PSYCHOLOGIA W KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ
1. Wymagania wstępne:
1.1. Nazwy przedmiotów wprowadzających:
Brak wymagań
1.2. Niezbędna wiedza i umiejętności:
Znajomość podstawowych zagadnień z zakresu psychologii społecznej oraz ekonomii, zarządzania i marketingu
2. Założenia i cele przedmiotu:
Zrozumienie podstawowych pojęć i modeli z obszaru komunikacji interpersonalnej (bezpośredniej i pośredniej, w tym za pośrednictwem mediów); zrozumienie społeczno-komunikacyjnych aspektów procesów informacyjnych. Nabycie umiejętności analizowania wspomnianych procesów na podstawie poznanych modeli. Poznanie form komunikacji społecznej w działalności biznesowej oraz psychologicznych mechanizmów modyfikujących tę komunikację (manipulacje, negocjacje, umiejętności autoprezencyjne)
3. Szczegółowy program zajęć:
Nr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
4. Literatura podstawowa:
1. Cialdini Robert B., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 2001. 2. Griffin Em, Podstawy komunikacji społecznej, Gdańsk 2003. 3. Jarco Jerzy, Lewandowska Bianka, Stasiuk Joanna, Socjologia i komunikacja społeczna. Wykłady, Wrocław 2000.
5. Literatura uzupełniająca:
1. Argyle Michael, Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 2001. 2. Bierach Alfred J., Komunikacja niewerbalna. Sztuka czytania z twarzy. Język twarzy, Mimika, Portrety, Parajęzyk, Wrocław 1997. Brown Stephen W, Jak mówić aby ludzie słuchali, Warszawa 1996. 3. Fiske John, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 2003. 4. Hogan Kevin, Psychologia perswazji: strategie i techniki wywierania wpływu na ludzi, Warszawa 2000. 5. Nęcki Zbigniew, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław, 1992. 6. Nierenberg Gerard I., Calero Henry. H., Czytając w człowieku jak w otwartej książce, Poznań 2002. 7. Rückle Horst, Mowa ciała dla menedżerów, Wrocław 2001. 8. Stankiewicz Janina, Komunikowanie się w organizacji, Wrocław 1999. 9. Studia z teorii komunikowania masowego, red. Bogusława Dobek-Ostrowska, Wrocław 1999. 10. Warner Tony, Umiejętności w komunikowaniu się, Wrocław 1999. 11. Weber Erika, Opperman Katrin, Język kobiet - język mężczyzn, Gdańsk 2000.
6. Warunki zaliczenia:
6.1. Wymagania formalne:
Uzyskanie pozytywnej oceny z egzaminu
6.2. Wymagania merytoryczne:
Znajomość zagadnień prezentowanych w trakcie zajęć.
7. Metody dydaktyczne:
Prezentacje multimedialne, aranżacje zachowań społecznych, burze mózgów, dyskusje, praca własna nad literaturą przedmiotu.

Dr Tomasz Kruszewski

PSYCHOLOGIA W KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ – wykład /30 h./

Celem zajęć jest wprowadzenie teoretyczne do wiedzy o procesach komunikacji społecznej, przypomnienie podstawowych technik komunikacyjnych, ćwiczenie sprawności komunikacji w mowie i piśmie. Definicja, cechy i funkcje komunikacji społecznej, procesy komunikowania się w grupie /specyfika, bariery/;etyka komunikacji język jako narzędzie komunikacji; reklama i komunikacja społeczna; teoria i praktyka propagandy /propaganda jako forma komunikowania/; podstawy negocjacji.

Bibliografia

1. Adamczyk E., Komunikowanie się poprzez humor, TWWP, Lublin 1993.

2. Argyle M., Psychologia stosunków międzyludzkich, Wydawnictwo Naukowe PWN SA,
   Warszawa 1999.

3. Bariery w komunikowaniu, Człowiek i Społeczeństwo, t. XVIII, red. Golka Marian Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2000.

4. Barnes D., Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, WSiP, Warszawa 1988.

5. Bierach A. J., Komunikacja niewerbalna. Sztuka czytania z twarzy. Język twarzy, Mimika, Portrety, Parajęzyk, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1997.

6. Bierach A., Za maską człowiek. Czy można kłamać mową ciała w drodze do władzy, miłości, sukcesu, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1997.

7. Biłos E., Sens pytań dydaktycznych. Przykład rozważań nad komunikacją językową ćwiczenia szkolnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Częstochowa 1994.

8. Birkenbilh V. F., Sygnały ciała. Podstawy komunikacji niewerbalnej dla trenerów i ludzi sukcesu, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1999.

9. Bonar J., Niewerbalne komunikowanie nauczyciela a efekty kształcenia uczniów klas I-III, Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.

10. Bralczyk J., Język na sprzedaż. Warszawa 1996.

11. Brocki Marcin, Język ciała w ujęciu antropologicznym, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2001.

12. Cacka L., Kuchta P., Poczta elektroniczna, Helion, Gliwice, 1997.

13. Cialdini Robert B., Wywieranie wpływu na ludzi, GWP, Gdańsk 2001.

14. Cianciara J. Uścińska B. Komunikacja społeczna. Komunikowanie się z mediami w praktyce, Astrum, Wrocław 1999.

15. Chudziński E., Bauer Z., Dziennikarstwo i świat mediów, Universitas, Kraków 2000.

16. Cohen D., Mowa ciała w stosunkach partnerskich, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1998.

17. Collins A., Język ciała i gestów, Wyd. Astrum, Wrocław.

18. Cooper P.J. Sprawne porozumiewanie się. 114 scenariuszy z mówienia i słuchania, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1999.

19. Dobek-Ostrowska B., Podstawy komunikowania społecznego, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1999.

20. Dobek-Ostrowska Bogusława, Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.

21. Domachowski W., Psychologia społeczna komunikacji niewerbalnej, Edytor, Toruń 1993.

22. Drzycimski A. [z zespołem], Komunikatorzy. Wpływ, wrażenie, wizerunek, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa- Bydgoszcz 2000.

23. Drzycimski A. [z zespołem], Sztuka kształtowania wizerunku, [Warszawa 1997].

24. Dul R. A., Komunikacja niewerbalna w teorii i badaniach, s. 43-68,[w:] Kapciak A., Korpowicz L., Tyszka A., Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje, Instytut Kultury, Warszawa 1995.

25. Dziechcińska H., Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1996.

26. Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Universitas, Kraków 2000.

27. Eicher J. Sztuka komunikowania się, Wydawnictwo " Ravi", Łódż 1995.

28. Eisler-Mertz Ch., Mowa rąk. Co zdradzają nasze gesty, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1999.

29. Etyka międzyludzkiej komunikacji. Red. J. Puzynina. Warszawa 1993.

30. Faber A., Mazish E. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Wyd. Media Rodzina, Poznań 1996.

31. Fiebig J. Nadawca i odbiorca w procesie komunikowania, Szczytno 1995.

32. Fiske J. Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wyd. Astrum, Wrocław 1999.

33. Głodowski W., Bez słowa. Komunikacyjne funkcje zachowań niewerbalnych, Hansa Communication, Warszawa 1999.

34. Głodowski W., Komunikowanie interpersonalne, Hansa Communication, Warszawa 2001.

35. Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy działania prasy, radia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000 ( wyd. 1 - dodr.)

36. Goban-Klas T., Public Relations, czyli promocja reputacji. Pojęcia, definicje, uwarunkowania. [Warszawa 1996].

37. Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, PWN, Warszawa 1999.

38. Green John, O., Nowa era komunikacji Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.

39. Grzesiuk L., Trzebińska E. Jak ludzie porozumiewają się, Warszawa 1978.

40. Grzesiuk L. Style komunikacji interpersonalnej Warszawa, Wyd. UW, 1988.

41. Grzesiuk L. Studia nad komunikacją interpersonalną, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 1994.

42. Grzesiuk Lidia, Tryjarska Barbara, Jak pomagać sobie, rodzinie i innym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

43. Grzesiuk l. (red.) Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, PWN, Warszawa 2000.

44. Guillaumond F., Nauka komunikowania się w grupie przedszkolnej, Wydawnictwo, Cyklady, Warszawa 2000.

45. Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego, PWN, Warszawa 1999.

46. Hall E. T., Taniec życia. Inny wymiar czasu, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA 1999.

47. Hall Edward T., Ukryty wymiar, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA, 2001.

48. Hamer H., Rozwój umiejętności społecznych. Jak skuteczniej dyskutować i współpracować. Przewodnik dla nauczycieli, Veda, Warszawa 1999.

49. Hamlin Sonya, Jak mówić żeby nas słuchali, Wydawnictwo Petit, Warszawa 2001.

50. Herriger C. Rytuały. Komunikacja bez słów. Wydawnictwo Astrum , Wrocław 1998.

51. Hogan K., Sztuka porozumienia. Twoja droga na szczyty. Jacek Santorski & CO, Warszawa 2000.

52. Hogan K., Psychologia perswazji: strategie i techniki wywierania wpływu na ludzi, Jacek Santorski & CO, Warszawa 2000.

53. Jarco Jerzy, Lewandowska Bianka, Stasiuk Joanna, Socjologia i komunikacja społeczna. Wykłady, Wrocław 2000.

54. Jarząbek K., Znaki kinetyczne wspomagające komunikację mowną i ich miejsce w nauczaniu języków obcych ( na przykładzie komunikacji Polaków i Rosjan- ujęcie konfrontatywne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1989.

55. Jarząbek K., Gestykulacja i mimika. Słownik, Śląsk, Katowice 1994.

56. Jarząbek K., Rehabilitacja języka gestów (na przykładzie porozumiewania się zakonników i mniszek) Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1999.

57. Język ciała, Warszawski Dom Wydawniczy, Warszawa (tłum. z j. ang. Zygmunt Halka ).

58. Juszczyk S. Komunikacja człowieka z mediami, Śląsk, Katowice 1988.

59. Kawka M. Dyskurs szkolny. Zagadnienia języka. Prace Monograficzne tom 259, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie, Kraków 1999.

