Dieta- sposób żywienia uwzględniający odp. Dobór produktów pod względem ilościowym i jakościowym oraz urozmaicenia posiłków. Powinna być czynnikiem leczniczym lub wspom. leczenie, zapobiegającym występowaniu chorób oraz zapewnieniu prawidłowy rozwój i wydolność organizmu w jego ontogenezie. Dieta wg. Ewy Lange- powinna nie tylko pokrywać zapotrzebowanie ma energię i skł. pok. tak by poprawić lub utrzymać prawidłowy stan odż. osoby, ale również oszczędzając chory narząd, pomagać w wyzdrowieniu, być pozbawiona skł., których przemiana w organ. jest upośledzona . Dietetyka i dietetycy wg. Jana Gawęckiego- nauka o roli żywienia w etiopatogenezie chorób oraz jego stosunku w profilaktyce i leczeniu. –To specjaliści mający kwal. Z tego zakresu, zajmują się planowaniem jadłospisów w szpitalach itp. Podział diet- od jednostek chorobowych, chorych narządach, nazwiska twórcy, dominujących lub wykluczonych skł., konsystencji, miejsca pochodzenia. Podział ze względu na jed. chorobową: dieta w gorączce, cukrzycowa, miażdżycowa. Podział ze wzg. na chore narządy: żołądkowa, nerkowa, wątrobowa, trzustkowa. Podział ze wzg. na twórcę: Henryego Andersona, Roberta Atkinsa, Jana Kwśniewskiego, Johanny Budwing, Michela Montignaca. Podział ze wzg. na skł.- wysoko i niskobiałkowa, niskotłuszczowa, niskosodaowa, wysokopotasowa, bogato i ubogoresztkowa, bezdlutenowa. Podział na konsystencję: płynna, płynna o wzmocnionej kons., papkowata. Podział na miejsce poch. przekonania religijne i światopoglądowe- śródziemnomorska, Hollywood, Kopenhaska, Plaż Południa, Koszerska, Muzułmańska, Hinduska, Rastafariańska, wegetarianizm i wegnizm. Opis diety obejmuje: nazwę, char. m.in. dobór produktów i wskazującą na pod. rożnice w stosunku do żywienia osób zdrowych, założenia, dotyczące poziomu energii i skł. odż., założenia dotyczące jakości skł. odż., wybór produ. zalecanych i niewskazanych , zalecenia niewskazane rodzaje technik kulinar., zalecenia częstotliwości i jakości podawanych posiłków, dzienne racje pokarmowe i jadłospis. Dieta podstawowa- sposób żywienia , zapewniający dowóz energii i skł. pok. w ilościach pokrywających dobowe zapotrzeb. Dla ludzi zdrowych wg. Wartości określonych w normach żywienia i wyżywienia. Celem diety jest zapewnienie i utrzymanie prawd. Stanu odż. W zależności od płci, wieku, masy ciała, aktywności fiz. Nie ma ograniczeń w doborze produktów, potraw, tech. Pełni rolę 1 ostrzeżenia przy chwilowym załamaniu stanu zdrowia lub po otrzymaniu niepokojących badań krwi i moczu, odgrywa bardzo ist. Funk. Edukacyjne i pozwala wyeliminować popełniane błędy żywieniowe i utrwalić prawidłowe nawyki przez pokazanie sposobów realizacji racjonalnego żywienia. Hipotetyczny skład diety podst. –produkty zbożowe i mleczne, owoce i warzywa, ograniczenie spożycia tłustych , mocno przetworzonych mięs, zwiększenie ilości błonnika pokar., regularność w przyjmowaniu posiłków. Postępowanie dietetyczne w toku stosowania diety pods. Często podża w kierunku wdrożenia diet: bogato(wysoko)blonnikowej, nisko(ubogo-)energetycznej. Dieta bogatoresztkowa- przez dłuższy czas zalecana była w: nawykowych zaparciach, zespole jelita wrażliwego i nadmiernej pobudliwości jelita grubego. Obecnie wskazana jest także w : otyłości, zaburzeniach przemiany lipidowej i węglowodanowej, uchyłkowościi i nowotworów jelita grubego , zapaleń wyrostka robacz. Pod względem składu jest prostą modyfikacją żywienia podst. Polegającą na zwiększeniu w jadłospisie błonnika poka. Błonnik pokar. : zwiększa wydalanie kwasów żółciowych i obniża stężenie cholesterolu we krwi, zwiększa wypełnienie jelit, pobudza ich ukrwienie i perystaltykę, zapobiega nadmiernemu odwodnieniu mas kałowych i zaparciom, tworzy korzystne warunki do rozwoju bakteryjnej flory jelitowej. Założenia i zalecenia: dostarcza ilośc energii i skł. pok. zgodnie z zapotrz. osoby zdrowej,w racji pokar. Zwiększa się jedynie zawartość błonnika pok. do 40-60 g dziennie, ilość taką uzyskujemy dostar. Łącznie ok. kg produktów bogatobłonnikowych i eliminując mocno przetworzone produkty zbożowe, w czasie stosowania diety należy zwiększyć dzienna dawkę płynów do 2-2,5l. Produkty wskazane: Warzywa: spożywane na surowo ze skórka, zwłaszcza strączkowe, kapustne, korzeniowe, kalafior, rzepa, kalarepa, Owoce: surowe, spożywane ze skórką i drobnymi pestkami, szczególnie owoce drobnopestkowe (jeżyny, maliny, porzeczki, truskawki) oraz śliwki, zurawina, jabłka, gruszki, banany, cytryny, morele i owoce suszone(sliwki, figi, morele ), Orzeczy i nasiona, Produkty zbożowe: mąka niskiego przemiału i produkty jej bazie, pieczywo, kasza gryczana, jeczmienna, niełuskany ryz, płatki zbożowe, Otręby pszenne i Owsiane: dodawane do farszów, sałatek, napojów, Napoje: woda mineralne, kompoty, soki owocowe i warzywne, zupy, napoje mleczne fermentowane. Dieta niskoenergetyczna –jest odmianą diety bogatoresztkowej, pokrywa zapotrz. Na wszystkie skł. odż.(białko , NNKT, skł. min. I wit) przy jednoczesnej redukcji ilości energii wywołującej ujemny bilans energ., pokrywany przez organizm z własnych rezerw tłusz. Stosujemy w przypadku nadwagi i otyłości, jej zadaniem jest trwałe zmniejszenie masy ciała, normalizacja lipidowych i glikemii, zapobieganie powikłaniom otyłości. Założenia diety: dostarczać odp. dla wieku i płci ilość białka i maks. zbliżoną do zalecanych norm ilość skł. min. I wit., redukcja energii w diecie zachodzić powinna kosztem tłuszczów (poposiłkowe odkładanie w takance tłuszczowe, największa wart. Ener. Najmniejszy wpływ na uczucia sttości) oraz węglowodanów (duza glikemia poposiłkowa, wzrost lipogenzezy, szybkie uczucie głodu). Cechy diety :optymalne- osiągniecie masy nzleżnej, realizowane spadkami masy ciała o 1kg w ciągu tyg., realne- trwałe spadki masy ciałą o 10% lub jed. BMI, już osiąniętecelów realnych- pozwala na zaobserwowanie normalizacji zaburzeń fosp. Lipidowej i weglow. Realizacja diety: podaz energii siegać powinna od 70 do 50% dobowego zapotrz. Ener. W zaleznosci od wieku, płci ,rodzaju pracy, masy ciała war. ener. Powinna wynosić 15-25kcl na 1 kg masy ciała(1000-1500kcl na dobę), dieta powinna dostraczać ok 70g białka (15-30% zapotrz. na ene), 25-35g tłuszczu, 80-200g weglow. z wykluczeniem cukrów prostych, w skład wchodzi musi wchodzić błonnik pokarmowy, który mechanicznie wypełniając przewód poka. Daje uczucie sytości, częstotliwość posiłków jest zwiekszana, by zwiekszyć efekt termogenzy poposiłkowej. Produkty wskazane: chude mleko, twaróg naturalne napoje fermentowane, chude mięso, wędliny i ryby, jaja, warzywa i owoce o małej zaw. Cukrów prostych, prod. Typu light. Produkty dozwolone o ograniczonej ilości: ziemniaki, tłuszcze(margaryna, olej roślinny, masło), pieczywo zwłaszcza z pełnego przemiału, grube kasze. Produkty zabronione: wszystkie wysokoener. Z duzą zawrt.tłuszczów i cukrów prostych,cukier i słodycze, ciasta, pieczywo cukiernicze, produkty i napoje słodzone, pełnotłuste mleko i jego przetwory, smietana, tłuste sery, tłuste mieso i wedliny, ryby, tłuszcz zwierzęcy, warzywa strączkowe, potrawy maczne, zupy, sosy zagesz. I tłuste, napoje alkoholowe, owoce wysokoeneg.tj. winogrona sliwki, morele. Techniki kulinarne: ograniczyć te postaci obróbki termicznej, które wprowadzają do potraw tłuszcz:smażenie, pieczenie, należy preferować gotowanie, gotow. na parze, smażenie bez tłuszczu. Dieta niskotłuszczowa – przewiduje obniżenie w całodziennym pożywieniu udział energii z tłuszczu do 15-20%całkowitej energii, jest stosowana przy niedokrwieniu serca i mózgu na tle miażdzycowym, stanach upośledzenia trawienia i wchłaniania tłuszczów, w niektórych dróg żółciowych i przewlekłym zapaleniu trzustki. Dieta o kontrolowanej zawartości kw.tłuszcz.- z ograniczeniem cukrów prostych, polecana jako dieta profilaktyczna i lecznicza w zapobieganiu i dietoterapii hiperlipidemii i miażdżycy naczyń krwionośnych. Zadaniem diety jest obniżenie stężenia lipidów, cholesterolu we krwi oraz zaobieganie rozwojowi miażdżycy tetnic i jej powikłań. Dieta o kontr. zawartości kw. tłu. Jest modyfikacją żywienia podst. polegająca: ograniczeniu nasyconych kwasów tłusz. I częściowym zastąpieniu ich jednonienasyconymi kw. Tłu. , kontroli spożycia cholesterolu, polaczeniu z dieta ubogoenergetyczną u osób z nadwagą lub otyłością. Sposób realizacji diety: TŁUSZCZE: zawartość tłu. Nie