Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wydział Prawa i Administracji
Stosunki Międzynarodowe, III rok
Marek Krzyczkowski
66835
Temat pracy: Zniewolenie i wyzwolenie narodów Europy
Środkowo – Wschodniej; 1945-1989
Seminarium licencjackie pod kierunkiem prof. UKSW Elżbiety Karskiej
Plan Pracy:
Wstęp
Rozprzestrzenianie się komunizmu w Polsce
Ekspansja systemu komunistycznego w Czechosłowacji
Włączenie Węgier do radzieckiej strefy wpływów
Podział Niemiec i powstanie NRD
Narzucenie komunizmu Rumunii
Proces komunizacji w Europie Środkowej – podsumowanie
Wyzwolenie narodów Europy Środkowo – Wschodniej
Zakończenie
Wraz z końcem II wojny światowej gdy Sowieci odbijali z rąk niemieckich żołnierzy Europę Wschodnią narody wyzwalane nie były w stanie zrzucić hegemonii Związku Radzieckiego. Siłą militarną Armia Czerwona przewyższała armie okupowanych do tej pory krajów, co pozwalało Józefowi Stalinowi na rządzenie i wprowadzanie komunizmu w państwach do tej pory wolnych od komunistycznej ideologii. W przypadku Polski, gdzie w dwudziestoleciu międzywojennym komuniści nie mieli prawa legalnej działalności, sytuacja radykalnie się odmieniła. Wydawać by się mogło, iż to alianci zachodni winni byli zniewoleniu narodów Europy Wschodniej, jednak ich możliwości w tym okresie i w tym rejonie były niewielkie. Przeciwstawienie się stalinowskiej wizji komunistycznej Europy wymagałoby zapewne wywołania kolejnego konfliktu zbrojnego, a jego wynik był w ówczesnym czasie wyjątkowo niepewny, gdyż armie amerykańska i brytyjska mogłyby ulec siłom Związku Radzieckiego i ostatecznie przegrać batalię nie tylko o wschód kontynentu, ale i o zachód. Dlatego też w Europie część wschodnią od zachodniej oddzieliła "żelazna kurtyna" - bariera odgradzająca świat wolny i demokratyczny od świata, w którym rządzili komuniści. Państwa takie jak, Węgry, Rumunia, Czechosłowacja, czy Polska stały się wasalami Kremla, satelitami, które przez pół wieku trzymane były w ryzach przez Moskwę. Pod przykrywką demokratyzacji i wolnych wyborów komuniści osadzali na stolicach europejskich przychylnych sobie polityków oraz ugrupowania. I tak w Polsce decydujący głos zdobyła sobie Polska Partia Robotnicza, uzależniając od siebie przedwojenne partie i frakcje. Podobnie rzecz się miała w innych państwach Europy Środkowej. Moskwa wysyłała swoich ludzi, aby tworzyli zalążki rządów tymczasowych i uzurpowali sobie prawo do sprawowania zwierzchniej władzy nad krajem. To, w połączeniu z siłą wkraczającej Armii Czerwonej, uniemożliwiało działającym do tej pory rządom przeciwstawienie się narzuconemu ze wschodu nowemu porządkowi. Opozycja była w odwrocie i miało minąć kolejne czterdzieści lat, kiedy odzyskała głos. Dopiero Jesień Ludów, takie wydarzenia jak pierestrojka Gorbaczowa, czy pojawienie się w Polsce Solidarności zapoczątkowały proces wyzwalania się narodów spod zwierzchnictwa ZSRR.
