PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH

1.Finanse komunalne w Konstytucji

Art. 167 Konstytucji zapewnia jednostkom samorządu terytorialnego udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań . Ustęp 2 tego przepisu wymienia dochody jednostek samorządu terytorialnego którymi są : dochody własne , subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Art. 168 Konstytucji stanowi ,iż jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Zgodnie z art. 171 Konstytucji nadzór nad działalnością jednostek samorządu w zakresie spraw finansowych sprawują regionalne izby obrachun.

2. Bank Centralny w Konstytucji

Centralnym Bankiem państwa w myśl art.227 Konstytucji jest Narodowy Bank Polski , któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza . Ustęp 2 art.227 Konstytucji wymienia organy NBP którymi są : Prezes NBP , Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Zgodnie z Konstytucją , Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta . W ustępie 5 i 6 art.227 Konstytucji zostały określone : skład RPP oraz podstawowe zadanie RPP jakim jest coroczne ustalanie polityki pieniężnej.

3. Stosunek finansowo - prawny

Stosunki finansowo-prawne odnoszą się do przedmiotu tj. uprawnień i obowiązków. W stosunku finansowo-prawnym mamy zawsze do czynienia z zachowaniem organu finansowego oraz z zachowaniem podmiotu biernego. Stosunek finansowo-prawny ma zapewnić prawidłowe funkcjonowanie państwa w zakresie zjawisk finansowych . Cechami takiego stosunku są : uprzywilejowanie jednego podmiotu względem drugiego , organ ma władztwo ( może np.: zabrać , sprzedać majątek ) , organ może modyfikować pozycję słabszego podmiotu , ale tylko w granicach prawa .

4. Cechy szczególne ustawy budżetowej

Ustawa budżetowa, jak wynika z treści art. 219 Konstytucji, określa dochody i wydatki państwa w ciągu roku budżetowego. Jest więc planem finansowym, któremu Konstytucja, ze względu na jego znaczenie dla funkcjonowania państwa, nakazuje nadać formę ustawy. Specyfika ustawy budżetowej wyraża się m.in. :

- inną ścieżką legislacyjną

- inicjatywą ustawodawczą , którą posiada wyłącznie RM

- jest to ustawa periodyczna , obowiązuje na określony okres czasu

- ustawę ocenia się politycznie poprzez instytucję absolutorium

- ustawa konsumuje się w okresie trwania roku budżetowego .Jeśli ta ustawa nie zostanie uchwalona i w ciągu 4 miesięcy od przekazania Sejmowi nie zostanie przedłożona Prezydentowi do podpisania, Prezydent może skrócić kadencję Sejmu.

5. Kontrola budżetu państwa

Kontrolę budżetu państwa należy podzielić na kontrolę sprawowaną w trakcie wykonywania budżetu oraz następującą po wykonaniu roku budżetowego. Kontrola bieżąca jest wykonywana przez MF i dotyczy:

- realizacji dochodów i wydatków budżetu

- efektywności i skuteczności realizacji budżetu

- wykorzystywania środków pochodzących z budżetu UE

- poziomu deficytu sektora finansów publicznych

Po zakończeniu roku budżetowego , RM w terminie 5 miesięcy ma obowiązek złożyć sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa . NIK przedkłada analizę sprawozdania Sejmowi , który w terminie 90 dni podejmuje uchwałę o udzielenie absolutorium RM.

6. Skarbowe papiery wartościowe a dług publiczny

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Przyczyny powstania długu publicznego to :

- utrzymujący się deficyt budżetowy

- wzmożone wydatki publiczne

- niepodniesienie podatków przy równoczesnym braku cięć budżetowych

Dług publiczny należy podzielić na dług państwowy ( całego sektora finansów ) oraz dług Skarbu Państwa . Państwowym długiem publicznym zarządza MF .

Skarbowe papiery wartościowe są podstawowym instrumentem zaciągania długu publicznego . Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym , w którym Skarb Państwa stwierdza , że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia , które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny . Można je podzielić na :

- bony skarbowe ( krótkoterminowe , do roku )

- obligacje skarbowe ( okres wykupu dłuższy niż rok )

Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych papierów wartościowych .

7. Źródła dochodów gminy

Źródłami dochodów gminy są :

1 ) wpływy z podatków :

- od nieruchomości

- rolnego , leśnego

- od środków transportowych

- od spadków i darowizn

- od czynności cywilnoprawnych

2 ) wpływy z opłat :

- skarbowej

- targowej

- miejscowej , uzdrowiskowej

- od posiadania psów

- eksploatacyjnej

4 ) dochody z majątku gminy

5 ) spadki , zapisy , darowizny na rzecz gminy

6 ) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach

7 ) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę

8 ) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

9 ) 5 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych ustawowych zadań .