powinna przekraczać 25-30%dobowego zapotrz. ener., ilość kw. tłusz. Nasyconych powinna być zredukowana do 10% dobowego zapotrz. ener., ilość kw. tłu. wielonasyconych powinna być zwiekszona do 6% i nie więcej jak 10%ene. diety., 10-15%ener. diety powinny stanowić kw. 1-nasycone. Aby uzyskać powyższe cechy diety należy(tłuszcze)-uwzglednic znaczny udział olejów rośl. bogatych w wielonasyc. kw. tłu. , wprowadzić do diety kw. 1-nasycone, wyeliminować tł. zwierz., ograniczyć : tłuste mieso, wędliny, drób, masło, wykluczyć produkty bogate w cholesterol :zółtka jaj, masło, pro. melczne .WEGLOWODANY: ograniczenie spoż. cukrów prostych które zwiekszaja poziom triglicerydów, zwiększenie udziału prod. bogatych w weglow. Złożone(skrobia)i włókno pokarmowe. POKARMY O WYSOKIM POTENCJALE PRZECIWUTEN.: warzywa, owoce i pro. zbożowe niskoprzetworzone zwiekszaja udział witam. I związków o potencjale antyoksydacyjnym, bardzo istotne w diecie bogatej w nienasycone kw. tł, szczególnie podatne na procesy utleniania. SOLE MINERALNE: ze względu na powiazania nadciśnienia tętniczego ze zmianami miażdżycowych dzienna ilość soli nie powinna przekraczać 6g.TECHNOLOGIE: eliminacja obróbki termicznej w bardzo wysokich temp. , nastę. ograniczenie powstawania nadtlenków, ograniczenie tech. wprowadza. Tł. do potraw, preferowanie tech gotwania i tech beztłusz. Dieta niskowęglowodanowa: dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych wegl. oraz tłu. bogata w weglo. Złożone i włókno pokarmowe. Polecana osobom z zaburzeniami przemiany cukrów(cukrzyca)oraz sugeruje ie tez jej stosowanie w stanach zaostrzenia chrób nowotworowych. Zadania: uzyskane jak najbardziej prawidłowego, fizjologicznego poziomu cukru we krwi, przy możliwie najmniejszych jego wahaniach w ciągu doby oraz zapobieg. Powstawaniu nagłych i odległych powikłań oraz zapewnienie pożądanego stanu zdrowia. Powikłania nagłe: kwasica ketonowa, spiączka hipo i hiperglikemiczna. Powiązania odległe: mikro i makroangiopatie . Dieta niskoweg. jest modyfikacja żywienia pods. polegająca: ograniczeniu ilości weglow. Łatwo wchłamiajacych się przewodu pokar., ograniczeniu tłu. wraz z modyfikacją kw. tł., zwiększeniu udziału w diecie węglo. Złożonych i szczególnie pokarmów zawierających włókno pokar., ścisłym zgraniu pór i wielkości posiłków oraz zawartością w nich weglow. Z insulinoterapią lub farmakoterapią, ograniczeniu lub zwiększeniu podaży energii .Sposób realizacji diety: ilość białka w diecie wynosi 0,6-1,0g/kg masy ciała/dobę w tym 50%białka zwierz., z tłusz. Powinno pochodzić mak. 30% energii diety ok. 1g tł./kg należnej masy ciała/dobę, dla osób z otyłością ok 0,5g/kg, resztę zapotrz. ener. Powinny stanowić weglo. 150-400g/dobę w zaleznosci od udziału białak i tł. dostarczając 50-60% energii w diecie, ilośc węglow. W diecie nie powinna być mniejsza niż 150g/dobę co mogłoby spowodować kwasicę, podaż błonnika pok. w diecie niskowęg. powinna w tego typu diecie wynosić powyżej 25g/1000kcal. W celu uniknięcia powszechnych w cukrzcy zmian miażdżycowych cieta niskowęg. Pokrywa się z dietą o kontrolowanej zawar. Kw. tł. w zakresie: modyfikacji kw. tłu., podazy cholesterolu, związków antyoksydacyjnych, wita. B6,B12 i kw. foliowego, podaz soli kuchennej, tech. przygotowania potraw. Produkty zabronione: unikanie cukru i prod. Słodzonych, miodu, dżemów i wszelkich słodyczy, alkohol. Produkty dopuszczalne i wskazane: z węgl. złożonymi: zboża, warzywa,ziemniaki, któremają wysoką zaw. Skrobi i błonnika oraz niski indeks glikemiczny, w miejscu cukru stosujemy sztuczne lub naturalne srodki słodzące np. wyciągi ze stewii. Rola cukrów w rozwoju raka: kw. mlekowy na skutek zmiany pH blokuje ataki komórek NK i niszczy otaczające komórki –tworzy tarczę ochronną dla komórek raka, komórki rakowe sa scisle uzależnione od glukozy i do prowadzenia fermenatcji potrzebuje 20-30 razy więcej cukru niż do klasycznego oddychania, im większa zdolność do produkcji kw. mlekowego tym większe prawdop. Wystąpienia przerzutów, chenio- radioterapia niszczą komórki czerpiące energię ze spalania , a komórki fermentujące pozostają, gdyż produkty ich metabolizmu neutralizują wolne rodniki.