Rozprzestrzenianie się komunizmu w Polsce
Za początek PRL de facto uważa się 22 lipca 1944 - dzień ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (Manifest PKWN), de iure 5 lipca 1945 - międzynarodowe uznanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, którego podstawą był Rząd Tymczasowy RP, przez Wielką Brytanię i USA i równoległe wycofanie uznania Rządowi RP na Uchodźstwie. PKWN, zwany również Komitetem Lubelskim, powołany został przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak powstał dwa dni wcześniej w Moskwie; Stalinowi chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim, a tzw. linią Curzona. PKWN przystąpił do organizowania "władzy ludowej" na przejętym przez ZSRR obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. Wyrażało się to m.in. we wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym (np. kodeks karny Wojska Polskiego z 23 września 1944) klasyfikowanych jako "przestępstwa", jak również za takie "przewinienia" jak posiadanie radioodbiornika. Równolegle istniał legalny z punktu widzenia prawa międzynarodowego Polski Rząd na Uchodźstwie, uznawany powszechnie w świecie do lipca 1945 (utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej), uznawany również przez większość Polaków, zorganizowanych uprzednio w formie Polskiego Państwa Podziemnego. PKWN był uznawany wyłącznie przez ZSRR, którego przedstawicielem był Nikołaj Bułganin. Na zajętych terenach, niezależnie od nowych władz działała Armia Czerwona i radzieckie służby bezpieczeństwa (NKWD, Smiersz). Zgodnie z umową zawartą przez PKWN z rządem ZSRR żołnierze i funkcjonariusze radzieccy pozostawali poza zasięgiem polskiego prawa, zaś NKWD aresztowało osoby związane z Armią Krajową i innymi organizacjami niepodległościowymi oraz polskim rządem na wychodźstwie, organizowało ich wywózki do łagrów na terenie ZSRR oraz współdziałało z "ludowymi" władzami, nadzorując je poprzez sieć tzw. doradców. NKWD miało sieć własnych obozów koncentracyjnych. Przypuszcza się, że w tego typu obozach w latach 1944-1950 zginęło około 25 tysięcy osób. Poza Polakami represje skierowane były także przeciwko Niemcom i Ukraińcom. W lipcu 1945 NKWD aresztowało ok. 2000 osób w okolicach Gib podczas tzw. obławy augustowskiej, 600 z nich nie powróciło; nie odnaleziono także ich grobów. Liczba ofiar terroru do 1954 roku jest szacowana na dziesiątki tysięcy. 31 grudnia 1944 Józef Stalin w trybie dekretu KRN, przekształcił PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Premierem został dotychczasowy przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski. W ramach realizacji postanowień konferencji jałtańskiej w czerwcu 1945 odbyły się w Moskwie rozmowy co do sposobu wyłonienia rządu Polski uznanego zarówno przez ZSRR jak i Wielką Brytanię i USA - tzw. konferencja moskiewska. W rozmowach uczestniczyli przedstawiciele Rządu Tymczasowego oraz arbitralnie wyznaczeni przez ZSRR i ambasadorów USA i Wielkiej Brytanii w ZSRR działacze polityczni z kraju i emigracji, w tym Stanisław Mikołajczyk, Stanisław Grabski i Zygmunt Żuławski. W rezultacie powołany został Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem TRJN został Edward Osóbka-Morawski (dotychczasowy premier Rządu Tymczasowego), a wicepremierami Władysław Gomułka (wicepremier Rządu Tymczasowego i sekretarz generalny PPR) oraz Stanisław Mikołajczyk (do listopada 1944 premier Rządu RP na uchodźstwie). Trzem stronom rozmów - Rządowi Tymczasowemu, "Polakom z kraju" i "Polakom z emigracji" - formalnie zagwarantowano parytet w składzie rządu, który miał być - i został - uznany przez wszystkie mocarstwa. O ostatecznym kształcie władzy w Polsce miały rozstrzygnąć wolne wybory w ramach pluralistycznego systemu partyjnego, pod nadzorem trzech mocarstw - gwarantów porozumienia. Porozumienie moskiewskie było nieprzestrzegane przez ZSRR i PPR w kraju od samego początku i traktowane przez nie jako instrument do przejęcia pełni władzy, przy jednoczesnej legitymizacji międzynarodowej rządów PPR w Polsce. Równolegle do konferencji moskiewskiej odbywał się w Moskwie pokazowy proces szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Powstały system polityczny w praktyce zapewniał rzeczywistą władzę aparatu Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w państwie wobec zachowania we władzy PPR aparatu przymusu (MBP i wojsko) i w konsekwencji kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji społecznych, gospodarki, w warunkach ograniczonej suwerenności