WSPÓŁCZESNE TEORIE BEZROBOCIA

1. Nowa teoria keynesowska

1. teoria niepisanych kontraktów

b. teoria płacy motywującej

• Model bumelowania

• Model rotacji załogi

• Model selekcji negatywnej

• Modele socjologiczne

c. teoria „insider-outsider”

d. teorie histerezy bezrobocia

• Model ubytku kapitału ludzkiego

• Modele ubytku kapitału rzeczowego

• Model „insider-outsider”- rozwinięcie

1. Teoria poszukiwań na rynku

2. Teorie bezrobocia równowagi

Wszystkie te teorie zwracają uwagę na przyczyny bezrobocia

TEORIA NIEPISANYCH KONTRAKTÓW

Stworzona w połowie XX wieku

Założenie: zróżnicowany stopień awersji do ryzyka pracowników i firm.

Pracownicy – narażeni sią na większą awersję (ryzyko), ponieważ ich aktywa są mało dywersyfikowane (zróżnicowane –dysponują tylko jednym aktywem, którym jest praca).

Firmy – większa dywersyfikowalność kapitału – maja wiele aktywów, którymi mogą manipulować (np. lokowanie go w wielu firmach)

• Mniejsze ryzyko przy większej skłonności do jego ponoszenia.

Teza: obie strony kontraktu uznają prawo firm do zwolnień w okresach złej koniunktury, ale za to firma gwarantuje prawo pracowników do stabilnych płac w całym cyklu koniunkturalnym (niezależnie czy jest to kryzys czy rozkwit).

Takie rozwiązanie daje: STABILNE PŁACE I NIESTABILNE ZATRUDNIENIE !

Zalety dla firm:

1. Płace ustalane są na poziomie niższym od rynkowych.

2. Stabilne płace zmniejszają płynność kadr i pozwalają zatrzymać w firmie najlepszych pracowników.

Zalety dla pracowników:

1. Stabilny poziom dochodów.

2. Ograniczona konsumpcja w okresie bezrobocia kompensowana jest poziomem użyteczności płynącej z wypoczynku.

*** Firma i przedsiębiorstwo to nie jest to samo !

Firma to tylko nazwa jakiegoś przedsiębiorstwa, jednak w mowie potocznej słowa te traktowane są, jako tożsame i na potrzeby wykładów notatek można je stosować wymiennie, aby było krócej.

WNIOSKI:

1. Bezrobocie powodowane jest osłabieniem koniunktury i wynikającymi z tego procesami dostosowawczymi w zakresie zatrudnienia.

2. Procesy dostosowawcze są wynikiem wcześniej zawartych porozumień (dobrowolność ex ante).

3. Gdy bezrobocie się pojawia nabiera charakteru ex post bezrobocia przymusowego.

Zastrzeżenia:

1. Zakłada się, że kiedy następuje zła koniunktura to przedsiębiorstwa od razu zwalniają pracowników (niekoniecznie zwalniają te przedsiębiorstwa, które wcześniej oferowały płace niższe niż rynkowe; szybciej zwalniają te, które oferowały płace zgodne z wymaganiami rynku).

2. Pracownicy muszą się zgodzić na niepisany kontrakt i na niższe płace, jednak w zamian otrzymują pewne ubezpieczenie, jakim jest pewność, że będzie się pracować nawet w okresach złej koniunktury. Tak dzieje się np. w przedsiębiorstwach państwowych.

Jednak ludzie szukając pracy, chcą znaleźć taką z najwyższymi płacami, a nie koniecznie myślą o stabilności.

TEORIA PŁĄCY MOTYWUJĄCEJ (WYDAJNOŚCIOWEJ)

ROBERT SOLOW 1979

Założenie: o sztywności płac przesądza postępowanie przedsiębiorstw.

Podstawy teoretyczne,

• To z nich wynika założenie do tej teorii,

• Zostały stworzone przez dwóch ekonomistów, którzy uważali, iż pracownikowi należą się wysokie płace, wyższe od płac oczyszczających rynek:

1. A. Marshall (1920) tłumaczył to z punktu widzenia ekonomii: dobrze opłacana siła robocza jest produktywna, czyli nie jest droga (wyższe płace od płac rynkowych dają lepszy efekt, zwiększają wydajność).

2. H. Leibenstein (lata 50. XX w.) odwoływał się do etyki i moralności socjalistycznej: znaczenie wysokich płac w KSR dla stanu zdrowia i wyżywienia pracowników (wyższe płace dają zdrowie i poczucie dobrobytu).

R. Solow przekształcił te podstawy i stworzył własne założenia:

- poziom wysiłku pracownika zależy od wydajności pracy (początkowo wzrost płac powoduje szybki wzrost wydajności – poniżej – coraz wolniejszy),

- firma dąży do zysku, a więc takiego ukształtowania płacy, aby zmotywować pracowników do jak największego wysiłku.

WARUNEK Solowa:

Odpowiedni poziom płac, to taki, który nie zapewnia minimalizacji kosztów, lecz maksymalny zysk (elastyczność wysiłku względem płacy = 1, czyli dowolna procentowa zmiana płacy prowadzi do identycznej zmiany wysiłku).

Płaca motywująca jest wyższa od płacy „oczyszczającej” rynek pracy – powstaje, więc bezrobocie o charakterze przymusowym:

1. Bezrobotni chcą pracować nawet za płace niższe.

2. Przedsiębiorstwa nie chcą obniżać płac ze względu na możliwość obniżenia wydajności osób zatrudnionych.

WNIOSKI:

1. Płaca, którą oferuje przedsiębiorstwo musi być wyższa od płacy rynkowej (oczyszczającej)

2. Bezrobotni musza się na to zgodzić

MODEL BUMELOWANIA

Założenie: trudno jest monitorować wysiłek pracowników (dotyczy to głównie akordu).

Wniosek: lekarstwem na niebumelowanie są odpowiednie wysokie płace.

Cel pracownika to maksymalizacja użyteczności (określanej przez płacę i wysiłek pracy).

Każdy pracownik stara się działać racjonalnie z jego punktu widzenia tzn. próbuje wyważyć korzyści, które płyną z pracowania i niepracowania.

Gdy pracownik bumeluje musi się liczyć z możliwość zwolnienia. Dlatego wysiłek, który wkłada się w pracę i niebumelowanie odnosi się do korzyści, które mogłyby płynąć z bumelowania, ale połączonego z wysokością zasiłku dla bezrobotnych.

Model ten sprawdza się w krajach, gdzie zasiłki dla bezrobotnych są dość wysokie i wypłacane są w długich okresach (powyżej roku).

*** podobnie wygląda studiowanie ;) maksymalizacja czasu wolnego i minimalizacja pracy

Funkcja użyteczności dla niebumelowania:

U = w – e

U – użyteczność

w – płace

e – wysiłek w czasie pracy

Funkcja użyteczności dla bumelowania:

1. Którego nie przyłapano: u = w

2. Przyłapanego i zwolnionego: u = zb

zb – zasiłek dla bezrobotnych

WNIOSEK:

1. Bezrobocie spowodowane jest wysokim poziomem zasiłków dla bezrobotnych. Pracownikom bardziej opłaca się bumelować i się nie męczyć, i jednocześnie godzić się na odejście z pracy, ponieważ nadal będą mieli wystarczające dochody (z zasiłku) a dodatkowo zyskają czas wolny i nie będą musieli pracować.

MODEL ROTACJI ZAŁOGI

(Salop – 1970, Stiglitz – 1985)

Założenie: wysoka rotacja załogi rodzi nadmierne koszty, wiec ogranicza zysk należy zaoferować wysokie płace (nawet na poziomie wyższym od płac „oczyszczających” rynek pracy bezrobocie przymusowe).

