Organy Narodowego Banku Polskiego

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na okres 6 lat. Nie może on należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej aniżeli przez dwie kolejne kadencje.

Zgodnie z art. 9 ust. 4 NBPU kadencja Prezesa NBP wygasa:

• po upływie okresu sześcioletniego,

• w razie śmierci,

• w razie złożenia rezygnacji,

• w razie odwołania.

Odwołanie natomiast następuje gdy:

• nie wypełnia on swoich obowiązków na skutek długotrwałej choroby,

• został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo,

• złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu,

• Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Ponadto jest przełożonym wszystkich pracowników i ponosi odpowiedzialność za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego.

Prezesa NBP podczas jego nieobecności zastępuje Wiceprezes NBP – pierwszy zastępca Prezesa NBP. Wiceprezesi NBP kierują wyznaczonymi przez Prezesa NBP działami pracy NBP.

Rada Polityki Pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej jest organem kolegialnym. Tworzą ją: Prezes NBP (jako przewodniczący) oraz dziewięciu członków powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów. Kadencja członków RPP trwa 6 lat, przy czym możliwość skrócenia tego okresu jest ściśle limitowana. Artykuł 13 ust. 5 NBPU stanowi, że organy uprawnione do powołania członka RPP mogą go odwołać przed upływem okresu sześcioletniego wyłącznie w następujących przypadkach:

• zrzeczenia się funkcji,

• choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

• skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa,

• złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu,

• niezawieszenia na okres członkostwa w Radzie działalności w partii politycznej lub związku zawodowym, do którego członek Rady należy.

Katalog tych przypadków jest zamknięty i wydaje się, że w żadnym przypadku nie powinien być traktowany rozszerzająco. Ponadto, kadencja członka RPP wygasa w razie jego śmierci. Wygaśnięcie mandatu natomiast stwierdza organ powołujący (art. 13 ust. 6 NBPU). Uzupełnienia składu RPP – na wypadek zwolnienia się w niej miejsca z przyczyn określonych powyżej – dokonują organy powołujące. Członkostwo w RPP jest jednokadencyjne.

Członkowie RPP pozostają w stosunku pracy, którego prawną podstawą nawiązania jest akt powołania. Z tego tytułu przez czas trwania kadencji przysługuje im wynagrodzenie.

Członkowie RPP nie mogą w czasie trwania kadencji zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej. Ustawa dopuszcza co prawda możliwość podejmowania przez nich pracy naukowej, dydaktycznej lub twórczości autorskiej oraz – za zgodą Rady, wyrażoną w drodze uchwały – działalności w organizacjach międzynarodowych, jednak krąg tych dodatkowych zajęć członków Rady określony został enumeratywnie i nie powinien być rozszerzany.

Jako organ kolegialny, RPP pracuje na posiedzeniach, które zwoływane są co najmniej raz w miesiącu. Posiedzenia zwoływane są przez Przewodniczącego Rady. Posiedzenie może być zwołane również na pisemny wniosek co najmniej 3 członków Rady. Tryb pracy RPP określa regulamin. Ustalenia Rady zapadają w formie uchwał podjętych większością głosów, w obecności co najmniej pięciu członków Rady, w tym jej Przewodniczącego. W przypadku równiej liczby głosów, rozstrzyga głos Przewodniczącego Rady. Stanowiska zajęte przez członków RPP w głosowaniu podlegają ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym po upływie 6 tygodni, ale nie później niż 3 miesięcy od daty podjęcia uchwały. W posiedzeniach Rady uczestniczą wiceprezesi NBP bez prawa udziału w głosowaniu.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Składa ona również Sejmowi, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Na podstawie przyjętych założeń polityki pieniężnej, kierując się nimi, Rada ustala podstawowe parametry w obiegu pieniądza, w tym przede wszystkim wysokość stóp procentowych NBP, zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz zasady operacji otwartego rynku.

Zarząd NBP

Organem wykonawczym, kierującym bieżącą działalnością NBP jest Zarząd NBP. W jego skład wchodzą: Prezes NBP jako przewodniczący oraz 6–8 członków Zarządu, w tym dwóch wiceprezesów NBP. Wiceprezesów i członków Zarządu powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP. Członkowie zarządu NBP powoływani są na okres 6 lat.

Członka Zarządu można odwołać przed upływem okresu sześcioletniego wyłącznie w następujących przypadkach:

• zrzeczenia się funkcji,

• choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

• skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa,

• złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu,

• niezawieszenia na okres członkostwa w Radzie działalności w partii politycznej lub związku zawodowym, do którego członek Rady należy.

Ponadto, kadencja członka Zarządu wygasa w razie jego śmierci. Wygaśnięcie mandatu stwierdza organ powołujący. Uzupełnienia składu Zarządu – na wypadek zwolnienia się w niej miejsca z przyczyn określonych powyżej – dokonują organy powołujące (zob. art. 13 ust. 5–7 NBPU, który ma zastosowanie również w przypadku Zarządu NBP).

Podstawowym zadaniem Zarządu jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, w tym zwłaszcza uruchamianie działań operacyjnych związanych z wprowadzeniem w życie założeń polityki pieniężnej.

Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:

• realizacja zadań z zakresu polityki kursowej,

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,

• nadzorowanie operacji otwartego rynku,

• ocena funkcjonowania systemu bankowego,

• analiza stabilności krajowego systemu finansowego,

• uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,

• uchwalanie prowizji i opłat, oraz ich wysokości, stosowanych przez NBP,

• określanie zasad gospodarowania funduszami NBP,

• określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP,

• określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP,

• uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,

• sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,

• opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,

• przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej.

W ustawie o Narodowym Banku Polskim (o czym świadczy fakt posłużenia się zwrotem „w szczególności”) nie sformułowano zamkniętego katalogu zadań Zarządu, lecz wyliczono je przykładowo.

Zarząd NBP jest ponadto odpowiedzialny za przyjmowanie określonych zaleceń od RPP i podejmowanie uchwał w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP, niezbędnych dla zapewniania realizacji zadań i sprawnego funkcjonowania NBP. Szczegółowy tryb działania Zarządu NBP określa regulamin.

Posiedzenia Zarządu NBP odbywają się nie rzadziej niż raz na dwa tygodnie, w terminach wskazanych w ustalonym przez Zarząd, na okres roku lub krótsze okresy, harmonogramie posiedzeń. Zarząd podejmuje decyzje w formie uchwał, zapadających bezwzględną większością głosów. Zarząd podejmuje również postanowienia, które zapadają na takich samych zasadach jak uchwały. W przypadku równej liczby głosów w obydwu przypadkach rozstrzyga stanowisko zajęte przez Prezesa NBP.

Przy Zarządzie NBP funkcjonuje również Rada Naukowa, która jest organem opiniodawczym i doradczym. Celem powołania Rady Naukowej było szersze niż dotychczas korzystanie w działalności NBP z dorobku naukowego polskiej myśli ekonomicznej. Do jej głównych zadań należy:

- opiniowanie Planu badań naukowych NBP oraz ocena jego realizacji,

- przygotowywanie na potrzeby Zarządu NBP oraz Prezesa NBP ekspertyz, analiz, ocen i opinii dotyczących zadań NBP,

- rekomendowanie tematów badań naukowych, w zakresie których ufundowane zostaną stypendia Prezesa NBP oraz ocena wpływających wniosków o objęcie programem stypendialnym,

- inne zadania zlecane przez Zarząd NBP, w szczególności w zakresie organizacji i metodyki badań naukowych.