Polski. W kwietniu 1945 roku podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965, a w następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami "demokracji ludowej". W październiku 1945 podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych. W lipcu 1945, na konferencji w Poczdamie, ustalono przebieg zachodnich i północnych granic RP. Na ziemiach, które znalazły się na wschód od nowych granic pozostało ok. 13,8 mln obywateli II Rzeczypospolitej, w tym na ziemiach przejętych przez Ukraińską SRR zostało 8,1 mln, na ziemiach przyznanych przez Stalina Białoruskiej SRR żyło 5 mln, a na ziemiach przejętych przez Litewską SRR ok. 0,7 mln. Do 1947 PPR umocniła swoją władzę w kraju, likwidując praktycznie opozycyjne podziemie polityczne i zbrojne oraz wyeliminowała z życia politycznego jedyną legalną siłę opozycyjną - założone w 1945 roku PSL Stanisława Mikołajczyka. Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie sfałszowane) wyniki referendum ludowego (słynne 3 x TAK) w 1946 roku i wyborów do Sejmu Ustawodawczego - polskiej Konstytuanty w 1947. Wyniki sfałszowanych wyborów nie zostały bowiem zakwestionowane przez Wielką Brytanię i USA, gwarantów porozumienia jałtańskiego. Prowadzono odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, które przyniosły straty ok. 40% majątku narodowego. Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-1949) - zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu. Odbudowa kraju była utrudniona przez masowe i zorganizowane plądrowanie terenów Polski z maszyn i zasobów przez oddziały Armii Czerwonej, utworzone specjalnie w tym celu. Dodatkowo państwo zostało zmuszone do podpisania szeregu umów gospodarczych z ZSRR, wyzyskujących polską gospodarkę (tylko w latach 1945-1956 ZSRR uzyskał jednostronne korzyści z tego tytułu kosztem Polski rzędu 2 miliardów dolarów USA według ówczesnego kursu dolara), zmuszając do sprzedaży węgla ZSRR za przyszłe reparacje wojenne od Niemiec których nigdy nie uzyskano. W 1948 nastąpił zwrot polityczny, oznaczający nasilenie się stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce i eliminację z życia politycznego idei tzw. polskiej drogi do socjalizmu, przez odsunięcie od władzy Gomułki (pod zarzutem tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego) oraz zjednoczenie partii politycznych i organizacji społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów. W czerwcu 1948 powstał Związek Młodzieży Polskiej z połączenia czterech organizacji młodzieżowych, w grudniu 1948 roku powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, w 1949 powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL Mikołajczyka oraz Centralna Rada Związków Zawodowych i Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). W 1950 część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. Uprzemysłowienie kraju kontynuowano w latach 1950-1955 (Plan 6-letni), redukując tym samym środki na rolnictwo i przemysł konsumpcyjny, a rozbudowując głównie przemysł ciężki, zbrojeniowy, maszynowy, energetyczny. W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa; trwała przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja). W 1950 zostało zawarte porozumienie pomiędzy Kościołem a komunistycznymi władzami państwowymi zatwierdzające ze strony Kościoła dokonane już de facto przez przejęcie ziemi Kościoła, zakonów i majątku "Caritas". Porozumienie zawarte przez prymasa Stefana Wyszyńskiego gwarantowało jednocześnie niezależność struktury Kościoła i trybu powoływania jego władz od administracji państwowej. W ten sposób komunizm zakorzenił się w Polsce na prawie pół wieku odcinając obywateli od wielu praw, ale przede wszystkim zabierając Polakom wolność.
2. Ekspansja systemu komunistycznego w Czechosłowacji
Następnym państwem, które zostało zniewolone po II wojnie była Czechosłowacja. Po 1939 r. Czechosłowacja podzieliła się na dwa odrębne kraje. W marcu 1939 r. sejm słowacki proklamował Słowację, a Niemcy po zajęciu czech proklamowali Protektorat Czech i Moraw. Podczas wojny tak jak i Polska Czechosłowacja miała swój rząd na emigracji z siedzibą w Londynie. Premierem był Jan rámek. W grudniu rząd emigracyjny zawarł z rządem ZSRR układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej. W Czechosłowacji pod wpływem komunistów w 1943 r. powstaje Rada Narodowa. W 1945 r. w Moskwie przedstawiciele władz Czechosłowacji zawarli tzw. Porozumienie koszyckie z Komunistyczną Partią Czechosłowacji w sprawie utworzenia wspólnego