LEKI OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

Neuroprzekaźniki OUN

• Aminy katecholowe, ACh, aminy biogenne

• Aminokwasy

• Peptydy

Regulacja odbywa się w sposób analogiczny jak w AUN: z połączeń synaptycznych uwalniane są neuroprzekaźniki

Końcowy efekt działania leków jest jedynie przewagą jednego z układów. Zaburzenia OUN może powodować nadmierne potencjały pobudzające, hamujące lub może powodować do nieprawidłowych wyładowań kończących się np. padaczką (zaburzenie prawidłowej szybkości przepływu sygnału)

Neuroprzekaźniki występujące w OUN:

Neuroprzekaźnik	Właściwy receptor	Wynik stymulacji	Agoniści	Antagoniści
ACETYLOCHOLINA	M N	pobudzenie	muskaryna nikotyna	skopolamina atropina nikotyna
NA/A	α1 α2 β1 β2	pobudzenie hamowanie pobudzenie hamowanie	fenylefryna ksylazyna klonidyna izoprenalina izoprenalina	prazosyna johimbina propanolol propanolol
DA	D1 D2	hamowanie pobudzanie	apomorfina bromokryptyna lizuryd	neuroleptyki fenotiazynowe sulipryd i inne neuroleptyki
5-HT	5-HT1 5-HT2 5-HT3	hamowanie pobudzanie pobudzanie	- DOB kwipazyna	propanolol ketanseryna ondansteron
GABA	GABAA GABAB	hamowanie hamowanie presynaptyczne	miscimol baklofen	pikrotoksyna baklofen
GLICYNA	Gly1 Gly2	hamowanie pobudzanie	-	strychnina kwas 7-chlorokynureinowy
kwas glutaminowy kwas asparaginowy	AA1 AA2 AA3	pobudzenie	NMDA kwas kwiskwalnowy kwas kainowy	kw. AP5 kw. AP3 kw. AP3

LEKI OUN

I. LEKI DZIAŁAJĄCE DEPRESYJNIE (depressiva)

• Leki uspokajające (sedativa)

  • Środki neuroleptyczne (neuroleptica)

  • Środki uspokajająco-nasenne (sedativo-hypnotica)

  • Środki α₂- agonistyczne(sedativo-analgetica)

• Narkotyczne leki przeciwbólowe (analgetica)

• Leki znieczulenia ogólnego

  • Wziewne

  • Infuzyjne

• Leki przeciwdrgawkowe (anticonvulsiva)

II. LEKI PRZECIWDEPRESYJNE (antidepressiva) – w przypadku zwierząt: LEKI ZMIENIAJĄCE ZACHOWANIE

III. LEKI POBUDZAJĄCE OUN (analeptica)

• Analeptyczce – wybudzanie z narkozy

• Psychostymulujące

Zastosowanie leków depresyjnych

• Sedacja (uspokojenie) – wykorzystywana w przypadku zabiegów, badania rektalnego jałówek

• Neuroleptanalgezja – uspokojenie zwierzęcia z jednoczesnym zniesieniem odczuwania bólu

• Sen podstawowy (nasenne) – brak świadomości, ból zachowany

• Znieczulenie ogólne

  • Analgezja (zniesienie odczuwania bólu)

  • Wyłączenie świadomości

  • Miorelaksacja (zwiotczenie mięśni)

  • Brak odruchów z pola operacyjnego

Wskazania i korzyści wynikające ze stosowania leków do premedykacji (synergizm hiperaddycyjny)

• Obniżenie dawki anestetyku podstawowego

• Uspokojenie i osłabienie reakcji obronnych w czynnościach przygotowawczych pacjentów przed anestezją

• Zniesienie odczuwania bólu (działanie bezwzględnie konieczne)

• Ograniczenie niepożądanych reakcji ze strony AUN (układ sercowo-naczyniowy: najczęściej dochodzi do depresji objawiającego się znacznym obniżeniem ciśnienia krwi i pracy serca)

• Ograniczenie występowania efektów niepożądanych przy wyprowadzaniu pacjenta ze znieczulenia

• Zapewnienie analgezji pooperacyjnej

• Zapobieganie wystąpienia zakażeń pooperacyjnych (antybiotyki)

• Niedopuszczenie do działania arytmicznego

LEKI USPOKAJAJĄCE

• Środki neuroleptyczne

  • Pochodne fenotiazyny

  • Pochodne butyrofenonu

  • Pochodne tioksantemu (rzadko w Polsce)

  • Inne (rezerpina)

• Środki uspokajająco-nasenne

  • Barbiturany długodziałające (fenobarbital)

  • Benzodiazepiny (diazepam)

  • Wodzian chloralu – nie stosuje się

  • Meprobamat – można podawać w tabletkach

  • Hydroksyzyna

  • Metomidat – w Polsce niedostępny (dobrze działa na świnie)

• Środki α₂-agonistyczne

1. LEKI NEUROLEPTYCZNE

POCHODNE FENOTIAZYNY: acepromazyna (Sedalin), propiopromazyna, promazyna, prometazyna, trifluopromazyna, chloropromazyna = ANEKS IV

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• Blokowanie ośrodkowych receptorów dopaminergicznych D₂ (układ siatkowaty, podwzgórze, układ limbiczny, pień mózgu) = uspokojenie

• Blokowanie receptorów dopaminergicznych D₁ (w układzie pozapiramidowm – jądra podstawy mózgu) – indukowanie drżenia mięśniowego, drgawek, wzrost napięcia mięśni (działanie niepożądane)

• Działanie adrenolityczne ośrodkowe i obwodowe oraz cholinolityczne obwodowe; hamowanie α₁ = rozkurcz naczyń, zmniejszenie ciśnienia krwi

• Działanie przeciwhistaminowe (hamowanie receptorów histaminergicznych i chemoreceptorów w pniu mózgu) = działanie przeciwwymiotne

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE:

• Uspokajające

• Przeciwwymiotne

• Kataleptyczne

• Zwiększenie wydzielania PRL

• Zmniejszenie wydzielania somatotropiny

• Zwiotczenie mm. gładkich

• Obniżenie ciśnienia krwi i ciepłoty wewnętrznej (hipotermia po lekach powoduje zapewnienie ciepła przy wybudzaniu)

• Zwolnienie przemian metabolicznych

• Osłabienie czynności wydzielniczych gruczołów trawiennych

• NIE DZIAŁAJĄ NASENNIE I PRZECIWBÓLOWO

ZASTOSOWANIE:

• Uspokojenie zwierząt przez lżejszymi zabiegami chirurgicznymi lub kosmetycznymi (np. korekcja racic)

• Poskramianie zwierząt

• Przed transportem (nie stosuje się do wywozu na rzeź: mają długi okres karencji!!)