60. Knapp M.L. Hall J.A. Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Wydawnictwo Astrum Wrocław 2000.

61. Kojs Wojciech, Łucja Dawid (red.) Homo Communicus. Szkice pedagogiczne, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1906, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.

62. Kojs Wojciech, Łucja Dawid (red.) Procesy komunikacyjne w szkole. Wyznaczniki, Tendencje, Problemy, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1928, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2001.

63. Korporowicz L., Tworzenie sensu, język, kultura, komunikacja, Oficyna Naukowa, Warszawa, 1993.

64. Kossowski P. Dziecko i reklama telewizyjna, Wydawnictwo Akademickie " Żak" Warszawa, 1999.

65. Krzemiński Ireneusz., Co się dzieje między ludźmi?, Wydawnictwo Naukowe i Literackie Open, Warszawa.

66. Krzysztofek K., Komunikowanie międzynarodowe, PWN, Warszawa, 1983.

67. Kunczik M., Zipfel A., Wprowadzenie do nauki o dziennikarstwie i komunikowaniu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2000.

68. Lamb L., Peek J., Praktyczne informacje. Efektywne korzystanie z poczty elektronicznej, Wyd. Nakom, Poznań, 1999.

69. Leigh A., Maynard M., Komunikacja doskonała. Wszystko, czego potrzebujesz, aby udało ci się za pierwszym razem, Rebis, Poznań 1999.

70. Leigh A., Maynard M., Lider doskonały. Wszystko, czego potrzebujesz, aby udało ci się za pierwszym razem, Rebis, Poznań 1999.

71. Lemmermann H., Komunikacja werbalna. Szkoła retoryki, Astrum, Wrocław 1997.

72. Lepa A. Pedagogika mass mediów, AWŁ Łódź 2000.

73. McKay Matthew, Fanning Patrick, Davis M., Sztuka skutecznego porozumiewania się, GWP, Gdańsk 2001.

74. Mikułowski Pomorski Jerzy, Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 1999.

75. Molcho S., Mowa ciała, Diogenes, Warszawa 1998.

76. Monet D., Multimedia, Ksiąźnica, Katowice 1999.

77. Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, red. J. Stewart, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

78. Mróz T., Siwińska M., Komunikacja interpersonalna w kształceniu, s. 15–27, [w:] Tadeusz Mróz (red.) Wybrane problemy dydaktyki na progu reformy edukacji, Wydawnictwo Organon, Zielona Góra 1999.

79. Mrózek R.,(red.) Język w przestrzeni edukacyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.

80. Mudie Peter, Cottam Angela, Usługi. Zarządzanie i marketing, Wydawnictwo Naukowe, PWN, Warszawa 1998.

81. Muszyński Z., Komunikacja i znaczenie. Semantyczny aspekt komunikacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000.

82. Nęcki Z. Komunikowanie interpersonalne, Wrocław, Osollineum, 1992.

83. Nęcki Z. Komunikacja międzyludzka, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996.

84. Nęcki Zbigniew, Komunikacja międzyludzka, Oficyna Wydawnicza: Antykwa, Kraków – Kluczbork 2000.

85. Nierenberg Gerard I., Sztuka negocjacji jako metoda osiągania celu, STUDIO EMKA, Warszawa 1994.

86. Nierenberg Gerard I., Calero Henry.H., Czytając w człowieku jak w otwartej książce, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1999.

87. Nogalski B., Jarocki P., Komunikacja niewerbalna w negocjacjach międzynarodowych. Uwarunkowania kulturowe, TNOiK) (Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa), Bydgoszcz 1998.

88. Pease Allan., Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, Wydawnictwo Gemini, Kraków 1998.

89. Pikoń K., ABC Internetu, Helion, Katowice 1998.

90. Pisarek W. Słowa między ludźmi, Warszawa 1986.

91. Przewodnik metodyczny dla studentów kierunku dziennikarstwo i komunikacja społeczna, Ars Nowa, Poznań 2002.

92. Putkiewicz E. Proces komunikowania się na lekcji, WSiP, Warszawa 1990.

93. Rebel G., Naturalna mowa ciała w socjotechnicznych metodach osiągania celu, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1999.

94. Rotkiewicz H. Pedagogiczne aspekty teorii środków masowego przekazu Marshalla McLuana, Wrocław 1983.

95. Rückle Horst, Mowa ciała dla menedżerów, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2001.

96. Rzepa T., O języku i komunikowaniu się, Wydawnictwa Naukowe US, Szczecin 1998 (materiały z konferencji).

97. Sarnowski M. Przestrzeń komunikacji negatywnej w j. polskim i rosyjskim. Kłótnia jako specyficzna sytuacja komunikacji werbalnej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.

98. Satir Virginia, Terapia rodziny, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.

99. Satir Virginia, Rodzina. Tu powstaje człowiek, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.

100. Schwalbe H., Sztuka przemawiania, Placet, COP, Warszawa 1994.

101. Sępowska Z., Żurakowski F. Przedsiębiorczość. Komunikacja interpersonalna. Istota przedsiębiorczości, Podręcznik, WSiP SA, Warszawa 1999.

102. Sieradzki A., Wademekum Menedżera. Praktyczny poradnik wraz z testami, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1997.

103. Skowronek B. O dialogu na lekcjach w szkole średniej. Analiza pragmatyczno-językowa, Wydawnictwo AP, Kraków 1999.

104. Skrzydlewski W. Technologia kształcenia, przetwarzanie informacji, komunikowanie. Zarys koncepcji środków dydaktycznych, Poznań 1990.

105. Stankiewicz J., Komunikowanie się w organizacji, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1999.

106. Symbole kulturowe. Komunikacja Społeczna. Społeczności regionalne. Studia, red. Irena Bukowska-Floreńska, Katowice 1995.

107. Sztejnberg Aleksander, Komunikacja między nauczycielem a uczniem w procesie edukacyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1997.

108. Świeca M., Umiejętności komunikacji międzyludzkiej (skrypt dla studentów), Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości, Ostrowiec Świętokrzyski 2000.

109. Tarczyński D., Zrozumieć człowieka z wyglądu. Psychologia ubioru, Studio Astropsychologii, Białystok 1998.

110. Teoria i praktyka masowego komunikowania, red. W. Dutka, Katowice 1986.

111. Tierney E. Doskonalenie międzyludzkiej komunikacji na 101 sposobów, IFC Press, Kraków 2000.

112. Thiel E. Mowa ciała zdradzi więcej niź tysiąc słów ( wydanie IV) Wydawnictwo Astrum, Wrocław 1998.

113. Thomson P. Sposoby komunikacji interpersonalnej, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998.

114. Tkaczyk L. Komunikacja niewerbalna. Postawa, mimika, gest.Wyd. Astrum, Wrocław.

115. Ury W., Odchodząc od NIE. Negocjowanie od konfrontacji do kooperacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa 2000.

116. Van Meer Kees, van Neijenhof Jos, Elementarne umiejętności społeczne, Centrum Metodyczne Nauczycieli Średniego Szkolnictwa Medycznego, Warszawa 1993.

117. Vopel Klaus W., Umiejętność współpracy w grupach. Zabawy i improwizacje, Cz. 1-2, Kielce 2002.

118. Warner T. Umiejętności komunikowania się, Wyd. Astrum, Wrocław 1999.

119. Warrick A., Porozumiewanie się bez słów. Komunikacja wspomagająca i alternatywna na świecie. Stowarzyszenie na Rzecz Propagowania Metod Porozumiewania się" Mówić bez Słów", 1999

120. Weber Erika, Opperman Katrin, Język kobiet- język mężczyzn, GWP, Gdańsk 2000.

121. White R. : Reklama czyli co to jest i jak się to robi. [Warszawa 1997]

122. Wiener Norbert, Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie, PWN, Warszawa 1971.

123. Wilk E., Nawigacje słowa. Strategie werbalne w przekazach audiowizualnych, RABID, Kraków 2000.

124. Wołowik W., Język ciała. Pomoc dla pracowników organów ochrony, prawa i porządku (atlas IV), Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, PSB, Kraków 1998.

125. Wołowik W., Język ciała międzynarodowy (atlas III), Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, PSB, Kraków 1998.

126. Wołowik W., Język ciała uczniów i nauczycieli (atlas II), Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, PSB, Kraków 1998.

127. Wołowik W., Język ciała w biznesie, polityce i życiu publicznym (atlas I), Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, PSB, Kraków 1998.

128. Współczesne systemy komunikowania. Red. B. Dobek - Ostrowska. Wrocław 1997

129. Zarys marketingu usług. Gdańsk 1993

130. Zimbardo P.G., Ruch F. L., Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

REKLAMA

1. Budzyński W., Reklama. Techniki skutecznej perswazji, Poltext, Warszawa 1999.

2. Dennison Dell, Tobey Linda, Podręcznik reklamy. Jak zdobyć rozgłos nie wydając fortuny na reklamę, Wydawnictwo M & A Communications Polska Sp. z o.o., Lublin 1994.

3. Kall Jacek, Reklama, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa 1999.

4. Kwarciak B., Co trzeba wiedzieć o reklamie, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1999.

5. Laszczak M., Psychologia przekazu reklamowego. Dla twórców i odbiorców komunikatów reklamowych, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2000.

{PP} {PP} {PP} {PP}

Zajęcia nr 1. Podstawy komunikacji społecznej – definicja, formy, funkcje

Literatura:

1. Jarco Jerzy, Lewandowska Bianka, Stasiuk Joanna, Socjologia i komunikacja społeczna. Wykłady, Wrocław 2000.

2. Nęcki Zbigniew, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław 1999.

Które z sytuacji są przykładami komunikacji?