rządu. W porozumieniu mówiono także, o odrodzeniu państwa Czechosłowackiego, wolnych wyborach i przeprowadzenie potrzebnych reform. W 1945 r. z emigracji wrócił prezydent Czechosłowacji Edward Benesz. W 1946 r. tutaj w przeciwieństwie do innych krajów wyborów nie sfałszowano, gdyż nie było takiej potrzeby, ponieważ komuniści na czele z Klemensem Gotfaldem wygrali wybory legalnie, a Gotfald został premierem. W 300 osobowym parlamencie komuniści byli najsilniejszą partią i oczywiście chcieli dyktować warunki. Na 30 ministerstw tylko 12 nie było w ich rękach. To się komunistom nie podobało, bo chcieli mieć władzę tylko dla siebie zwłaszcza, że prezydentem był Benesz, a Ministrem Spraw Zagranicznych Jan Masaryk. Komuniści w nowym rządzie dążyli do przejęcia resortów siłowych, aby przy ich udziale zniszczyć swoją konkurencje polityczną. Szefem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został komunista Nosek, któremu podlegała policja. Na jego polecenie celowo wszczynano burdy i dokonywano skrytobójczych mordów, odbywały się liczne demonstracje. Nosek władzę, jaką posiadał wykorzystywał do podgrzewania i tak już gorącej atmosfery w Czechosłowacji. Jego celem była destabilizacja państwa, którą komuniści chcieli wykorzystać do przejęcia pełnej władzy. W lutym 1948 r.11 z 12 ministrów nie komunistycznych podało się do dymisji na znak protestu, dymisji nie złożył tylko Masaryk. Ustępujący ministrowie liczyli na dymisję rządu i wcześniejsze wybory, które przegraliby skompromitowani w oczach narodu komuniści. Komuniści jednak najpierw odrzucili Plan Marshala, a następnie w miejsce tych 11 ministrów powołali swoich partyjnych kolegów. Dzięki czemu zostało im tylko dwóch wrogów ideowych, którzy stali na przeszkodzie przejęcia całej władzy, czyli prezydent Edward Benesz i minister Masaryk. Ministra Masaryka zamordowano pozorując samobójstwo. W rzeczywistości został najprawdopodobniej wypchnięty z okna. Prezydenta Benesza zmuszono do dymisji. Komuniści szybko zabrali się do przeprowadzenia swoich sztandarowych reform. Jeszcze w 1948 r. przeprowadzili reformę rolną, nacjonalizację przemysłu, handlu i usług. W maju 1948 r. uchwalili swoja konstytucję zapowiadając w niej przekształcenie Czechosłowacji w państwo socjalistyczne. Krajowa Partia Czechosłowacji w następnej kolejności zorganizowała kolektywizację rolnictwa i budowę przemysłu ciężkiego. Przy tym ograniczyli prawa obywatelskie i rozpoczęli prześladowania religijne.
Włączenie Węgier do radzieckiej strefy wpływów
Innym krajem ‘zagarniętym’ przez wpływy ZSRR były Węgry. Po wojnie na Węgrzech sytuacja była ciężka, gdyż był to kraj, który walczył w wojnie po stronie Niemiec, w zamian za hitlerowskie poparcie Węgier w arbitrażu w sprawie Siedmiogrodu. Jednakże od 1943 rząd Miklosa Kállaya rozpoczął za plecami nazistów tajne pertraktacje z aliantami w sprawie wycofania Węgier z wojny. Jednak Hitler dowiedział się o tych pertraktacjach i wydał rozkaz zajęcia Węgier. Terytorium węgierskie zostało wyzwolone z rąk niemieckich w 1945 r. przez Armię Czerwoną. W 1945 r. wybory wygrała Niezależna Partia Drobnych Rolników na czele z Ferencym Nagy uzyskując 57% głosów. Węgierską Partię Komunistyczną poparło 45% Węgrów. 15 października 1945 r. zostaje powołany rząd Zoltana Tildyego z NPDR. Wicepremierami zostali przewodniczący węgierskich komunistów Mátyás Rákosi i przewodniczący partii socjaldemokratycznej Árpád Szakasits. 1 lutego 1946 parlament proklamował Republikę Węgierską tego samego miesiąca Tildyego zastąpił, Nagy, który utworzyć rząd złożony z wielu partii tak, że komuniści do niego weszli. Szefem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został Laszlo Rajk, który był komunistą. Rajk tak jak Nosek w Czechosłowacji zaczął destabilizować sytuację w państwie. Na jego polecenie wszczynano burdy, uniemożliwiano spotkania partyjne, urządzano częste napady. Oczywiście policja nie podjęła żadnych działać w celu przywrócenia porządku publicznego, gdyż nie chciał tego Rajk. 10 lutego 1947 r. delegacja węgierska podpisała traktat pokojowy w Trianon ustalający granice węgierskie. Tego samego roku odbyły się wybory parlamentarne, które wygrał Blok Lewicowy uzyskując 61% głosów, co ostatecznie przypieczętowało ich rządy. Na czele nowego już tym razem komunistycznego rządu stanął Mátyás Rakoszi. Naturalnie kolejnym ruchem komunistów była reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu. Zdelegalizowano również wszystkie inne partie polityczne.