• Jako środek przednarkotyczny i przeciwwymiotny

ACEPROMAZYNA: maksymalne działanie leku – 3-4h, uspokajające do 8h (podajemy jednokrotnie, najlepiej zachować odstęp 48h przed ponownym podaniem)

INTERAKCJE: nasilenie działania leków nasennych przeciwbólowych znieczulenia ogólnego i leków przeciwhistaminowych

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

• Ośrodkowe – drgawki pochodzenia pozapiramidowego (nie stosować u zwierząt z padaczką)

• Obwodowe – spadek napięcia układu autonomicznego (obniżenie ciśnienia, hipotermia), zmniejszenie przemiany materii – wrażliwe psy brachycefaliczne i konie

PRZECIWWSKAZANIA:

• Nie stosować u zwierząt rzeźnych przed ubojem

• Stosować ostrożnie u młodych i psów brachycefalicznych (buldogi, pekińczyki)

• Uszkodzenia wątroby

• Stany pokrwotoczne (hipotensja)

• U ogierów powodują wypadnięcie prącia, bez względu na wielkość dawki – wykorzystywane u ogierów do zwiększeniu ich wydolności

POCHODNE BUTYROFENONU: azaperon (stresnil) = U ŚWŃ, droperidol = ludzki, może być stosowany u psów ale nie w Polsce, haloperidol, fluanizon

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• Hamowanie receptorów dopaminergicznych i adrenergicznych w strukturach podkorowych mózgu

• Działają hamująco w układzie pozapiramidowym (podobnie jak GABA)

• Hamują działanie pobudzające kwasu glutaminowego

• W mniejszym stopniu niż pochodne fenotiazyny wpływają na obwodowy AUN

• U ludzi słabszy efekt psychotyczny (leczenie schizofrenii)

EFEKT FARMAKOLOGICZNY

• Uspokajające

• Przeciwwymiotne

• NIE DZIAŁAJĄ PRZECIWBÓLOWO I NIE WYWOŁUJĄ STANU NARKOTYCZNEGO

INTERAKCJE: synergizm z lekami przeciwbólowymi o działaniu narkotycznym

ZASTOSOWANIE AZAPERONU

• Zniesienie stresu transportowego

• Przeciwdziałanie agresywności świń podczas grupowania, macior po porodzie

• W położnictwie (nadmierne pobudzenie macior w czasie akcji porodowej, przy repozycji wynicowanej pochwy i wypadniętej macicy, przy patologicznych bólach partych)

• Premedykacja

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Po podaniu wysokich dawek ślinienie oraz duszność

• Wypadnięcie prącia u knurów (zbyt duża dawka)

PRZECIWWSKAZANIA: unikać stosowania u zwierząt przetrzymywanych w niskiej temperaturze (możliwość wystąpienia zapaści sercowo-naczyniowej)

KARENCJA NA TKANKI: 7 dni

POCHODNE TIOKSANTENU

chlorprotksen

MECHANIZM DZIAŁANIA: jak pochodne fenotiazyny

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE: jak pochodne fenotiazyny

ZASTOSOWANIE: premedykacja, uspokojenie przed zabiegami wykonywanymi w znieczuleniu miejscowym (cesarskie cięcie, amputacja palców, przecięcie ropnia, badanie i zabiegi na racicach, przy restytucji chirurgicznej wypadłej prostnicy)

2. LEKI USPOKAJAJĄCO-NASENNE

POCHODNE KWASU BARBITUROWEGO: fenobarbital, barbital (inne pochodne działają krótkotrwale)

MECHANIZM DZIAŁANIA:

• Związany z pływem na kompleks receptorowy GABA

• Wiążą się z receptorem GABA co zmienia ilość kwasu GABA, zwiększenie przepływu jonów chlorkowych hyperpolaryzacja zahamowanie przesyłania informacji efekt depresyjny

EFEKT FARMAKOLOGICZNY

• Uspokajające

• Nasenne (odróżnienie od neuroleptyków)

• Przeciwdrgawkowe (odróżnienie od neuroleptyków)

• NIE DZIAŁAJĄ PRZECIWBÓLOWO

ZASTOSOWANIE

• Celem uspokojenia u zwierząt towarzyszących

• U szczeniąt podczas histerycznych zachowań podczas ząbkowania

• Przy niepokojach towarzyszących chorobom skóry lub p. pokarmowego

• Jako środki przeciwdrgawkowe w padaczce lub innych chorobach, którym towarzyszą drgawki

Fenobarbital stosuje się 2x (max 3x) w ciągu doby, doustnie

Pentobarbital infuzyjnie do przerwania napadów padaczkowych

INTERAKCJE:

• Skracają działanie wielu leków stosowanych równocześnie

• Alkohol potęguje działanie depresyjne barbituranów

• Synergizm z lekami psychotropowymi

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Nasilają aktywność enzymów wątrobowych (stymulują syntezę cytochromu-P450 i enzymów koniugujących = przyspieszenie metabolizmu innych leków oraz własnego metabolizmu)

• Porażenie ośrodka oddechowego lub naczynioruchowego po przedawkowaniu (zapewnienie dobrej wentylacji może uratować pacjenta; długodziałających lepiej nie podawać do znieczulenia, bo akcja ratunkowa będzie trwać długo)

• hypotermia

BENZODIAZEPINY: diazepam, oksazepam, lorazepam, klonazepam, zolazepam, midazolam, brotizolam, chlordiazepoksyd

MECHANIZM DZIAŁANIA: analogiczny jak fenobarbitalu (różnią się miejscem wiązania)

EFEKT FARMAKOLOGICZNY

• Uspokajające

• Anksjolityczne – przeciwlękowe

• Nasenne

• Miorelaksacyjne

• Przeciwdrgawkowe

• NIE DZIAŁAJĄ PRZECIWBÓLOWO, PRZECIWWYMIOTNIE i ANTYPSYCHOTYCZNIE

ZASTOSOWANIE

• Uspokojenie przed lżejszymi zabiegami chirurgicznymi

• Leki przeciwdrgawkowe

• W stanach spastycznych i bólach mięśniowych

• Jako lek przednarkotyczny

• Leczenie nerwic psychosomatycznych

Krótko działający, duża tolerancja!!

Dawkowanie: 1mg/kg i.v. (20mg pies, 5mg kot)

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE: przy przedawkowaniu silna miorelaksacja, działanie nasenne

LECZENIE PRZEDAWKOWANIA: flumazenil (analog benzodiazepin; blokuje receptory, przy długotrwałym stosowaniu benzodiazepin może okazać się nieskuteczny)

PRZECIWWSKAZANIA

• Zatrucie lakami depresyjnymi na OUN

• Osłabienie mięśni, miastenia

• Ciąża

• Zatrucia środkami porażającymi ośrodek oddechowy

INTERAKCJE: nasilają działanie depresyjne alkoholu etylowego, narkotycznych leków przeciwbólowych, przeciwhistaminowych i przeciwdepresyjnych

3. ŚRODKI α₂-AGONISTYCZNE

Ksylazyna, romifidyna, detomidyna, medetomidyna, dekmedetomidyna

MECHANIZM DZIAŁANIA: pobudzenie receptorów α₂ w OUN – hamowanie uwalniania NA

EFEKT FARMAKOLOGICZNY

• Uspokajająco-nasenne (jak barbiturany). przeciwbólowe !!!!

• Miorelaksacyjne (rozkurcz mm. szkieletowych i gładkich !!!!)