W modelu kontraktów niepisanych pracownicy godzą się na zwolnienia w złych okresach koniunktury to to dla przedsiębiorstwa oznacza rotację, którą w tamtym modelu się nie zajmowano. Jednak już 10 lat później ekonomiści doszli do wniosku, że coś trzeba z tym zrobić. Rotacja jest problemem, ponieważ gdy skończy się kryzys, przyjdzie rozkwit to przedsiębiorstwo będzie na nowo zatrudniać pracowników a są to dodatkowe koszty.

np. Japonia - ok 25% załogi przedsiębiorstw zatrudniona jest na czas nieokreślony, gdy przychodzi zła koniunktura są zwalniani jednak płaci im określone stawki, aby gdy sytuacja się poprawi wrócili do pracy, na swoje stanowiska

Koszty dla przedsiębiorstwa:

1. Poszukiwania i szkolenia nowych pracowników,

2. Odpraw dla pracowników odchodzących,

3. Niższej początkowo efektywności pracy nowych pracowników,

4. Kontrola efektywności nowych pracowników.

Wysokość kosztów zależy od:

- kosztów rotacji na jednego pracownika

- liczby pracowników podlegających rotacji (to zależy od poziomu płac)

Koszt pracy = płace + koszty rotacji

Optymalny poziom płac to zrównanie się oszczędności w zakresie rotacji z dodatkowymi kosztami wynikającymi z (…) BRAKUJE

WNIOSKI:

1. Bezrobocie nie musi mieć charakteru przymusowego, może być dobrowolne,

2. Płace, które oczyszczają rynek wcale nie musza być niższe od wysokości płacy motywującej oferowanej w modelu rotacji załogi

MODEL SELEKCJI NEGATYWNEJ

Założenie: istnieje asymetria informacji w procesie rekrutacji pracowników:

1. Heterogeniczny zbiór osób ubiegających się o pracę (zróżnicowanie kwalifikacji, umiejętności, zaangażowania, odpowiedzialności).

2. Firma – zainteresowana przyjęciem najlepszych, ale niedysponująca wiarygodnymi informacjami na temat kandydatów > oferta wysokich płac powinna przyciągać osoby najbardziej wydajne.

Firmy w procesie rekrutacji szukają pracowników o odpowiednio wysokich kwalifikacjach oferty wyższych płac ponad płacę „oczyszczającą” bezrobocie przymusowe.

Bezrobocie przymusowe – trudność w ocenie poziomu wydajności pracy w momencie przyjęcia pracownika.

Firmy zwolniły pracowników, ponoszą koszty, o których była mowa w modelu rotacji załogi, ale dodatkowo pojawia się problem z kwalifikacjami nowo przyjętych pracowników.

Przedsiębiorca chce wybrać najlepszych i najefektywniejszych pracowników. Jednak dokumentacja dostarczana przez kandydatów nie jest wiarygodna, jest podkoloryzowana, i większość zgłoszeń wygląda podobnie.

Aby wybrać faktycznie najlepsze osoby firmy próbują przekupić ludzi wysoką płacą (motywującą), wyższą od rynkowej.

Efektem poszukiwania najlepszych pracowników jest nadwyżka zasobu pracy na rynku i powstaje bezrobocie przymusowe.

Nazwa „selekcja negatywna” – poszukiwanie nowych, najlepszych pracowników daje również negatywne skutki.

MODELE SOCJOLOGICZNE

Założenie: przyczyną bezrobocia i wysokich płac są społeczne normy postepowania pracowników i pracodawców.

Rynek pracy różni się od rynków kapitału i towarów – specyficzne cechy pracy (preferencje, uczucia, motywacje, wrażliwość na sprawiedliwe i uczciwe traktowanie itp.)

1. Model „wymiany podarunków” (Akerlof 1982) – przedsiębiorstwo oferuje pracownikom płacę motywującą, wyższą od płacy rynkowej = otrzymują prezent; pracownicy również muszą dać coś w zamian: bardziej wydajną pracę.

Ponieważ płaca jest wyższa od rynkowej musi pojawić się bezrobocie.

1. Model uczciwych płac (Akerlof i Yellen 1990) - uczciwość jest relatywna w stosunku do płac otrzymywanych przez innych ludzi.

Jeżeli dowiemy się, że dostajemy najwyższe wynagrodzenie to uznamy, że jest to uczciwe, będziemy lepiej pracować, więc przedsiębiorstwo nie sięgnie po nowych pracowników i na rynku pojawi się bezrobocie.

Jak dostaniemy mniej od innych to będziemy uważać, że to nieuczciwe.

TEORIA „INSIDER – OUTSIDER”

LATA 80. XX WIEKU

Założenie: wysokie (sztywne) płace wynikają z interesu zatrudnionych (monopol pracowników).

Insiderzy – doświadczeni pracownicy; osoby, które dla przedsiębiorstwa są ważne; mogą wpływać na decyzje płacowe, bo uczestniczą w negocjacjach (np. związki zawodowe); mogą również wpływać na nowych pracowników.

Insiderzy posiadający ważne (z punktu widzenia firmy) kwalifikacje i umiejętności zawodowe:

• Wysoka wydajność

• Ich siła wynika z wysokich kosztów rekrutacji

• Uczestniczą w negocjacjach płacowych

(…)

Outsiderzy – bezrobotni; zatrudnieni w szarej strefie lub w niepełnym wymiarze godzin; są to osoby nieliczące się w przedsiębiorstwie; nie mają pewności pracy, zatrudnienia. Są to głównie kobiety i ludzie młodzi.

Dualny rynek pracy:

1. Rynek pierwotny - zdominowany przez insiderów - istotna rola związków zawodowych, które reprezentują wyłącznie interesy insiderów może to doprowadzić do wzrostu bezrobocia.

2. Rynek wtórny – zarezerwowany dla outsiderów – grupy pracowników często zmieniających prace oraz bardziej chętne do korzystania z mniej stabilnych form zatrudnienia są bardziej narażone na bezrobocie. Nikt nie dba o ich interesy.

Determinanty bezrobocia:

• Globalny popyt na dobra i usługi

• Koszty rotacji pracowników

• Poziom wydajności pracy

• Wysokość płacy „progowej” outsiderów

WNIOSEK

1. Bezrobocie powstaje przez bardzo prosty mechanizm: insiderzy w momencie, gdy pojawia się kryzys godzą się nawet na obniżenie ich płac po to, aby nie dopuścić do zwolnień, ale również po to, aby nie dopuścić do zatrudnienia osób pochodzących z zewnątrz.

Insiderzy mogą to robić poprzez:

- przekonywać właścicieli przedsiębiorstwa, że pracują bardziej wydajnie

(choć nie musi to być prawda a tylko mydlenie oczu)

- zaczynają szykanować nowo przyjęte osoby do pracy = przekonać przedsiębiorców, że przyjęli samych nieudaczników, których należy od razu zwolnić

Zastrzeżenia:

1. Od lat 80. maleje znaczenie związków zawodowych i rośnie bezrobocie.

2. Nowe firmy – brak insiderów – mechanizm rynku.

TEORIA HISTEREZY (lata 80. XX w.)

Założenie: występuje histereza, czyli zależność danego układu od stanu wcześniejszego (historii układu).

Bezrobocie może pod wpływem różnych impulsów utrzymywać się nawet po ich ustaniu.

Przyczyny zjawiska histerezy:

1. Ubytek kapitału ludzkiego.

2. Ubytek kapitału rzeczowego.

3. Cechy systemu rokowań płacowych – model „insider – outsider”.

Histereza bezrobocia to dziwne zjawisko, które tłumaczy rzeczywistość aktualną zdarzeniem, jakie zdarzyło się kiedyś w przeszłości, ale po ustaniu tej przyczyny, skutki tego zdarzenia nadal się utrzymują.

• Model ubytku kapitału ludzkiego: pojawił się impuls, który spowodował wzrost bezrobocia np. kryzys; kryzys ustaje, gospodarka na nowo się rozwija, a mimo to bezrobocie nadal się utrzymuje, ponieważ jeżeli ktoś nie wykonuje swojej pracy przez dłuższy okres czasu to człowiek, jako kapitał ludzki traci na swojej wartości. Im dłużej trwa bezrobocie, tym wartość tego kapitału jest mniejsza. Jest to spowodowane:

  • Zmieniającym się prawem (ludzie muszą się na nowo dokształcać)

  • Wprowadzaniem nowych technologii

  • Odzwyczajaniem się ludzi od codziennej pracy

  • Zapominaniem ludzi

• Model ubytku kapitału rzeczowego: gdy zamyka się zakład produkcyjny pozostają tam maszyny, hale oraz cała infrastruktura, ponieważ nie podjęto tam na nowo produkcji ani w krótkim ani w średnim okresie to kapitał, który miał swoją wartość na początku kryzysu, tak pod koniec jest bezwartościowy. I po, mimo iż kryzys minął i zaczął się popyt na ten kapitał to i tak całą fabrykę, wraz ze sprzętem można sprzedać za równowartość ziemi, na której stoi. Jest to spowodowane tym, iż łatwiej jest zbudować coś od nowa niż remontować.

Połączenie dwóch wielkości makroekonomicznych: PKB i stopy bezrobocia

OPIS PKB:

• Lata 1990 – 1991 - tempo wzrostu PKB jest ujemne, choć z roku na rok sytuacja jest coraz lepsza.

• Rok 1992 - po raz pierwszy w Polsce PKB zaczyna rosnąć.

• Lata 1993 - 1997 - sytuacja jest bardzo dobra, ponieważ PKB cały czas roście nawet o 7% rocznie.

• Lata 1998 – 2002 – tempo wzrostu PKB jest coraz wolniejsze, jednak cały czas utrzymuje się na dodatnim poziomie. W pierwszej połowie 2002 roku PKB osiąga najniższą wartość od 10 lat.

• Lata 2002 – 2008 – następuje poprawa sytuacji, tempo wzrostu PKB znowu zwiększa się i przez te lata utrzymuję się na dość dobrym poziomie.

OPIS BEZROBOCIA:

• Rok 1989 - bezrobocie wynosiło 0 ponieważ była to jeszcze gospodarka centralnie planowana.

• Lata 1990 -1991 - w pierwszym roku państwa kapitalistycznego bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a w roku następnym o kolejny milion osób a więc w 1991 rok bezrobocie wynosiło 2 mln; przez te 2 lata sytuacja na rynku pracy pogorszyła się drastycznie.

• Do roku 1993 – bezrobocie rosło aż osiągnęło swoją najwyższą wartość.

• Lata 1993 – 1997 – nastąpił spadek bezrobocia.

• Lata 1997 – 1998 – najniższe poziomy bezrobocia w Polsce po zmianie ustroju – 18%.

• Lata 1999 – 2004 – od początku nowego wieku nastąpił powolny wzrost bezrobocia, aż do momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

• Lata od 2004 do dziś – od momentu przystąpienia do UE bezrobocie zaczęło powoli opadać, obecnie wynosi ok. 14 %, a więc jest jeszcze stosunkowo daleko do wartości maksymalnych.

POŁĄCZENIA TYCH WIELKOŚCI:

• Lata 1991 – 1993 - okres nazywany, jako „terapia szokowa profesora Balcerowicza”, gospodarka zaczęła wychodzić z zapaści, i choć mogłoby się wydawać, że wzrost PKB wymaga zmniejszenia bezrobocia to tak się nie działo, było to spowodowane masowymi bankructwami starych i przestarzałych przedsiębiorstw państwowych i wzrost wydajności pracy osób, które utrzymały pracę.

• Lata 1994 - 1997 – okres strategii dla Polski, bardzo szybki rozwój gospodarcze; było to spowodowane tym, że wydajność pracowników wzrosła już na tyle, że aby osiągnąć kolejny

wzrost produkcji trzeba było zacząć na nowo zatrudniać; dlatego w tym okresie następuje wzrost PKB i spadek bezrobocia.

• Lata 1998 – 2002 – okres schładzania gospodarki profesora Hołowni; gwałtownie spada PKB i drastycznie rośnie bezrobocie – jest to tendencja prawidłowa, ponieważ nie ma komu produkować.

• Lata 2002-2005 – Program Naprawy Rzeczpospolitej, który doprowadził do wejścia do Unii Europejskiej; najpiękniejszy okres dla polskiej gospodarki; powoli rośnie stopa PKB i zaczyna spadać bezrobocie.

ZJAWISKO WZROSTU BEZZATRUDNIOWEGO – bezzatrudnienowy wzrost gospodarczy wywołany nowymi technologiami i dalszym wzmocnieniem efektywności pracy. Jest to rozejście się tych dwóch głównych wartości.

Jest to to siodełko na wykresie, gdy PKB spadło do najniższego punktu.

***Ciekawostki:

• najlepszy okres dla Polski, gdzie było wysokie PKB i niskie bezrobocie był pod rządami lewicy,

• polska gospodarka na przestrzeni tych 15 lat przeszła wszelkie możliwe relacje między PKB a bezrobociem.

POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY:

Może mieć charakter polityki:

- pasywnej (biernej)

- aktywnej

Polityka pasywna: nie polega na zapobieganiu bezrobociu ani na ograniczaniu jego rozmiarów w momencie, kiedy zjawisko już występuje. Polega jedynie na łagodzeniu jego skutków.

Instrumenty (rodzaje świadczeń):

- Zasiłki dla bezrobotnych

- Zasiłki przedemerytalne

- Wcześniejsze emerytury

- Zasiłki okresowe i celowe

- Świadczenia w naturze

- Odprawy pieniężne z tytułu zwolnień pracowników

- Świadczenia społeczne

Źródła finansowania świadczeń:

- Fundusz Pracy

- Fundusze społeczne

- Budżet państwa

Polityka aktywna: wszelkie działania państwa na rynku pracy, których celem jest niedopuszczenie do bezrobocia, a w przypadku jego wystąpienia zmniejszenie rozmiarów tego bezrobocia.

Instrumenty:

- tworzenie nowych miejsc pracy np. finansowanie robót publicznych

- subsydiowanie zatrudnienia

- promocja przedsiębiorczości

- działalność edukacyjna

- poradnictwo zawodowe

*** instrumentów tych jest niewiele, zdecydowanie mniej niż przy polityce pasywnej

Instrumenty makro- i mikroekonomiczne aktywnej polityki państwa:

• Instrumenty makroekonomiczne to wszelkie instrumenty polityki fiskalnej i pieniężnej (monetarnej), które aktywnie oddziałują na całą gospodarkę, w tym również na rynek pracy.

Np. obniżenie podatków

• Instrumenty mikroekonomiczne to instrumenty, które bezpośrednio oddziałują na przedsiębiorstwa lub na samych bezrobotnych.

Np.

• Na przedsiębiorstwa: subwencje na utrzymanie miejsc pracy albo na stworzenie nowych, niżej oprocentowane kredyty, zwolnienia i ulgi podatkowe.

• Na bezrobotnych: opłacanie szkoleń (najdroższy i najmniej opłacalny instrument), pożyczki na założenie działalności gospodarczej (najbardziej promowany instrument przez UE).

KOSZTY SPOŁECZNE I PRYWATNE BEZRBOCIA

1. Społeczne

   1. Produkcja ( i dochód narodowy), które nie zostały wytworzone (strata w PKB) + Prawo Okuna

   2. Strata z powodu środków przeznaczonych na zasiłki i pomoc dla osób bezrobotnych i ich rodzin; jest to obciążenie dla państwa

2. Prywatne (indywidualne)

   1. Koszt zniechęcenia – dotyczy bezrobotnych długookresowych, który są już zniechęceni tak długim poszukiwaniem pracy, nie mają już siły i tylko utrwalą to bezrobocie,

   2. Koszt ewentualnego przekwalifikowania zawodowego – jest to typowy koszt ekonomiczny; jest on przerzucony na budżet państwa, ponieważ bezrobotni maja takich zasobów pieniężnych, aby sami mogli się przekwalifikować,

   3. Obniżenie poziomu życia,

   4. Przerwany kontakt z pracą zawodową (powolny zanik kwalifikacji),

   5. Patologie – powstają z nadmiaru czasu wolnego.

Prawo Okuna – każdy wzrost bezrobocia o 1% powyżej naturalnej stopy bezrobocia (Fridman, Phelps) powoduje spadek PKB o 2,5 % i odwrotnie. Jest to spowodowane działaniem mechanizmu mnożnik inwestycyjny Keyns’a.

! bezrobocie może dawać też pozytywne efekty ! :

- z jednej strony powoduje spadek PKB, ale z drugiej wywołuje chęć do bardziej intensywnej i wydajnej pracy

KRZYWA PHILLIPSA

• została stworzona przez nowozelandzkiego ekonomistę

• przypomina krzywą popytu.

• mówi o zamienności pomiędzy bezrobociem a inflacją,

• Istnieje pewna zależność: przy wysokiej inflacji stopa bezrobocia jest niska i odwrotnie,

• Odkrycie to było bardzo ważne, ponieważ bezrobocie i inflacja to bardzo poważne problemy, które dotykają społeczeństwo,

• Od tej pory państwo mogło ingerować: zwiększając inflacje można było zmniejszyć bezrobocie,

• Obecnie krzywa Phillipsa jest prawie pionowa. Oznacza to, iż w różnych krajach i w różnych okresach mogą występować różne stopy bezrobocia i inflacji.

CYKL KONIUNKTURALNY

• W każdej gospodarce występują różnego rodzaju wahania.

• Wahania mogą być bardzo krótkie lub sezonowe.

• Wahania sezonowe są związane z produkcją i popytam np. przed świętami, na wiosnę w budownictwie.

• Wahania związane z zapasami zwane są cyklami zapasów i trwają ok 4 miesięcy.

• Wahania gospodarcze mogą być związane z aktywnością słońca.

RODZAJE WAHAŃ ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA:

• Cykl krótki – KITCHINA trwa 3,5 - 4,5 roku

• Cykl średni – JUGLARA trwa 8 - 10 lat – jest to cykl klasyczny

• Cykl długi – KONDRATIEWA 50 - 60 lat zwany też długimi falami Kondratiewa

• Cykl super długi – EWIJKA trwa 150 - 160 lat

1. Teoria długich fal Kondratiewa

Cykl długich fal łączy się z innowacjami w gospodarce, co przedstawia tabela i wykres

Maszyna parowa, Kolej żelazna, Energia Samochody Technika

parowa, przemysł transport elektryczna, indywidualne, informatyczna,

tekstylny - masowy. (stal, chemia, mobilność. Strukturalna

automatyczne masowa produkcja. informacja.

czółenko.

1815 1873 1914 1973 2002

1780. 1840 1900 1940 1990

1. Kondratieff 2. Kondratieff 3. Kondratieff 4. Kondratieff 5. Kondratieff

Odstępy między cyklami to zazwyczaj 50 – 60 lat.

Pierwsze wielkie załamania gospodarcze zaczęto obserwować w początkach XIX wieku i trwają one do dziś (daty Juglarowskie):

1. 1825 r. – głównym czynnikiem było zakończenie wojen napoleońskich

2. 1871 – 1873 – koniec wojen francusko – ruskich

3. 1929 – 1933 – Wielki Kryzys

4. 1973 – 1974

5. 2010 – obecnie trwający kryzys

6. 2060 – to mniej więcej wtedy nastąpi kolejny kryzys

Wnioski:

- w każdym wieku muszą przyjść przynajmniej 2 załamania

- zgodnie z teorią Kondratiewa ok. 2020 roku świat powinien zacząć wychodzić z kryzysu

1. Cykl Ewijka

• Jest to raczej konstrukcja teoretyczna

• Nie ma jeszcze solidnie udokumentowanego materiału

1. Cykl Juglara – omówiony później

DEFINICJE CYKLU KONIUKTURALNEGO:

• oznacza wahania aktywności gospodarczej

• są to wahania podstawowych wielkości makroekonomicznych wokół linii trendu

Gospodarka nigdy nie rozwija się po linii prostej, dlatego raz jest załamanie potem jest rozkwit itd. Jednak z roku na rok, z okresu na okres jesteśmy na coraz wyższym poziomie (coraz więcej produkujemy, coraz bardziej jesteśmy zamożni).

Trend – linia wznosząca wyznaczająca tendencje rozwojową obrazująca to, iż gospodarka z okresu na okres coraz bardziej się rozwija.

Koniunktura to zjawisko skomplikowane, złożone i oznacz stan gospodarki w danym momencie.

TEORIE PRÓBUJĄCE WYJAŚNIĆ, DLACZEGO GOSPDATKA ROWIJA SIĘ CYKLICZNIE A NIE LINIOWO

1. Teorie endogeniczne – dopatrując się cyklicznego rozwoju w tym, co się dzieje w gospodarce.

1. Teoria podkonsumpcji – Marks

• kryzys jest zawsze kryzysem nadprodukcji – zawsze czegoś musi być czegoś za dużo

• Marks twierdził, że społeczeństwo dzieli się na 2 grupy:

  • klasa robotnicza (proletariat)– małe wydatki na konsumpcje z braku pieniędzy,

  • klasa kapitalistów (burżuazja) – może wydawać, lecz tego nie robi, bo już wszystko ma (konsumpcja ma swoje granice).

    • teoria ta została zmodyfikowana przez dwóch ekonomistów: Dobb i Sweezy, nastąpiło to w II połowie XX wieku, czyli 100 lat po teorii Marksa, jednak trwała bardzo krótko.

  • Stwierdzili, że przyczyną cykliczności jest prawo malejącej stopy zysku od kapitału

1. Teoria niedokonsumpcji – J.A. Hobson (1858-1940)

• Przyczynami cykliczności były:

  • „Niedostateczna skłonność do konsumpcji”

  • „nadmierna skłonność do oszczędzania”

• Główną przyczyną kryzysów w gospodarce są wielkie różnice w podziale dochodu narodowego:

  • Ludzie biedni – wydają całe swoje dochodu ma konsumpcje, jednak te wydatki są małe

  • Ludzie bogaci – oszczędzają znaczną część swoich dochodów

• Efekt:

  • Niska konsumpcja w stosunku do dochodu narodowego

  • Pogłębia się luka między AD (popyt zagregowany) i AS (podaż zagregowana)

  • Załamanie się koniunktury

• Wniosek:

  • Bardziej egalitarny podział dochodu narodowego pozwoliłby uniknąć kryzysu……

1. Teoria J.M. Keynes’a

• Keynes wykorzystał mechanizm mnożnika inwestycyjnego oraz mechanizm akceleratora - A.Aftaliona oraz J.R. Hicks’a – P.A. Samuelsona

• Jest to teoria bardzo zmatematyzowana

1. Teorie egzogeniczne

1. Pieniężno – kredytowa teoria cyklu – Wicksell, Rist, Friedman

• Przesłanką kryzysów są procesy deflacyjne

• Przesłanką rozkwitu są procesy inflacyjne

1. Teoria plam na słońcu – W. Jevons

• Teoria została sformułowana w XIX wieku, był to okres rozkwitu nauki

• Jevones powiązał to, co dzieję się w gospodarce z aktywnością słońca, a konkretniej z wybuchami na słońcu, które możemy zaobserwować, jako plamy

• Jeśli aktywność słońca zwiększa się to życie biologiczna na ziemi bardzo cierpi: dochodzi do wielu klęsk żywiołowych, przyroda przeżywa problemy genetyczne, zanikają pewne populacje zwierząt

• W momencie, kiedy słońce przestaje być aktywne, wszystko na ziemi na nowo rozkwita

• To, co dzieje się w przyrodzie wpływa również na gospodarkę

1. Teoria cyklu politycznego – Nordhaus, Tufte

• Mówili o tym, iż cykliczność rozwoju gospodarki jest efektem demokratycznych wyborów społeczeństwa.

• Rok, 2 lata przed wyborami wszystkie partie chcą się przypodobać wyborcom, dlatego też wprowadzają zmiany, co prowadzi do ogrzania gospodarki, i choć obiecują „cuda”, gdy to oni zostają wybrani, to w momencie objęcia przez nich rządu obietnice nie zostają spełnione, ponieważ wcześniejsze działa doprowadziły do tego, że trzeba schłodzić gospodarkę i wprowadzić restrykcyjną politykę.

• Partie polityczne postępując w ten sposób zachowują się racjonalnie, ponieważ działają jak najlepiej dla siebie.

1. Teoria cyklu związanego z innowacjami – Schumpeter, Cassell, Kondratiew

• Teoria te mówiła o roli innowacji w gospodarce

• Schumpeter mówił o innowacjach, jako takich w gospodarce (nowomalnych)

• Kodratiew mówił o innowacjach epokowych

KONCEPCJE ALTERNATYWNE CYKLICZNOŚCI KONIUNKTURY (lata 60 XX wieku) =

= współczesne rozszerzenie teorii cyklu innowacyjnego

1. Teoria nacisku technologicznego – technology push - A.Phillips

• Pojawienie się nowych, autonomiczność dokonań naukowych i technicznych (przyczyny pozaekonomiczne): z czasem – zastosowanie ekonomiczne w postaci nowych produktów, nowych procesów produkcji i dystrybucji – są to inwestycje, innowacje.

1. Teoria ssania popytu – demand pull – J. Schmocker

• Pojawienie się popytu na dobra zaspokajające nowe potrzeby, gdy przedsiębiorcy zechcą na te potrzeby odpowiedzieć (produkcja opłacalna) – podejmują działalność innowacyjną, czego efektem są nowe produkty oraz nowe procesy produkcji.

Teorie te mówią o tym, iż cykliczność może być spowodowana rozwojem technologicznym lub pojawiającym się popytem na nowe dobra, które wymuszają na przedsiębiorcach wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych.

Pierwsza teoria mówi, iż postęp nie dokonuje się z powodów ekonomicznych, ale ostatecznie będzie miał swoje odbicie w ekonomii. Kiedyś technologie stosowano w wojsku, nauce, podróżach kosmicznych, ale nigdy w życiu społecznym. Proces przenikania wynalazków z tych obszarów do życia cywilnego trwał stosunkowo długo i był mało efektywny. Technologii nie tworzono dla potrzeb gospodarczych jednak obecnie są używane w codziennym życiu. W II połowie XX wieku proces przenikania wynalazków do życia społecznego przyspieszył się. Obecnie mówi się, iż to, co zostało stworzone dla potrzeb wojskowych czy naukowych ucywilniania się w przeciągu 5 lat.

Przykładami takimi wynalazków, innowacji są m.in.: mikrofalówka, telefon komórkowy, GPS.

Druga teoria mówi o tym, iż na dobra, które powstają dzięki temu rozwojowi technologicznemu zaczyna tworzyć się popyt, ponieważ ludzie mają nieograniczone potrzeby. Ta sytuacja wymusza wzrost produkcji a to powoduje wzrost podaży i powoduje kolejne wahania cyklu.

INNE CYKLE, KTÓRE NIE WIADOMO GDZIE ZAKWLIFIKOWAĆ

(łączą teorie engo- i egzogeniczne)

1. Cykl świński

• najstarsza teoria,

• jest to cykl bardzo krótki (2-3 lata)

• polega on na tym, że rosną ceny wieprzowiny, producenci trzody chlewnej zwiększają produkcje, ponieważ chcą wykorzystać okazję, aby uzyskać jak największy zysk. Cykl produkcji trzody trwa stosunkowo krótko ok. 3 krwałtałów. Wszyscy masowo zaczynają hodować świnie. Efektem tego jest, że w pewnym momencie na rynek trafia bardzo dużo wieprzowiny a to powoduje spadek cen, więc producenci ograniczają produkcje. To prowadzi do spadku podaży, a ceny ponownie zaczynają rosnąć.

1. Cykl w budownictwie

• Jest on podobny do świńskiego

• Jest o wiele dłuższy – trawa ok 20 lat

• Jeżeli jakieś przedsiębiorstwo załapie się na wzrost na rynku budowlanym to na następną falę musi liczyć dopiero za kilkanaście lat

CHARAKTERYSTYKA CYKLI

• Cykle można charakteryzować ze względu na dane cechy:

  • Długość ich trwania

  • Wielkość amplitudy cyklu

  • Głębokość cyklu

  • Punkty zwrotne cyklu

  • Stromość poszczególnych faz

CHARAKTERYSTYKA CYKLU KLASYCZNEGO

IV faza I - kryzys

II - depresja

III - ożywienie

D>S IV - rozkwit

I faza inflacja

D<S III faza

deflacja

II faza

D = S - na najniższym z możliwych poziomie

Kryzys

• Jest zawsze kryzysem nadprodukcji.

• Jest to faza stosunkowo krótka, ale przebiega bardzo gwałtownie.

• Jest wysoka podaż i niski popyt producenci obniżają ceny i ograniczają produkcję rośnie bezrobocie spada popyt globalny

• Przedsiębiorcy działają racjonalnie mikroekonomicznie jednak nieracjonalnie makroekonomicznie i takim zachowaniem podcinają gałąź, na której sami jeszcze siedzą.

• Podczas tej fazy następuje:

  • Spadek produkcji

  • Spadek cen

  • Spadek zysków

  • Rośnie bezrobocie

  • Występuje deflacja

  • Rosną stopy procentowe

• Kto może dorobić się na kryzysie?

  • Osoby, które mają gotówkę (ale nie w banku, bo baki upadają) i mogą nabyć dobra, nieruchomości za ½ lub nawet 1/3 ich ceny

• Jest to okres gdzie gotówka znika z rynku, więc ceny kredytów idą w górę

• W czasie kryzysu nie można pomagać przedsiębiorcom pożyczając im gotówkę, ponieważ ona na pewno przepadnie. Należy zachować pieniądze dla siebie i kupować dobra, aby był popyt, który w późniejszym czasie pobudzi podaż i będzie można wyjść z kryzysu.

• Jest to faza oczyszczająca gospodarkę z najsłabszych podmiotów (najmniej nowoczesnych i najmniej zyskownych)

• Kryzys kończy się w momencie, gdy z rynku odpadną wszystkie słabe podmioty, a pozostaną na nim jedynie podmioty najsilniejsze, które przy bardzo niskich zyskach będą mogły przetrwać fazę depresji.

Depresja

• Jest to najdłuższa faza cyklu.

• Występuje w niej równowaga: popyt zrównuje się z podażą.

• Wszystkie wielkości makroekonomiczne są stabilne, ale na bardzo słabym poziomie.

• W tej fazie występuje:

  • Niskie zatrudnienie

  • Niskie płace

  • Niskie ceny

  • Niskie zyski

  • Wysokie bezrobocie

• Przedsiębiorcy, który przetrwali maja produkty o bardzo niskich cenach, ich zyski są tak samo niskie, ponieważ popyta jest minimalny. Produkuje się, ale bardzo niewiele

• Po pierwszym roku wstępuje nadzieja, że może uda się przetrwać.

• Są dokonywane inwestycje, ale tylko restytucyjne, czyli odtworzeniowe. Produkuje się mało, ale w którym momencie maszyna też się zużywa i trzeba ją wymienić

• W pewnym momencie część przedsiębiorców dochodzi do wniosku, że trzeba zaryzykować, bo chce mieć większe zyski. Aby tego dokonać należy zwiększyć koszty.

• Faza depresji zbliża się do końca w momencie, kiedy na inwestycje restytucyjne nałożą się inwestycje nowe, których celem jest obniżenie kosztów produkcji.

• Zmiany w cyklu zaczynają się od dóbr inwestycyjnych: jakaś mała grupa przedsiębiorców ryzykuje i modernizuje swoja produkcję zakupując nowe maszyny

• Przedsiębiorstwa, które mają zrealizować te zamówienie muszą zatrudnić pracowników, uruchomić nowa linię Diametralna zmiana sytuacji

• Nowo zatrudnieni w końcu mają dochody i zaczynają wydawać

• Zostaje zaburzona równowaga również na innych dobrach nie tylko dóbr inwestycyjnych Zaczyna się faza ożywienia

Ożywienie

• Równowaga została naruszona: popyt jest większy od podaży

• Pierwszym odważnym przedsiębiorcom powiodło się, dostają nowe maszyny

• Kolejne przedsiębiorstwa idą za pierwszymi, którym udało się przetrwać, również podejmują ryzyko jest coraz więcej zamówień na maszyny

• zwiększa się popyt na prace popyt na dobra konsumpcyjne

• Połowa przedsiębiorców ma już nowe maszyny pozostała część musi iść za ich przykładem, aby przetrwać na rynku Pojawiam się zysk nadzwyczajny, który wynika z postępu technologicznego, pogoń za zyskiem jest motorem napędowym gospodarki

• Niestety zawsze zyski nadzwyczajne przeradzają się w zwyczajne a potem w niewystarczalne np. kiedyś pierwsze telefony komórkowe, obecnie wprowadzane są ciągłe innowacje

Rozkwit

• Zaczyna się, gdy wszystkie wielkie wskaźniki makroekonomiczne przekroczą poziom sprzed poprzedniego kryzysu (linia przerywana na wykresie)

• Ta pozostała część przedsiębiorców, co nie zaryzykowania, została zmuszona do zmian

• inwestycje są podejmowane nagle i jednocześnie masowo rynek zaleją ogromne ilości dóbr zaczyna się kolejny kryzys

HISTORIA CYKLI

• W XX wieku cykl zakończył się w 1936 roku (trwał 7 lat)

• Przewidywano, że następny kryzys nastąpi najpóźniej w 1939 roku, jednak tak się nie stało, ponieważ wybuchła II Wojna Światowa – wojna absorbuje gospodarkę w takim stopniu, że nie ma szans na nadprodukcję

• Po wojnie również nie było kryzysu, ponieważ gospodarka musiała się odbudować po wojnie, i zapotrzebowanie było wręcz na wszystko.

• Przewidywano, że kolejny kryzys nadprodukcji pojawi się w połowie lat 50-tych.

• Tak się jednak nie stało. Ekonomiści taki stan przypisywali Keynsowi, który uruchomił państwo do działania i zapobiegania kryzysom.

• Spokojnie było aż do roku 1973, gdy jednak wybuchł kryzys na wielka skalę; zaczął się od rynku ropy naftowej, ale bardzo szybko przełożył się na wszystkie inne rynki.

• Spowodowało to, że ekonomiści odwrócili się od teorii Keynes’a i powrócili do koncepcji klasycznych i zaczęli tworzyć teorie neoklasyczne.

• Od końca kryzysu, aż do lat 90-tych powstało wiele teorii na temat cyklu nazywanych współczesnymi (AD. 1)

• Spór między zwolennikami Keynes’a a neoklasykami trwał aż do lat 90-tych, kiedy to pojawiła się koncepcja cyklu realnego (AD. 2)

AD.1 WPSÓŁCZESNY CYKL KONIUNKTURALNY

• Powstał miedzy 1973 rokiem a latami 90-tymi

• Cechy cyklu:

  • Amplituda wahań dzięki ingerencji państwa uległa znacznemu spłaszczeniu

  • Są tylko 2 fazy: recesji i ekspansji

  • W całym cyklu występuje tylko inflacja (brak deflacji)

  • Ostrość załamań jest niewyraźna

• Załamaniom związanym z nadprodukcją towarzyszą załamania w innych sferach funkcjonowania społeczeństwa np. kryzysy demograficzne, surowcowe, wyżywienia

AD. 2 GENEZA TEORII REALNEGO CYKLU KONIUKTURALNEGO

• Cykl realny łączy w sobie cechy teorii endo- i egzogenicznych

• Założenie: tempo postępu technicznego ulega dużym, nieregularnym fluktuacjom. Te wstrząsy od strony podażowej (poprzez funkcję produkcji) wywołują fluktuacje ogólnej produkcji i zatrudnienia

  • J.Schumpeter - 1939 – postęp technologiczny jest filarem analizy krótkookresowej niestabilności i długookresowej dynamiki rozwoju gospodarki rynkowej

• Cykle i wzrost to nierozłączne zjawiska. Po 1936 roku zaczynają powstawać modele, w których podkreślano wzajemne oddziaływanie na siebie mechanizmu mnożnika przyspieszenia. Fluktuacje napędzane są przez realny popyt łączny (głównie niestabilne wydatki inwestycyjne) a nie przez czynniki pieniężne. Zjawiska strony podażowej sprowadzono jedynie do roli punktów zwrotnych

• Badania nad wyżej wymienionymi modelami przestani prowadzić w latach 60 XX wieku w efekcie rewolucji Keynesowskiej, która sedno badań przesunęła od analizy makroekonomicznej cyklu w kierunku rozwijania metod i środków polityki mogącej poprawić ogólne warunki gospodarcze – TRIUMF KAYNESA!!

• Lata 70-te XX wieku to kontrrewolucja monetarystyczna i nowoklasyczna – odejście od modeli popytowych.

• Lata 80-te XX wieku – przejście od pieniężnej do realnej teorii cyklu

Czynniki dodatkowe:

1. Wstrząsy podażowe (efekt szokowy wzrostu cen ropy naftowej oraz połączenie rosnącego bezrobocia i przyspieszonej inflacji – tego nie tłumaczyła teoria Keynes’a

   • Przykłady wstrząsów podażowych:

     • Zmiany w środowisku naturalnym (klęski żywiołowe)

     • Znaczenie zmiany cen energii

     • Wojny, przewroty polityczne, niepokoje społeczne (Jugosławia, ZSRR, Wielka Brytania)

     • Państwo (kontyngenty importowe dające przywileje producentom krajowym)

*** kontyngenty importowe: jeden z instrumentów handlu zagranicznego do

ochrony kraju

• Wstrząsy produkcyjności wywołane przez zmiany jakości nakładów kapitału i pracy, nowe praktyki zarządzania, rozwój nowych produktów i nowych technik

1. Przyjęcie założenia, że wstrząsy realne mają o wiele większe znaczeni niż …….. a produkcja podąża ścieżką „błądzeń losowych”

TEORIA CYKLU REALNEGO

1. Podmioty gospodarujące dążą do maksymalizacji użyteczności lub zysków w ramach panujących ograniczeń zasobów

2. Kształtują swoje oczekiwania w sposób racjonalny i nie odczuwają asymetrii informacyjnej. Mogą pojawić się problemy z uzyskaniem właściwych sygnałów (np. czy konkretny wstrząs produkcyjności jest przejściowy, czy trwały) ale informacje o kształtowaniu się ścieżki ogólnego poziomu cen są publicznie dostępne

3. Giętkość cen zapewnia ciągłe opóźnienie się rynków, równowaga istnieje zawsze!

4. Fluktuacje łącznej produkcji i zatrudnienia są napędzane przez znaczne, nieregularne zmiany w dostępnych technologiach, a różnorodne mechanizmy transmisji przesuwają do przodu w czasie wpływ początkowego impulsu

5. Fluktuacje zatrudnienia odzwierciedlają dobrowolne zmiany liczny godzin, które ludzie chcą przepracować. Praca i czas wolny są wysoce zamienne w czasie (silne reakcje podaży na przejściowe zmiany płacy realnej)

6. Polityka Pieniężna nie ma znaczenia, ponieważ nie wywiera żadnego wpływu na zmienne realne, co oznacza, że pieniądz jest neutralny

7. Odrzucone zostaje rozróżnienie między krótkim a długim okresem w analizie fluktuacji i trendów gospodarczych

Mechanizm impulsu – jest to początkowy wstrząs powodujący odchylenie zmiennej od jej wartości stałej.

Mechanizm transmisji – zawiera czynniki przenoszące efekt wstrząsu naprzód w czasie. Powoduje on, iż odchylenie od stanu stałego nabiera trwałości.

PAŃSTWO

Państwo to jeden z trzech podmiotów gospodarczych (obok przedsiębiorstw i gospodarstw domowych). Jest to złożona, wieloszczeblowa struktura administracyjna łączącą w sobie 3 rodzaje władzy: ustawodawczą (parlament), wykonawczą (rząd) i sądowniczą (sądy).

HISPORIA PAŃSTWA

Początki państwa można odnaleźć już w gospodarce plemiennej, ponieważ już tam był podział władzy oraz występowała struktura.

Nawet w starożytnych krajach występowały tradycyjne cechy państwa: administracyjna i zapewnienia bezpieczeństwa (należało do tego m.in. budowanie dróg, które były dla wojska jednak, gdy nie były potrzebne to obywatele również mogli z nich korzystać; tworzono akwedukty alby obywatele byli zadowoleni i by panował spokój społeczny).

Funkcje gospodarcze występowały bardzo rzadko. Jednak są historie, które niektóre takie cechy państwa ukazują: królowi przyśniło się 7 tłustych krów i 7 chudych krów, król dobrze zinterpretował sen i w czasie dobrego okresu dla gospodarki odkładała zapasy a gdy po 7 latach przyszedł zły okres to wydawał wcześniej zmagazynowane zapasy.

Przez kolejne wieki państwo w gospodarkę nie ingerowało, aż do końca XIX wieku. Do tego czasu panowała koncepcja Laissefaire – państwo nocnego stróża –zadaniem państwa jest chronić i bronić, ale nie wtrącać się we własność państwo tworzy warunki dla gospodarki, która ma sama funkcjonować z poszanowaniem wartości.

W XIX wieku, we wszystkich krajach jeden po drugim dochodziło do wielkich kryzysów. Dlatego też w XX wieku wraz z rozwojem gospodarki kapitalistycznej nastąpiła zmiana koncepcji państwa i została wdrożona teoria Keynesa. Nie można tu zapominać o dokonaniach premiera Prus Otto von Bismarcka, który jako pierwszy wprowadził w państwie system obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (na wypadek choroby lub utraty życia pracowników fabryki), ale nie było to spowodowane miłością władcy do poddanych, lecz chęcią utrzymania pokoju społecznego.

KONCEPCJE PAŃSTWA

1. Klasycy – zapewnienie ładu instytucjonalno-prawnego

• Zapewnienie obrony narodowej oraz porządku publicznego

• Tworzenie dobrych warunków dla konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami

WNIOSEK: własność według klasyków była święta; jeżeli byliśmy właścicielami jakiegoś kapitału to mieliśmy pełne prawo do dysponowania nim – państwo nie mogło nam nic nakazać czy zakazać, jedynie mogło tworzyć ramy prawne dla działalności podmiotów prywatnych.

Protekcjonizm celny (funkcja tradycyjna) polegał na tym, że państwa (głównie Europy kontynentalnej) po to, aby się bronić przed zalewem konkurencyjnych produktów (z Wielkiej Brytanii) wprowadzono bardzo wysokie cła zaporowe. Do dnia dzisiejszego korzysta się z tego instrumentu

1. J.M. Keynes – interwencjonizm państwowy

• Dążenie do pełnego zatrudnienia

• Walka z niesprawiedliwym podziałem dochodu narodowego (zmniejszenie dysproporcji).

• Postulaty (cele):

  • Polityka taniego pieniądza

  • Roboty publiczne (nie dostarczają nowych produktów na rynek, a jedynie tworzą nowe miejsca pracy np. budowy autostrad, szkół, szpitali; melioracje i osuszanie)

  • Polityka redystrybucji dochodów

  • Umiarkowany protekcjonizm

• Priorytety (główne cele):

  • Stabilizacja (głównie przez skuteczną politykę fiskalną)

  • Walka z bezrobociem

WSPÓŁCZESNY LIBERALIZM – JEGO NURTY:

1. Monetaryzm (M. Friedman) – głównym zadaniem państwa jest walka z inflacją (wszelkimi możliwymi instrumentami)

- hipoteza oczekiwań adaptacyjnych – podmioty podejmują decyzje w oparciu o analizę danych przeszłych, modele matematyczne; nie jest to pewna hipoteza, ponieważ nie mamy 100% pewności, że zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości powtórzą się idealnie w teraźniejszości

*** polskim zwolennikiem monetarystów jest Leszek Balcerowicz

1. Nowa ekonomia klasyczna (R. Lucas, R. Barro)

- hipoteza racjonalnych oczekiwań – podmioty podejmują decyzje w oparciu o wszelkie możliwe płynące z rynku informacje; staramy się działać racjonalnie (maksymalizujemy zysk albo minimalizujemy koszty); jednak również nie wiemy czy nie popełnimy błędu, więc hipoteza też nie jest pewna.

- teoremat nieefektywności państwa – państwa w gospodarce powinno być jak najmniej, ponieważ nie może ono być efektywne w swoich działaniach; przyczyną nieefektywności jest to, że państwo realizuje też inne czele nie tylko ekonomiczne.

1. Szkoła neoaustriacka (F. Hayek) – ochrona własności prywatnej i konkurencji. Wolny rynek najlepszym mechanizmem alokacji zasobów i dostarczania informacji. Państwa powinno być jak najmniej w gospodarce.

2. Ekonomia podaży (A. Laffer, G. Gilder) stymulowanie podażowej strony gospodarki poprzez redukcję podatków dla przedsiębiorstw (pobudzanie inwestycji) od odchodów osobistych oraz ograniczanie sektora publicznego (prywatyzacja).

Na podstawie tej koncepcji powstały praktyki gospodarcze:

- Teczeryzm (Premier WB Margaret Thatcher)

- Reganomika (prezydent USA Ronald Reagan)

1. Teoria wyboru publicznego

- związki między sferą ekonomii i polityki. Państwo winno ingerować tylko wtedy, gdy istnieją dowody, iż rozwiązania rynkowe są mniej efektywne

- politycy traktowani są jak przedsiębiorcy maksymalizujący własne korzyści

Efekt: teoria biurokracji i politycznego cyklu koniunkturalnego

FUNKCJE PAŃSTWA

1. Tradycyjne

1. Administracyjna

2. Tworzenie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego

1. Ekonomiczne (funkcje współczesne)

1. Tworzenie ładu instytucjonalno – prawnego

2. Alokacyjna

3. Redystrybucyjna

4. Stabilizacyjna

AD. a)

Do zakresu funkcji tworzenia ładu zalicza się działania państwa, które określają:

- podstawową formę własności

- instytucje gospodarki rynkowej

- prawa i obowiązki pracowników i przedsiębiorców

Np. normy i godziny pracy, prawo do strajku i prawo do lockoutu – zwolnienia wszystkich pracowników w przypadku nieuczciwego strajku

- cechy jakościowe produktów

AD. b)

Funkcja ta ma za zadanie tworzenie warunków niezbędnych dla zdrowej wolnej konkurencji:

- ustawodawstwo antymonopolowe

- zwalczanie zmowy cenowej i drapieżnego cenotwórstwa

- zapobieganie powstaniu struktur monopolistycznych przez kontrolę fuzji

- wspieranie sektora MŚP (małych i średnich przedsiębiorstw)

- współudział w wydatkach na B&R (badania i rozwój)

- społeczny koszt monopolu (czysta strata dobrobytu)

Alokacja = rozmieszczenie, rozdysponowanie - państwo powinno ingerować w alokacje czynników produkcji w ramach gospodarki narodowej: zachęcać lub zniechęcać przy pomocy instrumentów polityki fiskalnej i pieniężnej.

Współcześnie przy takiej alokacji siły roboczej i kapitału najważniejsze jest stworzenie przez państwo infrastruktury ekonomicznej i społecznej.

Infrastruktura ekonomiczna – to wszystko to, bez czego przedsiębiorstwa nie mogą funkcjonować, a czego same nie mogą wytworzyć (linie energetyczne, drogi, kolej)

Infrastruktura społeczna – również służy temu celowi, ale dotyczy szkół, szpitali, żłobków, kin, ośrodków kultury, domy.

Jeżeli państwo zapewni to wszystko to wówczas inwestorzy sami się znajdą i nie będzie trzeba ich zachęcać ani ulgami podatkowymi ani dotacjami pieniężnymi.

AD. c)

Funkcja redystrybucyjna jest najbardziej kontrowersyjna. Do jej zadań należą:

- stworzenie równych warunków do startu do życia w danym społeczeństwie

- ułatwienie dostępu do oświaty, kultury, służby zdrowia itd.

- działania zmierzające do niwelowania różnic społecznych (dochodowych, majątkowych)

- działania w zakresie państwa opiekuńczego

Redystrybucja = powtórna dystrybucja, powtórny podział dochody narodowego.

AD. d)

Do zadań funkcji stabilizacyjnej należą:

- zapewnienie działań sprzyjających wzrostowi gospodarczemu (wysokie tempo wzrostu w długim okresie czasu)

- łagodzenie wahań cyklicznych (zapobieganie kryzysom)

- ograniczenie inflacji i bezrobocia

- wykorzystywanie polityki budżetowej i pieniężnej – instrument realizacji w/w funkcji

GOSPODARKA OTWARTA - HANDEL ZAGRANICZNY

Wcześniej, jeśli mówiliśmy o gospodarce to traktowaliśmy ją, jako autarkie.

• Autarkia – gospodarka zamknięta, ale nie samowystarczalna. Może być dobrowolna lub przymusowa.

Pierwszą formą współpracy między państwami i otwierania gospodarek był HANDEL ZAGRANICZNY, na który składają się 3 formy: import, eksport i tzw. handle tranzytowy.

• Handel tranzytowy – nie jesteśmy ani importerami, ani eksporterami jednak czerpiemy korzyści z tego, że inne państwa przemieszczają przez nasz kraj własne produkty.

Handel zagraniczny dostarcza krajom różnorakich korzyści. Od początku próbowano wyjaśnić, na czym te korzyści polegały:

1. Teoria kosztów absolutnych (A. Smith)– kraj powinien specjalizować się w produkcji (i eksporcie) dóbr i usług, które wytwarza bezwzględnie taniej.

• Powstaje pytanie czy jeśli kraje sąsiednie, które mają podobne warunki klimatyczne, więc i podobną specjalizacje i produkują to samo, co my, to czy my mamy z nimi nie prowadzić handlu zagranicznego?

1. Teoria kosztów komparatywnych/porównawczych/względnych (D. Ricardo) – kraj powinien specjalizować się w produkcji tych dóbr i usług, które wytwarza względnie taniej tzn. w ich produkcji osiąga większą przewagę komparatywną.

NP: Anglia i Portugalia specjalizowały się w produkcji sukna i wina. Anglia produkowała wino 2 razy taniej, a sukno 5 razy taniej.

• Gdyby kraje zastosowały teorie Smitha to Anglia produkowałaby oba dobra, a Portugalia powinna poszukać sobie czegoś nowego

• Ricardo udowodnił, że gdy pojawi się specjalizacja i Anglia zajmie się tylko produkcją sukna, a Portugalia tylko wina (które była względnie tańsza), to z tego tytułu społeczność między narodowa odniesie korzyści, bo wzrośnie produkcja globalna.

Teoria Ricarda została wielokrotnie zmodyfikowana, jednak obowiązuje do dnia dzisiejszego. Stanowiła uzasadnienie dla obecnego podziału świata na kraje bogate: przemysłowe i kraje biedne: surowcowo-rolnicze.

Warunki wymiany (terms of trade) = ceny artykułów eksportowych / ceny artykułów importowanych

Jest to wskaźnik (TOT) określający warunki wymiany międzynarodowej. Może być cenowy lub ilościowy.

Nożyce cenowe: w krajach bogatych eksportuje się produkty wysoko przetworzone, których senny w perspektywie ciągle rosną, a importuje się produkty nisko przetworzone (surowce i płody rolne), których ceny mają tendencje spadkową. Jest to wyśmienity wynalazek dla krajów wysoko rozwiniętych jednak zły dla słabych państw. Gospodarka się rozeszła – powstały dwa bieguny.

Kurs walutowy – cena pieniądza danego kraju wyrażona w innym pieniądzu.
System kursów walutowych w procesie rozwoju gospodarki światowej:

System kursów arbitralnych System kursów stałych System kursów zmiennych
(sztywnych)


W warunkach systemu W warunkach systemu W warunkach systemu
waluty złotej waluty sztabowo –złotej waluty dewizowo-złotej

System kursów zmiennych System kursów zmiennych
kontrolowanych niekontrolowanych
(tzw. kontrolowane kursy (tzw. niekontrolowane
pływające –dirty floating) kursy pływające- clear floating)

1)System kursów sztywnych (arbitralnych) – arbitralny =narzucany z góry, niezależnie od tego wszystkiego co się dzieje w otoczeniu, obowiązywał w państwach poprzedniego systemu gospodarczego (gosp. centralnie planowana), państwo narzucało odgórnie kurs naszej złotówki w odniesieniu do innych walut świata. Tych narzuconych kursów może być bardzo dużo – w Polsce inny kurs obowiązywał w przedsiębiorstwach, inny kurs obowiązywał osoby prywatne, którzy pracowali za granicą, jeszcze inny kurs na czarnym rynku.

2) System kursów stałych – w tym przypadku państwo ustala określony kurs (ale tu już mamy podstawy gospodarcze określone do tego) i ten kurs obowiązuje w dłuższym okresie czasu, nie ma takich wahań.
a) w warunkach systemu waluty złotej – znaczyło to np. że jeden dukat będzie równy dwóm talarom
b) system sztabowo złoty – okres międzywojenny
c) system dewizowo złoty – system ograniczonej wymienialności pieniądza papierowego na kruszec (ograniczona do wymiany międzynarodowej)
* dewiza – są to bezgotówkowe środki płatnicze w kraju (np. . papiery wartościowe, obligacje itp.)

3) Kursy płynne – kursy który reagują na zmianę różnych sytuacji ekonomicznych, politycznych itp.
a)system kursów kontrolowanych (brudnych) – kontrolowane przez Bank Centralny, rząd nie ma żadnych możliwości – wyznaczamy pewien poziom kursu podstawowego np. 4 zł 1 euro i ustalamy, że ten kurs naszej waluty może się odchylać o określoną wartość i to nie wymaga ingerencji banku centralnego czyli kurs naszej waluty w stosunku do innej jest czymś w rodzaju węża walutowego.
2,25%

2,25%

b) system kursów niekontrolowanych (czystych) – kurs podlega tylko prawom rynku, więc może dowolnie odchylać się w górę i w dół w zależności od sytuacji rynkowej.
*Kurs polskiego złotego – zmienny kurs, czysty
Kryterium konwergencji
5 warunków:

• deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB

• dług publiczny nie może przekraczać 60% Pkb
  (to są 2 warunki fiskalne)
  +3 warunki pieniężne

• - problem stóp procentowych,

• -problem inflacji

• -problem 2 letniego okresu w którym kurs waluty musi być rygorystycznie pilnowanych przez bank centralny

Który z tych warunków spełnia polska gospodarka?
-kryterium deficytu – nie spełniamy
-kryterium długu publicznego – spełniamy
-kryterium inflacji (1,5%)
-kryterium stóp procentowych (2%)
*Unia Europejska przyjmując nowe kraje, w tym względzie jest potwornie restrykcyjna.

Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego :

1) Czynniki ekonomiczne
a) strukturalne :
- poziom rozwoju i struktura gospodarki
- poziom konkurencyjności gospodarki
- sytuacja w bilansie płatniczym
b) techniczne: (głównie chodzi o np. giełdy towarowe, kapitałowe)
- intensywność i struktura przemian technicznych
- poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania rynków
c) koniunkturalne
- tempo wzrostu PKB
- tempo inflacji
-zmiany stóp procentowych

2) Pozaekonomiczne
a) polityczne
- stopień stabilizacji politycznej
- stopień ryzyka politycznego
-„szoki polityczne”
b) instytucjonalne
- stosowane rozwiązania systemowe
- stopień liberalizacji rynków
- stosowana polityka pieniężna, fiskalna itp.
- częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego
c) psychologiczne
- oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu
- poziom ryzyka finansowego

*Jeżeli złoty spada, to znaczy, że jest go za dużo. Trzeba go jakoś ściągnąć – sprzedając waluty innych krajów i ściągając dzięki temu złoty z rynku międzynarodowego.

*Które z czynników powoduje istotne zmiany w poziomie kursu polskiego złotego w stosunku do innych walut?
- koniunkturalne
- psychologiczne

Typy integracji

2 główne typy:

1) Podejście stworzenia przez Tinbergena:
-integracja pozytywna – polega na tym, że kraje integrujące się próbują stworzyć we wzajemnych relacjach nową jakość.
-integracja negatywna – polega na tym, że kraje nie próbują tworzyć żadnej nowej jakości, próbują jedynie przezwyciężyć problemy występujące w ich wzajemnych relacjach, stosunkach.

Z punktu widzenia ekonomii integracja pozytywna była związana z wejściem Polski do Unii Europejskiej, a integracja negatywna to np. integracja Polski i Ukrainy, nie próbujemy stworzyć jakości, a chcemy tylko usunąć bariery, aby nam się dobrze współpracowało.
Jeżeli mówimy o integracji społecznej, to doskonałym przykładem integracji pozytywnej jest np. małżeństwo – dwie strony próbują stworzyć nową jakość, każdy rezygnuje z czegoś, ale chcemy stworzyć coś nowego. Natomiast negatywny przykład to teściowa z synową – mogą one jedynie ograniczyć się do minimalizowania barier.

2) Typ stworzony przez Balassa
Mówił tylko o integracji gospodarczej – mówi o tym jak ugrupowania integracyjne posuwają się w głąb, wyróżnił 5 form integracji :

• Strefa wolnego handlu (w Europie – EFTA, Polska jest w CEFTA, jest też NAFTA) - polega na tym, że kraje znoszą pomiędzy sobą cła i inne ograniczenia o skutkach podobnych do ceł , ale zachowują prawo do indywidualnego kształtowania stosunków z zagranicą – porozumienie bardzo luźne

• Unia Celna – każda następna forma będzie zawierała to co poprzednia + coś jeszcze, - to jest ta strefa wolnego handlu + wspólne regulacje dotyczące wymiany z zagranicą, kraje Unii Celnej otaczają się takim murem np. Unia Europejska.

• Wspólny rynek - 1+2+ Swoboda przepływu czynników produkcji np. Unia Europejska, ale nie do końca, porozumienie Mercosul – wspólny rynek 4 państw Ameryki Południowej : Brazylii, Argentyny, Paragwaju i Urugwaju

• Unia gospodarcza i walutowa – 1+2+3 + ujednolicenie wszystkich polityk gospodarczych : fiskalnej, transportowej, energetycznej itp. Mamy jedną gospodarkę, w której obowiązują jednakowe przepisy, prawa, a unia walutowa – wprowadza się jedną wspólną walutę i powołuje się jeden wspólny Bank Centralny, którego oddziałami stają się banki centralne państw członkowskich
  walutowa – Unia Europejska, Unia polsko- litewska

• Pełna integracja gospodarcza i polityczna
  polityczna – państwa, które się integrują mają wspólne siły zbrojne i prowadzą wspólną politykę zagraniczną, 2 możliwości :
  - integracja państw w stylu państwa federacyjnego np. Stany Zjednoczone, w różnych stanach są różne
  prawa, może jeździć z różną prędkością itp.
  -rozwiązanie typu państwa radzieckiego- różni się tym od pierwszej, że mamy w niej do czynienia z pełną
  unifikacją, jeden język , jedna kultura, jedna religia, wszystko jest identyczne
  
  *W Europie nie mamy Unii gospodarczej – nie mamy wspólnych podatków, nie mamy takich samych emerytur, nie jeździmy z tą samą prędkością na drogach. W Europie mamy tylko wspólną politykę rolną.