Podział Niemiec i powstanie NRD
Kolejnym etapem mojej pracy będzie podział Niemiec i powstanie NRD. Na wiosnę 1945 r. Niemcy dogorywały, bronił się tylko Berlin. Gdy 30 kwietnia samobójstwo popełnia Hitler jego następcą zostaje Karl Dönitz, który 8 i 9 maja podpisuje bezwarunkową kapitulację III Rzeszy. Następnie zaczęto realizować ustalenia z konferencji "wielkiej trójki". Nastąpił podział Niemiec na strefy okupacyjne Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Berlin również został podzielony na 4 strefy okupacyjne. W Berlinie Zachodnim powołano Sojuszniczą Radę Kontroli, która składała się z dowódców sił zbrojnych okupantów. Miała koordynować działalność zarządów wszystkich stref okupacyjnych. Rozpatrzyła ogółem 193 sprawy dotyczące głównie demilitaryzacji i denazyfikacji Niemiec. Opracowywaniem bieżących materiałów i przygotowaniem projektów uchwał zajmował się Komitet Koordynacyjny, któremu podlegało 10 dyrektoriatów, podzielonych na liczne wydziały i komisje. W 1946 r. Trybunał w Norymberdze skazał na śmierć wielu przywódców III Rzeszy. Na początku wszystkie mocarstwa uważały, że Niemcy muszą być pod ich ścisłą kontrolą. Zgadzały się również na denazyfikacje, demilitaryzacje, dekartelizacje wszystko po to, żeby uniemożliwić tam powstanie kolejnego reżimu. Wszyscy zwycięzcy stali na stanowisku, że Niemcy po zakończeniu okupacji powinny pozostać jednym państwem. Po okresie wstępnej zgody doszło jednak do rozbieżności, gdyż celem państw zachodnich było stworzenie Niemiec demokratycznych, silnych gospodarczo i szanujących prawa człowieka. Rosjanie natomiast chcieli z Niemiec uczynić kolejne komunistyczne państwo całkowicie im podporządkowane. Było jasne, że nie uda się w tej kwestii nie uda się znaleźć kompromisu. Rozpoczęła się "Zimna Wojna". Spowodowało to podział Niemiec na dwie części. Z połączenia amerykańskiej i angielskiej strefy okupacyjnej powstanie w 1947 r. Bizonia. W maju dołącza do niej strefa francuska tworząc tym samym Trizonię. 20 marca 1948 w wyniku pogarszających się stosunków między ZSRR a pozostałymi aliantami, zaprzestała działalności Sojusznicza Rada Kontroli. W sierpniu 1949 r. przeprowadzono, w Trizonii wolne demokratyczne wybory parlamentarne, w których zwycięstwo odnieśli chrześcijańscy demokraci oraz liberałowie. Na czele nowego rządu stanął kanclerz Konrad Adenauer, który ogłosił 21 września 1949 r. powstanie Republiki Federalnej Niemiec. Niezadowolenie Rosjan wzrosło do tego stopnia, że w czerwcu 1948 r. zdecydowali się oni całkowicie zablokować Berlin, który był także podzielony pomiędzy mocarstwa okupacyjne. Berlin Zachodni był kapitalistyczną enklawą na terytorium bloku komunistycznego, więc stanowił potencjalne źródło konfliktów. Zamknięto cały ruch drogowy i kolejowy. Odpowiedzią Zachodu był most powietrzny o gigantycznej skali, który pozwolił na zaopatrywanie miasta w żywność i inne towary, aż do zniesienia blokady. Był to ważny punkt zwrotny. Potwierdzona została determinacja stanów Zjednoczonych, aby bronić Europy i ostatecznie utwierdzony długotrwały podział Niemiec na dwa odrębne państwa. Związek Radziecki nie mógł pozostać bierny. 7 października 1949 r. zostaje utworzona Niemiecka Rada Ludowa, która ogłosiła Tymczasową Izbą Ludową i proklamowała powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Pierwszym prezydentem NRD został Johannes Dieckmann, który jednak swoim urzędem cieszył się tylko kilka dni, po czym na jego następcę został wybrany Wilhelm Pieck. Premierem został Otto Grotewohl. Władze radzieckie przekazały nowemu państwu uprawnienia przysługujące uprzednio radzieckiej administracji wojskowej. W 1950 r. NRD zawarło układ z Polską (tzw. Zgorzelecki), w którym uznała granicę na Odrze i Nysie za ostateczną.