Rozmowa dwóch studentów przy piwie na ławce w parku

Telefoniczna relacja przyjaciółki nt. wczorajszej randki z miłym chłopcem

Konferencja prasowa rzecznika prezydenta Torunia

Rozmowa Tomasza Lisa z zaproszonymi politykami nt. przyszłości Polski

Skinienie palcem przez króla na jego dworzanina

Pomruk tłumu podczas strajku na wieść o fiasku w rozmowach trójstronnych

Szczerzenie zębów przez psa sąsiada na nasz widok

Spacer ulicą młodzieńca z długimi włosami, w podartych dżinsach i wymiętym swetrze

Spacer ulicą dziewczyny w T-shircie z dużym napisem „jestem dziewicą”

Czerwone plamy na skórze węża (a więc: jestem jadowity!)

Kichnięcie niemowlaka.

Jedynie ostatnia sytuacja nie posiada znamion komunikacji społecznej, choć oczywiście dla matki kichnięcie jej dziecka jest jasną informacją. Istotnym jednak wyróżnikiem komunikacji jest to, że jest ona procesem ukierunkowanym na cel. Niemowlak kichając nie ma żadnego celu, np. w odróżnieniu od chrząknięcia męża, czującego się nie dość zauważanym we własnym domu. {PP}

Komunikacja to taki rodzaj aktywności, którego celem jest przekazywanie informacji. Zachodzi ona zawsze wówczas, gdy istnieje nadawca formułujący komunikaty, które z kolei mają zostać przyjęte przez konkretnego odbiorcę.

Inna definicja zaproponowana została przez C. Shannona i W. Weavera: {PP} proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji między jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi. Wspomniani zaprojektowali pierwszą współczesną teorię komunikacji w 1949 roku. W tym modelu pojawiły się następujące aspekty zjawiska komunikacji: {PP}

KANAŁ

ŹRÓDŁO INFORMACJI – KODOWANIE – SYGNAŁ

– ODKODOWANIE – ODBIORCA – PRZEZNACZENIE

SZUM

Źródło informacji wybiera jedną z możliwych informacji i przekształca ją w sygnał, formę informacji zrozumiałą dla odbiorcy – czyli koduje. Kod to system znaków określających jakąś treść. Kodowanie w przypadku roślin, zwierząt jest nieświadome. W przypadku człowieku może być zarówno świadome, jak nieświadome. Np. wyrażanie emocji poprzez gest, spojrzenie, niekiedy mimowolną wypowiedź, może być nieintencjonalne. Chociaż że są one mimowolne, kierowane są na odbiorcę, a więc jest to komunikacja. Z kolei kodowanie świadome to przekształcanie tego co nadawca chce przekazać, w sygnał przy pomocy myślenia.

Zadaniem odbiorcy jest odkodowanie, czyli odczytanie informacji. Jego zdolności są w tym zakresie różne i zależą od znajomości kodu oraz możliwości poznawczych.

Przeznaczenie odnosi się do wszelkich efektów komunikacji wpływających na odbiorcę – na jego uczucia, myśli i zachowania.

Kanał to fizyczna modalność, przy pomocy której przekazywany jest komunikat (np. fale dźwiękowe – głos, kanał wizualny – np. w przypadku dziewczyny z napisem na koszulce.

Szum to czynniki zakłócające nadawanie i odbieranie komunikatu (np. niewygodne krzesło podczas wykładu, zaprzątnięcie myśli innymi problemami).

Przed dalszymi rozważaniami przytoczę jeszcze jedną definicję komunikacji, wg H. Lasswella. {PP} Uznał on, że całość zagadnień interesującej nas kwestii można zamknąć w pytaniu: kto powiedział, co powiedział, do kogo powiedział, jakiego kanału używając i z jakim efektem? Jak widzimy jest to model linearny opisujący jedynie tylko część komunikacji społecznej, jak: działalność reklamy, masmediów, komunikacji instytucji z pojedynczym pracownikiem, człowieka z koszulką-hasłem na ulicy, a więc wszystkie te sytuacje, w których nie zachodzi bezpośredni kontakt między nadawcą a odbiorcą. Jak wiemy jednak część komunikacji międzyludzkiej ma charakter interpersonalny, czyli w ramach bezpośredniej relacji, w których obie strony mogą być tak źródłem, jak odbiorcą informacji. Dzięki stałemu sprzężeniu zwrotnemu uczestnicy komunikacji międzyosobowej wzajemnie są w stanie modyfikować własne komunikaty. {PP}

szum

szum

Warto zauważyć, że w takiej komunikacji oprócz bezpośredniości i sprzężenia zwrotnego występuje też inny aspekt – wielokanałowość. Nadawanie komunikatów może następować za pośrednictwem mowy, ale też spojrzeń, gestów, ubioru, tonu, tempa mówienia, chwil ciszy. Poszczególne informacje mogą zmieniać treść innych. Psychologowie zwracają uwagę, że szereg komunikatów ma charakter ukryty, poza świadomością czy wolą (np. zwiększają nam się źrenice na widok czegoś atrakcyjnego i odwrotnie – na widok rzeczy mało interesującej lub przykrej, źrenice zmniejszają się. Mechanizm ten znakomicie wykorzystywany jest w handlu zwłaszcza w krajach arabskich).

{PP} W komunikacji interpersonalnej ogromne znaczenie ma fakt, iż osoby komunikujące się uwikłane są w szereg społecznych i kulturowych kontekstów, jak przynależność do różnych grup, indywidualne doświadczenie, umiejętności językowe czy towarzyszące wydarzenia (np. wyciąganie rozszerzonych palców wskazującego i dużego przez członków Solidarności symbolizowało w ich kręgach zwycięstwo, dla osoby z innego kręgu społecznego znak ten wskazywać mógłby znak dla barmana o zamówieniu 2 piw).

{PP} Słowo „komunikacja” używane bywa też w nawiązaniu do jego etymologii. Pochodzi ono z łacińskiego communio, czyli zjednoczenie, zespolenie. Wyrażenie „jesteś bardzo komunikatywny” ma charakter oceny jakości kontaktu, mówi o tym , że zaistniała łączność, która sprowadziła do podobnego sposobu myślenia, odczuwania, interpretowania zjawisk.

Jakie są zatem podstawowe funkcje komunikacji społecznej? {PP}

1. Tworzenie i podtrzymywanie więzi międzyludzkich.

2. Wywieranie wpływu na ludzi – od wywoływania przelotnych zmian w emocjach odbiorcy, przez upowszechnianie pewnych treści w grupach, do wyrafinowanej manipulacji. Komunikując się z innymi zmieniamy w różnym stopniu ich świat.

3. Samodoskonalenie – zdobywamy wiedzę, lepiej rozumiemy świat, innych ludzi i siebie.

Roman Jakobson zauważył, że każdy komunikat posiada kilka funkcji, lecz jedna zawsze jest dominująca, określając jego charakter. {PP}

• Funkcja ekspresyjna – porozumiewanie się po to, aby wyrazić swoje emocje i postawy (np. rozmowa intymna).

• Funkcja konatywna – komunikowanie się po to, aby wywrzeć na odbiorcy określone wrażenie (np. propaganda, reklama, hipnoza w terapii).

• Funkcja referencyjna – komunikowanie się po to, by przekazać informacje o rzeczywistości (np. działalność naukowa, literatura faktu).

• Funkcja fatyczna – komunikowanie się po to, aby podtrzymywać i wciąż odnawiać związki z innymi. Wysyłamy więc wiele stereotypowych i konwencjonalnych komunikatów, które nie niosą żadnej konkretnej informacji (np. „co słychać?”, „jak leci?”). Chodzi w nich tylko o to, by pokazać odbiorcy, że go zauważamy i chcemy podtrzymać dotychczasowe relacje.

• Funkcja metajęzykowa - przekazanie informacji, której zadaniem jest wyjaśnienie odbiorcy, jakiego używamy kodu, by mógł trafnie zinterpretować znaczenie wiadomości (np. zgnieciona pusta puszka po coca-coli to śmieć. Jeśli ta puszka oprawiona zostanie w ramkę i powieszona w galerii, stanie się dziełem sztuki. Ramka pełni właśnie funkcję metajęzykową, mówi: „odczytaj to w kategoriach sztuki”.

• Funkcja poetyczna – niektóre komunikaty pojawiają się w określonej formie, gdyż satysfakcjonuje ona nas pod względem estetycznym. Określone słowa, gesty, postawy są prezentowane, bo się podobają nam lub naszym odbiorcom.

Zajęcia nr 2. Skuteczność w komunikacji

Literatura:

1. Garczyński S., Rozmawiać? Tak. ale jak?, Warszawa 1993.

2. Nęcki Z., Komunikowanie interpersonalne, Wrocław 1992.

{PP} W badaniach nad komunikacją szczególnie ważna jest perspektywa pragmatyczna – pytanie o kryteria pozwalające określić jakość komunikacji oraz o problemy związane z komunikowaniem się pojmowanym jako umiejętność. Jakość procesu komunikowania się rozważa się na kilku poziomach. Tutaj omówi się ujęcie w ramach teorii komunikacji oraz psychologii.

Skuteczność komunikowania można rozważyć na poziomie przepływu informacji. {PP} Będzie ona tym większa, im większa wyższy będzie stopień zgodności między intencją nadawcy i rozumieniem odbiorcy. Tak rozumiana skuteczność zawiera następujące uwarunkowania: {PP}

• samorozumienie nadawcy; w jakim stopniu nadawca zdaje sobie sprawę z własnych intencji, myśli, odczuć, czy potrafi je trafnie określić,

• kompetencja komunikacyjna nadawcy; znajomość i umiejętność wyboru odpowiednich kodów, sprawność w posługiwaniu się nimi (np. wyrazisty język ciała, barwne słownictwo), wybór właściwego kanału,

• właściwe spostrzeganie przez nadawcę odbiorcy; na ile trafnie nadawca spostrzega osobę odbiorcy, czy dobrze interpretuje wysyłane prze niego informacje zwrotne, czy rozumie jego uczucia, a więc czy wysyłany sygnał dostosowuje do jego możliwości,

• minimalizowanie szumów; w jakim stopniu partnerzy są świadomi zakłóceń i starają się je eliminować,

• umiejętność odbioru i interpretacji sygnału przez odbiorcę; w jakim stopniu odbiorca jest wrażliwy na docierające sygnały i czy potrafi trafnie je interpretować.