INTERAKCJE

• Synergizm ze środkami neurodepresyjnymi

• Antagonizm z atipamezolem, idazoksanem, johimbiną

ZASTOSOWANIE

• Uspokojenie zwierząt przed zabiegami lekarskimi wywołującymi BOLESNOŚĆ

• Leki przednarkotyczne (premedykacja) – wzmaga działanie leków przeciwbólowych, np. ketamina

• Łagodzenie bólu w morzyskach

• Cesarskie cięcie u psów

• U kotów celem indukcji wymiotów (1mg/kg) w zatruciach – jako lek wymiotny; u psów wymioty występują rzadziej

U bydła ksylazyna wywołuje inne objawy niż u innych zwierząt: parasympatykomimetyczny = silne pobudzenie wydzielania śliny (u innych parasympatykolityczne); uspokojenie + ślinotok + oddawanie moczu

Ksylazynę podaje się i.v., i.m.

U bydła dawki dużo niższe!! Wrażliwe na ksylazynę; dawki 10x niższe niż u zwierząt towarzyszących wywołują ten sam efekt

Nieznacznie niższa dawka i.v. niż i.m. NIE WOLNO PODAĆ W BOLUSIE! (bardzo szybko wstrzyknąć) – zwierzę się wtedy kładzie.

Działanie uspokajające utrzymuje się do kilku godzin, najkrótszy jest efekt przeciwbólowy

ŚWINIE – zwierzę bardzo oporne na działanie α₂-agonistów; dawka działająca jest bliska dawki toksycznej

Można łączyć ksylazynę z neuroleptykami (0,5 dawki ksylazyny)

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Wymioty, hipotermia

• Spadek ciśnienia, zaburzenia pracy serca

• Depresja ośrodka oddechowego, bradykardia

• Hamowanie motoryki p. pokarmowego, wzrost diurezy

• Spadek wydzielania insuliny (nie stosować u cukrzyków)

• Poronienia !! – ksylazyna pobudza α₁ receptory w drogach rodnych pobudzając skurcze macicy; w okresie okołoporodowym można

• Samodzielnie nie podawać u świń!

PRZECIWWSKAZANIA

• Choroby układu krążenia, oddechowego

• Dysfunkcja wątroby, nerek

• Padaczka, cukrzyca

• U odwodnionych krów!! (ksylazyna powoduje ślinotok)

ATIPAMEZOL (Antisedan)

MECHANIZM DZIAŁANIA: blokuje receptory α₂-adrenergiczne

WZSKAZANIA DO STOSOWANIA: zniesienie uspokajającego i przeciwbólowego działania medetomidyny u psów i kotów
INTERAKCJE: leci cucące wzmagają działanie atipamezolu (

DAWKOWANIE: lek stosuje się po 15-60’ od podania medetomidyny, u psów podaje się dawkę 5-krotnie wyższą, a u kotów 2,5-krotnie wyższą od α₂-agonisty = żeby uzyskać działanie skuteczne dawka jednego leku musi przekroczyć dawkę drugiego leku aby wyprzeć go z połączenia z receptorem!!!

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE: nadmierne pobudzenie, tachykardia

PRZECIWWSKAZANIA: ciąża

LEKI PRZECIWBÓLOWE

• Narkotyczne leki przeciwbólowe

• Nienarkotyczne leki przeciwbólowe (np. NLPZ)

• α₂-adrenomimetyki

• inne (acetaminofen, amantadyna, gabapentyna, pregabalina, tramadol)

• leki znieczulające miejscowo (np. lidokaina – efekt działania bardzo silny)

• β-adrenolityki – przy arytmii mięśnia sercowego*

• niektóre hormony sterydowe*

*- działanie nie jest aż tak silne, żeby zaliczyć te leki do leków przeciwbólowych

NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

• naturalne

  • morfina – wywiera zmienne widoczne efekty u zwierząt gospodarskich (przez to rzadko stosowana)

  • kodeina – pierwotnie pozyskiwana z opium

  • heroina – fizyczna zależność od heroiny wyzwala się od 3-4 podań rezygnacja ze stosowania z powodu szybkich uzależnień

• półsyntetyczne:

  • kodeina – obecnie wytwarzana syntetycznie

  • etorfina – ogrody zoologiczne zagraniczne, stosowana u zwierząt dużych do poskramiania – kilka tysięcy razy silniejsza od morfiny – jedna strzykawka wystarczy dla słonia (mała dawka-duży efekt)

  • hydromorfon, oksykodon, hydrokodon

• syntetyczne: buprenorfina, butorfanol (dostępne w preparatach weterynaryjnych), petydyna, fentanyl, sufentanyl, remifentanyl, alfentanyl, pentazocyna, metadon (używa się w terapii metadonowej – leczenie uzależnień od heroiny)

Mechanizm działania: pobudzają/blokują receptory opioidowe (κ, σ, ε)

Podział uwzględniający wpływ na receptory opioidowe:

• AGONIŚCI: morfina, kodeina, metadon, fentanyl, etorfina

• CZĘŚCIOWI AGONIŚCI: buprenorfina, tramadol

• AGONIŚCI/ANTAGONIŚCI: pentazocyna, butorfanol, nalorfina, nalbufina

• ANTAGONIŚCI: nalokson, naltrekson, diprenorfina, malmefen

Wpływ endogennych opioidów na receptory

	Mi	Delta	kappa
Beta-enkefaliny	+++	+++	+++
Enkefaliny	++	+++	-
Dynorfina	++	+	+++

Efekt pobudzenia receptorów opioidowych

Efekt pobudzenia	Receptor opioidowy
	mi/delta (μ/δ)
Analgezja	Ponadrdzeniowa i rdzeniowa
Depresja ośrodka oddechowego	++
Motoryka p. pok.	Zwolnienie
Skurcz mięśni	++
Źrenica	Zwężenie
Efekty behawioralne	Euforia ++ Sedacja ++
Lekozależność	++

Względna siła działania przeciwbólowych narkotycznych leków przeciwbólowych

substancja czynna	równoważnik	działanie receptorowe
morfina, metadon	1	+
kodeina, petydyna	0,1	+
pentazocyna	0,3-0,5	+/-
butorfanol	4-7	+/-
buprenorfina	20-40	częściowo +
fenantyl	80-100	+
etorfina	1000-8000	+

Margines bezpieczeństwa opioidów:

• Pentazosyna, petydyna 4-6 (LD₅₀)

• Morfina 71 LD­₅₀

• Fentanyl 277

MORFINA

• Działanie ośrodkowe

  • Działanie uspokajające (psy, małpy, króliki, szczury, ptaki, człowiek) = gryzonie, naczelne

  • Działanie pobudzające (koty, konie, krowy, świnie, owce, kozy) = zwierzęta towarzyszące i gospodarskie

  • Depresja ośrodka oddechowego i naczynioruchowego

  • Nudności i wymioty – podanie pierwszych dawek powoduje bardzo często wymioty (podaje się część dawki, potem resztę, aby zmniejszyć działanie wymiotne; przy dłuższym podawaniu działa jako leki przeciwwymiotny)

  • Parasympatykotonia

  • Zahamowanie wydzielania ACTH i gonadotropin

  • Wzrost wydzielania wazopresyny

• Działanie obwodowe

  • Układ krążenia: bradykardia, spadek ciśnienia krwi, słabe zaopatrzenie tkanek w tlen, zatrzymanie krążenia; u koni odwrotnie – tachykardia

  • Przewód pokarmowy: parasympatykotonia, działanie spastyczne (zaparcia)

  • Zatrzymanie moczu

  • Świąd, hypotermia

• Zastosowanie

  • Zwalczanie bólu przewlekłego, tępego i ostrego

  • Premedykacja

  • W uporczywych biegunkach lub jako lek przeciwkaszlowy (ale częściej kodeina do kaszlu suchego)

  • NIE STOSOWAĆ PRZY CESARSKIM CIĘCIU! – bardzo łatwo przechodzi przez błony biologiczne, przechodzi do krążenia płodowego i OUN płodu płód jest wrażliwy, bo nie ma mechanizmów odpowiedzialnych za metabolizm silne działanie ośrodkowe zatrzymanie krążenia i oddychania

  • U psów działa max 2-3h!!!!