Narzucenie komunizmu Rumunii
Jako kolejny przykład państwa, gdzie narzucono system komunistyczny należy wymienić Rumunię. W sierpniu 1944r król Michał obalił dyktaturę proniemiecką Iona Antonescu i wypowiedział wojnę państwom osi. Mimo to ZSRR traktował Rumunię jako kraj pokonany. Szeregi komunistów rosły zasilane przez chłopów i faszystów, obawiających się represji 6 marca 1945 r król Michał zgodził się pod naciskiem radzieckim, na utworzenie przez lewicowego ludowca (Front Oraczy) Petru Grozę rządu utworzonego z przewagą komunistów.. Odbyły się wybory parlamentarne, które sfałszowano. Rząd utworzyli komuniści. 14 lipca 1947 r. aresztowano przywódcę Narodowej Partii Chłopskiej – Juliu Maniu, a dwa tygodnie później partię rozwiązano. Proces odbył wie w listopadzie. Maniu skazany został na 10 lat wiezienia (gdzie zmarł). W 1947 r. Zmuszono króla Rumunii Michała do abdykacji. W wyborach marca 1948 r. Blok partii zdominowanych przez Rumuńską Partię Komunistyczną uzyskał 98% mandatów. W kwietniu 1948 r. Uchwalono konstytucję, wprowadzającą ustrój demokracji ludowej. Przeprowadzono „reformy” w gospodarce, czystki wewnątrzpartyjne. W lutym 1948 Rumunia podpisała układ o współpracy z ZSRR, w 1949 przystąpiła do Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, w 1955 do Układu Warszawskiego. Po śmierci J.W. Stalina przywódcy partii z Georgi Gheorghiu-Dejem i jego następcą Nicolae Ceauescu wykorzystali nową sytuację geopolityczną dla wzmocnienia suwerenności kraju. W czasie rządów Ceauescu Rumunia przekształciła się w totalitarne, policyjne państwo.
Proces komunizacji w Europie Środkowej – podsumowanie
Proces komunizacji w Europie Środkowej właściwie wszędzie przebiegał w taki sam sposób. Najpierw komuniści tworzyli front narodowy, do którego wchodziły wszystkie siły antyfaszystowskie. Następnie fałszowali wybory, po czym przejmowali pełną władzę przy pomocy Armii Czerwonej. Wchłaniali partię socjaldemokratyczną i przeprowadzali swoje reformy, a wszystko pod dyktando Kremla. Stałym elementem było to, że po 1945 r. partie ludowe były głównymi siłami opozycyjnymi do komunistów. Stalin za wszelką cenę chciał zniewolić kraje Europy Środkowo-Wschodniej włączając je do swojej strefy wpływów przy milczącej zgodzie krajów Europy Zachodniej. Po stworzeniu w tych krajach partii komunistycznej pod jego kontrolą dążył do sfałszowania tam wyborów z korzyścią dla partii komunistycznej. Najlepszym tego przykładem może być Polska i przysłanie tam ppłk Arona Pałkina, który miał sfałszować wybory wg zasady "nie ważne, kto głosuje, ważne, kto te głosy liczy". Oczywiście wybory sfałszowano, a wygrali je polscy komuniści. Innym przykładem utraty wolności może być całkowita dyskredytacja rządu londyńskiego, który przecież był legalną władzą Polski. Stalin jednak we wszystkich krajach Europy Środkowo-Wschodniej miał olbrzymi atut, czyli stacjonującą tam Armię Czerwoną, a za tym szła możliwość propagandy czy terroru. Jednak ingerowanie ZSRR nie kończyło się na sprawie wyborów. Sztandarową kwestią była reforma rolnictwa, kolektywizacja wsi oraz nacjonalizacja przemysłu. Wszystkie te reformy miały oczywiście doprowadzić do gospodarki centralnie zarządzanej i całkowicie kontrolowanej przez państwo. ZSRR dążyło również do uzależnienia swoich państw satelickich od siebie. Było to szalenie wygodne, gdyż bez wystrzału można takie państwo mieć pod kontrolą, wystarczy zakręcić kurek z gazem i ropą. To uzależnienie dzisiaj odbija nam się czkawką w postaci budowanego gazociągu północnego i wzrostu cen ropy naftowej z Rosji.