Dieta wysokobiałkowa dobowa podaż białka co najmniej o 50% więcej: 1,5-2 g/kg masy ciała - ok. 100-150g dziennie co stanowi 16-20% energii.. dużo nabiału, mięsa i ryb, a jest stosowana głównie w okresach rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych, w stanach zapalnych jelit, przewlekłym zapaleniu trzustki lub wątroby oraz przy niedożywieniu białkowym spowodowanym np. jadłowstrętem lub chorobą nowotworową. Pokrywa w pełni zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze. Podawane białko powinno charakteryzować się wysoką wartością biologiczną, dlatego w 2/3 powinno pochodzić z produktów zwierzęcych.”

Zadania diety: Dostarczanie do organizmu odpowiednio dużej ilości aminokwasów do celów anabolicznych, takich jak: budowa i odbudowa komórek i tkanek, tworzenie białek odpornościowych, enzymów, hormonów, odtworzenie masy białkowej po okresach niedożywienia i intensywnego katabolizmu.

-wyrównana marskość wątroby;

-rekonwalescencja po zawale mięśnia sercowego;

-stany pooperacyjne po częściowym wycięciu jelita grubego lub trzustki;

-zespoły poresekcyjne;

-stany po urazach czaszki;

-stany po oparzeniach i urazach;

-wyniszczenie i niedożywienie białkowe np. w przebiegu choroby nowotworowej, przetokach pooperacyjnych, jadłowstręcie psychicznym;

-nadczynność tarczycy;

-choroby z ujemnym bilansem azotowym;

Realizacja diety:

- zapobieżenie wykorzystania białka na cele energetyczne - podaż energii i podawanie źródeł białka z produktami wysokoenergetycznymi;

-wzbogacać potrawy w produkty wysokobiałkowe (np. mleko w proszku, białka jaja) do zaprawiania zup, sosów, jako dodatki do napojów mlecznych, deserów, farszów, ziemniaków, sałatek.

-zwiększenie wykorzystania składników - charakter diety łatwostrawnej.

Produkty zalecane:

mleko i przetwory: sery, twarogi, napoje mleczne fermentowane, jaja na miękko, chude mięso, chude mięso, drób, chude ryby (dorsz, sandacz, leszcz), chude wędliny (szynka, polędwica) wędliny drobiowe

Dieta niskobiałkowa ograniczenie dobowej podaży białka do 0,6-0,7 g/kg masy ciała/dobę. W ostrej i przewlekłej niewydolności nerek, niewydolności wątroby i śpiączce wątrobowej.

Zadania diety niskobiałkowej:

-utrzymanie możliwie dobrego stanu odżywienia (energia, składniki), przy zmniejszonej ilości białka. DNB to już żywienie o zmniejszonym udziale białka o 30%, ale ograniczenia mogą być do całkowitego wykluczenia

-obniżenie poziomu toksycznych produktów katabolizmu białek (mocznik, amoniak), oszczędzanie narządów odpowiedzialnych za ich wydalanie (wątroba, nerki) oraz niedopuszczenie do ujemnego bilansu azotu w żadnej z faz chorobowych;

Zastosowanie diety:

-ostra niewydolność nerek w okresie skąpomoczu i bezmoczu;

-przewlekła niewydolności nerek w fazie niewyrównanej;

-mocznica;

-niewydolność i marskość wątroby;

-śpiączka wątrobowa.