Niezależnie od wcześniejszego, komunikacja jest skuteczna, gdy spełnia swoje funkcje, np. w zarządzaniu – gdy pozwala sprawnie kierować ludźmi. {PP}

Na poziomie psychologicznym w jakości komunikacji bierze się pod uwagę, oprócz stopnia zrozumienia przez odbiorcę, także rolę komunikacji w budowaniu relacji interpersonalnej. Skuteczna komunikacja jest więc taka, która prowadzi do pozytywnej relacji, buduje i pogłębia więź między partnerami. Warunki tak rozumianej skuteczności to:

• {PP} wzajemne poznanie i zaufanie; partnerzy muszą tu posiadać takie umiejętności interpersonalne, jak zdolność do inicjowania kontaktów, podejmowanie ryzyka, jakim jest otwartość, czyli gotowość do ujawniania swoich rzeczywistych uczuć i reakcji na daną sytuację, zdolność budzenia i umacniania zaufania,

• dokładne i jednoznaczne wzajemne zrozumienie; czyli omawiana wcześniej skuteczność komunikacji na poziomie przepływu informacji,

• wzajemne wywieranie wpływu i wsparcie; partnerzy muszą tu posiadać takie umiejętności interpersonalne, jak umiejętność aktywnego słuchania, umiejętność werbalnego i niewerbalnego wyrażania emocji, umiejętność akceptowania siebie i innych oraz wyrażania tej akceptacji,

• konstruktywne rozwiązywanie problemów i konfliktów; tutaj potrzebne są: twórcze myślenie, umiejętność konstruktywnej krytyki, negocjowanie optymalnych rozwiązań.

Skąd zatem biorą się nieporozumienia? Wynikać one mogą z: {PP}

1. treści lub interpretacji komunikatów,

2. formalnych aspektów procesu komunikowania się,

3. niedostatecznych umiejętności komunikacyjnych rozmówców.

Ad. 1) Zakłócenia te wynikać mogą z następujących sytuacji: {PP}

1. komunikowanie przez rozmówców rozbieżnych ocen tego samego obiektu rozmowy (np. rozmowy nt. określenia dobra i zła, jakości estetycznych – rozbieżne założenia wynikają niekiedy z nieświadomości), {PP}

2. komunikowanie przez rozmówców rozbieżnych przekonań na temat istnienia pewnych obiektów lub prawdopodobieństwa ich występowania czy też przypisywania im cech (tu podstawą sądów bywają, mające indywidualny charakter wiara, poczucie, intuicja, {PP}

3. komunikowanie przez rozmówców rozbieżnych intencji, motywów działania czy braku akceptacji dla działania partnera (tu: sprzeczności interesów, będące rzeczywistą podstawą nieporozumień), {PP}

4. brak sygnałów metakomunikacyjnych, czyli nieokreślenie konwencji wypowiedzi (np. żartobliwej, poważnej, ironicznej; żart-groźba wobec dziecka bez pokazania uśmiechu, może wywołać strach u dziecka), {PP}

5. brak spójności tematycznej między wypowiedziami rozmówców (wynika zwykle z nadmiernego skupienia się obu stron na swojej osobie i wypowiedzi – stąd pojawią się 2 monologi zamiast rozmowy), {PP}

6. komunikaty zawierające wewnętrzne sprzeczności psychologiczne, czyli przekazy, z których wynikają ambiwalentne zachowania i emocje (przykłady toksycznych komunikatów: „Jesteś bezpieczny, jeśli mnie nie zdenerwujesz”, krzyk rodzica: „Natychmiast uspokój się!”). {PP}

Ad. 2) Są tu zakłócenia relacji wynikające z nieprawidłowości proceduralnych, m.in.:

• brak porządku organizacyjnego konwersacji, który winien składać się z: sekwencji otwarcia (formuły powitalne) --- omawianie tematów --- sekwencja zamknięcia (gesty pożegnalne i podkreślenie zadowolenia z odbytego spotkania).

We wszystkich etapach powinny brać udział obie strony konwersacji. Zaburzona komunikacja i narodziny dyskomfortu następują jeśli przynajmniej jedna ze stron bez ważnego uzasadnienia pominie któryś z rytualnych etapów. {PP}

• nieprawidłowa organizacja fragmentów konwersacji.

W praktyce komunikacyjnej istnieje szereg par komunikatów, w których pojawienie się pierwszego wywołuje drugi; np.: pytanie-odpowiedź, prośba-spełnienie, rada-akceptacja, pozdrowienie-pozdrowienie, obietnica-wyrażenie wdzięczności, polecenie-spełnienie, ocena-potwierdzenie oceny, poinformowanie-przyjęcie do wiadomości. Zachowanie tych rytuałów prowadzi do płynnej komunikacji, rozwija zaufanie, poczucie bezpieczeństwa.

• {PP} niewłaściwy sposób przejmowania głosu przez któregoś z rozmówców.

Są to sytuacje, w których przerywa się czyjąś wypowiedź nim naturalnie się ona zakończy, gdy 2 osoby mówią jednocześnie i gdy po zakończeniu wypowiedzi jednej osoby, druga nie zabiera głosu. {PP}

• negatywne komentarze niewerbalne ze strony słuchacza.

Zakłócająco na konwersację, ale też ogólniejsze stosunki interpersonalne, wpływają odwracanie się tyłem od mówiącego, oznaki znudzenia i negatywnych emocji (np. ziewanie, zniesmaczona mina) itp. {PP}

• nieporozumienia słowne, wieloznaczności nie wyjaśnione przez żadną ze stron. {PP}

• zakłócenia sytuacyjne (np. Włączanie się do rozmowy osób trzecich, niesprzyjające cechy otoczenia (np. temperatura, zapach, oświetlenie). {PP}

Ad. 3) Cechy zachowań konwersacyjnych mogą być stałe – styl komunikacyjny, brak określonych umiejętności, niska wrażliwość na pewne sygnały, zmienne – występujące tylko w odniesieniu do konkretnego rozmówcy: {PP}

• wkład konwersacyjny.

Reguły decydujące o tym kto, co i kiedy powinien powiedzieć często określają normy społeczne, formalne procedury, stosunki panujące w danym środowisku. Zakłócenia polegają tu na niedostosowaniu się do tych wymogów lub wyraźnych dysproporcji między udziałem obu stron w konwersacji. {PP}

• dynamika stylu mówienia.

Rozwojowi komunikacji sprzyjają soczystość, żywość, barwność wypowiedzi, Pozytywny wpływ mają też zwracanie uwagi na tembr głosu, wyrazistość mowy ciała, intonację. Monotonia, rzeczowość, suchość wypowiedzi są zaś zakłóceniami. {PP}

• spójność między kanałami: werbalnym, wokalnym, niewerbalnym.

Niespójność między nimi występuje np. na skutek nerwowego, nawykowego uśmiechania się przy komunikowaniu złości. {PP}

• niepoprawność językowa i gramatyczna wypowiedzi.

Wielu autorów zajmowało się skutecznością w komunikacji, formułując reguły sprawnego komunikowania się. Jedne z nich to reguły konwersacyjne (wg G. Leecha) dotyczące organizowania wypowiedzi i kontaktów interpersonalnych: {PP}

• zrozumiałość i gramatyczna poprawność; unikanie nadmiary treści, używanie słów znanych partnerowi, wyraźnie rozpoczynanie i kończenie wypowiedzi, {PP}

• spójność; przejawia się w nawiązywaniu do poprzednich wypowiedzi rozmówcy, unikanie nagłych zmian tematu, {PP}

• ekspresyjność; adekwatne wyrażanie uczuć towarzyszących wypowiedzi, {PP}

• ekonomiczność; unikanie pustosłowia, długich pauz, treści niezwiązanych z przedmiotem komunikacji, {PP}

• grzeczność; przejawia się w podejmowaniu i podtrzymywaniu tematów oraz okazywaniu zainteresowania nimi, {PP}

• skromność; dot. autoprezentacji tak w proporcjach wypowiedzi, jak treści, {PP}

• aprobata; wyrażanie uznania, szacunku, {PP}

• kooperacja; przejawia się w łagodzeniu napięć, wyjaśnianiu swoich wypowiedzi, dookreślaniu znaczenia wypowiedzi partnera.

Zajęcia nr 3. Umiejętność słuchania w komunikacji

Literatura:

1. Jedliński K., Jak rozmawiać z tymi, którzy stracili nadzieję, Warszawa 1992.

2. Stankiewicz J., Komunikowanie się w organizacji, Wrocław 1999.

{PP}

Czym różni się słyszenie od słuchania? {PP} Pierwsze odnosi się do odbioru dźwięków z otoczenia. {PP} Natomiast słuchanie to czynność świadoma i aktywna, a więc intencjonalne nastawienie na odbiór wybranej dźwiękowej informacji. Z kolei sztuka słuchania to {PP}umiejętność jak najskuteczniejszego uczestniczenia w komunikacji w roli odbiorcy. Są tu 2 aspekty: {PP}

1. jest to jak najwierniejsze odebranie informacji zawartej w komunikacie (słuchanie skuteczne),

2. jest to stwarzanie nadawcy jak najlepszych warunków do jej przekazywania i udzielenie mu informacji zwrotnych (słuchanie aktywne).

ad. a) słuchanie skuteczne: Proces odbierania informacji jest zakłócany wieloma czynnikami. U nadawcy – np. niezrozumiały język, uboga mowa ciała; u odbiorcy – niska wrażliwość na pewnie sygnały, stres, zmęczenie; w otoczeniu – hałas, zbyt duża odległość między rozmówcami.

