Podstawowe zagadnienia terminologiczne: literatura, teoria literatury. Delimitacja literaturoznawstwa i jego miejsce w艣r贸d innych dziedzin humanistyki. Poj臋cie metody.
LITERATURA wg SJP ca艂okszta艂t tw贸rczo艣ci pi艣mienniczej danego narodu, epoki lub ca艂ej ludzko艣ci, pi艣miennictwo; w聽w臋偶szym znaczeniu: tw贸rczo艣膰 artystyczna obejmuj膮ca poezj臋, dramat i聽proz臋; literatura pi臋kna". Literatura to tak偶e tw贸rczo艣膰 przekazywana ustnie, np. podania i聽legendy, kt贸re stanowi膮 zacz膮tek polskiej literatury by艂y opowiadane i聽w聽ten spos贸b przechodzi艂y z聽pokolenia na pokolenie. Ma nieprzypadkowo sformu艂owan膮 fabu艂臋.
TEORIA LITERATURY 鈥 nauka o koncepcjach wyja艣niaj膮cych czym jest literatura. nauka o聽literaturze zajmuj膮ca si臋 badaniem聽dzie艂 literackich, tw贸rczo艣ci pisarzy, przebiegu聽procesu historycznoliterackiego聽oraz odbioru聽tekst贸w聽literackich. Inna nazwa to literaturoznawstwo
WYZNACZNIKI DELIMITACJI TEKSTU
Pojawianie si臋 na pocz膮tku i ko艅cu tekstu wyra偶e艅 czy zda艅 s艂u偶膮cych nawi膮zaniu lub rozwi膮zaniu kontaktu j臋zykowego;
na pocz膮tku 鈥 funkcja fatyczna; zwroty do adresata, apostrofy, powitania, pro艣by o uwag臋;
na ko艅cu wypowiedzi 鈥 podzi臋kowania za odbi贸r, po偶egnania, zwroty zapowiadaj膮ce koniec wypowiedzi.
Wyst臋powanie w pocz膮tkowych i ko艅cowych fragmentach testu wypowiedze艅 metatekstowych odnosz膮cych si臋 do ca艂ego tekstu (tekst o sobie samym, np. we wst臋pie zapowied藕 o czym b臋dzie mowa, czasem komentarz na temat kompozycji, komentarz tre艣ci, okre艣lenie gatunku)
Istnienie ramy metatekstowej (np. zaczn臋 od鈥, na pocz膮tku opowiadania鈥, tu ko艅czy si臋 historia鈥)
METODA 鈥 zost opracowana i jest wykorzystywana wielokrotnie; wie do jakiego celu zmierza. to spos贸b, z g贸ry ustalone dzia艂anie prowadz膮ce do osi膮gni臋cia celu. Metoda- 艣wiadomie stosowany spos贸b post臋powania maj膮cy prowadzi膰 do osi膮gni臋cia zamierzonego celu
METODOLOGIA -nauka o metodach bada艅 naukowych stosowanych w danej dziedzinie wiedzy i o sposobach przeprowadzania analiz oraz oceniania warto艣ci poznawczej poszczeg贸lnych dyscyplin naukowych.
Kategorie i poj臋cia psychoanalizy. Freud, jego teoria kultury i sztuki oraz metoda badania dzie艂a literackiego. Krytyka psychoanalizy i jej kontynuacje. Jung i krytyka archetypowa.
PSYCHOANALIZA (od gr. "psyche", "dusza" i "analiza") 鈥 zosta艂a zapocz膮tkowana na prze艂omie XIX i聽XX wieku przez wiede艅skiego lek Z Freuda. Psychoanaliza jest metod膮 poznania i leczenia cz艂owieka, teori膮 psychoapatologii i teori膮 pozwalaj膮c膮 wyja艣ni膰 r贸偶ne zjawiska spo艂eczne i kulturowe. W tym pierwszym klinicznym znaczeniu psychoanaliza odkrywa i bada nie艣wiadome konflikty wewn臋trzne, motywacje i znaczenie objaw贸w. D膮偶y do modyfikacji systemu mechanizm贸w obronnych oraz integracji r贸偶nych cz臋艣ci psychiki. Psychoanaliza zainspirowa艂a rozw贸j innych szk贸艂 terapii, a sama wsp贸艂cze艣nie funkcjonuje jako dziedzina z艂o偶ona z聽wielu nurt贸w my艣lenia.
艢WIADOMO艢膯, PRZED艢WIADOMO艢膯, NIE艢WIADOMO艢膯 Na podstawie do艣wiadcze艅, jakie dane mu by艂o poczyni膰 z聽pacjentami, Freud opracowa艂 topograficzny podzia艂 psyche ludzkiej, wyodr臋bniaj膮c:
艣wiadomo艣膰: tre艣ci 艣wiadome mog膮 dowolnie stanowi膰 przedmiot uwagi, mog膮 tez by膰 dowolnie z niej usuwane;
przed艣wiadomo艣膰: gromadz膮 si臋 tutaj te tre艣ci psychiczne, kt贸re nie s膮 momentalnie dost臋pne 艣wiadomo艣ci, mo偶na je jednak odkry膰 dzi臋ki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i zwi膮zk贸w 艂膮cz膮cych inne, znane ju偶 艣wiadomo艣ci tre艣ci, mog膮 si臋 one te偶 pojawi膰 na zasadzie kojarzenia;
nie艣wiadomo艣膰: zgromadzone s膮 tutaj te tre艣ci psychiczne, kt贸rych nie mo偶na sobie u艣wiadomi膰 bezpo艣rednio, mimo podejmowanych w tym celu pr贸b; aby tre艣ci nie艣wiadome mog艂y znale藕膰 si臋 w polu uwagi 艣wiadomo艣ci, indywiduum musi si臋 odwo艂a膰 do pomocy pewnych metod, znanych na przyk艂ad terapii psychoanalitycznej (np. analizy marze艅 sennych, badania swobodnych skojarze艅) czy wywodz膮cych si臋 z聽hipnozy; nie艣wiadomo艣膰 stanowi system sk艂adaj膮cy si臋 przede wszystkim z tre艣ci wypartych.
Te trzy dziedziny 偶ycia psychicznego Freud powi膮za艂 z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodr臋bniaj膮c:
Id 鈥 nie艣wiadomo艣膰- dziedzin臋 naturalnych pop臋d贸w i instynkt贸w; instynkty odziedziczone po zwierz臋tach
Ego 艣wiadomo艣膰 鈥 nasza 艣wiadomo艣膰 samego siebie. instancj臋 zwr贸con膮 przede wszystkim w kierunku 艣wiadomo艣ci, odzwierciedlaj膮c膮 tre艣ci dane 艣wiadomemu postrzeganiu. Mo偶emy je kontrolowa膰.
