Dominika Szczerba

Filologia polska,

3 rok, I stopień

Fakultet: „Stylizacje i nawiązania literackie”

1. Styl, stylistyka, stylizacja [w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław, 1988.

I) STYL – to sposób ukształtowania wypowiedzi polegający na określonych wyborze, interpretacji i konstrukcji materiału językowego, ze względu a cel mówiącego. Styl związany jest z każdym przekazem werbalnym. Styl to także celowe ukształtowanie wypowiedzi o indywidualnej wyrazistości i odrębności w porównaniu z wypowiedziami zgodnymi z normami języka literackiego.

a) Styl indywidualny – obejmuje styl dzieła literackiego i styl jakiegoś autora. Za każdym razem styl ten wiąże się z jednostkową motywacją o charakterze ekspresywno-impresywnym, także utrwala w sobie psychologiczne i socjalne cechy podmiotu. Dodatkowo tworzy z wypowiedzi oryginalny twór językowy. Wartość stylistyczna środków językowych powstaje w wyniku odchylenia lub sprzeciwu wobec ustalonych norm stylistycznych. Styl ten pozostaje przeważnie w konflikcie z konwencją stylistyczną

b) Styl typowy - to np. styl: gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki, pozaliterackich zjawisk językowych. Styl zawsze pozostaje w opozycji do analogicznego stylu tego samego rzędu. Wartość stylistyczna kształtuje się jako wynik uległości wobec stosownej normy. Styl ten jest konwencjonalny.

c) System indywidualny i styl typowy obejmują wszystkie poziomy jednostek językowych, a więc: elementy brzmieniowe, leksykalne, składniowe, intonacyjno- rytmiczne, schematy organizacji tekstu. Style te współpracują ze sobą w konkretnych inicjatywach wypowiedzeniotwórczych . Ich wspólne działanie charakteryzuje odmiany stylu artystycznego, w którym kanonizowane stereotypy wypowiedzi ( narracji, monologu lirycznego, system wersyfikacyjny) podlegają reinterpretacji ze względu na ekspresywne i estetyczne zadania tej aktywności.

II) Stylistyka

a) (XIX w) Stylistyka – to zbiór normatywnych zasad poprawnego i pięknego pisania lub mówienia, odpowiadający antycznej retoryce.

b) (pocz. XX w.) Stylistyka – to dziedzina językoznawstwa zajmująca się opisem, typologią, wyjaśnianiem sposobów ekspresji językowej. To także dział poetyki, spowodowany zainteresowaniem kształtem językowym dzieł literackich.

1) Szkoła genewsko-francuska (Ch. Bally) –

• styl jako indywidualny sposób posługiwania się językiem przez pisarza lub mówcę, mający na celu osiągniecie jakiś wartości estetycznych.

• stylistyka według tej szkoły bada wszelkie formy językowe niezgodne z normą, służące wyrażaniu emocji, pełniących funkcję ekspresywno- impresywną.

2) Szkoła neoidealistyczna ( L. Spitzer, K. Vossler)

• stylistyka traktuje style indywidualne jako wyraz psychiki jednostki.

• styl jest spontaniczną ekspresją, ujawniającą duchowy klimat „ja” poprzez innowacje językowe.

3) Strukturalizm

• Stylistyka zajmuje się normami i środkami językowymi użytymi w wypowiedziach, wybranymi na podstawie funkcji wypowiedzi.

4) W. Winogradow

• stylistyka bada wszelkie rezultaty ludzkiej aktywności językowej.

• stylistyka językoznawcza bada społeczne style funkcjonalne

• stylistyka literacka zajmuje się stylem artystycznym i uważana jest za oddzielny dział poetyki.

5) M. Riffaterre

• stylistyka bada sposoby budowy tekstu, które stanowią odchylenia od normy językowej i powodują efekt nieprzewidywalności w procesie czytelniczego odbioru.