8. Główny księgowy sektora finansów publicznych

Głównym księgowym jednostki sektora finansów publicznych, zgodnie z art. 45 ust. 1 uofp, jest pracownik, któremu kierownik jednostki powierza obowiązki i odpowiedzialność w zakresie:

- prowadzenia rachunkowości jednostki

- wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi

- dokonywania wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym

- dokonywania wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych

Głównym księgowym może być osoba, która:

- ma obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

- ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,

- nie była prawomocnie skazana za przestępstwa: przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, przeciwko wiarygodności dokumentów lub za przestępstwo karne skarbowe,

Jednym z podstawowych obowiązków głównego księgowego jest zapewnienie prowadzenia ksiąg rachunkowych jednostki zgodnie z art. 24 uor, tj. w sposób pozwalający na uznanie ich za:

- rzetelne

- bezbłędne

- sprawdzalne

- prowadzone na bieżąco

Jednym z najważniejszych obowiązków głównego księgowego określonym w uofp jest dokonywanie wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym. Kontrola ta polega na stwierdzeniu, że zobowiązania wynikające z operacji mieszczą się w planie finansowym oraz harmonogramie dochodów i wydatków, a jednostka posiada środki finansowe na ich pokrycie.

Obowiązki głównego księgowego w tym obszarze wiążą się również ze stałym kontrolowaniem stopnia realizacji planu, zaangażowania wydatków, zagrożeń przekroczenia lub niewykonania planu, zarówno w całości, jak i w poszczególnych pozycjach, a także zapewnieniem terminowego rozliczania należności i zobowiązań

9. Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na 6-letnią kadencję. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje.

Prezes NBP :

- jest przełożonym wszystkich pracowników NBP

- przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, reprezentuje NBP na zewnątrz

- reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych

Kadencja Prezesa NBP wygasa :

- po upływie okresu 6-letniego

- w razie śmierci

- w razie złożenia rezygnacji

- w razie odwołania

10. Cele NBP

Narodowy Bank Polski jako bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności systemu finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego. Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227 Konstytucji RP oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim.

Najważniejsze zadania Narodowego Banku Polskiego określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o Narodowym Banku Polskim. Podstawowym celem działalności Narodowego Banku Polskiego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. W tym celu NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz uchwala corocznie założenia polityki pieniężnej. NBP zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa poprzez zarządzanie rezerwami finansowymi. Dzięki emisji pieniądza zapewnia płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbanie o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Do innych zadań NBP należy opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. NBP organizuje rozliczenia pieniężne, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa. NBP wykonuje działalność edukacyjną i informacyjną dotyczącą w szczególności upowszechniania wiedzy ekonomicznej. NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych.

11. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne

W przypadku, kiedy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego w stosunku do PKB zaczyna kształtować się na poziomie niższym niż 3/5 wartości PKB w ujęciu rocznym, lecz mimo to na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niepokojący, niekorzystny wówczas przewidziane jest zastosowanie określonej procedury ostrożnościowej a w skrajnych przypadkach także procedury sanacyjnej.

Procedury ostrożnościowe uruchamiane są w sytuacji, w której państwowy dług publiczny przekroczy poziom 50% wartości PKB w skali roku. Jeżeli kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od, 50 % PKB, lecz nie wyższa niż 55% PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa aniżeli analogiczna relacja z roku bieżącego. Natomiast, gdy kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od 50 % PKB lecz nie wyższa niż 60 % PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym przyjmie jako górne maksymalne ograniczenie deficytu, taki poziom który zapewni iż relacja długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższa od relacji kwoty długu Skarbu Państwa do PKB obliczonej za rok ubiegły oraz za pierwsze półrocze roku budżetowego.

Gdy kwota państwowego długu publicznego jest równa bądź większa niż 60 % PKB wówczas należy podjąć dalsze działania, łącznie z zastosowaniem procedury sanacyjnej. Rada Ministrów musi w takim przypadku przedstawić Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie w/w relacji długu publicznego do PKB. Program sanacyjne obejmuje sformułowanie wniosków, co do przyczyn kształtowania się tak niekorzystnych relacji długu publicznego do PKB. Program sanacyjny musi zawierać program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do poprawy ww relacji pomiędzy państwowym długiem publicznym a PKB. Należy też opracować trzyletnią prognozę relacji państwowego długu publicznego do PKB

12. Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.
Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.