Stosowanie diety niskobiałkowej:

-ustalana jest indywidualnie - najświeższe badania diagnostyczne (klirens kreatyniny, poziom mocznika we krwi), gdyż ilość białka musi być określona w zależności od chorego narządu;

-ograniczenia białka powinny być możliwie jak najmniejsze i trwać jak najkrócej;

-cechy łatwostrawnej, aby maksymalnie zwiększyć dostępność skł.odż;

- szczególnie trudne - brak łaknienia, wywołany zatruciem metabolitami azotowymi.

Sposób realizacji diety:

BIAŁKA:

-zaawansowane mniej niż 0,5 g/kg m. c. (20-30g dziennie)

-mniej drastyczne 40-50 g białka, dzienna podaż nie powinna przekraczać 0,6-0,7 g/kg m. c.

-białko wysokowartościowe pochodzenia zwierzęcego (mleko, jaja, sery, mięso i jego przetwory)

-jeżeli poziom mocznika we krwi zwiększa się powyżej 25-30 mmol/l należy ograniczyć podaż białka poniżej 20 g, co nie pokrywa zapotrzebowania i wymaga stosowania preparatów aminokwasów niezbędnych;

ENERGIA:

- produkty wysokoenergetyczne (węglowodany, tłuszcz) i niskobiałkowe (ziemniaki, chleb niskobiałkowy), spożywanie razem ze źródłami aminokwasów - zapobiec wykorzystaniu białka na cele energetyczne;

INDYWIDUALNY DOBÓR SKŁADNIKÓW:

-soli mineralnych Na, K, P, Ca, Fe

-witamin z grupy D, przeciwutleniających, rozpuszczalnych w wodzie

-kwasów tłuszczowych, cholesterolu, płynów

Produkty wskazane:

ziemniaki, warzywa i owoce, pieczywo ciemne i jasne, masło, pasty mięsno-rybne, ryż, kasze

Produkty dopuszczalne:

chude mięso, białko jaja

Produkty zabronione:

mleko, przetwory mleczne, żółtka jaj, podroby, nasiona roślin strączkowych

Dieta lekkostrawna modyfikacja żywienia podstawowego- wyeliminowaniu produktów, potraw i technologii drażniących przewód pokarmowy. zbilansowana, łatwoprzyswajalne. szpitale i sanatoria.

Zadania diety:

- pokryć w pełni zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe jak w żywieniu ludzi zdrowych (12% energii z białka, do 30% z tłuszczów, 55-60% z węglowodanów);

-dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych przy maksymalnym oszczędzaniu przewodu pokarmowego;

-poprawa stanu zdrowia - jak najlepszego trawienia i wchłaniania składników odżywczych.

Zastosowanie diety:

W stanach ze zmniejszonym łaknieniem i ogólnym osłabieniem: stany gorączkowe i okresy rekonwalescencji, w wieku podeszłym, długie leżenie, w niektórych przewlekłych chorobach nerek i wątroby, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, czynnościowe choroby i stany zapalne przewodu pokarmowego, ostre i przewlekłe (rozedma) choroby układu oddechowego, wyrównane choroby nerek i dróg żółciowych, wyrównane niedobory składników odżywczych, nerwice np. nerwica serca, w zaburzeniach krążenia płucnego, nowotwory jelita grubego;

Realizacja diety:

-posiłki powinny być dostarczane regularnie 4-5 razy dziennie;

- urozmaicony i zindywidualizowany dobór produktów i podniesienie właściwości smakowych potraw przez dodatek dozwolonych łagodnych przypraw.

Produkty wskazane:

-produkty zbożowe: pieczywo jasne, sucharki, bułki, biszkopty, drobne kasze, ryż, drobne makarony, kasze przecierane;

-mleko i przetwory mleczne: mleko zsiadłe, jogurt, kefir, biały ser, mleko słodkie;

-jaja: gotowane na miękko, ścięte na parze – w formie jajecznicy, jaj sadzonych, omletu;

-chude mięso (wołowina, cielęcina, mięso z królika, kurczaka, indyka, gołębia), wędliny (szynka, polędwica, chuda kiełbasa szynkowa), ryby (dorsz, leszcz, sandacz, szczupak, płastuga)

-tłuszcze: masło, słodka śmietanka, oleje roślinne (sojowy, rzepakowy, słonecznikowy, arachidowy), oliwa;

-warzywa gotowane: rozdrobnione, z dodatkiem świeżego masła – ziemniaki, marchew, buraki, szpinak, dynia, kabaczek, młoda fasolka szparagowa;

-warzywa na surowo: zielona sałata, cykoria, pomidor bez skórki, utarta marchewka z jabłkiem;

-owoce: dojrzałe, bez skórki i pestek np. jabłka, morele, brzoskwinie, pomarańcze, soki i przeciery owocowe;

-cukier i słodycze: cukier (nie preferowany), miód, dżemy bez pestek;