Wśród czynników jest też to, że przeciętny człowiek mówi z szybkością 120 słów/min., myślimy zaś 4x szybciej. Stąd odbiorca cierpi na nadmiar czasu, przez co ma problemy z koncentracją, pokusą przerywania wypowiedzi. Tę przewagę można wykorzystać do aktywnego kierowania swoją uwagą i intencjonalnego skupiania jej na istotnych aspektach przekazu. {PP}

Aktywnie sterując swoją uwagą można dostosować sposób słuchania do sytuacji i kontekstu. Zazwyczaj mimowolnie człowiek przechodzi od obiektywnego odbioru treści do jej krytyki oraz od wczuwania się w sytuację rozmówcy do jej oceniania wg osobistych kryteriów. Natomiast dzięki ćwiczeniom można wykształcić umiejętność 3 czystych typów słuchania tj. słuchania informacyjnego, s. oceniającego, s. empatycznego, które pozwalają lepiej dostosować się do kontekstu sytuacyjnego. {PP}

Słuchanie informacyjne jest nastawione na bezstronny odbiór jak największej części spośród różnorodnych czy przedstawianych w nieusystematyzowany sposób informacji.

Jest odpowiednie wówczas, gdy informacje te są szczególnie wartościowe – chcemy je zapamiętać lub wykorzystać (przykłady: zainteresowanie rodzica problemami dziecka). Należy tu skupić się na unikaniu przedwczesnego osądzania i interpretowania, otwartej krytyki, które zablokować mogą nadawcę.

Techniki pozwalające na uporządkowanie informacji i lepsze ich zapamiętanie: {PP}

• poszukiwanie głównych wątków i zasadniczych tez,

• zadawanie pytań typu: „Czy zechciałby Pan podsumować?”, „Czy mógłby Pan powiedzieć co jest tutaj największym problemem?”,

• notowanie, z jednoczesnym porządkowaniem wg własnych kryteriów,

• powtarzanie tego, co się usłyszało i zadawanie pytań w celu zwiększenia precyzji odbioru (o tym dalej – parafraza itp.). {PP}

Słuchanie oceniające wiąże się koncentrowaniem uwagi do porównywaniu przekazu z własnymi wartościami. Celem jest to obrona przed próbami wywierania wpływu i manipulowania w komunikacji (np. słuchanie reklam, przemówień ideologicznych).

Techniki pomocne: {PP}

• zadawanie sobie w myślach pytań typu: „Co za tym się kryje?”, Czy potrzebuję tego towaru z promocji?”,

• rozważanie motywów rozmówcy, szczegółowe sprawdzanie danych przez niego prezentowanych, ocenianie ich wiarygodności,

• analiza własnych emocji pojawiających się podczas rozmowy i poddawanie ich kontroli.

{PP}Słuchanie empatyczne ma na celu wczuwanie się w sytuację rozmówcy, a więc spojrzenie na świat jego oczami. Drugim celem jest danie wsparcia rozmówcy. Ważne są tu umiejętności tymczasowego zawieszania własnych wartości, poglądów, kryteriów oceny, powstrzymanie się od interpretowania i udzielania rad, a zwłaszcza pouczania.

{PP}

ad b) słuchanie aktywne: Istotne jest tu dostarczenie rozmówcy na drodze werbalnej, ale i niewerbalnej, sygnałów informujących go, że słucha się z uwagą i stara zrozumieć to, co on mówi. Jacek Santorski podaje kilka zasad tak rozumianego słuchania {PP}

• koncentracja na nadawcy – w miarę możliwości, nie powinniśmy pozwalać, aby słuchanie przerywały ingerencje z zewnątrz – osoby trzecie, telefony. Ważnym warunkiem jest wybór odpowiedniego miejsca i czasu. O naszej koncentracji informuje nadawcę utrzymywanie kontaktu wzrokowego (ale bez wpatrywania się – może to być odebranie jako ocenianie nadawcy) oraz pozycja ciała (lekkie pochylenie się do przodu, ograniczanie gestów itp. – przykłady złych i dobrych postaw),

• właściwa przestrzeń komunikacyjna dla rozmówcy – słuchacz powinien zaznaczać swoją obecność pewnymi wypowiedziami, bez przerywania rozmówcy, ale i nie pozwalając mu na tzw. „zagadanie” i przejęcie pełnej kontroli,

• wyjaśnianie nieporozumień – słuchacz powinien pytać o wszystko, co jest dla niego niejasne oraz – przy ważnych kwestiach – upewniać się czy właściwie je zrozumiał. Jest to parafraza – o niej dalej,

• właściwe wyrażanie emocji – powinny być one stonowane i w sposób nieprzytłaczający odzwierciedlać uczucia wzbudzone przekazem (np.: „Bardzo mi przykro, że Pana to spotkało”, „Rzeczywiście, to naprawdę radosna wiadomość”).

• dostrzeganie emocjonalnej ekspresji rozmówcy – powinno się podczas słuchania odzwierciedlać stan partnera; zwłaszcza przy silnych i gwałtownych emocjach powinniśmy dać znać, że widzimy i akceptujemy je (np.: „Dostrzegam gniew w tym, co Pan mówi”, „To Pana bardzo zasmuca, jak widzę”).

• powściągliwość w osądzaniu – należy powstrzymywać się od ocen sytuacji i osób opisywanych przez rozmówcę, jeśli on wyraźnie o to nie poprosi; zatem nie krytykować, nie usprawiedliwiać. {PP}

Carl Rogers zauważył, że osoby informujące o swoich problemach, spotykają się z odpowiedziami, które w 80% przypadków można zaliczyć do 5 kategorii: (test dla studentów)

• {PP} oceny – są to odpowiedzi wskazujące na to, że odbiorca osądził, czy kłopoty nadawcy są słuszne, poważne i prawdziwe (np.: „Przesadzasz!”, To, co słyszę, nie może być prawdziwe”), {PP}

• interpretacje – tutaj odbiorca pragnie pouczyć nadawcę, co naprawdę oznacza jego problem, co za nim się kryje (np.: „Rzecz w tym, że nie umiesz dbać o swoje sprawy”),

• {PP}odpowiedzi wspierające – zamiarem odbiorcy jest stłumienie intensywności uczuć nadawcy (np.: „Proszę się tak nie przejmować”), {PP}

• odpowiedzi badające – tu odbiorca poszukuje dalszych informacji, aby rozwinąć temat, wywołać dyskusję (np.: „Proszę powiedzieć, co Pan ma na myśli mówiąc; mam tego dość?”), {PP}

• odpowiedzi rozumiejące /parafrazy/ - wskazują, że odbiorca słucha uważnie i chce się upewnić, czy zrozumiał dobrze nadawcę (np.: „Czuje Pan, że dłużej nie może tego znieść”). {PP}

Najrzadziej stosowane w komunikacji są parafrazy, a to właśnie one są najbardziej właściwe w sytuacjach, w których zadaniem jest pomoc drugiej osobie. Zwiększają one zaufanie, poczucie bezpieczeństwa, zachęcają nadawcę do rozwijania myśli i auto-badania problemu. {PP}

Parafraza - stosowana przy ważnych kwestiach – upewnienie się czy właściwie je zrozumiano. Powtarza się wypowiedź partnera lecz własnymi słowami („rozumiem, że nie mógł pan wypożyczyć tej książki z powodu braku dowodu osobistego”). {PP} Są 3 funkcje parafrazy: {PP}

• pozwala doskonalić rozumienie, {PP}

• zachęca nadawcę do uściślania i pogłębiania swoich myśli oraz wypowiedzi, przez co zwiększa on samorozumienie, dzięki komunikatowi zwrotnemu, {PP}

• jest wyrazem zaangażowania odbiorcy w rozmowę.

Pozostałe typy można wprowadzać dopiero po dłuższym przebywaniu ze sobą i zwiększeniu zażyłości. Oceny i interpretacje powinny jednak być ograniczane do minimum i powinny być artykułowane na prośbę rozmówcy.

Kilka zasad ważnych przy parafrazowaniu: {PP}

• odtwarzaj myśl i uczucia wyrażone przez nadawcę własnymi słowami – wyraź je tak, jak rozumiesz, nie powtarzaj,

• parafrazy zaczynaj od zwrotów typu: „Czujesz, że...”, „Jak rozumiem, myślisz że...”,

• unikaj oznak oceny – pochwały, nagany, używaj neutralnego tonu, bądź bezstronny.

Jakość parafrazy zależy od: {PP}

• zawartości treściowej; nie chodzi to o odwzorowanie wypowiedzi „słowo w słowo”. Skuteczniejsze jest umiejętne przedstawienie wypowiedzi nadawcy własnymi słowami (np.: „- jutro mam bardzo ciężkie kolokwium, najlepiej nie poszedłbym na nie wcale ale muszę”, „- Boisz się testu, ale czujesz, że podejście to niego to twój obowiązek”), {PP}

• głębi; odpowiedź winna trafiać w ton wypowiedzi nadawcy, powinna być tak samo serio (niewłaściwe więc będą następujące parafrazy: „- Zachowałem się trochę nie w porządku”, „- Czujesz, że okrutnie postąpiłeś” lub „- Nie mogę żyć bez niego!”, „- Nie spodobał ci się?”), {PP}

• znaczenia; należy unikać dodawania lub pomijania znaczeń, uzupełniania zdań i myśli za nadawcę (np. błędna będzie odpowiedź do: „- Nie jestem pewien, czy nadaję się do tej pracy”, „- Sądzisz, że zupełnie do tego nie nadajesz się?”), {PP}

• języka; stylistyka powinna być na tyle prosta, aby pomagała w precyzyjnej komunikacji, metafory winny być dostosowane do możliwości partnera. Podobny winien być też styl.

Właściwe słuchanie rozwija się tylko poprzez trening, jest więc wyuczone (test typów odpowiedzi rozumiejących, wspierających, oceniających, badających, interpretujących - ksero dla każdego).

Zajęcia nr 4. O tym, jak wywieramy wpływ i manipulujemy

Literatura:

1. Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria vi praktyka, Gdańsk 1995.