"Superego" nad艣wiadomo艣膰 鈥 instancj臋 obejmuj膮c膮 idea艂y i normy moralne. presja, kt贸rej do艣wiadczamy przez kultur臋. Normy, zasady przez ni膮 wpojone. Wewn.sumienie.
3 FAZY PSYCHOANALIZY: seksualno艣膰, zwr贸cenie uwagi na poszuk pragnie艅, l臋k przed innymi w艂a艣ciwo艣ciami; faza selfu- samego siebie, interpretuj膮c nasze skojarzenia id膮 w kierunku naszych do艣w.
Cz艂owiek musi ogranicza膰 swoje instynkty przez kultur臋. 3 wyj艣cia:
Ulec instynktowi
Wyprze膰 si臋 instynkt贸w (konflikt id i superego)
Przenie艣膰 pop臋d na inny obiekt.
Metoda badania tekstu liter. (met Bad psychoanalizy-cofanie si臋 do daw kultur prymityw- totemizm)
Faza ID 鈥 dominacja nie艣wiadomo艣ci 鈥 LIBIDO
Kompleks Edypa, t艂umienie pop臋du.
Drobiazgowo艣膰 analizy
Nie nale偶y unika膰 kontekstu autobiograficznego 鈥 autor jest w tek艣cie obecny
Wszystko ma znaczenie dob贸r s艂贸w, znak贸w
Faza EGO
Tekst literacki to wyraz l臋ku cz艂owieka. Cz艂owiek pisze, tworzy, bo towarzyszy mu l臋k. Jest tutaj analizowany tekst 鈥 j臋zyk te偶 ma znaczenie
Faza SELF-u 鈥 samego siebie
Analizowanie swojej psychiki poprzez cudzy tekst. Nasz spos贸b czytania, rozumienia tekstu m贸wi du偶o o nas.
KRYTYKA PSYCHOANALIZY
JUNG wyr贸偶ni pop臋d tw贸rczy
Freud miesza dwie dyscypliny 鈥 psychologi臋 i sztuk臋.
Freud nie bada tekstu, a psychik臋 autora 鈥 nic to nie wnosi do analizy.
Nie艣cis艂o艣ci: skoro pisarz, kiedy staje si臋 chory psychicznie zaczyna pisa膰, to dlaczego niekt贸rzy chorzy nie pisz膮?
Tekst traktuje jako obraz biografii autora 鈥 nie uwzgl臋dnia kontekstu historycznego.
Jung zarzuca艂 Freudowi niedelikatno艣膰, w艣cibsko艣膰 psychoanalizy, kt贸ra ma polega膰 na ods艂anianiu k艂opotliwych prawd w zyciu ludzkim, prawd, kt贸re powinny zosta膰 ukryty.
Psychoanaliza ods艂ania k艂opotliwe prawdy o 偶yciu cz艂owieka 鈥 takie, kt贸re powinny by膰 ukryte.
Jung 鈥揊undamentem jego teorii jest poj臋cie archetypu 鈥 dziedziczone wzorce zachowa艅.
Archetyp: - uniwersalny prawz贸r, powinien wyst臋powa膰 u wszystkich ludzi, niezale偶nie od kultury, jest wsp贸lny
Symbol: - zmienia si臋 w zale偶no艣ci od reali贸w kulturowych, znak ikoniczny.
Freud 鈥 Id; Jung - Superego
Krytycy psychoanalizy jako teorii naukowej twierdz膮, 偶e nie da si臋 jej zweryfikowa膰 do艣wiadczalnie, wi臋c nie mo偶na jej zaliczy膰 do nauki, a jedynie do literatury, pseudonauki lub paranauki. Ponadto wielu autor贸w uwa偶a, 偶e Freud w wielu miejscach fa艂szowa艂 swoje obserwacje aby potwierdza艂y teori臋, a w niekt贸rych miejscach ociera艂 si臋 o numerologi臋 (np. przy interpretacji marze艅 sennych).
Wiele szk贸艂 psychoanalizy definiuje si臋 te偶 nie jako nauka, lecz raczej rodzaj sztuki terapeutycznej, nie uzurpuj膮cej sobie miana nauki. Wp艂yw teorii Freuda na kultur臋 popularn膮 i obecny w niej obraz psychologii jest prawdopodobnie wi臋kszy ni偶 na nauk臋
ARCHETYPY wg JUNGA 鈥 Uniwersal element kultury, pierwowz贸r zachowa艅, obyczaj贸w, sp贸jny wsz kulturom.
ANIMA/ANIMUS 鈥 dope艂nienie, r贸wnowaga, m臋偶czyzna 鈥 istota niepe艂na, dop贸ki nie odnajdzie pierwiastka 偶e艅skiego. Matka 鈥 dope艂nienie ojca i syna. Ojciec 鈥 dope艂nienie matki i c贸rki.
OSOBOWO艢膯 MANICZNA 鈥 odzwierciedla pozycj臋 cz艂owieka w hierarchii 艣wiata. Osobowo艣膰, kt贸ra ma man臋. B贸g, herosi, bogowie, czarodzieje.
ODRODZENIA 鈥 przekonanie, 偶e 偶ycie nie ko艅czy si臋 po 艣mierci:
- metempsychoza 鈥 wymiana i cia艂a i duszy - reinkarnacja 鈥 wymiana cia艂a dusza ta sama - zmartwychwstanie 鈥 zachowanie cia艂a i duszy - odrodzenie w艂a艣ciwe 鈥 wymiana duszy, cia艂o to samo 鈥 op臋tanie - odrodzenie cz臋艣ciowe 鈥 cia艂o i duch ten sam ale zachodzi pewna zmiana 鈥 rytua艂y, chrzest.
FENOMENOLOGIA
Martin Heidegger, Edmund Husserl, Roman Ingarden, Max Scheler,
Fenomenologia 鈥 XX-wieczny kierunek filozoficzny, kt贸rego g艂贸wnymi tw贸rcami i reprezentantami s膮 Edmund Husserl oraz Max Scheler (w du偶ej mierze niezale偶ny od Husserla), a tak偶e wytworzona przez ten kierunek metoda bada艅 filozoficznych, stosowana przez filozof贸w egzystencji.
Nazwa kierunku pochodzi od greckiego s艂owa phainomenon oznaczaj膮cego to, co si臋 jawi. Fenomen-nadzwyczajne wa偶zne zjawisko; cz艂 badaj膮c rzeczy przekszt je w fenom. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i ogl膮dzie tego, co bezpo艣rednio jest dane. Jest to metoda filozofowania, kt贸ra odbiega od codziennych sposob贸w orientowania si臋 w rzeczywisto艣ci. Postrzeg rzeczywisto艣ci przez zmys艂y rozum metafaz.