-zupy: kleiki, zupy czyste i na słabych wywarach (krupnik z dozwolonych kasz, barszcz czerwony, pomidorowa, zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw), zupy mleczne, zupy zagęszczane zawiesiną mąki w wodzie i mleku;

-przyprawy: wanilia, cynamon, koper zielony, anyżek, kminek, pietruszka, sok z cytryny;

-potrawy mięsne i rybne: gotowane, pieczone w folii aluminiowej czy pergaminie, pulpety, potrawki, budynie;

-potrawy z mąki i kasz: kasze gotowane na sypko, przecierane lub rozklejane, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw i owoców, lane kluski, leniwe pierogi z małym dodatkiem mąki;

-sosy: o smaku łagodnym, zaprawione słodką śmietanką, masłem lub żółtkiem, zagęszczone zawiesiną mąki w wodzie lub mleku;

-desery: kompoty, kisiele, musy, galaretki z dozwolonych owoców, biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe;

-napoje: napary z ziół np. rumianku, mięty, słaba herbata, bawarka, kawa zbożowa z mlekiem, mleko, soki owocowe i warzywne.

Produkty zabronione:

-potrawy i produkty powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (ostre, tłuste, długo zalegające w żołądku), zawierające duże ilości włókna pokarmowego, powodujące wzdęcia, używki, marynaty, warzywa bogate w pęczniejące i twarde włókno pokarmowe: kapustne i strączkowe, cebula i ogórki są tradycyjnie zabronione.

Produkty dopuszczalne:

-błonnik pokarmowy powinien pochodzić z młodych delikatnych warzyw, dobrze dojrzałych owoców, delikatnego pieczywa pszennego, razowego i pieczywa pszennego pełnoziarnistego Grahama;

-margaryny i masła z dodatkiem olejów roślinnych.

Technologie wskazane:

-technologie zmniejszające zawartość włókna pokarmowego, błonnik staje się delikatniejszy i mniej drażni;

-usuwanie z warzyw i owoców skórek i pestek, oddzielanie i odrzucanie zwłókniałych i twardych części starych roślin;

-przedłużanie czasu gotowania (błonnik ulega częściowej hydrolizie);

-przecieranie przez sito i inne rozdrabniania lub zastąpienie posiłków sokami, przecierami i puree;

-gotowanie na wodzie i parze połączone z miksowaniem, przecieraniem i rozdrabnianiem;

-pieczenie w folii aluminiowej lub pergaminie – bez tłuszczu;

-„smażenie” na parze z małą ilością masła i na łaźni wodnej;

-spulchnianie potraw przez dodatek do nich ubitych białek jaj lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki;

-tłuszcz do potraw dodaje się już po przyrządzeniu, gdyż potrawy przesiąknięte tłuszczem są ciężkostrawne, a poddawany obróbce termicznej tłuszcz podrażnia przewód pokarmowy;

-do zagęszczania potraw stosuje się zawiesinę mąki w wodzie lub mleku, ewentualnie w słodkiej śmietanie.

Technologie zabronione:

-wędzenie

-smażenie i odsmażanie

-pieczenie

-zapiekanie

-sporządzanie zasmażek

-odgrzewanie.

„OSZCZĘDZAJĄCA” – lekkostrawna z ograniczeniem błonnika i substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

Zadania diety – oszczędzanie przewodu pokarmowego, wiązanie kwasu solnego, niedrażnienie błony śluzowej żołądka, ograniczenie wydzielania soku żołądkowego, w pełni pokrywanie zapotrzebowanie na składniki odżywcze i energię.

Zastosowanie – przewlekłe nieżyty jelit, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przewlekłe zapalenie przełyku, zespoły po wycięciu jelit lub żołądka.

Realizacja – posiłki jadane w małych ilościach, powoli co 2-4 godziny, mniej pokarmów obfitujących w błonnik i substancje pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, potrawy dobrze przetarte, gotowane w wodzie lub na parze, małosolne, w temp. ciała, w drugim etapie przechodzi się na klasyczna dietę lekkostrawną.

Potrawy wskazane – napoje (mleko słodkie i zsiadłe, woda mineralna, bawarka, słaba herbata), pieczywo (pszenne chleby, bułki, sucharki, biszkopty), zbożowe (drobne lane kluski, kiełki jęczmienne, owsiane, ryżowe), zupy (mleczne, na słabych wywarach przecierane, kleiki), nabiał (młody kefir, mleko zsiadłe i słodkie, chudy biały ser), tłuszcze (śmietanka, masło, miękka margaryna), jaja na miękko; warzywa i owoce (sok z marchwi, pieczone dojrzałe jabłka), słodycze (cukier w ograniczonych ilościach), desery (budynie, kisiele, musy, galaretki), przyprawy (wanilia, cynamon).

Produkty zakazane – kawa, alkohol, papierosy, produkty drażniące i wzdymające, napoje gazowane.