Wyzwolenie narodów Europy Środkowo – Wschodniej
W ostatnim etapie mojej pracy skupię się nad znacznie przyjemniejszym tematem tj. wyzwoleniem narodów Europy Środkowo – Wschodniej spod jarzma komunizmu. U źródeł demokratycznych przemian 1989 leżały wcześniejsze zrywy wolnościowe w krajach „demokracji ludowej“. Miały one swój początek we wczesnych latach 50. XX w., a ich charakter sięgał od demonstracji i strajków po wielotygodniowe zbrojne konflikty. Do najbardziej znanych zrywów wolnościowych należały chronologicznie: Czerwiec 1953, Poznański Czerwiec 56, Powstanie węgierskie 1956, Praska wiosna, Marzec 1968, Grudzień 1970, Czerwiec 1976, Sierpień 1980. Ich wynikiem była stopniowa erozja systemu dominacji ZSRR nad swoimi państwami satelickimi w Europie Wschodniej. Jak określiła to Jadwiga Staniszkis, końcem lat 80. władze na Kremlu postanowiły zrezygnować z dominacji militarnej w tym regionie, zachowując jednak znaczny wpływ na transformację ustroju tych państw. Ważną zmianą w układzie sił Europie Wschodniej prowadzącą do Jesieni Ludów była rozpoczęta w 1985 r. w ZSRR pieriestrojka. Podczas jej trwania, wobec wciąż trwających w Polsce strajków i niepokojów społecznych, w 1988 r. władze komunistyczne zgodziły się na rozmowy z przedstawicielami (nielegalnej wówczas) opozycji w Polsce. Negocjacje prowadzono wiosną 1989 roku i są znane jako Rozmowy przy Okrągłym Stole. Ustalono tam m.in. termin pierwszych częściowo wolnych wyborów na 4 czerwca tego roku. W ich wyniku totalną klęskę poniosła Polska Zjednoczona Partia Robotnicza i jej satelickie stronnictwa (SD i ZSL), a praktycznie wszystkie dostępne w wyniku częściowo tylko wolnej ordynacji wyborczej miejsca w Sejmie i Senacie uzyskał związany z Lechem Wałęsą Komitet Obywatelski "Solidarność". Po kilku miesiącach nieudanych prób skonstruowania rządu w oparciu o PZPR przez powołanych przez prezydenta Jaruzelskiego premierów, w sierpniu 1989 pierwszym premierem w tzw. demoludach, niezwiązanym z rządzącą do tej pory partią komunistyczną – PZPR – został Tadeusz Mazowiecki, i to on powołał pierwszy rząd w powojennej Polsce, w skład którego weszli działacze opozycji antykomunistycznej. PZPR zresztą wkrótce (styczeń 1990) uległa samorozwiązaniu, gdyż jedyny sens jej działania – totalna kontrola wszystkich aspektów funkcjonowania państwa – przestał istnieć. Podobne wydarzenia miały miejsce na Węgrzech. Rozmowy rządu z opozycją (lato 1989) doprowadziły do zmiany konstytucji tego kraju (październik).23 sierpnia 1989 dwa miliony mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii utworzyły w rocznicę podpisania Paktu Ribbentrop-Mołotow tzw. bałtycki łańcuch w proteście przeciwko dominacji sowieckiej. Równolegle, setki obywateli NRD codziennie uciekały do RFN, przez sąsiednią Czechosłowację, Węgry , czy Polskę - legalnie i nielegalnie (poprzez Nysę) do Warszawy, gdzie otrzymywali pomoc w Ambasadzie RFN oraz od Obywatelskiego Koła Parlamentarnego (OKP), rządu Tadeusza Mazowieckiego i kościoła katolickiego. By uniknąć katastrofy humanitarnej byli oni zakwaterowani w ponad 80 ośrodkach wypoczynkowych wokół Warszawy. Po trudnych negocjacjach rządu polskiego z Honekerem, pozwolił on wyjechać swoim obywatelom dwoma "pociągami wolności" (01.10.89 i 05.10.89) poprzez terytorium NRD do RFN. Kolejni uciekinierzy opuszczali Polskę samolotami a nawet promem do Szwecji. Gdy 9 listopada 1989 otwarto przejścia graniczne w murze berlińskim zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, przy czym większość pracy wykonały spontanicznie tysiące ludzi z obu części miasta. Pod wpływem tych wydarzeń zmiany stały się faktem w pozostałych krajach bloku. 