Husserl- dzie艂o lit jest rzecz膮; Ingarden- dz l ma sens zanim nada mu je cz艂, mo偶na je poznawa膰 w spos emp i log.
intencjonalno艣膰, ka偶da 艣wiad jest 艣wiad czego艣, co ozn, 偶e nie istnieje 艣w nie intencjonalna pusta. Husserl zapo偶yczy艂 od swojego nauczyciela Franza Brentany. Wed艂ug Brentany intencja jest relacj膮 艂膮cz膮c膮 umys艂, 艣wiadomo艣膰 z tre艣ci膮 lub przedmiotem. Relacja intencjonalna sk艂ada si臋 z dw贸ch cz艂on贸w: noezy i noematu. Noeza to akt 艣wiadomo艣ciowy, a noemat 鈥 przedmiot dany w tym akcie. Brentano przypisywa艂 intencjonalno艣膰 wszystkim stanom umys艂owym. Husserl zauwa偶y艂, 偶e tak nie jest, niekt贸re stany nie s膮 intencjonalne: np. ani nastr贸j, ani stan ducha nie s膮 nakierowane na co艣.
Fenomenologowie przej臋li te偶 od Brentany fascynacj臋 oczywisto艣ci膮. Fenomenologia zaczyna budowa膰 teori臋 od tego, co oczywiste. S膮dy powinny by膰 oczywiste, powinna je cechowa膰 "艣wietlista pewno艣膰". Husserl przej膮艂 od swojego nauczyciela ewidencjonalistyczn膮 koncepcj臋 prawdy. Wed艂ug niego oczywisto艣膰 w艂a艣ciwie rozumiana jest prze偶yciem prawdy.
W艣r贸d innych wa偶nych poj臋膰 fenomenologii znajduje si臋 analiza eidetyczna, czyli d膮偶enie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotno艣ciowe. W naoczno艣ci istotno艣ciowej dana jest czysta istota zjawiska. Uchwycenie tej istoty nie musi by膰 przeprowadzone na wielu przyk艂adach, wystarczy nawet jeden lub tylko naoczno艣膰 wyobra偶eniowa (przyk艂ad wyobra偶ony).
Opis ejdetyczny 鈥 eidos 鈥 istota rzeczy 鈥 stara si臋 ods艂oni膰 to, co w danym przedmiocie stanowi o jego esencji i nie jest uzale偶nione od zmiennej perspektywy poznawczej.
Redukcja transcendentalna 鈥 teorie s膮dy wykraczaj膮ce poza poznanie rozumowe. Ide膮 fenomenologii jest wykluczenie transcendencji i ca艂kowite poznanie rozumowe.
Roman Ingarden 鈥 Polak, ucze艅 Edmunda Husserla, dzie艂a: 鈥濷 dziele literackim鈥, 鈥濷 poznaniu dzie艂a literackiego鈥.
Niedookre艣lenie 鈥 wynika ona ze schematyczno艣ci dzie艂a tzn. 偶e ma ono pewne miejsca niedookre艣lone, kt贸re wymagaj膮 od odbiorcy aktualizacji.
Konkretyzacja 鈥 wype艂nienie przez indywidualnego czytelnika schematycznej struktury dzie艂a literackiego podczas aktu lektury. Musi by膰 ona zgodna z intencj膮 autora.
Redukcja transced. (Transc-to co wymyka si臋 poznaniu rozumowemu) istot膮 red tr jest wykluczenie transcendencji i ca艂kowite poznanie rozumowe.
Intencjonalno艣膰 鈥 ka偶da 艣wiadomo艣膰 jest 艣wiadomo艣ci膮 czego艣, co oznacza, 偶e nie istnieje 艣wiadomo艣膰 nieintencjonalna, czyli pusta. Przedmioty s膮 bytowo wobec 艣wiata niezale偶ne.
Dwuwymiarowo艣膰 dzie艂a literackiego: fazy i warstwy.
Fazowo艣膰 dzie艂a 鈥 z ka偶dym kolejnym s艂owem rozumiemy coraz wi臋cej
Wsp贸艂wyst臋powanie warstw 鈥 wyst臋puj膮 one razem: brzmieniowa, znaczeniowa, przedmiot贸w przedstawionych, wygl膮d贸w uschematyzowanych.
FORMALIZM
Liter sk艂ada si臋 z formy i tre艣ci.
Rosyjska szko艂a formalna - formalizmem rosyjskim 鈥 metodologia bada艅 literackich, powsta艂a przed I wojn膮 艣wiatow膮 w Rosji, prze偶ywaj膮ca rozkwit w latach 20., st艂umiona w okresie stalinizmu. Wywar艂a znaczny wp艂yw na zachodnie nurty teoretycznoliterackie, zw艂aszcza na now膮 krytyk臋, a tak偶e strukturalizm. Formalizm by艂 reakcj膮 na literaturoznawstwo pozytywistyczne i obecn膮 w nim metodologi臋 genetyczno-historyczn膮 鈥 naczelny cel bada艅 literackich upatrywa艂a nie w spo艂ecznych, historycznych, psychologicznych i genetycznych uwarunkowaniach literatury, ale w badaniu literacko艣ci, tj. wewn臋trznych i swoistych w艂a艣ciwo艣ci utworu literackiego
Teoria literatury 鈥 tezy formalist贸w mia艂y mocne zakorzenienie w futurystycznej praktyce poetyckiej i malarstwie nowoczesnym. Obraz ma racj臋 bytu sam w sobie 鈥 niech niczego nie na艣laduje. Malarstwo ma by膰 czyste tak, jak muzyka jest czyst膮 literatur膮. Malarstwo jest samowystarczalne, ma w艂asne formy, barw臋 i brzmienie.
Literacko艣膰 鈥搘g formalist贸w- chodzi o j臋z z jakiego jest zbud. Wg Jacobson- to co czyni dzie艂o sztuki literackim. Jest cech膮 j臋zyka tekstu. Jej wyznacznikiem jest chwyt.
Chwyt 鈥 naczelna zasada organizuj膮ca tekst, pewna regu艂a. Ten element, gdzie forma jednoczy si臋 z tekstem. Ma on na celu udziwnienie tekstu, utrudnienie jego odbioru, przed艂u偶enie czasu jego odczytania. Bez niego tekst traci swoje znaczenie.
Skaz 鈥 forma narracji na艣laduj膮ca 偶yw膮 mow臋, nastawienie na 偶ywe s艂owo narratora. J臋z pot i poet mog膮 razem.
Podmiot czynno艣ci tw贸rczych 鈥 po艣rednik mi臋dzy autorem a czytelnikiem. Kiedy autor tworzy mo偶e si臋 wcieli膰 w rol臋 bohatera. Autor gdy pisze, 偶yje tym tekstem. Autor jest wi臋c podmiotem czynno艣ci tw贸rczych.
Wieloznaczno艣膰 鈥 jedna z najwa偶niejszych kategorii semantycznych nowej krytyki. Odsy艂a ona nie tylko do r贸偶nych znacze艅 danego wyra偶enia w s艂owniku, ale te偶 do najmniejszych niuans贸w s艂ownych, umo偶liwiaj膮cych odmienne reakcje na t臋 sam膮 cz膮stk臋 j臋zyka.