Prod. Dopuszczane w II etapie – kawa zbożowa, soki owocowe, kasze i ryże, zupy warzywne przecierane, płatki owsiane, chude mięso, chude i świeże ryby.

Prod. wskazane w II etapie – ziemniaki, marchew, dżemy, szpinak, sałata, kalarepa, soki warzywne.

LEKKOSTRAWNA z ograniczeniem tłuszczu – dodatkowe ograniczenie tłuszczu i cholesterolu z powodu zaburzeń w ich wchłanianiu.

Zadania – dostarczenie wszystkich składników pokarmowych i energii przy największym zmniejszeniu produkcji i wydzielania soku żółciowego; ochrona wątroby, dróg żółciowych i trzustki.

Zastosowanie – choroby wątroby ( przewlekłe zapalenia, niewydolność i marskość), przewlekłe zapalenie i kamica pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Realizacja – pokrywa się z lekkostrawną, ponadto: max zmniejszenie podaży tłuszczu zwierzęcego, posiłki częste w małych ilościach o umiarkowanej temp., uwzględnić podaż produktów bogatych w witam. C i kwasy tłuszczowe wielonienasycone, zwiększyć podaż warzyw bogatych w karoten.

Prod. zabronione – mięso i wędliny, smalec, słonina, boczek, mleko i jego przetwory, śmietana, tłuszcze do smarowania pieczywa. (w chorobach pęcherzyka żółciowego dodatkowo: żółtka jaj), ( w wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego dodatkowo: mleko i jego przetwory zamienia się na produkty bezlaktozowe).

ŻYWNIE STARSZYCH – zasady: mniejsza sprawność przewodu pokarmowego więc 4-5 lekkostrawnych posiłków dziennie, słabsze wyczuwanie smaku i zapach więc potrawy powinny być dodatkowo wzbogacone dużą ilością przypraw ziołowych i korzennych, które dodatkowo pobudzają apetyt i regulują pracę jelit, ograniczenie soli kuchennej- ryzyko nadciśnienia tętniczego, podaż energii dostosowana do realnych potrzeb organizmu, ograniczyć spożycie tłustych serów i mięs, braki w uzębieniu- potrawy z mięsa mielonego i niezbyt tłustych sosów, nie wskazane potrawy papkowate czy półpłynne, posiłki spożywane 2-3 h przed snem, unikać mocnej kawy i herbaty-utrudniają zaśnięcie, błonnik podawany w sposób stały i cały czas kontrolowanie czy jest dobrze wchłaniany, upośledzenie wchłaniania składników odżywczych więc trzeba zwiększyć podaż białka, składników mineralnych i witamin (A, D, C): ich źródłem są: twarogi, mięso i ryby, kasze, chude mleko, ciemne pieczywo.

SPORTOWCY – klasyczna dieta: 5-6 lekkostrawnych posiłków dziennie, łatwo przyswajalnych, wysokoenergetycznych o niewielkich obj.

Praktykowane są diety wysokobiałkowe, ale obciążają one nerki, najczęściej wdrażane jest podawanie wysokoenergetycznych odżywek o optymalnym składzie aminokwasów. Diety dla sportowców charakteryzują się: łatwą strawnością, dużą gęstością odżywczą, odpowiednim składem, szczególną uwagę zwraca się na energię, białka, witam., minerały. Diety i odżywki nie mogą być stosowane przez dłuższy czas-nie zastępują pełnej zbilansowanej diety, stosowane pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Kaloryczność posiłków: zależnie od dyscypliny może wynosić od 3500 do 6000 kcal dziennie, intensywny trening czy zawody podnoszą zapotrzebowanie do 7000 kcal;

Białka: regularny trening powoduje wzrost masy mięśniowej, co powoduje konieczność spożywania większej ilości białek. Węglowodany: najważniejsze źródło energii, pozwalają tworzyć w mięśniach glikogen (podstawowe źródło energii w czasie długotrwałej pracy fizycznej), zapotrzebowanie szczególnie w dyscyplinach wytrzymałościowych wynosi ok. 60% ponad dzienną normę. Tłuszcze: źródło energii przy wysiłku umiarkowanym ale trwającym dłużej, tłuszcze zwierzęce powinny być zastąpione tłuszczami roślinnymi bogatymi w NNKT. Podaż płynów: w zależności od intensywności wysiłku sportowiec może stracić w ciągu godziny od 100 ml do 2000 ml potu, żeby organizm był w stanie odpowiedniego nawodnienia należy dostarczyć płynów ponad uczucie pragnienia, najlepsze-płyny izotoniczne, gwarantują najlepsze wchłanianie wody. Witam. i składniki miner.: przy wzmożonym wysiłku fizycznym rośnie zapotrzebowanie na witam. z grupy B, witam. antyoksydacyjne: C, E i β-karoten; przy przewlekłym wysiłku: K, Mg, Ca, Na, Zn, Fe, Se, Cr. Skład posiłków: ryby morskie (fosfor i kwas glutaminowy-sprzyjają procesom odnowy tkanek), duża ilość warzyw i owoców (witam. i sole mineralne), twaróg, kefir, pieczywo z pełnej mąki, kasze.

