnego na globalny
Zakończenie
Większość działań i interakcji międzynarodowych zależy bezpośrednio lub pośrednio od państw i rządów. Wynika to przede wszystkim z faktu, że nie ma w świecie zamieszkałych obszarów, które nie należałyby do jakiegoś państwa. Ponadto nowoczesna technologia ułatwia państwom kontrolowanie ich granic. Mimo to w drugiej połowie XX wieku zaczęły się coraz szerzej rozwijać stosunki transnarodowe czy transgraniczne. Obejmują one przepływy pewnych dóbr materialnych i duchowych niejako ponad uregulowaniami państwowymi i poza kontrolą państwową. Wyrażają się w ruchach kapitałów między kontami bankowymi, w wirtualnym handlu czy w krążeniu idei. I chociaż dla rządów nie są obojętne transakcje, które mogą podważać ich politykę gospodarczą, czy tez wpływy ideologiczne, które mogą wpływać niekorzystnie na nastroje wewnętrzne, to jednak nie są one w stanie całkowicie zahamować takich przepływów. Aktorów działań i interakcji transnarodowych jest trudniej zidentyfikować niż aktorów państwowych. Są to z reguły osoby, grupy i stowarzyszenia, które uczestniczą w życiu międzynarodowym. Do struktur i sił transnarodowych zalicza się stowarzyszenia, ruchy i przejawy solidarności, które wychodzą poza granice państw i starają się promować swoje cele w środowisku międzynarodowym. Są to różne organizacje pozarządowe o charakterze humanitarnym i nie nastawione na zysk (jak Międzynarodowy Czerwony Krzyż, fundacje dobroczynne), a także grupy promujące pokojowe osiągnięcia cywilizacji ludzkiej (jak Grupa Pugwash czy Klub Rzymski). Organizacje pozarządowe, powstałe bez jakichkolwiek wskazań rządowych czy pozarządowych, są rezultatem inicjatyw prywatnych i spontanicznych oraz opierają się na solidarności grup osób z różnych krajów (przynajmniej trzech). Dowodzi to, że państwa narodowe nie są w stanie zaspokoić wszystkich aspiracji tych grup. Utrwalone w ten sposób ruchy i stowarzyszenia umożliwiają członkom owych grup uczestniczenie w życiu międzynarodowym poprzez stałą sieć relacji i ich treści. Mogą one czasem przyczyniać się do harmonizacji polityk narodowych, albo też rodzić napięcia między nimi. Dużo zależy od geopolityki tych stowarzyszeń i ruchów (ich rozprzestrzenienia na poszczególnych obszarach), od ich wielkości i zasięgu oraz od ich struktury i zorganizowania (bardziej lub mniej zintegrowanego).
Konsultacyjny status organizacji pozarządowych przy ONZ
Polityki danego kraju nie sposób w pełni zrozumieć bez wiedzy na temat grup lobbingu oraz bez znajomości debat toczących się w mediach. Tak samo dyplomacja międzynarodowa nie rozgrywa się w izolacji w oderwaniu od globalnej społeczności obywatelskiej. Dyplomaci w swoich działaniach odwołują się do ‘interesu narodowego’ jednorodnego społeczeństwa i z pewnością nie przyznają się do związku z grupami interesu, lecz raczej do kontaktów z organizacjami pozarządowymi (NGOs). W Wyniku nacisków, głównie ze strony grup amerykańskich, Karta NZ zawiera artykuł, przewidujący wymóg konsultacyjny Rady Gospodarczej i Społecznej z organizacjami pozarządowymi (art.71). W latach 50tych Rada Formalnie skodyfikowała swoją praktykę, opracowując statut dla organizacji pozarządowych, w którym wyodrębnione zostały trzy kategorie grup 1. Generalny status konsultacyjny – niewielka liczba organizacji pozarządowych o wysokim statusie, zaangażowanych w większości prac Rady, 2. Specjalny status konsultacyjny – specjalistyczne organizacje pozarządowe, których zakres zainteresowań obejmuje jedynie kilka istotnych dziedzin, gdzie cieszą się dobrą reputacją, 3. Rejestr – organizacje pozarządowe okazjonalnie zapraszane do uczestnictwa w pracach Rady. Od tego momentu termin ‘organizacja pozarządowa’ rozumiany jest przez dyplomatów jako synonim grupy uprawnionej do uzyskania statusu konsultacyjnego przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ.