FORMALIZM AMERYKA艃SKI= Literary Criticism = New Criticism.
Formalizm ameryka艅ski rozpocz膮艂 si臋 od Eliota.
Inni badacze formalizmu ameryka艅skiego to: Wimsatt - C. Bradley - C. Brooks - I. Richards
Formalizm ameryka艅ski g艂osi tezy formalizmu rosyjskiego uzupe艂niaj膮c je o pewne koncepcje:
(CLOSE READING) WNIKLIWE CZYTANIE 鈥 wczytywanie si臋 w tekst, a nie w kontekst. Analizujemy tekst bez nazwiska, daty, biografii autora.
Wczytywanie si臋 w tekst a nie w konteksty;
Tekst analizowany jest bez nazwiska autora, jego biografii oraz daty powstania utworu tzw. 艢MIER膯 AUTORA;
KRYTYKA 3 B艁臉D脫W INTERPRETACYJNYCH:
HEREZJA PARAFRAZY 鈥 badania polegaj膮 na przepisywaniu tekst贸w innymi s艂owami, a tak by膰 nie mo偶e, poniewa偶 utw贸r oderwany od formy traci sw贸j sens, swoje znaczenie;
B艁膭D INTENCJI 鈥搃nterpretator poszukuje 鈥瀒ntencji鈥 autora, tego 鈥瀋o autor mia艂 na my艣li鈥;
B艁膭D AFEKTYWNO艢CI 鈥 polega na odczytywaniu tekstu przez pryzmat w艂asnych uczu膰, przez jakie艣 osobiste upodobania, sympatia/ antypatia; czytelnik lubi teksty, w kt贸rych jako艣 sam si臋 odnajduje;
Formalizm ameryka艅ski wprowadzi艂 nowe nazwy dla znanych termin贸w:
Struktura materia艂 tre艣膰
Tekstura chwyt forma
Tekstura 鈥 retoryczno-j臋zykowa warstwa utworu literackiego, niedaj膮ca si臋 zredukowa膰 do tre艣ci logicznej. Forma j臋zykowa.
Struktura 鈥 materia艂 鈥 tre艣膰.
Odpowiednik korelatywny literatura nie jest wiernym przedstawieniem rzeczywisto艣ci czyli: 艣wiat przedstawiony Ingardena;
HERMENEUTYKA
Hermeneutyka (z gr. obja艣nia膰, interpretowa膰; od Hermesa jako pos艂a艅ca bog贸w) 鈥 zapocz膮tkowana w Staro偶ytnej Grecji sztuka interpretacji tekst贸w literackich. U swego zarania hermeneutyka by艂a interpretacj膮 tekst贸w 艣wi臋tych (hermeneutyka biblijna, hermeneutyka teologiczna) i taka pozostawa艂a a偶 do Friedricha Schleiermachera, kt贸ry, jako pierwszy, postulowa艂 obj膮膰 dzia艂aniami hermeneutycznymi wszystkie teksty.
Wsp贸艂cze艣nie podkre艣la si臋, 偶e hermeneutyka nie wypracowa艂a jednak 偶adnej okre艣lonej metody, lecz wchodzi w zwi膮zki z r贸偶nymi metodami (zw艂aszcza z fenomenologi膮, strukturalizmem, wiele 艂膮czy j膮 tak偶e z semiotyk膮).
Z gr. Hermeneuticos = dotycz膮cy, wyja艣niaj膮cy;
Metod臋 hermeneutyczn膮 w xx w. Opracowali: gadamer, ricoeur, heidegger, friedrich schleiermacher.
Hermeneutyka oparta jest na rozumieniu 艣wiata, tzn. Im wi臋cej cz艂owiek rozumie z聽otaczaj膮cego go 艣wiata tym tego 偶ycie jest pe艂niejsze, jest lepsze, bo 偶y膰 tzn. Rozumie膰.
Przez d艂u偶szy czas hermeneutyka uwa偶ana by艂a za nauk臋 pomocnicz膮 filologii, a nie jako oddzielna dziedzina.
Hermeneutyka zak艂ada, 偶e ka偶dy tekst wymaga swojej metody interpretacyjnej; tutaj tekst wyprzedza teori臋 (odwrotnie by艂o w psychoanalizie itp.).
Hermeneuta jest kim艣, kto czyni tekst niezrozumia艂y zrozumia艂ym, jest po艣rednikiem pomi臋dzy autorem a czytelnikiem.
Tekst mo偶e by膰 niezrozumia艂y z r贸偶nych powod贸w:
przez kamufla偶e artystyczne, kt贸re mog膮 przybiera膰 rozmait膮 form臋: pocz膮wszy od symboli, alegorii, metafor, po szyfryzacj臋 tekst贸w przez autora, kt贸ra za艣 polega na zaszyfrowaniu pewnych znacze艅 鈥 tekst posiada 2 sensy: oficjalny i ten ukryty
poprzez r贸偶nice kulturowe (np. W polsce kolor czarny oznacza 偶a艂ob臋, a w japonii 鈥 kolor bia艂y);
poprzez bariery j臋zykowe (ewolucja j臋zyka w czasie, s艂ownictwo fachowe).
Hermeneuta zajmuje si臋 tekstami, kt贸re sprawiaj膮 trudno艣ci w rozumieniu. Mog膮 to by膰 r贸偶ne teksty kultury. Ma on doprowadzi膰 tekst do formy zrozumia艂ej dla odbiorcy. B臋dzie to zar贸wno dzia艂alno艣膰 t艂umaczeniowa (wyt艂umaczy膰 tekst z j臋zyka obcego na j臋zyk rodzimy), jak i funkcje wyja艣niaj膮ce (s艂owniczki z niezrozumia艂ymi wyrazami);
Hermeneuta przenosi tekst do czytelnika (j臋zyk obcy -> j臋zyk rodzimy, j臋zyk archaiczny -> j臋zyk wsp贸艂czesny), lub czytelnika do tekstu (dodanie s艂owniczka, tworzenie tezaurus贸w); jest to tzw. Fuzja horyzont贸w, czyli zbli偶enie odbiorcy i nadawcy komunikatu.
Maksyma hermeneutyczna 鈥 tekst ma zawiera膰 pewien oryginalny sens, sens, kt贸ry zosta艂 wpisany przez autora. Sensy si臋 nie starzej膮. Starzeje si臋 tylko j臋zyk, kt贸rymi zosta艂y one zapisane. Historia literatury jest bowiem histori膮 znacze艅, kt贸re kiedy艣 by艂y zrozumiane, dzi艣 s膮 niezrozumia艂e. Ka偶dy tekst ma w sobie jakie艣 wa偶ne sensy dla nas. Musimy je tylko zrozumie膰.