2. Giblin L., Umiejętność postępowania z innymi, Kraków 1993.

(Cytat z książki P. Zimbardo i F. Ruch Psychologia i życie: anegdota o szewcu w Nowym Jorku – ksero dla prowadzącego, pytanie do grupy: Jaką technikę zastosował szewc? Czy było to działanie określane mianem wpływu społecznego czy raczej manipulacji?)

Każdy nasz komunikat wywiera jakiś wpływ na odbiorcę i jego wiedzę, emocje, zachowanie. W pełni świadomie jest on wywierany rzadko, tzn. nadawca zwykle nie uświadamia sobie całości potencjalnych konsekwencji komunikatów, jeszcze rzadziej potrafi je w pełni kontrolować.

Mianem wpływu społecznego zaś określa się świadome działanie zmierzające do zmiany sposobu myślenia, postępowania, zmiany uczuć drugiej osoby, które nie wywołują oporu drugiej osoby, gdyż wykorzystywanie są jej naturalne wewnętrzne tendencje w sposób, z którego najczęściej nie zdaje sobie ona sprawy.

Szczególnym rodzajem wpływu społecznego jest manipulacja. Różnica polega na tym, że wpływ wykorzystuje tendencje jednostki i łagodzi jej opór, ułatwiając jej realizację rzeczywistych intencji. Manipulacja zaś to oddziaływanie sprzeczne z intencjami i interesami odbiorcy, za to służące interesom manipulatora. (przykłady pozytywnego wpływu: 1. oddziaływanie wychowawcze np. demonstrowanie przez osobę dorosłą w obecności dziecka, jak należy posługiwać się sztućcami – dziecko naśladując nie wie, że poddawane jest socjalizacji, 2. leczenie np. podanie choremu placebo dla polepszenia stanu zdrowia z minimum skutków ubocznych). W sytuacji dobrej znajomości odbiorcy, w ramach jego tendencji mogą być wykorzystane indywidualne potrzeby, preferencje, emocje, skłonności do określonych reakcji.

Podstawą manipulacji natomiast jest stwarzanie i wykorzystywanie sytuacji, w których odbiorca –y będzie zachowywał się nieintencjonalnie, czyli nie poprzedzi swojego zachowania refleksją, analizą własnej sytuacji, uczuć, myśli.

Manipulowanie w oparciu o reguły funkcjonalne umysłu.

Wiele czynności, aktów porozumiewania i decyzyjności są bezrefleksyjne, stereotypowe. np. 1) Dużo chętniej oddajemy komuś przysługę, jeśli prosząc o nią poda jakieś uzasadnienie, nawet jeśli jest bezsensowne; czy może Pan przepuścić mnie w kolejce?, czy może Pan przepuścić mnie w kolejce, bo mnie się spieszy?).

2) Drugim sposobem skłaniania osoby do działania wbrew jej intencjom jest fałszowanie jej oceny rzeczywistości, np. spostrzeżeń na podstawie których podejmuje decyzje. Umysł podlega złudzeniom percepcyjnym, w tym złudzeniu kontrastu (przykład: kiedy mężczyzna po dłuższym niesieniu na rękach swojej ukochanej postawi ją na ziemi, czuje że idzie mu się lżej niż zwykle). Dlatego pamiętamy nasze manipulacje z dzieciństwa, kiedy dostając 3= z klasówki, mówiliśmy rodzicom, że dostało 2 większość uczniów. Zgodnie z tą regułą dealer samochodowy najpierw podaje cenę auta, dopiero potem mówi o cenach dodatków, które są śmiesznie małe w stosunku do ceny wozu. Agent nieruchomości najpierw pokaże drogą ruderę, potem dopiero właściwy obiekt sprzedaży, którego cena i stan są lepsze od rudery, choć niekoniecznie okazyjne.

3) Wykorzystywane są też niektóre reguły rządzące ludzką pamięcią. Są to efekt pierwszeństwa i efekt świeżości.

efekt pierwszeństwa – jeśli uczymy się do 2 egzaminów i najpierw będziemy uczyć się z komunikacji społecznej a po tygodniu z filozofii, to lepiej zapamiętamy informacje z pierwszego przedmiotu,

efekt świeżości – jeżeli filozofii będziemy się uczyć zaraz po komunikacji społecznej, to wiedza z filozofii nałoży się na wcześniejszą.

Obie reguły wykorzystywane są w polityce i mediach. W kampaniach wyborczych jeśli wystąpienia kontrkandydatów będą rozdzielone, przewagę uzyska pierwszy. Jeśli wystąpią jeden po drugim, zwłaszcza w przeddzień wyborów, większe szanse ma drugi.

Manipulowanie w oparciu o emocje.

Wywołanie silnych emocji jest najlepszym sposobem skłonienia do działań irracjonanych. Fotografia ofiary wojny wywoła większy efekt niż informacja o tysiącach zabitych. Wykorzystuje się to w reklamie i polityce (przykład: w kampanii przedwyborczej w USA sztab przegrywającego Georga Busha, zastosował manewr, który pozwolił mu wygrać. Otóż, w stanie, w którym gubernatorem był prowadzący kontrkandydat Michael Dukakis rutynowo urlopowano więźniów. Jeden z nich pobił parę młodych ludzi. W sztabie Busha powstał rysunek: więzienie z obrotowymi drzwiami, przez które wchodzą i wychodzą więźniowie. Obok była odrażająca fizjonomia wspomnianego więźnia i podpis, że jeśli prezydentem będzie Dukakis, tak wyglądać będzie bezpieczeństwo w USA. Rysunek pojawił się na billboardach, w gazetach. Rzeczowe wyjaśnienia Dukakisa o braku związku jego z wypadkiem, nie odniosły żadnego echa wobec rysunku.

Manipulowanie w oparciu o reguły życia społecznego.

Istnieją tzw. uniwersalne reguły rządzące życiem społecznym, które nabywamy je przez socjalizację. Ponieważ są głęboko zinternalizowane, określone czynności wykonujemy automatycznie. Właśnie ten automatyzm wykorzystuje manipulator, umiejętnie sugerując, że właśnie zaistniała taka sytuacja, w której powinniśmy postąpić zgodnie z tymi regułami. My robiąc to w dobrej wierze, jednocześnie działamy na korzyść manipulatora. Jest to mechanizm społecznej mimikry (R. Cialdini). Obszarem mimikry są najczęściej następujące reguły:

• reguła wzajemności; zgodnie z nią, jeśli wyświadczona nam zostanie bezinteresowna przysługa, my powinniśmy odwdzięczyć się podobnym gestem (tak nas przecież wychowano). Jeśli regule nie podporządkujemy się to czujemy się źle i otrzymujemy miano skąpca, niewdzięcznika. Takie manipulacje są stosowane np. w akwizycji, kiedy otrzymujemy tzw. darmową próbkę lub inny prezent. Istotne w tej regule jest to, że nie wypada odmawiać przyjęcia daru, choćby nie podobał się i, że zobowiązuje nas to do rewanżu. Reguła wzajemności ustępstw jest odmianą wcześniejszej. Nakazuje nam rezygnację ze swojej części interesów jeśli druga osoba zrobiła to samo. Często jest to pozytywny kompromis, lecz bywa wykorzystywane jako manipulacja np. w negocjacjach, kiedy jedna strona podaje wygórowane warunki (większe niż rzeczywista potrzeba), na które druga strona nie godzi się. Wtedy dopiero podaje się rzeczywistą ofertę. Pozorne ustępstwo jest dla drugiej strony fałszywym sygnałem, że teraz czas by ona ustąpiła. Ta technika negocjacyjna nazywa się sekwencją malejących próśb,

• reguła konsekwencji; związana jest z realizowaniem społecznego oczekiwania dotyczącego spójności i konsekwencji w zachowaniu, odpowiedzialności za wybory. Są powiedzenia typu: „Jeśli powiedziało się A, trzeba powiedzieć B”. (pytanie do grupy: jakie jeszcze?) Bywa ten mechanizm wykorzystywany w manipulacji wtedy, gdy zaangażowaliśmy się w jakąś sprawę na tyle głęboko, że niezręcznie się już z niej wycofać. Np. dziecko mówi: „A obiecałaś!”, w handlu z kolei istnieje taktyka zwana „niską piłką”. Podaje się wtedy cenę niższą niż rzeczywista. Gdy klient zdecyduje się na zakup, poczuje już właścicielem, podawana jest cena właściwa. (Politykę małych kroczków stosowano wobec amerykańskich jeńców w czasie wojny w Korei. Najpierw skłaniano ich do drobnych antyamerykańskich stwierdzeń typu „Ameryka nie jest doskonała”. Jeśli to się udało, proszono o wyciąganie konsekwencji z własnych słów poprzez wskazanie niedoskonałości Ameryki. Potem proszono o spisanie ich w listę i podpisanie nazwiskiem – „skoro to powiedziałeś, to w to wierzysz”. Wreszcie własną listę jeniec miał odczytać wobec innych jeńców),

• reguła społecznego dowodu słuszności; jeśli nie wiemy jak w jakiejś sytuacji postąpić – zgodnie z tym, co nam wpojono w dzieciństwie – powinniśmy odwołać się do innych. Manipulacja ma to miejsce np. w mediach: rola klakierów w teatrze, którzy sugerują wysoką atrakcyjność spektaklu, śmiech w tle serialu tv sugerujący, że żart jest śmieszny,

• reguła autorytetu; mamy wpojone poczucie obowiązku ulegania autorytetom. Istotą reakcji jest tu zaufanie, posłuszeństwo i wiara, że odpowiedzialność można przerzucić na autorytet (przykłady: obserwuje się wzrost sprzedaży jakiegoś leku po informacji, że używa go znany aktor / przyzwolenie Niemców na ludobójstwo w czasie II wojny światowej). W dużej mierze na tej regule oparł swoją teorią psychologiczną Erich Fromm,

• reguła niedostępności; Owidiusz mówił, że nikt nie pożąda tego, co mają wszyscy. Atrakcyjność obiektu wzrasta wraz z pojawianiem się zagrożenia jego utraty. Uczymy się, że to co wartościowe, jest trudno dostępne. Stąd mamy więc formuły w kinie: „Pożegnanie z tytułem!” lub nagłaśnianie problemów związanych z wpuszczeniem obrazu do kin (tak było ostatnio z antybuschowskim filmem „Ferenheit 9,5”).