Organizacja pozarządowa – definicja ONZ
Status określony przez Radę Gospodarczą i Społeczną oraz sposób, w jaki jest on stosowany, obejmuje sześć zasad:
Organizacja pozarządowa powinna wspierać cele oraz działalność ONZ. Stwierdzenie to podlega dość szerokiej interpretacji, dlatego rzadko się zdarza, aby podawano w wątpliwość cele polityczne organizacji pozarządowych.
Oficjalnie organizacja pozarządowa powinna stanowić ciało przedstawicielskie, posiadać ustaloną siedzibę i urzędników oraz demokratyczny sposób podejmowania decyzji. W praktyce jednak wiele z najbardziej znanych organizacji pozarządowych, szczególnie zajmujących się kwestiami rozwoju czy ochrony środowiska, nie opiera się na zasadzie formalnego członkostwa.
Organizacja pozarządowa nie może być instytucją prowadzącą działalność dochodową. Poszczególne firmy nie mogą ubiegać się o uzyskanie statusu konsultacyjnego, ale już federacje handlowe reprezentujące interesy gospodarcze uznawane są za pozarządowe.
NGO nie ma prawa nawoływać ani uciekać się do przemocy. Chociaż kilku ugrupowaniom partyzanckim przyznano status wyzwolenia narodowego, należy podkreślić odrębność takiego statusu.
Organizacja pozarządowa zobowiązana jest przestrzegać zasady ‘nieingerencji w wewnętrzne sprawy państwa’. Oznacza to, że NGO nie może być partią polityczną; jednakże podobnie jak firmy, mają prawo tworzenia federacji międzynarodowych. Ponadto, organizacje zajmujące się prawami człowieka nie powinny ograniczać swej działalności do określonej grupy, narodowości, czy kraju (wyjątek uczyniono tutaj dla grup walczących z Apartheidem).
Międzynarodowa organizacja pozarządowa to taka organizacja, która nie powstała na mocy porozumienia międzyrządowego. Stwierdzenie to jest technicznym terminem wyrażającym cechę pozarządowości.
Ekonomiczny wymiar globalizacji a ekspansja NGOs
Powstanie złożonej gospodarki globalnej wywarło wpływ nie tylko na międzynarodowy handel towarami i usługami. Zdecydowana większość firm oraz pracowników stworzyła, w różnych dziedzinach swojej działalności, organizacje ułatwiające komunikację, harmonizację standardów oraz przystosowywanie się do kompleksowych zmian. Trudno wyobrazić sobie, by transport (lądowy, morski, czy powietrzny), bankowość, telekomunikacja, media bądż technologie komputerowe działały w wymiarze transnarodowym bez odpowiedniej infrastruktury, do której zalicza się również struktury organizacyjne międzynarodowych NGOs. Jakkolwiek współpraca w innych sferach nie jest już tak istotna, to dzięki zawieranym przez firmy umowom dotyczącym standardów oraz procedur działalność staje się efektywniejsza, a w rezultacie – tańsza. W podobny sposób powstały transnarodowe powiązania między instytucjami oraz związkami zawodowymi, ponieważ pracownicy niezależnie od miejsca, borykają się z analogicznymi problemami. Dowolna forma reżimy międzynarodowego kształtująca politykę w danej dziedzinie, czy to pozarządowa, czy międzynarodowa, będzie się przyczyniać do wzmacniania globalnych więzi między organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi na danym obszarze. Ilustracją tego jest osiem głównych organizacji pozarządowych zaangażowanych w wypracowywanie reżimu handlowego.
Globalizacja w dziedzinie komunikacji.