Ko艂o hermeneutyczne 鈥 figur臋 t臋 wprowadzi艂 po raz pierwszy f. Schleiermacher. M贸wi艂a ona o tym, 偶e nie mo偶na zrozumie膰 tekstu bez odwo艂ania do ca艂o艣ci i odwrotnie: ca艂o艣膰 pozostanie niezrozumiana, je艣li nie odwo艂amy si臋 do poszczeg贸lnych cz臋艣ci;
Wszyscy interpretujemy nowe zjawiska przez to, co ju偶 rozumiemy, przez tzw. Przedrozumienie;
Istniej膮 pewne teksty, kt贸re nie podlegaj膮 interpretacji:
1. Antyteksty 鈥揹ominuje w nich sytuacyjny kontekst rozmowy, s膮 to np. 呕ary, czy ironia. Bez kontekstu nie mo偶emy zrozumie膰 tych form wypowiedzi.
2. Pseudoteksty s膮 to s艂owa maj膮ce na celu podtrzymanie kontaktu, np. 鈥瀋o nie?鈥, 鈥瀗ie?鈥, 鈥瀗o鈥 itd. Takie wyra偶enia stwarzaj膮 niema艂e problemy przy t艂umaczeniu tekstu
3. Pre鈥搕eksty 鈥 to wypowiedzi komunikacyjne, kt贸rych zrozumienie nie ziszcza si臋 w przekazywaniu zawartego w nich sensu, ale w kt贸rych wyra偶a si臋 co艣, czego one akurat na uwadze nie maj膮 np. Teksty propagandowe, polit
Rozumienie 鈥 charakteryzuje nauki o duchu i stoi w opozycji do wyja艣niania. To podstawowy wymiar istnienia cz艂owieka, kt贸ry nie istnieje bez rozumienia 艣wiata i siebie.
Egzystencjalny wymiar hermeneutyki 鈥 interpretacja nie jest tutaj form膮 wiedzy, lecz 偶ycia. Nie chodzi tu o obja艣nianie tekst贸w, ale o to jak w og贸le mog臋 偶y膰 w 艣wiecie, kt贸ry jest moim 艣wiatem i jak mog臋 istnie膰 w艣r贸d znacze艅 wytwarzanych przez innych.
6. STRUKTURALIZM
Struktura 鈥 to zbi贸r element贸w, wchodz膮cych w sk艂ad jakiego艣 zjawiska 艣cisle ze sob膮 powi膮zane. Ka偶dy El. pe艂ni okre艣lon膮 mu funkcj臋. Jej cechy:Zamkni臋ta; Mog膮 w niej zachodzi膰 przekszta艂cenia, ale elementy nie zmieniaj膮 swojej funkcji;Homologiczno艣膰 鈥 powinna funkcjonowa膰 w ca艂o艣ci sztuki
Strukturalizm 鈥 kierunek bada艅 literaturoznawczych wywodz膮cy si臋 z teorii j臋zykoznawczych Ferdinanda de Saussure'a oraz teorii fonologicznej Niko艂aja Trubeckiego, a rozwijaj膮cy si臋 pod wp艂ywem antropologii Claude'a L茅vi-Straussa. Podstawowym celem strukturalizmu by艂o stworzenie 艣cis艂ej, naukowej metody badania literatury i jej cech uniwersalnych, a w centrum zainteresowa艅 badawczych znajdowa艂a si臋 wewn臋trzna organizacja j臋zyka literackiego i jego w艂a艣ciwo艣ci systemowe, nie za艣 poszczeg贸lne utwory literackie.
Za pocz膮tek strukturalizmu uznaje si臋 dat臋 wydania Kursu j臋zykoznawstwa og贸lnego de Saussure'a (1916 r.). Rok 1966 jest przez badaczy wymieniany jednocze艣nie jako szczyt rozwoju i umowny pocz膮tek kryzysu tego kierunku, a w konsekwencji pojawienie si臋 opozycyjnego dla niego kierunku metodologicznego 鈥 poststrukturalizmu.
Najwa偶niejsze za艂o偶enia strukturalizmu:
Najwa偶niejsz膮 cech膮 utworu literackiego, rozumianego jako typ wypowiedzi j臋zykowej, jest dominacja funkcji estetycznej.
Dzie艂o literackie jest zorganizowanym systemem. Wszystkie, nawet najdrobniejsze, elementy tego systemu s膮 nacechowane znaczeniowo.
Ka偶dy utw贸r nale偶y interpretowa膰 odnosz膮c go do j臋zyka og贸lnego, a zw艂aszcza jego odmiany literackiej, oraz do tradycji literackiej.
Interpretuj膮c utw贸r literacki nale偶y wzi膮膰 pod uwag臋 osob臋 tw贸rcy tego dzie艂a i osob臋 jego odbiorcy.
Zadaniem badacza literatury jest opis struktury danego utworu literackiego i powi膮zanie jej z procesami historycznoliterackimi.
Nie istnieje opozycja formy i tre艣ci 鈥 te sk艂adniki dzie艂a literackiego s膮 powi膮zane i wzajemnie si臋 warunkuj膮ce
Termin strukturalizm pochodzi od s艂owa 鈥瀞truktura鈥.
鈥濷jcem鈥 strukturalizmu jest Ferdynand de Sausierre nie jest on jednak jego tw贸rc膮! Jego badania by艂y jedynie inspiracj膮 dla strukturalizmu.
Ewolucja strukturalizmu: Poziomy analizy strukturalnej opowiada艅 Barthes:
Dzia艂a艅 鈥 poziom postaci, czyli akant贸w. To swoisty model bohatera wyst臋puj膮cego w opowiadaniu. To taki wzorzec og贸lny 鈥 co艣 jak archetyp.
Funkcji 鈥 Funkcje:
A)kardynalne 鈥 punkty zwrotne nap臋dzaj膮ce akcje
B)katalizy 鈥 akcje podejmowane przez akant贸w, ale nie maj膮ce wp艂ywu na rozw贸j wypadk贸w.
Oznaki:
A)w艂a艣ciwe 鈥 odnosz膮 si臋 do charakteru, uczucia, atmosfery; to sugestia, by czytelnik domy艣li艂 si臋 reszty
B)Informacje 鈥 s艂u偶膮 do identyfikowania, umieszczania sytuacji w czasie i przestrzeni, podawane bezpo艣rednio
3. Narracji -
Cechy struktury: schematyczno艣膰, przkszta艂ceniowo艣膰, funkcjonalno艣膰, samosterowno艣膰, homologie.
Funkcje j臋zyka wg Jakobsona: Schemat komunikacji j臋zykowej Jacobsona;
F. EMOTYWNA (nadawca) 鈥 wywo艂anie wra偶enia pewnej emocji, przekazanie informacji; najwa偶niejszy jest nadawca, np. wykrzyknienia: 鈥濸odaj mi t臋 ksi膮偶k臋!鈥= 鈥濩hc臋 te ksi膮偶k臋!鈥.