III) Stylizacja

• przejaw intertekstualności,

• celowe naśladowanie w jakiejś wypowiedzi właściwości stylu innego, rozpoznawalnego jako cudzy i zewnętrzny wobec tej wypowiedzi. Styl tutaj jest traktowany jako wzorzec stylizacyjny.

1) Budowa wypowiedzi stylizowanej

• jest dwugłosowa,

• odznacza się napięciem między cechami wzorca a właściwościami własnego stylu autora. Wypowiedź wówczas przez swoją organizację wskazuje na istotne cechy wzorca, który jest jego punktem odniesienia.

• Główną role w tej wypowiedzi grają wewnątrztekstowe opozycje składników o różnej wartości stylistycznej.

• Opozycje te nabierają nowych znaczeń.

• Wypowiedź jest wewnętrznie zdialogizowana,

• tworzą się w niej nowe wartości znaczeniowe i artystyczne

2) Wzorcem stylizacji w utworach mogą być:

• style historyczne,

• styl jakiegoś kręgu kulturowego, style twórczości literatury różnych warstw społecznych,

• style pochodzące z odległych obszarów kultury

• zjawiska pozajęzykowe,

• styl indywidualny jakiegoś pisarza lub konkretnego utworu,

Kulawik Adam, Poetyka.Wstęp do dzieła literackiego.

Uwagi wstępne do rozdziału „Stylizacja”.

Stylizacja językowa, to zjawisko polegające na tym, że nadawca komunikatu językowego naśladuje lub celowo odwzorowuje styl jakiegoś pisarza, utworu literackiego, cechy językowego subkodów języka narodowego (dialekty, żargony) lub język dawnych epok (stylizacja archaiczna). Stylizacja może obejmować utwór lub tylko jego dany fragment.

Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego – Chrząstkowska, Wysłouch.

Odmiany współczesnego języka polskiego:

1) Język etniczny –porozumiewają się nim członkowie danego narodu, bez względu na wiek, płeć, pochodzenie społeczne itd.

2) Język ogólny – to znaczy ogólnonarodowy, to poprawny model polszczyzny propagowany przez szkoły, urzędy, radio, teatr, telewizję i prasę. Jest wzorem dla społeczeństwa, a odstępstwo jest traktowane jako błąd.

3) Gwary – różnią się od języka ogólnego kilkunastoma cechami z zakresu słownictwa oraz systemu gramatycznego (różnice w fonetyce, fleksji, składni).

4) Język mówiony - dąż do prostoty i skrótu, nie zawiera słów o złożonej konstrukcji składniowej. Wzbogacają go odcienie intonacji, akcent, melodia i gest. W odmianie potocznej spotykamy regionalizmy, błędy, niestaranną wymowę. Jest ten jest mniej poprawny, ale za to barwny, bogaty w ekspresję.

5) Język pisany – wynikiem pracy nad tekstem oraz świadomego kształtowania słownictwa i struktur składniowych. To język mniej bezpośredni, bardziej sztywny, ale za to poprawny.

6) Język komunikatywny- służy różnym środowiskom i przede wszystkich celom praktycznym. Używany dla celów : Potocznych (odmiana konwersacyjna). Używany też może być do wymiany myśli specjalistów różnych dziedzin (odmiana wyspecjalizowana). Oprócz tego wymieniamy style naukowe, dziennikarskie, urzędowe itd.

7) Język artystyczny - język utworów literackich, pełni jakąś odpowiednią funkcję właściwą każdej wypowiedzi językowej. Język ten kładzie szczególny nacisk na funkcję poetycką, a wiec dbałość o słowo, jego obróbkę, wywołanie sugestywnego obrazu i przeżyć estetycznych.

Każda odmiana może być wzorcem stylistycznym. Jego cechy językowe pisarz stara się imitować i wprowadzić w obręb swojego dzieła.

Stylizacja jest więc naśladowaniem cudzego stylu.