O wywieraniu wpływu na ludzi wg Lesa Giblin. Podstawowa tendencją człowieka: „ludzie przede wszystkim interesują się sobą, a nie tobą, podobnie jak ty interesujesz się sobą o wiele bardziej niż kimkolwiek na świecie”. Na tym opiera swoją teorię, którą można streścić w następujących punktach:

1. Jak umiejętnie rozmawiać? Jak stać się interesującym rozmówcą?

Temat powinien być szczególnie zajmujący dla naszego partnera. Najciekawszym tematem będzie on. Więc zamiast słów „ja”, „mój”, używaj „ty”, „twój”. Drugi sposób to sprowokowanie osoby do mówienia o niej samej. Uzna ona wtedy nas za ludzi sympatycznych.

1. Jak sprawić by rozmówca poczuł się ważny?

Każdy pragnie być nieanonimowym, kimś ważnym. Dlatego okazuj rozmówcy, że jest dla ciebie ważny. Im poczuje się ważniejszy, tym lepiej będzie na ciebie reagować.

• uważnie słuchaj tego, co mówi,

• zgadzaj się z nim i – jeśli na to zasługuje – praw mu komplementy,

• używaj imion i nazwisk rozmówców,

• odpowiadaj po chwili, nie od razu – dasz poznać rozmówcy, że to co mówił było warte przemyślenia,

• dawaj ludziom znać, że pamiętasz, że na ciebie czekają,

• dostrzegaj każdego w grupie.

1. Jak umiejętnie zgadzać się z rozmówcą?

Ludzie nie lubią trafiać na sprzeciw. Dlatego opanuj Sztukę Bycia Niekonfliktowym:

• wciąż ucz się być zgodnym – wprowadzaj nastrój zgodliwości, wypracuj zgodliwy charakter,

• nie wystarczy zgadzać się, trzeba o tym informować,

• jeśli nie jest to absolutnie konieczne, nie mów rozmówcy, że się z nim nie zgadzasz,

• przyznaj, gdy nie masz racji mówiąc głośno „Pomyliłem się”; otwarte przyznawania się do własnych błędów budzi podziw,

• nie spieraj się – nawet jeśli masz rację, niewiele tym zyskasz, a na pewno nie zyskasz przyjaciół (żart: „lepiej mieć święty spokój niż rację”),

• miej właściwy stosunek do wojowniczego rozmówcy: nie wdawaj się w potyczki z nim, ale pozwól aż się wykrzyczy i zamilknie z głupią miną.

1. Jak umiejętnie słuchać?

Im więcej słuchasz jesteś tym mądrzejszy i bardziej lubiany. Ten, kto dobrze słucha, pozwala się ludziom koncentrować na ich ulubionych mówcach: nich samych.

• patrz na mówiącego,

• wychyl się do mówiącego, by wyglądać, jakbyś nie chciał uronić ani słowa,

• zadawaj pytania – jest to forma schlebiania,

• trzymaj się przyjętego przez rozmówce tematu i nie przerywaj póki go nie wyczerpie,

• używaj słów zorientowanych na rozmówcę, typu „ty”.

1. Jak umiejętnie wpływać na rozmówcę?

Ponieważ każdy ma inne zainteresowania i przykłada inne miary do tych samych rzeczy, dowiedz się, co druga osoba lubi i czego chce. Wówczas mówiąc jej to, co chce usłyszeć, będziesz mógł nakłonić ją do zrobienia tego, czego od niej chcesz. Wskażesz jej, jak może osiągnąć to, co chce, robiąc to, czego ty od niej chcesz.

1. Jak umiejętnie przekonywać?

W naturze człowieka leży sceptyczne odnoszenie się do ciebie i twoich słów, jeśli mówisz coś na swoją korzyść. Najlepiej więc będzie, jeśli zamiast mówić coś od siebie, zacytujesz kogoś innego. Przytaczaj pozytywne opinie na temat swój lub przedmiotu, do którego chcesz przekonać rozmówcę. Ludzie wierzą, że przytaczane opinie osób trzecich są prawdziwe.

1. Jak umiejętnie chwalić?

Bądź szczodry w pochwałach, ale:

• chwal czyn, nie osobę – pozwala to uniknąć skrępowania i zażenowania, brzmi też szczerze („Wspaniały ten tort!” zamiast „Jest Pani wspaniałą gospodynią!”),

• pochwała nie może być ogólnikowa, lecz skierowana na konkretną rzecz.

1. Jak umiejętnie krytykować?

Ważny jest klimat, więc:

• krytykuj gdy nie słyszy tego nikt postronny,

• rozpocząć od miłego słowa, dla złagodzenia ciosu,

• krytyka nie może dotyczyć osoby, wskazuj więc wady czyjegoś działania, a nie wady jego osobowości,

• musisz przedstawić prawidłową wersję krytykowanego postępowania,

• krytyki nie powinno się zbyt często powtarzać (jedna nieprawidłowość = jedna krytyka),

• krytykę zakończ przyjazną nutą, więc zamiast słów typu: „dostałeś burę, a teraz marsz do roboty”, wprowadzaj sformułowania następującego typu: „jesteśmy przyjaciółmi, rozwiązaliśmy nasze problemy, będziemy dalej wspólnie pracować i wzajemnie sobie pomagać”.

1. Jak umiejętnie sprawiać dobre wrażenie?

Bądź dumny z tego kim jesteś, co i gdzie robisz i wyrażaj to, bowiem w dużej mierze sami tworzymy opinię, jaką mają o nas inni, poprzez sposób naszego zachowania. Jeśli ludzie mają darzyć nas szacunkiem, musimy sprawiać wrażenie osoby, która na taki szacunek zasługuje. Ponadto:

• bądź szczery – unikaj tanich pochlebstw, pustych obietnic, nic nie znaczących słów, wierz w to, co mówisz,

• nie bądź nadgorliwy w kontaktach z innymi – nadgorliwość wzbudza wątpliwości rozmówcy, potrzebę oporu i przekory,

• nie próbuj wypaść lepiej kosztem innych – opieraj się tylko na własnej wartości, nie staraj się wykazywać wad kogoś tylko po to, by samemu lepiej wypaść,

• nie obmawiaj – obmowa obnaża negatywne aspekty charakteru osoby obmawiającej, więc jeśli nie możesz powiedzieć niczego dobrego, nie mów nic.

Zajęcia nr 5. Płeć psychologiczna w komunikacji

Literatura:

1. Jarco Jerzy, Lewandowska Bianka, Stasiuk Joanna, Socjologia i komunikacja społeczna. Wykłady, Wrocław 2000.

2. Bem S., Androgynia psychiczna a tożsamość płciowa, [w:] P. Zimbardo, F. Ruch, Psychologia i życie, Warszawa 1988.

Z chwilą poczęcia mamy silnie zdeterminowaną płeć biologiczną, a od momentu, w którym zaczynamy rozumieć różnice między płciami, świadomość tego staje się niezwykle ważnym składnikiem naszej tożsamości. Równocześnie od chwili urodzenia społeczeństwo uzależnia sposób traktowania człowieka od jego płci, wpajając jemu stopniowo funkcjonujące w danej kulturze stereotypy męskości i kobiecości. W ten sposób kształtuje się płeć psychologiczna. Można zdefiniować ją następująco: jest to układ cech psychicznych związanych z płcią, stanowiący o męskości lub kobiecości człowieka.

Kwestionariusz psychologiczny do badania płci psychologicznej, zawierający 35 ludzkich cech (zaznacz w jakim stopniu każda cecha charakteryzuje Ciebie):

1 pkt – całkowicie nie odpowiada,	4 pkt – dobrze odpowiada,
2 pkt – nieznacznie odpowiada,	5 pkt – całkowicie odpowiada,
3 pkt – średnio odpowiada,

INWENTARZ IPP – Alicji Kuczyńskiej

1. Dominujący	19. Z poczuciem estetyki
2. Wrażliwy	20. Gderliwy
3. Niezależny	21. Czuły
4. Odpowiedzialny	22. Uczuciowy
5. Troskliwy	23. Wrażliwy na potrzeby innych
6. Rywalizujący	24. O dobrej kondycji fizycznej
7. Nastawiony na sukces	25. Z poczuciem humoru
8. Angażujący się w sprawy innych	26. Mający zdolność przekonywania
9. Przyjacielski	27. Pewny siebie
10. Mający siłę przebicia	28. Samowystarczalny
11. Łagodny	29. Zdolny do poświęceń
12. Kokieteryjny	30. Delikatny
13. Wykazujący łatwość podejmowania decyzji	31. Sympatyczny
14. Wiarygodny	32. Otwarty na świat zdarzeń zewnętrznych
15. Arogancki	33. Eksperymentujący w życiu seksualnym
16. Dbający o swój wygląd	34. Naiwny
17. Gospodarny	35. Sprytny
18. Tolerancyjny

Klucz:

Proszę zsumować punkty z cech nr: 2, 5, 8, 11, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 29, 30, 34. Są to w naszej kulturze najistotniejsze wyznaczniki kobiecości. W kwestionariuszu zmierzono nimi skalę kobiecości.

Proszę zsumować punkty z cech nr: 1, 3, 6, 7, 10, 13, 15, 24, 25, 26, 27, 28, 32, 33, 35. Są to w naszej kulturze najistotniejsze wyznaczniki męskości. W kwestionariuszu zmierzono nimi skalę męskości.

Jeśli w skali kobiecości wynik jest pow. 51 (tzn. wysoki), a wynik w skali męskości pon. 48 (tzn. niski), to Twoje cechy charakteru są typowo kobiece. Jeśli zaś w skali kobiecości wynik jest pon. 51 (tzn. niski), a wynik w skali męskości pow. 48 (tzn. wysoki), to Twoje cechy charakteru są typowo męskie. Jeśli cechy w obu skalach są odpowiednio niższe niż 51 i 48 oznacza to, że nie przejawiasz w zachowaniu wyraźnych cech męskich ani kobiecych.