F. POZNAWCZA (kontekst) 鈥 przekazuj臋 konkretn膮 informacj臋 o rzeczywisto艣ci, np. 鈥濧le dzisiaj pi臋kna pogoda!鈥.
F. METAJ臉ZYKOWA (kod)鈥 m贸wienie o samym j臋zyku; rzadko, np. 鈥濻艂owo <ch艂opiec> jest rzeczownikiem.鈥
F. FATYCZNA (kontakt) 鈥 nastawiona na podtrzymywanie kontaktu, np. -Aha. No i? -I co dalej?
F. PERFORMATYWNA 鈥 s艂owa, kt zmieniaj膮 rzeczywisto艣膰鈥濷g艂aszam was m臋偶em i 偶on膮!鈥.
F. POETYCKA (komunikat) 鈥 jej nadrz臋dnym celem jest sam komunikat; jest to to, co odr贸偶nia gatunek 鈥 u formalist贸w to 鈥瀕iteracko艣膰鈥
F. KONATYWNA/ IMPRESYWNA
Propp i morfologia bajki:
Zaj膮艂 si臋 on analiz膮 bajek i ba艣ni rosyjskich i wyr贸偶ni艂 w nich pewne sta艂e elementy:
*bohater dobry i z艂y
*osoba, kt贸ra zleca dzia艂anie dobremu bohaterowi
*osoba, kt贸ra daje magiczny przedmiot
*inne kr贸lestwo, kraina
POSTSTRUKTURALIZM
Poststrukturalizm 鈥 metodologia bada艅 literackich, powsta艂a w wyniku kryzysu strukturalizmu, jako krytyczne spojrzenie na t臋 metod臋 naukow膮. za oficjaln膮 dat臋 powstania tej metodologii uznaje si臋 rok 1966, . Niekt贸rzy badacze nie wyr贸偶niaj膮 tej metodologii jako osobnej szko艂y, uznaj膮c j膮 raczej za nurt wewn膮trz strukturalizmu. Za czo艂owych przedstawicieli poststrukturalizmu, a jednocze艣nie jego inicjator贸w, uznaje si臋 Rolanda Barthes'a, Jacques'a Derrid臋 i Michela Foucault.
POSTSTRUKTURALIZM:
W nurcie poststrukturalizmu znalaz艂y si臋 wszystkie te kierunki, kt贸re opar艂y si臋 na krytyce strukturalizmu, np. gender, feminizm itd.
Jest to kierunek bardzo wsp贸艂czesny, poniewa偶 wszystko, co teraz robimy w metodologii bada艅 literackich jest nurtem dzia艂a艅 poststrukturalizmu;
Jest on elementem szerszego nurtu 鈥 POSTMODERNIZMU:
J. F. LYOTARD 鈥 鈥濳ONDYCJA POZNAWCZA鈥:
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY POSTMODERNIZMU:
DEHUMANIZACJA 鈥 zdegradowanie cz艂owieka; za艂o偶enie, 偶e cz艂owiek nie rodzi si臋 warto艣ciowym, nie jest cenny od urodzenia, musi sobie warto艣膰 wypracowa膰;
POWSZECHNA TECHNOLOGIZACJA 鈥 rozw贸j techniki przy jednoczesnym zastoju w rozwoju my艣li, filozofii, etyki, moralno艣ci;
POWSZECHNA GLOBALIZACJA 鈥 skutek rozwoju technologii;
UPADEK AUTORYTET脫W 鈥 tw贸rcy kultury oraz ich idee skompromitowa艂y si臋 w czasie II wojny 艣wiatowej; wsp贸艂czesne autorytety, takie jak Jan Pawe艂 II, Lech Wa艂臋sa, Bartoszewski szybko przestaj膮 by膰 aktualne i cenione;
EKSPERYMENTARYZM 鈥 ci膮g艂e, nieustaj膮ce eksperymenty w r贸偶nych dziedzinach; wcze艣niej rozw贸j w r贸偶nych dyscyplinach by艂 stopniowy i wynika艂 z wydarze艅, kt贸re go poprzedza艂y;
Wszystkie tez zmiany, jakie zasz艂y w kulturze mia艂y wp艂yw na literatur臋, a co za tym idzie tak偶e na metodologi臋 bada艅 literackich.
POSTMODERNIZM to pojecie szerokie. POSTSTRUKTURALIZM jest metod膮 badania postmodernizmu.
ZARZUTY WOBEC STRUKTURALIZMU:
Nie m贸wi si臋 o tre艣ci utworu;
Odkryto struktur臋 tekstu, wi臋c osi膮gni臋to g艂贸wny cel, szukanie jej realizacji w kolejnych utworach by艂o nudne i nie wnosi艂o nic nowego do samej teorii strukturalizmu;
Istnieje szereg takich element贸w w literaturze, kt贸rych nie da si臋 opisa膰 strukturalistycznie 鈥 strukturalizm 鈥瀦nalaz艂 swoje granice鈥;
INTERTEKSTUALNO艢膯 鈥 poj臋cie zacz臋艂a rozwija膰 J. Krystewa:
Kszta艂towanie sensu danego dzie艂a w odniesieniu do tekst贸w kt istnia艂y wcze艣niej.
Nie istnieje tekst samodzielny, poniewa偶 ka偶dy tekst istnieje w czasie, epoce, kontek艣cie innych dzie艂;
G. GENETTE 鈥 5 PODSTAWOWYCH RODZAJ脫W INTERTEKSTUALNO艢CI:
INTERTEKSTUALNO艢膯 鈥 parafraza, nawi膮zanie, parodia, pastisz itd.
HIPERTEKSTUALNO艢膯 鈥 utwory kontynuuj膮ce wcze艣niejsze powie艣ci,
METATEKSTUALNO艢膯 鈥 tekst o tek艣cie, np.: recenzja;
PARATEKSTUALNO艢膯 鈥 zawieranie w obr臋bie utworu element贸w, kt贸re do niego nie nale偶膮, np.: wst臋py, przedmowy; zako艅czenia, przypisy itp.