• Działania niepożądane

  • Wymioty, nudności, defekacje

  • Zahamowanie motoryki przewodu pokarmowego

  • Skurcz oskrzeli, spadek ciśnienia

  • Bradykardia/tachykardia

  • Ślinienie

PODAWANIE DOUSTNE NIESKUTECZNE U PSÓW

PODANIE INIEKCYJNE DOŻYLNE/PODSKÓRNE – WYSOKIE STĘŻENIA ZABEZPIECZAJĄCE NA CZAS 2-3H

KODEINA – zastosowanie

• Środek przeciwkaszlowy (kaszel suchy) – psy, koty

• Łączenie z NLPZ u ludzi aby uzyskać efekt synergiczny (działanie przeciwbólowe)

PETYDYNA – zastosowanie

• Ludzie – nie wywołuje depresji ośrodka oddechowego (brak przeciwwskazań do stosowania przy cesarskim cięciu)

• Konie – kolki, cesarskie cięcie

• Bydło – poród

• Psy, koty – premedykacja

ETORFINA – zastosowanie

• Unieruchomienie i chwytanie zwierząt dzikich i egzotycznych w ZOO (krokodyle, słonie)

• NLA (neuroleptanalgezja) w kombinacji z acepromazyną, ksylazyną lub pochodnymi benzodiazepiny

• Antagonizm z diprenorfiną!!!! (diprenorfina skraca działanie etorfiny aby nie dopuścić do zejścia śmiertelnego)

LEWOMETADON - lipofilowy opioid syntetyczny

• Agonista receptorów opioidowych μ

• Jest metabolizowany do nieaktywnych metabolitów (głownie w N-demetylacji w wątrobie)

• LD₅₀ u prów wynosi 75mg/kg p.o., 50mg/kg s.c., 26mg/kg i.v.

• Zaliczony do Aneksu II MRL

BUTORFANOL

• Aktywność farmakologiczną wykazuje forma lewoskrętna (ok. 5x większe działanie niż morfina)

• Agonista receptorów κ, δ, μ

• Okres półtrwania 2-3h

• U ludzi wykazano, że biodostępność leku po podaniu p.o. wynosi 5% (efekt pierwszego przejścia)

• 25-40% wydalane przez nerki, pozostała ilość z kałem

• Objawy toksyczności: niezborność ruchowa

• Aneks II

Działanie farmakologiczne:

• Przeciwkaszlowo (silniej od kodeiny)

• Wpływa słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy

• Nie działa niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy

• Nie działa zapierająco

Zastosowanie:

• Bóle kolkowe u koni

• Analgetyk u psów i kotów

• NLA (neuroleptanalgezja – uspokojenie + zniesienie bólu) – psy, koty, konie

BUPRENORFINA

• Wskazania: analgezja pooperacyjna oraz w premedykacji u psów i kotów

• Droga podania: i.m.

• Działanie występuje po ok. 30min

• Działania niepożądane: ślinienie, bradykardia, hipotermia, depresja oddechowa

• Przeciwwskazania: nie stosować w cesarskim cięciu (może powodować depresję ośrodka oddechowego płodu)

NALOKSON

• Blokuje receptory μ (w dużych dawkach κ i δ); nie wpływa na σ

• Nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Działanie utrzymuje się 1-2h

• Hamuje uwalnianie PRL, GH; antagonizuje hamowanie uwalniania LH

Zastosowanie:

• Odwrócenie działania depresyjnego opioidów

• Znoszenie depresji oddechowej u noworodków

• Hiperalgezja – znoszenie działania przeciwbólowego = wyłącznie w celach eksperymentalnych

Nie ma preparatów zarejestrowanych dla krów i drobiu podaje się NLPZ

LEKI ZNIECZULENIA OGÓLNEGO

ZNIECZULENIE OGÓLNE (narkoza chirurgiczna) – kontrolowane i odwracalne zahamowanie czynności OUN, z wyjątkiem ważnych dla życia ośrodków w rdzeniu przedłużonym (m.in. ośrodka oddychania)

Skutki działania leków znieczulających ogólnie:

• analgezja

• hipnoza

• amnezja

• arefleksja

• miorelaksacja

Cechy dobrych środków stosowanych do znieczulenia ogólnego:

• powinny zapewniać sterowalność natężenia snu

• powinny wywierać efekt przemijający

• powinny być nietoksyczne

• nie powinny zaburzać homeostazy ustrojowej

Okresy/stadia znieczulenia ogólnego:

OKRES I (stadium analgesiae) – zniesienie czucia bólu

OKRES II (stadium excitationis) – okres podniecenia

OKRES III (stadium tolerantiae/stadium anaesthesiae chirurgicale) – znieczulenie chirurgiczne

• faza 1 – znieczulenie lekkie

• faza 2 – znieczulenie średnie

• faza 3 – znieczulenie głębokie

• faza 4 – niewydolność krążenia i oddychania, porażenie mięśni piersiowych

OKRES IV (stadium asphyxiae) – porażenie ośrodka oddechowego i krążenia (śpiączka i śmierć)

ZNIECZULENIE OGÓLNE

• proste

• złożone

ŚRODKI STOSOWANE W ZNIECZULENIU OGÓLNYM

• wziewne

• infuzyjne

ŚRODKI WZIEWNE

• para cieczy o niskiej temperaturze wrzenia: halotan, eter dietylowy, izofluran, metoksyfluran, enfluran, desfluran, sewofluran

• gazy: podtlenek azotu, cyklopropan

Cechy dobrego anestetyku wziewnego

• stabilność w trakcie przechowywania

• łatwość przechodzenia w stan lotny

• ograniczona łatwopalność

• działanie miorelaksacyjne

• ograniczona biotransformacja

• brak działania drażniącego i toksycznego

Mechanizm działania środków anestetycznych:

• teoria oddziaływania na warstwy lipidowe błony komórkowej neuronów

• teoria oddziaływania na hydrofobowe domeny białek błonowych

MAC (minimum alveolar concentration) – minimalne stężenie pęcherzykowe = stężenie wziewnego środka znieczulającego ogólnie w powietrzu pęcherzykowym, które hamuje reakcję bólową na standardowy bodziec u połowy osobników z badanej populacji

im mniejsza wartość MAC, tym większa siła oddziaływania leku

Współczynnik rozdziału krew/powietrze = stosunek pomiędzy ilością gazu w powietrzu pęcherzykowym a ilością tego gazu rozpuszczonego we krwi