Można też uzyskać wysokie wyniki w obu skalach, bowiem wg nowej koncepcji płci psychologicznej tak kobiecość jak męskość są podstawowymi wymiarami osobowości każdej jednostki. Kobieca wrażliwość, empatia, opiekuńczość pomagają wchodzić nam w bliskie kontakty z innymi ludźmi, zaś np. męska pewność siebie pomaga w karierze zawodowej. Cechy tak męskie, jak kobiece mogą funkcjonować jednocześnie (tzw. androgynia psychiczna; grec. andro - męski, gyne - kobiecy), jeśli społeczeństwu nie udało się stłumić odmiennopłciowego wymiaru osobowości (przykłady nagradzania i karania dziewcząt i chłopców za ich zachowania). Osoby androgyniczne dysponują większą elastyczności w sytuacjach społecznych, zaś typowe kobiety i typowi mężczyźni są bardziej usztywnieni koniecznością ciągłego grania roli zadanej prze kulturę. Społeczny wizerunek takiej kobiety – orientacja ekspresyjna (wysoki poziom f-cji ekspresyjnych, czyli związanych z okazywaniem uczuć i dobrym komunikowaniem się) i mężczyzny – orientacja instrumentalna (zachowania instrumentalne nastawione są na cel, niezależnie od wpływów środowiska), nie daje jednostce pełni zdrowia psychicznego.

Dla łatwiejszej orientacji w sposobach myślenia przedstawicieli obu płci, warto przeprowadzić test seksualności kobiet i mężczyzn (test – ksero dla każdego)

Zajęcia nr 6. Komunikacja społeczna a pożywienie

Literatura:

1. Claude Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa: PIW, 1970.

2. Zofia Szromba-Rysowa, Pożywienie i jego kulturowe funkcje, [w:] Górale Beskidu Żywieckiego, red. Danuta Tylkowa, Kraków 1992, s. 102-.

3. Zofia Szromba-Rysowa, Pożywienie jako środek komunikacji społecznej, [w:] Symbole kulturowe. Komunikacja Społeczna. Społeczności regionalne. Studia, red. Irena Bukowska-Floreńska, Katowice 1995, s. 55-60.

Do refleksji nad ideologią pożywienia i spełnianymi przez nie funkcjami, np. funkcją znaku prowadzą m.in. badania etnologiczne nad miejscem i rolą żywności w komunikacji społecznej. {PP}Jak się okazuje pożywienie spełnia ważną funkcję informacyjną poprzez towarzyszące procesowi jedzenia postawy i wzory zachowań. Wskazuje więc np. na charakter wydarzenia, rodzaj święta (obiad świąteczny, obiad urodzinowy, obiad codzienny – zapytać o przykłady składników poszczególnych posiłków, zróżnicowanie posiłków świątecznych zależnie od regionu czy grupy społecznej), post, nasycenie, bogactwo, rozrzutność, skąpstwo, hojność, dążenie do prestiżu społecznego, określenia pozycji poszczególnych biesiadników (np. w rodzinach patriarchalnych, głowa rodziny dostaje najlepszy i największy kawałek mięsa, picie czystej wódki najlepiej bez popijania pokazywać ma stopień męskości pijącego).

{PP}Tak więc z procesem spożycia nie wiąże się tylko zaspokojenie głodu, ale też prestiżu, uznania społecznego czy wrażeń emocjonalno-estetycznych lub możliwości prezentacji odrębności kulturowych, regionalnych.

W etnologii rozpatrując kulturę jako zbiór systemów symbolicznych, dostrzegany jest związek między strukturą języka a pożywienia. {PP}Claude Lévi-Strauss stworzył „trójkąt kulinarny”, twierdząc, że kuchnia określonej społeczności jest językiem, w którym nieświadomie tłumaczy ona swoją strukturę lub pozwala odsłonić swoje sprzeczności. Badacz wprowadził też termin „gustemy”, czyli składniki konstytutywne kuchni społeczeństwa składające się z 3 głównych opozycji: endogenne/egzogenne (surowce narodowe i egzotyczne), centralne/peryferyjne (posiłki podstawowe i dodatkowe), nacechowane/nienacechowane (przyprawione i mdłe).

Jak wiemy w komunikacji szczególne znaczenie ma symbolika. {PP} Zatem i w interesujących nas dzisiaj zagadnieniach odgrywa ona ogromną rolę. Współbiesiadnictwo, obdarowywanie się, savoir-vivre przy stole zawierają taką symbolikę. Bardzo ważne znaczenie ma sakralizacja jedzenia, bo funkcjonuje w wielu sferach życia człowieka, w tym także psychicznego. W przypadku głodu pożywienie staje się największym dobrem, na zdobyciu którego koncentruje się cała uwaga człowieka. W obozach koncentracyjnych głównym tematem osadzonych było jedzenie, zapisywali oni sobie przepisy na różne potrawy, które ukrywali następnie we wszelkich skrytkach. Aleksander Wat użył określenia „świętość chleba” i „tajemnica pożywienia”. W łagrze bowiem dopiero nauczył się jeść chleb „uczenie” i „cierpliwie”.

{PP}Pojęcie głodu funkcjonuje też w aspekcie kulturowym w przypadku zakazów i nawyków żywieniowych. Np. gospodarz wesela we wsi góralskiej nie dopełniał swoich obowiązków, jeśli nie przymuszał natarczywie gości do jedzenia. Również brak jakiejś ulubionej przez starsze pokolenie potrawy na weselu bywał znakiem dla niej, że „całe wesele trzeba będzie o głodzie siedzieć”.

{PP}Z tą tematyką wiąże się tzw. tabu pokarmowe. Wg Bronisława Malinowskiego jest ono „najpierwotniejszą formą ascezy” i występuje prawie we wszystkich ceremoniach religijnych. Zastosował on pojęcie „psychologia jedzenia” na psychiczne przeżycia związane ze spożywaniem, które mogą człowiekowi przysporzyć sił, radości, ale też zaszkodzić. *W kulturach głównie prymitywnych (też we wsiach karpackich) uważano, że w czasie aktu jedzenia człowiek powinien trzymać się na szczególnej baczności. Różne dolegliwości żołądkowe, zasłabnięcie itp. mogły być następstwem rzucenia uroku na jedzącego. Zazdrość, skąpstwo osoby częstującej przybysza wymieniano jako przyczyny dolegliwości, wywołanych wzrokiem niechętnego gospodarza. Zwyczaj zapraszania do stołu gościa wchodzącego do izby w trakcie jedzenia powodowany był obawą przed działaniem „złego wzroku” – mającego szczególną moc podczas jedzenia. Niekiedy więc przestawano jeść w momencie, w którym ktoś wchodził do pomieszczenia.

{PP}Uzdrawiające działanie miała spełniać cywilizacyjna funkcja kościoła, która wyrabiała kulturę spożywania. Tzw. penitencjały, czyli księgi pokutne w średniowieczu wyznaczały srogie pokuty za obżarstwo i pijaństwo.* Jednak ograniczanie codziennej konsumpcji na wsiach wiązało się z ostentacyjnym obżarstwem podczas biesiad, wieńczących ważne wydarzenia. Hojność, demonstrowanie bogactwa i rywalizacja w urządzaniu co raz bardziej wystawnych biesiad było i jest znamienne dla społeczności wiejskich (praktyczne umocowanie powiedzenia „zastaw się a postaw się” – przykład: porównanie zakupów do potraw przed świętami bożonarodzeniowymi i wielkanocnymi w Polsce i innych krajach wysokorozwiniętych, w których tę formę świętowania porzuca się).

{PP}Współbiesiadowanie: symbolizowało więź między biesiadnikami. W dawnej Polsce było też symbolizowaniem w pewnych okolicznościach niezadowolenia z sąsiedztwa. Przed zwaśnioną stroną krajano w tym celu obrus. Przypomnienie komuś, że przed nim obrus rzezano, było obelgą i wyzwaniem (przykład współczesny: podczas uroczystej kolacji służbowej zaobserwowałem dzielenie stołu pomiędzy dyrektorów bibliotek i zwykłych bibliotekarzy razem uczestniczących w konferencji).

{PP}Pewne potrawy nabierały określonego znaczenia symbolicznego. Chleb i sól – symbol gościnności i powodzenia na nowej drodze. Sól – dzięki własnościom konserwujących miała oczyszczać.*Czarną polewkę podawano niechcianemu konkurentowi. Nieczęstowano jajecznicą kawalera chętnie widzianego w domu dziewczyny, bo rozbite jajka rozbijałyby związek.

Poprzez pożywienie wyrażają się także dążenia człowieka do szczęścia. Kluczowe znaczenie ma tu smak. Smak potraw współtworzy kuchnie regionalne i narodowe, będące środkiem komunikacji społecznej (kilka przykładów – np. pikantne jedzenie na Węgrzech). We Francji przed kilkunastu laty doszło się do przekonania, że tradycyjna kuchnia jest zagrożona, a przez to dziedzictwo narodowe. Dlatego w szkołach prowadzi się edukację smakową, organizowany jest „Dzień smaku”. *Smak słynnych kremówek z Wadowic z pewnością nie byłby taki szlachetny, gdyby nie czyjeś wspomnienia z nimi związane.

Przyzwyczajenia smakowe mają też inny wymiar. Badania nad składem tradycyjnych posiłków we wsi podhalańskiej pokazują, że żywność ta była na tyle nieodżywcza, że w najlepszym razie ludność ją spożywająca winna być wciąż chora. A jednak cieszyła się świetnym zdrowiem. Dzisiaj dieta góralska niewiele różni się od diety przeciętnego Polaka. Górale przyznają, że wprawdzie kiedyś jadło się tylko ziemniaki, kapustę, mleko i moskole (placki), ale wtedy były „posiady”, wzajemna życzliwość i pomoc.