ARCHITEKSTUALNO艢膯 鈥 nawi膮zanie do archetyp贸w;
鈥艢MIER膯 AUTORA鈥 鈥 okre艣lenie autorstwa R. Barthes鈥檃:
Autor by艂 gwarantem sensu w tek艣cie;
Je艣li nie ma autora, to nie ma jednoznacznego sensu napisanego tekstu;
Tekst nie jest jednak bezsensowny;
To czytelnik tworzy sens utworu (wed艂ug Barthes鈥檃);
To sprawia, 偶e nie ma czego艣 takiego, jak niepoprawna interpretacja tekstu, dop贸ki to czytelnik konkretyzuje tekst;
TO CZYTELNIK JEST AUTOREM TEKSTU! (ale autor musi mu na to pozwoli膰; tekst musi zawiera膰 elementy pozwalaj膮ce na wybran膮 przez czytelnika interpretacj臋);
FEMINIZM
Feminizm鈥 metodologia bada艅 literackich stworzona w w latach 70. XX wieku, zwi膮zana z tzw. drug膮 fal膮 feminizmu, stawiaj膮ca sobie za cel badanie literatury uwzgl臋dniaj膮ce kobiece do艣wiadczenie i spos贸b opisywania 艣wiata, poszukiwanie kobiecej obecno艣ci w tekstach literackich oraz stworzenie nowego j臋zyka opisu literatury, uwzgl臋dniaj膮cego kobiecy punkt widzenia. Krytyka feministyczna wykorzystuje w swoich badaniach teorie strukturalizmu, dekonstrukcjonizmu, psychoanalizy i bada艅 kulturowych.
ka偶da z jego wybitniejszych przedstawicielek tworzy w艂asn膮 postaw臋 teoretyczn膮. Uporz膮dkowaniem my艣li feministycznej zaj臋艂a si臋 po raz pierwszy Elaine Showalter w artykule Krytyka feministyczna na rozdro偶u opublikowanym w 1981 r.
Arachnologia 鈥 metaforyczna idea procesu tw贸rczego i styl krytyki feministycznej. Metafora tkania paj臋czej sieci i kobiety-pisarki jako paj臋czycy podkre艣la膰 mia艂a silny zwi膮zek pisarek z tkanymi przez nie tekstami, a tak偶e naznaczenie ich w艂asn膮 cielesno艣ci膮. Zwraca si臋 uwag臋 na w艂a艣ciwe tw贸rczo艣ci kobiecej zacieranie ustanowionego przez m臋偶czyzn dystansu mi臋dzy 偶yciem codziennym i tw贸rczym.
Arachnologia- Styl krytyki feministycznej, odwo艂uj膮cy si臋 polemicznie do idei hyfologii Rolanda Barthes'a (tekst jest Tkanin膮, w kt贸rej teksturze rozpada si臋 i ginie autor) oraz do mitu o Arachne, przeciwstawionego mitowi o Ariadne. Pomys艂odawczyni膮 tego nurtu by艂a Nancy K. Miller. Wed艂ug Miller specyfika kobiecego pisarstwa opiera si臋 na za艂o偶eniu, 偶e pisz膮ca kobieta, podobnie jak Arachne, pozostawia w tworzonym przez siebie dziele wyra藕ne 艣lady swojego autorstwa, jest silnie obecna w tek艣cie jako podmiotowo艣膰 tw贸rcza. Idea pisarki鈥損aj膮ka podkre艣la r贸wnie偶 silny zwi膮zek cia艂a z kobiec膮 tw贸rczo艣ci膮, a tak偶e po艂膮czenie sfery tw贸rczo艣ci ze sfer膮 domowo鈥搑odzinn膮
Ginokrytyka 鈥 odmiana krytyki feministycznej 艣wiadomie rezygnuj膮ca z rewizjonizmu na rzecz afirmatywnego badania specyficznych w艂a艣ciwo艣ci kobiecego pisarstwa, analizowania kobiecej tradycji pisarskiej i do艣wiadcze艅 kobiecych.
Ginokrytyka- Nurt krytyki feministycznej, powsta艂y w drugiej po艂owie tzw. drugiej fali feminizmu, rezygnuj膮cy z rewizjonizmu i jakiejkolwiek zale偶no艣ci od m臋skiej perspektywy i skupiaj膮cy si臋 na afirmatywnych badaniach kobiecego pisarstwa i kobiecych tradycji literackich. Jego celem by艂a pr贸ba odkrycia specyfiki tworzonej przez kobiety literatury 鈥 czy kobieco艣膰 takich tekst贸w nale偶y do ich w艂a艣ciwo艣ci wewn臋trznych (a je艣li tak, to jakich) czy te偶 jest tworzona w ramach odbioru, analizy tekstu. Termin ginokrytyka zosta艂 wprowadzony przez Elaine Showalter.
FEMINIZM K艁AD艁 NACISK NA ROZR脫呕NIENIE P艁CI:
BIOLOGICZNEJ (SEX);
SPO艁ECZNO 鈥 KULTUROWEJ (GENDER);
Nasze miejsce w spo艂ecze艅stwie nie powinno wynika膰 z naszej p艂ci biologicznej;
Utarte stereotypy kulturowe i obowi膮zuj膮ce role spo艂eczne zosta艂y ukszta艂towane przez literatur臋;
Dlatego w II fali feminizmu, badaczki zaj臋艂y si臋 ponownym odczytaniem najwa偶niejszych tekst贸w kultury, kt贸re stanowi艂y kannon kultury, i kt贸re ukszta艂towa艂y obowi膮zuj膮ce role spo艂eczne. Ponowne odczytanie mia艂o by膰 interpretacj膮 z perspektywy kobiety.
SEMIOTYKA
聽zacz臋艂a si臋 od staro偶ytno艣ci.聽Na gruncie staro偶ytno艣ci pojawi艂o si臋 rozr贸偶nienie oznak(symptom贸w) i znak贸w, kt贸re zawdzi臋czamy tyle偶 lekarzom empirykom co stoikom i sceptykom
o聽聽聽聽聽聽聽聽Za oznaki uznawano pewne zjawiska, stany rzeczy lub widoczne w艂asno艣ci organizm贸w, kt贸re pozostawa艂y w okre艣lonym zwi膮zku z ich rozmaitymi zaburzeniami oraz stanami chorobowymi
o聽聽聽聽聽聽聽聽Pierwsi semiotycy bardziej skupiali si臋 na聽 oznakach ni偶 znakach, opisywali r贸wnie偶 specyfik臋 oznak jako pozostaj膮cych w bezpo艣rednim, naturalnym i funkcjonalnym powi膮zaniu z tym, co oznacza艂y( np. gor膮czka jako oznaka choroby, dym jako oznaka po偶aru
o聽聽聽聽聽聽聽聽Oznaki r贸偶ni艂y si臋 zatem od znak贸w relacj膮 pomi臋dzy tym, co oznaczone, a samym oznaczaniem
o聽聽聽聽聽聽聽聽Semiotyk臋 z kolei zdefiniowano jako wiedz臋 o znakach lub og贸ln膮 teori臋 znak贸w
o聽聽聽聽聽聽聽聽W staro偶ytno艣ci uznano wi臋c, 偶e oznaki maj膮c charakter naturalny, natomiast znaki-konwencjonalny
聽
Dwie tradycje wiedzy o znakach
o聽聽聽聽聽聽聽聽Pierce: 艣wiat jako uniwersum znak贸w. 聽Pierce przej膮艂 termin semiotyka od filozofa angielskiego Joahna Lockea,
o聽聽聽聽聽聽聽聽Teoria semiotyczna Pierce`a mia艂a charakter triadyczny, znak bowiem definiowany by艂 jak relacja tr贸jcz艂onowa; po艂膮czenia materialnego 艣rodka przekazu (tak zwanego wehiku艂u no艣nika znaczenia), przedmiotu oraz znaczenia
Te trzy konstytutywne elementy by艂y konieczne aby艣my mogli okre艣li膰 co艣 mianem znaku:
1 艣rodek przekazu(reprezentant) Pierce uznawa艂 w艂a艣ciwie ka偶de zjawisko o charakterze empiryczno-zmys艂owym( d藕wi臋ki j臋zyka, napisy, rzeczy, zachowania, gesty聽 itp.)