• współczynnik < 1 krótszy okres wprowadzania i wyprowadzania ze stanu narkozy – gazowe środki znieczulające

• współczynnik > 1 dłuższy okres wprowadzania i wybudzania ze stanu narkozy – para cieczy

ETER DIETYLOWY (i. 10-15%, p. 3-5%)

Właściwości fizykochemiczne

• bezbarwny, łatwopalny

• niska temperatura wrzenia

• tworzy mieszaninę wybuchową z tlenem, powietrzem, podtlenkiem azotu

• rozkładany przez światło, powietrze i wysoką temperaturę

• nie wymaga specyficznej, zamkniętej aparatury; tani

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• silne działanie przeciwbólowe i miorelaksacyjne

• po wprowadzeniu zwierzęcia w fazę 2 okresu III łatwo i długo można je utrzymać w tej fazie

• stadium podniecenia jest długie i nasilone

• działa drażniąco na błony śluzowe układu oddechowego i jamy ustnej

• wywiera umiarkowany wpływ depresyjny na ośrodek oddechowy

• wywiera niewielki niekorzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy

• zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego

• powoduje wzrost stężenia cukru we krwi

• obniża funkcję wątroby i nerek

• nie działa hepatotoksycznie

• indukcja znieczulenia po długim czasie

• u psów wymioty

• wybudzenie jest długie i nieprzyjemne

• może być stosowany u wszystkich gatunków zwierząt w znieczuleniu złożonym

HALOTAN (i. 2-4%, p. 1-1,2%)

Właściwości fizykochemiczne

• lotna ciecz, niepalna o charakterystycznym zapachu i dużej aktywności chemicznej

• łatwo rozkłada się pod wpływem światła

• niewybuchowy

• wymaga specjalnej aparatury, drogi

Biotransformacja:

• w 60-80% wydalany w postaci niezmienionej z wydychanym powietrzem

• częściowo metabolizowany w wątrobie

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• nie wywołuje stadium podniecenia

• indukcja znieczulenia bardzo szybka

• wybudzanie szybkie, bez dyskomfortu

• działa słabo miorelaksacyjnie

• nie drażni błon śluzowych, zmniejsza wydzielanie śluzu

• może wywołać depresję ośrodka oddechowego

• działanie depresyjne na OUN jest proporcjonalne do głębokości znieczulenia

• zwiększa mózgowy przepływ krwi

• może powodować wzrost ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego

• rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli i macicy

• przechodzi przez barierę łożyskową i może działać depresyjnie na płód

• działa depresyjnie na układ krążenia

• uwrażliwia serce na arytmiogenne działanie katecholamin

• działa silnie hepatotoksycznie u ludzi

• u świń i koni po znieczuleniu może wystąpić hypertermia złośliwa

IZOFLURAN (i. 2-4%, p. 1,5-3%)

Właściwości fizykochemiczne

• niepalny płyn o charakterystycznym zapachu

• bardziej trwały chemicznie niż halotan

• stabilny, nie działa korozyjnie

Biotransformacja = wydalany w postaci niezmienionej

DZIAŁANIE FIZYKOCHEMICZNE

• szybka indukcja znieczulenia, nie występuje stadium podniecenia

• przeciwbólowo słabiej niż eter

• działanie depresyjne na OUN proporcjonalnie do zastosowanej dawki, na ośrodek oddechowy i na układ sercowo-naczyniowy

• nieznacznie zmienia przepływ krwi przez wątrobę

• zwiotcza mięśnie szkieletowe

ENFLURAN (i. 2-4%, p. 1,5-3%)

• metabolizowany w 2-5%

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• szybka indukcja znieczulenia

• silniej niż halotan zwiotcza mięśnie szkieletowe

• ma właściwości epileptogenne

• zwiotcza mięśnie macicy

METOKSYFLURAN (i. 3%, p. 0,3-1%)

• płyn niepalny, niewybuchowy

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• czas indukcji i wybudzenia wydłużony

• zwiotcza mięśnie szkieletowe

• działa przeciwbólowo

• nie drażni dróg oddechowych, nie powoduje zwiotczenia macicy

• uwrażliwia serce na działanie katecholamin

• działa silnie nefrotoksycznie (vasopressin-resistant polyuria renal faillure)

SEWOFLURAN

• dopuszczony centralnie do stosowania dla zwierząt!

• może powodować szybkie zmiany hemodynamiczne

• może wystąpić przyspieszony oddech, drżenie włókienkowe spowodowane hipertermia

• mogą wystąpić wymioty

PODTLENEK AZOTU (stosowanie 50-70% z tlenem lub innym anestetykiem)

Właściwości fizykochemiczne

• gaz niepalny, niewybuchowy

• cięższy od powietrza, bezbarwny, bezwonny

• przechowywany pod ciśnieniem 50atm jako ciecz

Farmakokinetyka

• bardzo szybko przenika przez pęcherzyki płucne do osocza

• nie łączy się z hemoglobiną, nie podlega żadnym przemianom w organizmie

• prężność podtlenku azotu w mózgowiu jest proporcjonalna do stężenia w mieszaninie oddechowej

• wydalany w postaci niezmienionej przez układ oddechowy

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE:

• szybkie działanie anestetyczne i stosunkowo silne analgetyczne

• powoduje wzrost przepływu krwi przez mózg

• działa słabo depresyjnie na układ sercowo-naczyniowy

• wywołuje bezpośredni wpływ depresyjny na mięśniówkę serca

• pobudza układ adrenergiczny i zwiększa uwalnianie katecholamin

• praktycznie nie zwiotcza mięśni szkieletowych

ŚRODKI INFUZYJNE

• BARBITURANY – pentobarbital, tiopental, tialbarbital, tiamylal, metoheksytal, sekobarbital, heksobarbital

• NARKOTYKI DYSOCJATYWNE – ketamina, fencyklidyna, tiletamina

• ZWIĄZKI STEROIDOWE – altezyna, mimeksolam

• POCHODNE IMIDAZOLU – metomidat, etomidat

• INNE: gwajafenezyna, wodzian chloralu, propofol, propanidid, chloraloza, uretan

Zalety:

• szybkie wyłączanie świadomości chorego

• prosta metoda podania

• brak skażenia atmosfery sali operacyjnej

Wady

• łatwość przedawkowania

• konieczność uzupełnienia znieczulenia lekami przeciwbólowymi

• działanie drażniące na śródbłonek żył

BARBITURANY

Mechanizm działania: aktywacja kanału chlorkowego prowadząca do hiperpolaryzacji neuronu i stłumienia jego czynności

Farmakokinetyka

• przechodzą do OUN

• łączą się z białkami krwi

• szybko dochodzi do wyrównania stężeń między krwią a mózgiem

• redystrybucja leku do mięśni, trzewi i tkanki tłuszczowej = jeżeli stężenie leku we krwi ulega zmniejszeniu, to wtedy lek zostaje uwolniony z tkanki tłuszczowej. I okres snu ponarkotycznego po zaprzestaniu podawania leku będzie dłuższy u pacjentów otłuszczonych.