Poza kilkoma wyjątkami, szczególnie w wypadku wojny, w wieku XX osoba dysponująca wystarczającą ilością pieniędzy oraz czasem mogła podróżować i komunikować się z odległymi częściami świata. Rewolucja techniczna trwająca przez ostatnich 50 lat polega na zwiększeniu gęstości, prędkości oraz zmniejszeniu kosztów komunikacji. Polityczny aspekt tejże rewolucji przejawia się w powszechnej dostępności środków szybkiej komunikacji globalnej. Jest ona osiągalna nawet dla osób ubogich, jeśli uda się im wspólnie opłacić przedstawiciela wyrażającego ich interesy lub reprezentującego je w mediach informacyjnych. Zmiana, jaka zaszła w sposobach komunikowania się, dokonała fundamentalnej transformacji struktury polityki światowej. Rządy utraciły kontrolę nad transnarodowymi relacjami swoich obywateli. Mogą one usiłować nadal monitorować lub kontrolować trans graniczną komunikację, niemniej jednak zamknięcie granic stało się z technologicznego punktu widzenia niemożliwe. W Wyjaśnieniu zmieniających się priorytetów politycznych w większości krajów pomocne mogą się okazać wybory dokonane przez media. Niektóre z podobieństw między krajami są wynikiem ich samodzielnych i niezależnych prób reagowania na podobne problemy ekonomiczne czy społeczne, lecz decyzje największych transnarodowych agencji prasowych oraz satelitarnych sieci telewizyjnych przyczyniają się do wzmocnienia tych podobieństw. Przepływ idei oddziałuje nie tylko na to, o czym się mówi, ale także na rezultaty polityczne. Wzrost poparcia dla praw jednostki i praw kobiet, problematyki ekologicznej, monetaryzmu i polityk prywatyzacyjnych, jaki nastąpił równocześnie w wielu krajach, nie był dziełem przypadku. Chociaż fałszem byłoby mówienie o całkowitym zaniku granic oddzielających systemy polityczne i kultury, bez wątpienia jednak każdy kraj stał się podsystemem w ramach globalnego systemu politycznego.
Zmiana wymiaru organizacji pozarządowych z lokalnego na globalny
Jednym ze skutków, jakie przyniosła globalizacja w zakresie komunikacji, jest ułatwienie – w sensie finansowym i w sensie fizycznym – małym grupom nawiązania oraz utrzymywania współpracy, nawet gdy dzielą je tysiące kilometrów. Zatem NGOs mają ułatwione zadanie, jeśli chodzi o prowadzenie działalności transnarodowej . trzeba jednak pamiętać, że nie każda z organizacji nosi się z takim zamiarem. Inaczej zachowują się organizacje lokalne działające na rzecz obszaru małego miasta, a inaczej wielkie globalne struktury biurokratyczne zaznaczające swa obecność w większości państw. Podjęcie decyzji o wejściu na arenę globalną będzie w dużej mierze zależeć od wielkości oraz charakteru celów jakie stawia sobie dana organizacja.
W wypadku specjalizowania się danej organizacji w udzielaniu pomocy własnym członkom, angażowaniu się w działalność charytatywną lub prowadzeniu kampanii mającej na celu zmianę określonego prawa, może upłynąć bardzo dużo czasu, zanim pojawią się powiązania transnarodowe takiej NGO. Zdarza się, iż niezwiązane ze sobą organizacje pozarządowe ugruntowują swą pozycje w kilku państwach, zanim zdecydują się na utworzenie międzynarodowej NGO o charakterze luźnej federacji, co umożliwi im wymianę informacji oraz doświadczeń. Za przykład mogą posłużyć tutaj organizacje kobiece, organizacje charytatywne pomagające osobom starszym, związki zawodowe czy stowarzyszenia na rzecz planowania rodziny.
Celem organizacji pozarządowej zaangażowanej się w prowadzenie określonej kampanii może być wyłącznie chęć wpłynięcia na decyzję własnego rządy, chociaż ze względów taktycznych będzie się ona zastanawiać nad uzyskaniem poparcia innych NGOs lub rządów innych państw. Stało się tak w wypadku organizacji ekologicznych działających w państwach rozwijających się, dla których niezwykle istotne okazało się poparcie ze strony sieci transnarodowych.