Kobiety w ciąży: I trymestr: brak apetytu i wymioty- zakwaszanie potraw sokiem z kapusty i z cytryny, właściwa ilość witam. i soli mineralnych, nie zwiększać ilości produktów wysokoenergetycznych, spożywanie mleka i jego przetworów, duża ilość owoców i warzyw, unikać popijania w trakcie jedzenia, II i III trymestr: 5-6 niezbyt obfitych posiłków, wzrost zapotrzebowania na pełnowartościowe białka (ok.95 gramów/dobę)- spożywanie mleka i jego przetworów, ryb i jaj, 1,2 gramów wapnia/dobę, zalecany chleb razowy, warzywa i owoce, zabronione: produkty wzdymające i trudnostrawne, soli (może pogłębiać obrzęki). UWAGA! Przesadne żywnie sprzyja otyłości: pierwsze 6 miesięcy- wzrost o 4-5 kg, ostatni trymestr – nie więcej niż 7kg.

Kobiety karmiące: dodatkowe spożywanie ok. 500 kcal, Zwiększone zapotrzebowanie na NNKT, witam., składniki mineralne więc potrzeba zróżnicowanej gamy posiłków: produkty nabiałowe, mięsa, ryby, oleje roślinne, różnorodne warzywa i owoce. Niewskazane: stosowanie produktów z których określone związki chemiczne mogą przechodzić do pokarmu: ostre przyprawy, kawa, herbata, alkohol, napoje typu „cola” i energetyczne.

WIOSNA: najtrudniejszy okres dla prawidłowego żywienia, jadłospisy monotonne przeładowane potrawami tłustymi i mącznymi, mięsami i ubogie w warzywa i owoce (te dostępne maja obniżoną wartość przez niewłaściwe przechowywanie). Efekty: niedobory błonnika (zaparcia), niedobory witam. C (zmęczenie, szarość cery, bóle stawów, obniżenie odporności, krwawienie z dziąseł), niedobór witam. A („kurza ślepota”), zakwaszenie organizmu. Proponowane potrawy: surówki – z selerem, pietruszką, czarną rzodkwią, kapustą czerwoną czy białą; z dodatkiem śmietany i olejów aby ułatwić przyswajanie witam. rozpuszczalnych w tłuszczach; gotowane warzywa (zupy) – bez długotrwałego moczenia i grubego obierania (zubożenie posiłków w witam. i sole mineralne), gotować w min ilości wody i jak najkrócej, niskokalorycznie jeśli nie ma dużo makaronu czy klusek i bez wzbogacenia tłuszczem czy śmietaną; Przetwory owoco-warzyw z witam. C: marmolady, dżemy, powidła i soki z: dzikiej róży, czarnej porzeczki, truskawek, malin, sok z kwaszonej kapusty. Proponowane produkty: kasze i pieczywo (bogato błonnikowe), mleko i jego przetwory, produkty świeże (nowalijki: szczypiorek, rzodkiewka, cykoria, rzeżucha, ogórki), sałatki lub twarożek z kiełkami.

LATO: intensywna utrata wody i składników mineralnych wraz z potem. Wskazane: kawa zbożowa lub miętowa herbata osłodzone miodem, rozcieńczone kompoty, soki warzywne i owocowe (sole mineralne); Unikać: napojów o zbyt niskiej temp., napojów gazowanych i wysokosłodzonych (nasilają pragnienie). Śniadania: mleczne zupy o zróżnicowanych dodatkach, Obiad: chłodniki (zupy owocowe i warzywne), Kolacja: surówki, ryż, kasze, wyjątkowo odsmażane ziemniaki.

JESIEŃ: obfitość owoców i warzyw-racjonalne żywienie, można dostarczyć odpowiednią ilość błonnika przy zmniejszonej kaloryczności, właściwe odżywianie jesienią wzmacnia organizm podczas zimy, Obiad: powinien zawierać dwa dodatki warzywne (w tym surówkę), desery to również świeże owoce w postaci surowej.

ZIMA: wzrost zapotrzebowania na energię przez konieczność utrzymania stałej ciepłoty ciała. Śniadanie- posiłek pełnowartościowy!: najważniejszy posiłek, gorąca zupa mleczna, mieszane pieczywo, sery, jaja, wędliny, dżemy. Witam. D: brak wytwarzania jej w okresie zimowym więc należy spożywać: mleko, masła, sery, desery na bazie śmietany i mleka. Warzywa i owoce: w postaci, surówek, kompoty i przetwory.