• sen występuje do kilku minut od podania i trwa różnie długo (zależnie od zastosowanego środka)

nazwa leku	dawka (mg/kg)	czas trwania anestezji (min)	powrót do nowmy (min)
pentobarbital	25	200	358
tiopental	26	50	127
heksobarbital	40	69	340

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• Wpływ barbituranów na OUN

  • wywołują depresję OUN zależną od dawki

  • działają depresyjnie na korę mózgową i wzgórze

  • hamują pola ruchowe – działanie przeciwdrgawkowe

  • hamują pola czuciowe – działanie anestetyczne

  • wywołują depresję ośrodka oddechowego

  • hamują akumulację wapnia w tkance nerwowej

  • hamują uwalnianie NA, ACh, kwasu glutaminowego i GABA

• Wpływ na układ sercowo-naczyniowy = zróżnicowany; u psów pentobarbital może powodować tachykardię, wzrost ciśnienia skurczowego; nie uwrażliwia mięśnia sercowego na działanie arytmiogenne katecholamin, obserwuje się rozszerzenie naczyń

• Inne efekty farmakologiczne:

  • obniżają aktywność mięśniówki przewodu pokarmowego (tiobarbiturany zwiększają)

  • nie powodują uszkodzenia nerek i wątroby

  • zmniejszają przepływ wątrobowy i nerkowy

  • indukują aktywność enzymów wątrobowych

  • w dawkach anestetycznych zmniejszają kurczliwość macicy ciężarnej i obniżają metabolizm (hypotermia)

  • zmniejszają wydzielanie gonadotropin przysadkowych

  • w sposób niecałkowity zwiotczają mięśnie szkieletowe

PENTOBARBITAL (Vetbutal, Morbital)

• barbituran średnio-długo działający

• sen narkotyczny występuje po kilku minutach i utrzymuje się ok. 1h lub dłużej; sen ponarkotyczny do kilku godzin

• najczęściej stosowany u świń i psów, rzadziej u koni i bydła

• u owiec i krów znieczulenie ogólne trwa 15-30’

• nie stosować u dużych kotów!

• roztwór 16% stosowany do eutanazji

• możliwe drogi podania: p.o., i.p., i.v., i.m., i.t.

TIOPENTAL

• barbituran krótko działający

• najlepiej rozpuszczalny w lipidach

• po podaniu i.v. utrata świadomości w ciągu 30s

• pełna anestezja utrzymuje się do kilkunastu minut

• stosowany do krótkotrwałego znieczulenia ogólnego u koni, bydła, świń, psów i kotów

TIAMYLAL

• działa silniej niż tiopental

• w mniejszym stopniu ulega kumulacji

• wywołuje większe ślinienie niż tiopental

KETAMINA (Bioketan, Ketamina 10%, Narkamon)

Mechanizm działania:

• blokuje receptory dla kwasu glutaminowego

• wpływa pobudzająco na receptory opioidowe

Farmakokinetyka

• metabolizowana w wątrobie

• wydalana przez nerki

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE

• wywołuje sen powierzchowny

• dobrze znosi ból somatyczny, słabiej trzewny

• powoduje wzrost napięcia mięśni szkieletowych!

• nie znosi odruchów!

• działa słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy

• stymuluje układ sercowo-naczyniowy

• nasila wydzielanie w śliniankach

• ma 5-krotnie wyższy indeks terapeutyczny niż barbiturany

• stosowania i.v. u dużych zwierząt; i.m., i.v. lub s.c. u małych zwierząt

• stosowana w skojarzeniu z benzodiazepinami, pochodnymi butyrofenonu i α₂-agonistami

ALTEZYNA (alfaksolon i alfadolon w stosunku 3:1) – ZWIĄZEK STEROIDOWY

• działanie znieczulające powstaje szybko i trwa krótko

• umiarkowane działanie przeciwbólowe i miorelaksacyjne

• obniża obwodowe ciśnienie krwi

• bezpieczna w stosowaniu

• wywołuje histaminemię

• stosowana u kotów, zwierząt laboratoryjnych i naczelnych

• nie stosować u psów!

• nie łączyć z barbituranani

METOMIDAT – POCHODNA IMIDAZOLU

• działa szybko i krótko

• nie kumuluje się w tkankach

• działa miorelaksacyjnie i słabo przeciwbólowo

• ma szeroki margines bezpieczeństwa

• działa słabo depresyjnie na ośrodek oddechowy i układ krążenia

• stosowany głównie u świń, również u ptaków i koni

• działania uboczne: pobudzenie ruchowe podczas wybudzania, działanie miejscowo drażniące po podaniu i.v. lub i.p., hemoliza

PROPOFOL (Diprivan, Rapinovet)

Właściwości fizykochemiczne:

• nierozpuszczalny w wodzie

• bardzo łatwo rozpuszcza się w lipidach

• dostępny w postaci emulsji do stosowania i.v.

Farmakokinetyka

• bardzo szybko osiąga wysokie stężenie w OUN

• podlega redystrybucji z OUN do tkanek

• szybko metabolizowany

• metabolity są sprzęgane z kwasem glukuronowym lub siarkowym

• wydalany głównie przez nerki; w małej ilości z kałem

Zastosowanie

• krótkotrwałe znieczulenie ogólne – iniekcja i.v.

• przedłużone znieczulenie ogólne – infuzja i.v.

• premedykacja przed znieczuleniem wziewnym

Dawkowanie

• PSY

  • 5-9mg/kg samodzielnie w postaci bolusa

  • 0,4mg/kg/min po premedykacji acepromazyjną (0,1-0,2mg/kg) i atropiną (0,045mg/kg)

  • 0,25mg/kg/min po premedykacji ksylazyną (0,2mg/kg), fentanylen (0,01mg/kg) i glikopyrolatem (0,005mg/kg)

• KOTY

  • 5-8mg/kg samodzielnie

  • 1,8mg/kg lub 0,5mg/kg/min po premedykacji acepromazyną

• KONIE

  • 2-8mg/kg samodzielnie

  • 2mg/kg po premedykacji ksylazyną (0,5-1mg/kg)

Interakcje:

Synergizm z neuroleptykami, benzodiazepinami i α₂-agonistami (redukcja dawki o 25-40%)

Działanie niepożądane:

• Umiarkowana hipotensja

• Uwrażliwienie na arytmiogenne działanie adrenaliny

• Przemijający bezdech

• Wymioty i stan pobudzenia w okresie wybudzania u psów

Przeciwwskazania:

• Dysfunkcja wątroby, nerek, układu oddechowego

• Zaburzenia pracy serca

Zasady pracy ze szczeniętami i kociętami ułatwiające bezpieczną hospitalizację

• Nie przeprowadzać standardowej głodówki

• Zapewnić stały dostęp wody, bo łatwo występują zaburzenia wodno-elektrolitowe

• Nakarmić zwierzęta w kilka godzin po zabiegu, prowadzić rozsądną płynoterapię (3-5ml/h)

• Utrzymywać odpowiednio wysoką temperaturę w sali operacyjnej

• Ogrzewać płyny podawane i.v. oraz materac stołu operacyjnego

• Usuwać tylko niezbędną ilość włosów, zminimalizować moczenie podczas golenia

• Unikać odkażania preparatami zawierającymi alkohol (powoduje on szybsze parowanie)

• Ogrzewać środki używane do odkażania

• Stosować mniejsze dawki leków do znieczulenia

• Zapewnić podaż czystego tlenu, nawilżać gazy anestetyczne

• Maksymalnie skrócić czas zabiegu

• Usuwać całkowicie wszelkie pęcherzyki powietrza z wlewników i strzykawek

• Utrzymywać średnie ciśnienie tętnicze na poziomie nie niższym niż 60mmHg

• Prowadzić analgezję przed- i śródoperacyjną; w okresie pooperacyjnym stosować butorfanol lub znieczulenie miejscowe

Dawki leków zalecane u pacjentów pediatrycznych w czasie premedykacji i znieczulenia

Nazwa środka	Dawka (mg/kg) i droga podania	Uwagi
ATROPINA glikopironium	0,02-0,04 i.v., i.m., s.c. 0,01 i.v., i.m.	Wskazane stosowanie przy przewadze układu współczulnego w celu utrzymania prawidłowego rzutu serca, liczby uderzeń serca i ciśnienia tętniczego krwi. Zmniejszenie sekrecji w drogach oddechowych. Glikopironium nie przekracza bariery krew-mózg, ma mniej działań ubocznych w porównaniu z atropiną
DIAZEPAM	0,2-0,4 i.v., i.m.	Glikol propylenowy, nośnik w diazepamie, powoduje bolesność w miejscu wstrzyknięcia domięśniowego
MIDAZOLAM	0,1-0,2 i.v., i.m., s.c.	Silniejszy i krócej działający środek niż diazepam
ACEPROMAZYNA	0,025-0,05 i.m., s.c.	Unikać stosowania u zwierząt młodszych niż 8tyg. Rozkład w wątrobie. Nasila hipotensję i hipotermię, nie ma działania analgetycznego, brak antagonisty. Rozcieńczać, maksymalna dawka to 2mg.
KSYLAZYNA	1-2 i.m.	Unikać stosowania u zwierząt młodszych niż 12tyg. Rozkład w wątrobie, poważna bradykardia, zmniejszony rzut serca. Powoduje wymioty. Zawsze stosować z antycholinoergikami
MEDETOMIDYNA	0,02-0,03 i.m.	j.w. Silniejsze i dłuższe działanie niż ksylazyna
MORFINA	0,2-1 i.m., s.c.	Stosować z antycholinoergikami. Silna analgezja, sedacja i depresja srcowo-płucna. Nasila hipotermię
FENANYL	0,002-0,004 i.v. wlew ciągły 2-4μg/kg/h	Bardzo silny analgetyk, krótki czas działania. Minimalny wpływ na układ sercowo-płucny
BUTORFANOL	0,2-0,4 i.v., i.m., s.c.	Agonista-antagonista. Minimalna depresja sercowo-płucna, dobra analgezja trzewna
TIOPENTAL	4-6 i.v. do efektu	Redystrybucja do tkanek, rozkład w wątrobie, środek arytmiogenny, depresja oddechowa
METOHEKSITAL	4-6 i.v. do efektu	Podczas indukcji i wybudzania powoduje pobudzenie. Redystrybucja do tkanek, minimalny metabolizm w wątrobie
PROPOFOL	2-6 i.v. do efektu wlew ciągły 10-12mg/kg/h	Podawać powoli przez kilka minut. Szybki początek działania, szybkie wybudzanie, nie kumuluje się
ETOMIDAT	1-2 i.v wlew ciągły 2-4mg/kg/h	Brak wpływu na układ krążenia i oddechowy. Wymioty, nudności, skurcze mięśni, pobudzenie podczas indukcji i wybudzania, nie kumuluje się
KETAMINA	1-2 i.v.; 11-22 i.m.	Powoduje ślinienie, wzrost ciśnienia śródocznego i śródmózgowego. Eliminacja przez nerki i wątrobę
TELAZOL	1-2 i.v.; 5-13 i.m.	Działa silniej i dłużej niż ketamina. U kotów działanie dłuższe, z burzliwym okresem wybudzania

Praktyczne schematy znieczulenia ogólnego gadów

Gatunek	Lek/dawka	Droga znieczulenia	Uwagi
ŻÓŁWIE	propofol (8-14mg/kg m.c.), następnie intubacja i podtrzymanie znieczulenia izofluranem lub sewofluranem w O2	i.v. (żyła szyjna, grzbietowa ogona, podkarapaskowa)	U niektórych żółwi dostęp do żyły jest trudny
	medetomidyna (0,05-0,12mg/kg m.c.) i ketamina (5-10mg/kg m.c.), a następnie intubacja i podtrzymanie znieczulenia izofluranem i sewofluranem w O2	i.m.	Wyniki znieczulenia mogą być różne, mogą wystąpić trudności w wybudzaniu lub jego wydłużenie. Większe żółwie wymagają mniejszych dawek
JASZCZURKI	propofol (5-10mg/kg m.c.), a następnie intubacja i podtrzymanie znieczulenia izofluranem lub sewofluranem w O­2	i.v. (żyła ogonowa lub brzuszna). Doszpikowo (przez kateter)	Zalecana premedykacja. Sam propofol pozwala na uzyskanie znieczulenia tylko przez 20min.
	Indukcja izofluranem lub sewofluranem; intubacja i podtrzymanie znieczulenia izofluranem lub sewofluranem w O­2	w worku z gazem znieczulającym (małe gatunki) lub przez maskę zakładaną na głowę

NEUROLEPTANALGEZJA (NLA) – całkowite uspokojenie zwierzęcia z jednoczesnym brakiem odczuwania bólu i zachowaniem świadomości

EUTANAZJA – zabieg doprowadzający do bezbolesnego uśmiercania zwierzęcia

Wskazanie do przeprowadzenia eutanazji:

• Nieuleczalne procesy chorobowe

• Choroby z towarzyszącym bardzo silnym bólem (zwierzęta po chemioterapii przeżywają max. 3 miesiące, rokowanie niepomyślne, przedłużanie życia w złym standardzie, środki przeciwbólowe nie znoszą bólu do końca)

• Żądanie właściciela (zwierzęta agresywne, o nieakceptowanym zachowaniu)

Metoda uśmiercania zwierząt

• Ogłuszenie – powszechnie do uboju gospodarczego, musi być potwierdzone skrwawieniem

• Dyslokacja kręgów szyjnych

• Porażenie prądem – rutynowo do zabijania świń w rzeźni, po porażeniu należy zwierzę szybko skrwawić

• Strzał zablokowanym bolcem – uśmiercanie zwierząt dużych (knury 300kg+, bydło), strzał w głowę, należy potwierdzić skrwawieniem

• Środki wziewne – CO (pow. 6%), CO­₂ (stężenie powyżej 30%, zalecane 60-70%), halotan

• Środki iniekcyjne – pentobarbital

LEKI PRZECIWDRGAWKOWE

Objawy napadów drgawkowych:

• nienormalne skurcze mięśni szkieletowych lub ruchy ciała

• utrata lub zaburzenia świadomości

• nienormalne zachowanie

• mimowolne oddawanie moczu i kału

Ogólne zasady stosowania leków przeciwdrgawkowych

• działają OBJAWOWO

• działanie leków jest powolne

• leczenie rozpoczyna się od dawek standardowych i następnie dostosowuje się indywidualnie do stanu pacjenta