Czasem organizacje prowadzące pewną kampanię dostrzegają, że ich działalność zyska większą efektywność w wymiarze transnarodowym i w związku z tym już na początku otwierają kilka oddziałów w różnych państwach. I tak Amnesty International oraz Przyjaciele Ziemi rozpoczęły działalność odpowiednio w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, jednocześnie szukając poparcia w innych krajach.
Innym przykładem SA organizacje mające siedzibę w jednym kraju, ale definiujące swoje cele w wymiarze transnarodowym. Przez wiele lat Oxfam w Wielkiej Brytanii, oraz CARE w USA zbierały fundusze na pomoc ofiarom tragedii oraz na cele rozwojowe, by dopiero później przyłączyć się do międzynarodowych federacji i otworzyć oddziały w innych krajach.
W sytuacji skupienia się regionalnych lub globalnych organizacji międzyrządowych na procesie kreowania polityki, NGOs starają się wpływać na procedury decyzyjne. W tym celu nawiązują kontakt z sekretariatem organizacji międzynarodowej lub jej ciałami decyzyjnymi, wykorzystując tym samym pośredni kanał oddizływania na poszczególne rządy.
Dążenia oraz taktyki organizacji pozarządowych są tak złożone i różnorodne, iż powyższa lista szkicuje wyłącznie główne procesy ich wyłaniania się z wymiaru lokalnego i przechodzenie na płaszczyznę globalną.
Decydując się na współpracę transnarodową, organizacje pozarządowe mogą przyjąć jeden z czterech rodzajów struktur. W przeszłości najczęściej tworzono formalne organizacje wspólne, znane pod nazwą ‘międzynarodowych organizacji pozarządowych’ (International non-govermental organizations, INGOs), posiadające stałą siedzibę, sekretariat oraz regularny program spotkań. Wraz z nastaniem Internetu możliwe stało się formowanie luźno powiązanej sieci, w której jedna organizacja zajmuje się techniczną obsługą komunikacji e-mailowej oraz wspólnej strony internetowej. Najbardziej znane sieci, takie jak Jubileusz 2000, Koalicja na rzecz Międzynarodowego Trybunału Karnego, oraz Międzynarodowa Kampania na Rzecz Zakazu Min Lądowych zjednoczone wokół jednego problemu, połączyły setki organizacji pozarządowych z całego świata, odnosząc sukces, jakim była istotna zmiana danych sfer polityki, mimo sprzeciwu wielu potężnych rządów. Organizacje takie nazywamy sieciami wsparcia (advocacy networks). W trakcie spotkań organizacji międzyrządowych, NGOs mogą utworzyć stały komitet (caucus), tymczasową sieć zawiązaną na okres potrzebny do przeprowadzenia działań lobbingowych na rzecz określonych kwestii podczas posiedzeń tychże organizacji. Wreszcie, ostatnią formą są sieci zarządzające (governance networks) tworzone przez organizacje pozarządowe w celu utrzymywania oraz wzmacniania ich praw uczestnictwa w spotkaniach międzynarodowych. Cechą odróżniającą je od sieci wsparcia oraz komitetów jest brak zbieżnych celów politycznych – ich wspólnym interesem jest natomiast udział w procesach podejmowania decyzji politycznych. Państwa nie dopuszczają do funkcjonowania organizacji pozarządowych w ramach prawa międzynarodowego i dlatego są one zmuszone kierować się prawem wewnętrznym państwa swojej siedziby, które nie reguluje aktywności transnarodowej. W postawie państw goszczących organizacje pozarządowe przeważa tolerancja wobec nich, co ułatwia ich działalność wykraczającą poza uregulowania prawne. Dużym wsparciem dla transnarodowych działań takich organizacji jest nadawanie im statusu konsultacyjnego przez ONZ, przez organizacje wyspecjalizowane systemu ONZ i przez niektóre organizacje regionalne (jak Rada Europy i Organizacja Państw Amerykańskich).
Bibliografia
Symonides J., Bierzanek R., Prawo Międzynarodowe Publiczne, W-wa 2005
www.stosunki-miedzynarodowe.pl