7 grudnia do rozmów z opozycją przystąpił rząd Bułgarii, w Czechosłowacji wyłoniono w wyniku "aksamitnej rewolucji" niezależny rząd. W Rumunii obalono dyktaturę Nicolae Ceauşescu, a samego satrapę wraz z żoną – po krótkim i dalekim od legalności "procesie sądowym" – skazano na śmierć i niezwłocznie rozstrzelano. Wkrótce potem podział Niemiec na NRD i RFN – za zgodą czterech państw, pomiędzy które podzielono po wojnie strefy okupacyjne Niemiec wyrażoną na konferencji "dwa plus cztery" 12 stycznia 1990 – przestał obowiązywać i 3 października 1990 dokonało się zjednoczenie Niemiec. ZSRR upadł dopiero w 1991 r., jednak już wcześniej nie był w stanie zapobiec rozpadowi swojego imperium. Najszybciej ze struktury państwa sowieckiego wyłamała się Litwa (nie obyło się tam bez krwawej interwencji wojsk radzieckich w pobliżu wileńskiej stacji telewizyjnej – zob. Loreta Asanavičiūtė), wkrótce potem Łotwa (walki uliczne w Rydze) i Estonia, potem dalsze byłe republiki. Z państw komunistycznych na świecie pozostały już tylko Chiny (obecnie przeprowadzające szereg reform kapitalistycznych), Wietnam (również coraz wyraźniej odchodzący od "budowy komunizmu"), Laos, Kuba oraz Korea Północna. W wyniku Jesieni Ludów ostatecznie zlikwidowano Układ Warszawski a oddziały Armii Radzieckiej zostały wycofane ze wszystkich dotąd satelickich wobec ZSRR państw. Wycofanie tych wojsk łączyło się także z demontażem stacjonujących na terytoriach danych państw wyrzutni rakietowych pocisków z głowicami jądrowymi; operacja ta wydatnie zwiększyła poziom bezpieczeństwa w Europie i w świecie. Pośrednim skutkiem Jesieni Ludów był też rozpad Jugosławii, w której przez kilka lat trwały krwawe wewnętrzne walki na tle etnicznym oraz pozostający w kontraście do doświadczeń jugosłowiańskich bezkrwawy rozpad Czechosłowacji na Czechy i Słowację.
Zakończenie
Jesień Ludów przyniosła obalenie totalitarnego ustroju, przywróciła wolność słowa i demokrację w dawnych krajach bloku komunistycznego, ale nie przyniosła ich mieszkańcom dobrobytu na poziomie identycznym z krajami Europy Zachodniej, czego niektórzy z nich irracjonalnie oczekiwali. W niemal wszystkich krajach postkomunistycznych wkrótce do władzy doszła socjaldemokracja, często wywodząca się z dawnych partii komunistycznych. Niemniej jednak zdobycze demokratycznego sprawowania władzy wydają się niezagrożone, a postęp gospodarczy we wszystkich krajach, w których zaszły transformacje zapoczątkowane Jesienią Ludów pozwala twierdzić, że podział Europy żelazną kurtyną odchodzi do historii. Większość z krajów biorących udział w Jesieni Ludów została przyjęta do NATO i do Unii Europejskiej (niektóre zaś są w trakcie negocjacji akcesyjnych).Największe spośród państw powstałych z posowieckich republik – Rosja, Ukraina, Białoruś, a także Kazachstan i inne republiki azjatyckie oraz republiki kaukaskie – wybrały swoje własne drogi rozwoju, zazwyczaj pozostające w silnej wzajemnej zależności, przy czym najsilniejszym elementem tej struktury pozostaje Rosja. Niektóre z tych państw pozostają w konflikcie z sąsiadami, szczególnie na Kaukazie, znaczna ich część pozostaje pod rządami autorytarnymi. Symboliczny koniec systemu jałtańskiego i jednocześnie kres zniewolenia krajów Europy Środkowej i Wschodniej przyniosło rozwiązanie Układu Warszawskiego i RWPG . Kończyło pewną epokę, która przez przeszło cztery dziesięciolecia nadawała rytm rozwoju państw bloku wschodniego oraz współtworzyła obraz stosunków międzynarodowych.
BIBLIOGRAFIA:
Dybkowska A., Żaryn J., Żaryn M., Polskie Dzieje, W-wa 1996
Davis N., Europa, 2006
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych