System medialny Niemiec

1. Prasa w Niemczech

Historia prasy w Niemczech

– początki prasy na świecie

    – XVII w: czynnikami sprzyjającymi rozwojowi wczesnych form prasy była reformacja, podziały        religijne oraz polityczne rozdrobnienie kraju

        – 1609 r. pierwsze egzemplarze prasy w Niemczech

        – 1650 r. ukazuje się w Lipsku pierwszy dziennik,

        – w XVII w. w Niemczech ukazywało się więcej gazet niż we wszystkich pozostałych państwach           europejskich

– pod koniec XVIII w. w Niemczech wychodziło 200 pism periodycznych czytanych przez 3 mIn    osób.

    – wśród nich dominowały tzw. Inteligenzblatter (pisma z ogłoszeniami drobnymi oraz urzędowymi,        informacjami, przepisami prawnymi, oraz artykułami publicystycznymi).

– silna pozycja gazet lokalnych - charakterystyczny rys niemieckiego systemu komuniakcji

    – w 1785 r. w Stuttgarcie powstaje pierwsza niemiecka gazeta lokalna "Der Schwabische Merkur"

– prasa zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego (1871-1918)

    – 1874 r. - ustawa prasowa Reichspressegesetz uchwalona przez Reichstag zjednoczonej Rzeszy

        – nazwana ustawą stulecia (Jahrhundertgesetz), gdyż przetrwała do 1966 r., a została zastąpiona            przez ustawy lokalne (Niemcy nie posiadają federalnej ustawy prasowej)

        – ważny dokument ze względu na liberalizację działalności prasy:

            – zniesienie wszelkiej cenzury (zasada często naruszana - Bismarcka Kulturkampf)

    – początki tanich gazet masowych, bulwarowych (Generalanzeiger)

        – powstaje obok tradycyjnej prasy opiniotwórczej o profilu politycznym oraz prasy partyjnej            (socjaldemokracji i Centrum)

– prasa Republiki Weimarskiej (1919 - 1933)

    – 1919 r. - Zgromadzenie Narodowe w Weimarze uznało wolność prasy za jedno z podstawowych       praw powstającego systemu politycznego.

        – art. 118 Konstytucji: "Każdy Niemiec ma prawo, w granicach ustaw ogólnych, wypowiadać swoje           poglądy w mowie, pismie, druku, obrazie lub innej formie.(...) Nikomu nie wolno krzywdzić tego,           kto czyni użytek z tego prawa. Cenzura nie istnieje".
        –dla ponownego wprowadzenia cenzury potrzebna była większość 2/3 głosów; uniemożliwiono           wprowadzenie ustaw specjainych, które ograniczałyby wolność prasy.

   – dynamiczny rozwój prasy w tych sprzyjających warunkach

        – 1932 r. - 4703 gazet codziennych i tygodniowych

        – każde duże miasto miało kilka dzienników, a w prowincjonalnych miasteczkach ukazywały się           dwie lub trzy gazety.

            – prasa małomiasteczkowa, tzw. Heimatpresse, byla charakterystycznym zjawiskiem na               niemieckim rynku wydawniczym.

            – w 1928 r. 81% niemieckich gazet było rodzinnym interesem

rynek prasy w latach 1847 - 1943

– prasa III Rzeszy (1933 - 1945)

    – likwidacja wielu tytułów prasowych oraz koncentracja prasy w rękach wydawnictwa NSDAP

        – dzięki przymusowemu wykupowi, wywłaszczeniom i konfiskatom wydawnictwo partyjne NSDAP            stało się właścicielem wielu wczesniej prywatnych gazet.

           – 120 gazet codziennych i tygodniowych, wydawanych w nakladzie okolo 1 mIn egzemplarzy;

           – w 1934 r. - 169 tytułów / nakład 4,5 mIn egzemplarzy.

           – w 1944 r. ponad 1/3 tytułów to organy prasowe NSDAP, reszta choć znajdowała się w posiadaniu              prywatnych wydawców, była kontrolowana przez partię

   – drobiazgowa kontrola i cenzura Ministerstwa Propagandy

– prasa po II wojnie światowej

    – wpływ aliantów na kształt prasy niemieckiej

         – 1944 r. - ustalono, że z chwilą zakończenia wojny obowiązywać miał wszystkich Niemców zakaz             działalności wydawniczej i informacyjnej.

         – 1945 r. powstają gazety wojsk alianckich, a w następnym etapie gazety niemieckie pod kontrolą             aliancką.

             – pierwszą nową gazetą na obszarze Niemiec były wydawane przez Amerykanów "Aachener                 Nachrichten"

         – 1945 r. w czasie konferencji w Poczdamie uzgodniono, ze Niemcom zostanie zapewniona wolność             prasy i słowa, przy jednoczesnej cenzurze wszelkich publikacji zawierających propagandę             narodowosocjalistyczną, czy rasistowską

         – licencjonowanie prasy w strefach okupacyjnych do 1949 r.

    – od 1949 r. powracają dawni wydawcy i tytuły

         – silna konkurencja: 165 wydawców licencyjnych i 587 "starych".

             – do końca 1949 r w strefie amerykańskiej ukazało się 240 nowych gazet, we francuskiej 150 i w

                brytyjskiej 197.

         – początek koncentracji rynku prasowego: wiele pism regionalnych, aby utrzymać się na rynku,            wchodziło w umowy kooperacyjne (powstawanie sieci i syndykatów prasowych "starych           wydawcow"

– wolność prasy i słowa wpisana do konstytucji RFN (1949 r.)

   – “Każdy ma prawo swobodnego wypowiadania się i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie,        pismie i obrazie oraz informowania się bez przeszkód z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się        wolność prasy oraz wolność informacji za pośrednictwem radia, telewizji i filmu. Cenzura nie        istnieje. Powyższe prawa ograniczone są przepisami ustaw powszechnych, przepisami ustawowymi o        ochronie młodzieży i prawem do czci osobistej”.

– ilościowy rozwój prasy w RFN osiągnął swój szczyt w 1954 r.

     – 225 gazet i 1500 czasopism. Od tej pory liczba tytułów prasowych i wydawnictw malała, aby         wzrosnąć krótko po zjednoczeniu Niemiec (proces koncentracji prasy).

Rynek prasy

– charakterystyczny podział na gazety lokalne, regionalne i ogólnoniemieckie, przy tradycyjnie     silnej pozycji prasy regionalnej wynikającej z federalizmu

     – tendencja ta osłabiana jest obecnie procesami koncentracji

     – tytuly lokalne coraz częściej przybierają formę dodatków (wkładek) do gazet ponadregionalnych

– prasa ogólnokrajowa

– spadek znaczenia prasy partyjnej

    – w okresie republiki weimarskiej połowa gazet przyznawała się do powiązań z ugrupowaniami        politycznymi, obecnie gazety będące własnością partii stały się rzadkością

– pluralizm zewnętrzny - gazety sympatyzują z daną opcją ideową,

czy polityczną

    – Die Welt - konserwatyzm

    – Frankfurter Allgemeine Zeitung - CDU/CSU

    – Frankfurter Randshau - społeczno-liberalna opcja

– duży udział reklamy prasowej - 28%

– typowa dla niemieckiego rynku prasy jest popularność tzw. Gazety tygodniowej (Wochenzeitungen), czyli tygodników ukazujących się w szacie graficznej typowej dla dzienników.

    – “Die Zeit”, “Sonntagsblatt” i "Rheinischer Merkur”.

         – w przeciwienstwie do dzienników, zawierają mniej informacji, więcej natomiast analiz i             komentarzy, zabierają istotny głos w debacie publicznej

    – w 1998 r. w Niemczech ukazywalo się 26 gazet tygodniowych o łącznym nakładzie 2 milionów       egzemplarzy.

– jeszcze większą popularność osiągają typowe tygodniki opinii

     – “Der Spiegel”, “Stern”, “Focus”


Axel Springer AG

– jednen z największych koncernów wydawniczych w Europie

    – ponad 150 gazet i magazynów w ponad 30 krajach

        – Niemcy, Francja, Hiszpania, Szwajcaria, Polska, Chorwacji, Czechy, Rosja,

    – koncern zatrudnia ponad 10 tys. osób,

    – roczne obroty szacuje się na około 2,4 miliarda euro.

– wydawnictwo powstało w 1946 roku w Hamburgu z inicjatywy niemieckiego dziennikarza Axela    Springera

– profil wydawnictwa

    – stanowisko umiarkowanie centroprawicowe

        – koncern krytykowany jest stale przez niemiecką lewicę

        – “Utracona cześć Katarzyny Blum” Heinricha Bölla (noblista) – opowiadanie krytykujące             wydawnictwo

    – stałe dyrektywy wydawnictwa

1. Stać na straży prawa i wolności w Niemczech

2. Działać na rzecz pojednania Żydów i Niemców oraz popierać podstawowe

prawa Izraela.

3. Wspierać Sojusz Transatlantycki oraz być solidarnym ze Stanami

Zjednoczonymi w ramach wspólnych wartości wolnych narodów.

4. Odrzucać wszelkie formy ekstremizmu politycznego.

5. Utrzymywać zasady wolnego rynku.

– tytuły

   
 – Bild Zeintug

       – wydawany od 1952 r., nakład ponad 4 mln, choć miał już nakłady rzędu 5,5 mln (największy           tabloid w Europie),

 – Die Welt / Welt am Sonntag / Welt Kompakt

       – największy dziennik opiniotwórczy, założony w 1946 r. w Hamburgu przez stacjonujących tam           aliantów

       – nakład ponad 200 tys., dystrybucja w ponad 130 krajach

– kilkanaście gazet lokalnych m.in.

    – Berliner Zeitung (wydawany od 1877 r.) - dziennik

    – Berliner Morgenpost (od 1898 r.) - dziennik

    – Berliner Woche - tygodnik

    – Dresdner Neueste Nachrichten (od 1983 r.) - dziennik

    – Hamburger Abendblatt (od 1948 r.) – dziennik
– magazyny kolorowe

    – telewizyjne: Bildwoche, TV Guide, TV Neu

    – komputerowe: Computer Bild (największy magazyn komputerowy w Europie)

    – motoryzacyjne: Auto Bild (wiele wersji)

    – sportowe: Sport Bild (największy magazyn sportowy w Europie)





Frankfurter Allgemeine Zeitung

– wysokonakładowy (ok 380 tys.) i prestiżowy dziennik wydawany od 1949 roku we Frankfurcie nad    Menem.

    – bardzo wysoki poziom dziennikarstwa

       – liczna grupa korespondentów na całym świecie,

       – dużą jej część wypełniają dodatki poświęcone ekonomii i kulturze

   – konserwatywny charakter

       – bliskie relacje z politykami CDU/CSU

       – jednocześńie bardzo wyważone stanowisko w licznych kwestiach społeczno-politycznych

Die Zeit

– gazeta tygodniowa wydawana od 1946 r. w Hamburgu

     – identyfikowany z kręgami liberalnymi (od 1983 r. pracował socjaldemokratyczny kanclerz Helmut        Schmidt)

     – w Polsce gazeta ta jest znana m.in. z zaangażowania na rzecz poprawy stosunków polsko-        niemieckich (redaktor naczelna i wydawca hrabina Marion Dönhoff)

Der Spiegel

– ukazuje się od 1947 r.

    – dziś nakład 1,1 mln egz.

– pismo wyraznie nawiązuje do formuły amerykańskiego “Time”

    – przekazywanie informacji w formie dłuższych historii i stawianie ludzi w centrum relacji

– 1963 r. Afera Der Spiegla - posądzenie o ujawnienie tajemnicy państwowej

    – aresztowanie założyciela, wydawcy i redaktora pisma Rudolfa Augsteina

2. Media elektroniczne

Klasyczny system dualny

– Niemcy są niemal modelowym przykładem rozwoju europejskiego dualnego systemu medialnego

    – podział na media publiczne (model wzorowany na konstrukcji i zasadach BBC) oraz prywatne       (istniejące od lat 80. - deregulacja systemu)

      – odbudowa po II wojnie światowej systemu mediów elektronicznych głównie inspirowana          doświadczeniami brytyjczyków

ARD

– wpływ aliantów

    – ich decyzją w Niemczech powojennych miały powstać regionalne, niezależne od państwa i        samorządne stacje radiowe i telewizyjne

– 1950 r. powstanie ARD

    – ARD (Wspólnota Publicznych Instytucji Radiowo-Telewizyjnych) utworzona została na        podstawie decyzji krajowych (landów niemieckich) stacji nadawczych o wspólnym działaniu

        – cel: zmniejszenie kosztów przygotowania i emisji programów

     – federalistyczna struktura odzwierciedlająca podział Niemiec na landy

– 1954 r. - wspólny publiczny program telewizyjny ARD1

   – programy informacyjne ARD przygotowywane są w Hamburgu, gdzie znajduje się centralna redakcja       wiadomości, powolana w 1977 r.

    – najbardziej popularne codzienne programy informacyjne ARD: "Tagesschau" (9 mln widowania),       "Tagesthemen", "Nachtmagazin", "Wochenspiegel"

– zarządzanie ARD

    – co roku należy do jednego z czlonków ARD, wybieranego większością głosów przez        Zgromadzenie ARD. Przedstawiciel regionalnej stacji radiowo-telewizyjnej staje się w ten        sposób przewodniczącym ARD

        – często partyjny podział łupów przy obsadzaniu stanowisk

ZDF

– drugi kanał publiczny powstały w 1963 r.

    – w przeciwieństwie do ARD jest zarządzany centralnie

        – finansowana jest z abonamentu i reklamy

            – Zarówno ARD jak i ZDF czerpią zyski z reklam - ale nie znaczny udział (3%), a dodatkowo                emisja reklam jest ściśle ograniczona odpowiednimi przepisami (na przykład po 20.00 nie wolno                emitować spotów).

        – z całej sumy uzyskiwanej z abonentow i przeznaczonej na telewizje publiczne ZDF uzyskuje 30%,           ARD 70%

Instytucje zarządzające mediami publicznymi

Deutsche Welle

– powstała w 1960 r. jako instytucja federacji z celem reprezentowania interesów Niemiec i    popularyzowania kultury niemieckiej za granicą.

    – radio i telewizja Deutsche Welle jest zarządzana centralnie, po dwóch członków jej rady         radiowo-telewizyjnej wybieranych jest przez Bundestag i Bundesrat, czterech mianuje rząd.

    – DW nadaje swoje programy w 34 językach,

        – program telewizyjny nadawany jest przez DW od 1992 r. dzięki przekazowi satelitarnemu.

    – niemiecki odpowiednik BBC Worldwide, ale o znacznie mniejszych zasięgu oddziaływania       (niewsytarczające środki finansowe)

3 SAT

– program satelitarny powstal w 1984 r. jako wspólne przedsięwzięcie niemieckojęzycznych stacji    telewizyjnych w Europie

    – niemiecki ZDF, austriacki ORF, szwajcarki SRG oraz od 1993 r. ARD (przyłączyła się po        likwidacji własnego programu o charakterze kulturalnym Eins Plus)

        – program ma charakter informacyjno-kulturalny

        – jest tworzony na zasadzie udzialu procentowego: ARD i ZDF przygotowują po 30% programu,           ORF 25%, SRG 15%

        – 3 SAT nie jest programem masowym, skierowany jest on raczej do zainteresowanych kulturą i            polityką.

ARTE

– europejski kulturalny program telewizyjny powstaly w 1992 r.

    – powołany przez francuskiego ministra kultury Jacka Langa i premier rządu Badenii-Wirtembergii       Lothara Spatha, przy poparciu prezydenta Francji Francoisa Mitteranda i kanclerza Niemiec Helmuta       Kohla.

– promowanie kultury zjednoczonej Europy

    – akt założycielski: programy ARTE mają mieć charakter kulturalny i międzynarodowy i mają sprzyjać        zrozumieniu i zbliżeniu narodów Europy.

– większość programów nadawanych przez ARTE to produkcje ARD, ZDF i La Sept.

Powstanie telewizji prywatnych

– 1971 r. - orzeczenie telewizyjne Federalnego Trybunału Konstytucyjnego potwierdziło     podstawową rolę publicznego radia i telewizji dla integracji społecznej

     – utrzymanie monopolu nadawców publicznych

– pojawienie się nowych możliwości technologicznych (telewizja kablowa i satelitarna) było tym    czynnikiem, który zdecydował o tym, iż monopol mediow publicznych stał się nie do utrzymania.

     – 1975 r. raport specjalnie powołanej Komisji do spraw Rozbudowy Technicznego Systemu         Komunikowania

         – nieuchronność rozwoju nowych form komunikowania

         – programy pilotażowe instalacji kablowych

– pocz. lat 80. - kolejne orzeczenie telewizyjne Federalnego Trybunału Konstytucyjnego

    – prywatny status radia i telewizji nie jest sprzeczny z ustawą zasadniczą RFN.

       – FTK nałożył na ustawodawcę konieczność ustalenia warunków prawnych działania mediów           prywatnych, ale takich, które gwarantują im wolnośćnformowania.

– 1982 r. - przejęcie władzy przez CDU/CSU

    – decyzje polityczne: partie te były przekonane o nieprzychylności dla nich mediów publicznych        (przyczyna porażki wyborczej H. Kohla w 1976 r.) i postanowiły szybko wprowadzić na rynek media         prywatne,

    – liberalne poglądy ekonomiczne: poparcie dla wolnej działalności gospodarczej

– rządy poszczególnych krajów związkowych uchwaliły nowe ustawy

zgodne z orzeczeniem telewizyjnym FTK

    – licencje miały przyznawać instytucje koncesjonujące, tzw. urzędy do spraw mediów       (Landesmedienanstalten), znajdujące się w każdym z landow.

    – urzędy te - podobnie jak rady radiowo-telewizyjne w mediach publicznych - miały skladać się z        przedstawicieli grup społecznych, którzy wybierają przewodniczącego i zarząd.

– 1986 r. FTK wydaje kolejne orzeczenie telewizyjne, uznające dualistyczny model systemu     radiowo-telewizyjnego w RFN

Kanały prywatne

– Sat1

    – pierwszy prywatny kanał telewizyjny

    – rozpoczął nadawanie 1 stycznia 1984 r.

    – do 2002 r należał do potentata medialnego Leo Kircha, po upadku KirchMedia jest własnością        ProSiebenSat.1 Media

– RTL

    – obecnie największy prywatny kanał naziemny

    – rozpoczął nadawanie 2 stycznia 1984 r.

    – wraz z m.in. kanałami RTL II, Super RTL, RTL Shop, VOX and n-tv tworzy RTLGroup (należącą do       Bertelsmanna)

– ProSieben (Pro7)

    – drugi pod względem oglądalności prywatny kanał telewizji niemieckiej

    – rozpoczął nadawanie w styczniu 1989 r.

    – własność ProSiebenSat.1 Media

Bertelsmann

– firma rozpoczęła działalność w 1835 r. jako wydawnictwo założone przez Carla Bertelsmanna

    – głównie wydawnictwo książek oraz płyt muzycznych

    – związki z propagandą nazistowską

– 1947 r. - firma zostaje reaktywowana przez członka rodziny Bertelsmann Reinharda Mohna

    – początkowo: kluby książki, wytwórnie płytowe

– 1969 r. - przejęcie wydawnictwa Gruner und Jahr

– lata 90. - połączenie wielu wytwórni płytowych pod marką BMG (Bertelsmann Music Group)

– 1993 r. - Reinhard Mohn tworzy Fundację Bertelsmanna - organizację non-profit i think-tank -     która staje się właścicielem 76,9% firmy, reszta 23.1% należy nadal do rodziny Mohn

– 1995 r. - przejęcie luksemburskiego CLT czyni Bertelsmanna największym koncernem medialnym     w Europie

    – CLT (koncern zbudował swoją potęga na komercyjnym sukcesie Radia Luxemburg) wnosi do        Bertelsmana grupę RTL

– 1998 r. - Bertelsmann przejmuje największe na świecie wydawnictwo książkowe Random House    działające w USA, Wielkiej Brytanii, Australii i Indiach

– 2004 r. - utworzenie Sony BMG - spółki joint-Venture z Sony (50-50%)

– Bertelsman dzisiaj

    – firma działa w 63 krajach i zatrudnia ponad 100.000 pracowników, przychody w 2006 19,3 mld euro

– główne oddziały koncernu

    – RTL Group - największy prywatny nadawca i producent telewizyjny w Europie

    – 43 kanały telewizyjne (RTL, Vox, n-tv, brytyjski Five) i 32 stacje radiowe w 10 krajach (w tym w        USA) 
    – produkcja filmowa i telewizyjna: UFA

    – Gruner + Jahr - największe w Europie wydawnictwo czasopism kolorowych

    – 285 magazynów kolorowych

    – BMG (Bertelsmann Music Group, które jest w 50% właścicielem Sony BMG)

    – Random House, największe na świecie wydawnictwo literatury popularnej

    – Direct Group, największa na świecie grupa wydawnicza, kluby książki (w Polsce

      “Świat Książki”)