2聽 przedmiot(referent), do kt贸rego znak si臋 odnosi, to zn贸w Pierce`a聽 nie interesowa艂 przedmiot jako taki, lecz tyko jego bycie obiektem realizacji znakowej
3 znaczenie znaku- (interpretant) pe艂ni艂 funkcj臋 mediacyjn膮 mi臋dzy 艣rodkiem przekazu i przedmiotem zast臋powanym przez znak
o聽聽聽聽聽聽聽聽Interpretant oznacza艂 tre艣膰 znaku,
o聽聽聽聽聽聽聽聽Ka偶dy znak w koncepcji Pierce`a by艂 wi臋c interpretantem w postaci innego znaku
o聽聽聽聽聽聽聽聽Konsekwencje takiego za艂o偶enia by艂y istotne-ka偶dy znak zak艂ada艂 bowiem zawsze inny znak, a znaczenia by艂o dost臋pne tylko przez i interpretacj臋, czyli przek艂ad danego znaku na kolejne znaki
o聽聽聽聽聽聽聽聽W ten spos贸b proces tworzenia znacze艅 przybiera艂 charakter nieograniczonej semiozy
Szczeg贸艂owa typologia znak贸w( oparta na powi膮zaniu znaku z jego przedmiotem):
o聽聽聽聽聽聽聽聽Znaki powi膮zane ze swoimi przedmiotami przyczynowo i ustanawiaj膮ce bezpo艣redni膮 relacj臋 wskazywania(indeksy); indeksem ognia jest dym, indeksem choroby kichanie
o聽聽聽聽聽聽聽聽Znaki wi膮偶膮ce si臋 z przedmiotami na mocy relacji podobie艅stwa(znaki ikoniczne lub po prostu ikony); oparte na zasadzie mimiezis np. portret, zdj臋cie
o聽聽聽聽聽聽聽聽Symbole-znaki powi膮zane ze swoim przedmiotami jedynie na mocy konwencji, oparte na umowie spo艂ecznej, konwencji przyj臋tej przez og贸艂 spo艂ecze艅stwa np. cyfry, litery, wyrazy..
聽Podzia艂 znak贸w:
a) symbole 鈥 arbitralny (narzucona konwencja, umowno艣膰) / niepodobny do znaczenia;
b) ikony 鈥 wykazuje podobie艅stwo do znaczenia;
c) indeksy 鈥 tu i teraz (sytuacje indeksalne).
TR脫JK膭T OGDENA I RICHARDSA
Znaczenie
Forma Referent
聽Charles Morris poszerzy艂 triadyczny model znaku, dodaj膮c do niego dwa sk艂adniki聽 i tworz膮c tym samym semiotyk臋 pentadyczn膮
聽聽聽Wyr贸偶niamy w niej nast臋puj膮ce elementy:
o聽聽聽聽聽聽聽聽艢rodek przekazu(instrument)
o聽聽聽聽聽聽聽聽Interpretant( wszystko, co mo偶na pomy艣le膰 na temat danego znaku)
o聽聽聽聽聽聽聽聽Znaczenia(podstawowe poj臋cie, na kt贸re mo偶na prze艂o偶y膰 znak
o聽聽聽聽聽聽聽聽Denotat(przeno艣nik znaku, fragment rzeczywisto艣ci, od kt贸rego odnosi si臋 znak
o聽聽聽聽聽聽聽聽Odbiorca znaku lub interpretator, ten kto pos艂uguje si臋 s艂owem 鈥瀌rzewo鈥 i je interpretuje
聽
Znak聽jest to obserwowalny (postrzegalny)聽uk艂ad聽rzeczy czy聽zjawisk聽spowodowany przez kogo艣 (nadawc臋) ze wzgl臋du na to, 偶e istniej膮聽zwyczajowo聽ukszta艂towane okre艣lone聽regu艂ynakazuj膮ce wi膮za膰 z danym uk艂adem rzeczy lub聽zjawisk聽my艣li okre艣lonego typu, oraz na to, 偶e nadawca znaku postanowi艂 wywo艂a膰 t臋 my艣l u odbiorcy znaku.Np.聽dym聽mo偶e by膰 znakiem w komunikacji聽Indian.
Znakiem w聽j臋zyku聽(znakiem j臋zykowym) nazywamy wszystko w j臋zyku, co posiada swoje聽znaczenie聽鈥 wszystkie jednostki j臋zyka maj膮ce nierozerwalny zwi膮zek pomi臋dzy swoj膮 form膮 oznaczaj膮c膮 a tre艣ci膮 oznaczan膮. Zwi膮zek ten jest zwi膮zkiem umownym wynikaj膮cym z konwencji spo艂ecznej. Nie jest to zwi膮zek naturalny 鈥 jedynie w przypadku nielicznych wyraz贸w mo偶emy m贸wi膰 o pewnej motywacji formy (zob. np.聽onomatopeja). Najmniejszym znakiem j臋zykowym jest聽morfem, najwi臋kszym 鈥 ca艂y聽tekst.
Znak j臋zykowy聽鈥 wszystko w j臋zyku, co ma swoje znaczenie
Symbol聽鈥 element 艣wiata przedstawionego, kt贸ry ma jedno znaczenie dos艂owne i niesko艅czon膮 liczb臋 znacze艅 ukrytych. Odpowiednik poj臋cia postrzegany zmys艂owo. Najbardziej og贸lnie jest to zast膮pienie jednego聽poj臋cia聽innym, kr贸tszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddaj膮cym jego natur臋, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnosz膮cy si臋 do innego聽systemu聽znacze艅, ni偶 do tego, do kt贸rego bezpo艣rednio si臋 odnosi. Przyk艂adowo symbol聽lwa聽oznacza nie tylko dany gatunek聽zwierz臋cia, lecz cz臋sto tak偶e si艂臋 lub聽w艂adz臋. Symbole s膮 pewnymi znakami umownymi, kt贸re w r贸偶nych聽kulturach聽mog膮 mie膰 r贸偶ne znaczenia - to odr贸偶nia symbol od jednoznacznej聽alegorii. Znaczenia szczeg贸lne to mi臋dzy innymi:
medal聽to symbol osi膮gni臋tego zwyci臋stwa
symbolami w艂adzy kr贸lewskiej w tradycji europejskiej s膮聽jab艂ko,聽ber艂o,聽korona,聽w艂贸cznia