• leczenie napadów jest efektywniejsze przy stosowaniu pojedynczego leku

• nagłe przerwanie leczenia może spowodować wystąpienie ciężkich napadów drgawkowych

• kurację należy zakończyć przez stopniowe zmniejszanie dawek leku

Leki przeciwdrgawkowe:

• pochodne kwasu barbiturowego: fenobarbital, pentobarbital

• primidon

• pochodne hydantoiny: fenytoina

• pochodne benzodiazepiny: diazepam, klonazepam, klorazepat, midazolam, oksazepam, nitrazepam

• pochodne kwasów tłuszczowych: kwas walproinowy

• pochodne kwasu bursztynowego: etosuksymid

• inne: lewetiracetam, gabapentyna, pregabalina, topiramat, felbamat, zonisamid

FENOBARBITAL (Luminalum)

Farmakokinetyka

• po podaniu p.o. u psa T_max­ = 4-6h

• z białkami krwi wiąże się w 45%

• wydalany z moczem (w 25% w postaci niezmienionej)

• T_1/2 u psa 95h, u kota 40h, u konia 11h

Drogi podania: p.o., per rectum, parenteralnie

Zastosowanie:

• napady drgawkowe częściowe i uogólnione u psów, kotów i koni

Działania niepożądane

• przemijająca ataksja

• osłabienie kończyn tylnych

• nadmierne pragnienie

• wielomocz, osowiałość

• depresja czynności oddechowych, zaburzenia krążenia

PRIMIDON

• metabolizowany do fenobarbitalu, bardziej hepatotoksyczny od fenobarbitalu

• stosowany w leczeniu napadów drgawkowych u psów (gdy nieskuteczne barbiturany)

• może być stosowany u źrebiąt (1-1,5g/dobę p.o.)

• nie stosować u kotów!

• działania niepożądane jak fenobarbitalu

FENYTOINA

Mechanizm działania: stabilizuje błony komórkowe, przedłuża czas refrakcji oraz zmniejsza wyładowania neuronalne

Farmakokinetyka:

• biodostępność 30-40%

• T_1/2 u psa 3-4h, u kota 20-100h (toksyczny!!)

Droga podania: u psów p.o., po podaniu i.m. wolno się wchłania i wytrąca w miejscu podania

Działania niepożądane:

• przemijająca ataksja

• niestrawność

• działanie hepatotoksyczne

• rozpulchnienie dziąseł

KWAS WALPROINOWY

• powoduje wzrost stężenia GABA w mózgu poprzez hamowanie jego dekarboksylacji i wychwytu

• ma krótki t_1/2 u psa

• łączony z fenobarbitalem (½ - ⅓ dawki)

• dawkowanie u psów: 50-250mg/psa co 8h p.o.

BENZODIAZEPINY

• potęgują hamujące działanie GABA w mózgu (działanie przeciwdrgawkowe, uspokajające, eliminujące zaburzenia behawioralne)

• rozwija się tolerancja

• u niektórych zwierząt obserwowano efekt paradoksalny (pobudzenie)

LEWETYRACETAM

Mechanizm działania nie do końca poznany

• wyniki badań in vitro i in vivo wskazują, że nie zmienia on podstawowych właściwości komórki ani prawidłowych procesów neurotransmisji

• w badaniach in vitro wykazano że:

  • wiąże się z białkiem pęcherzyków synaptycznych 2A, które bierze udział w procesie fuzji pęcherzyków z egzocytozy neurotransmiterów

  • wpływa na stężenie Ca²⁺ w neuronach, częściowo hamując prądy Ca²⁺ typu N oraz ograniczając uwalnianie jonów wapnia zmagazynowanych wewnątrz neuronów

  • częściowo znosi indukowane przez cynk i β-karboliny hamowanie prądów bramkowanych przez GABA i glicynę

Farmakokinetyka, sposób podania, działanie niepożądane:

• skuteczność ok. 70% po dawce 10-20mg/kg 3x dziennie

• biodostępność po podaniu i.m. i p.o. wynosi 100%

• półokres trwania ok. 3h

• może być stosowany i.v., i.m. oraz p.o.

• dobrze tolerowany (objaw niepożądany to nadmierne uspokojenie)

ZONISAMID

• mechanizm działania nieznany: może potęgować działanie GABA, stabilizować błony neuronów oraz zmieniać przepływ jonów sodowych i wapniowych

• półokres trwania wynosi 15-16h (57h w krwinkach) u psów oraz 33h u kotów

• skuteczność terapii 50%

• dawkowanie u psów 10mg/kg co 12h p.o.

FELBAMAT

• mechanizm działania związany z blokowaniem receptorów NMDA

• półokres trwania u psów 5-6h

• po podaniu z fenobarbitalem zwiększa jego stężenie

• dawkowanie u psów 15-20mg/kg co 8h p.o. (dawka maksymalna wynosi 70mg/kg)

GABAPENTYNA

Mechanizm działania nie został dokładnie poznany

• wiąże się z białkowym receptorem (białkiem wiążącym gabapentynę) i zwiększa produkcję i uwalnianie GABA, co powoduje zahamowanie aktywności bioelektrycznej neuronów

• nie działa na receptory GABA ani na substancje uczestniczące w jej wychwycie

Działanie farmakologiczne:

• przeciwdrgawkowe

• przeciwbólowe, przeciwlękowe (anksjolityczne) oraz neuroprotekcyjne

Farmakokinetyka

• nie podlega biotransformacji

• dostępność biologiczna zależy od wielkości podanej dawki i zmniejsza się wraz z jej zwiększaniem

• wydalana przez nerki z moczem (80%) oraz z kałem (20%)

Dawkowanie: PSY 2,5-10mg/kg co 8h-12h p.o.; KOTY 5-10mg/kg co 12h p.o.

Może być podawana z fenobarbitalem (8mg/kg) i bromkiem potasu (20mg/kg)

PREGABALNA

• mechanizm działania niedokładnie poznany; blokuje kanały zależne od jonów wapniowych, nie wpływa bezpośrednio na receptory GABA

• poza działaniem przeciwdrgawkowym działa przeciwbólowo

• półokres trwania 7h u psów, ok. 10h u kotów

• lepiej wchłania się z przewodu pokarmowego niż gabapentyna

• wydalana przez nerki

• dawkowanie: PSY 2mg/kg co 8h p.o. zwiększać do 3-4mg/kg; KOTY 2mg/kg co 12h, zwiększać do 4mg/kg

LEKI PRZECIWDEPRESYJNE = LEKI WPŁYWAJĄCE NA ZACHOWANIE ZWIERZĄT

• SELEKTYWNE INHIBITORY WYCHWYTU SEROTONINY: fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina

• TRÓJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE: amitryptylina, doksepina, klomipralina, nortryptylina, imipramina

• INHIBITORY MAO: selegilina (MAO-B), moklobemid (MAO-A)

• AGONIŚCI RECEPTORA 5-HT_1A: buspiron

Wykaz substancji leczniczych weterynaryjnych dopuszczonych do obrotu na podstawie pozwoleń wydanych przez Radę UE lub Komisję Europejską

Nazwa produktu leczniczego	Skład	Postać farmaceutyczna	Dawka	Gatunki
CLOMICALM	Clopiramini hydrochloridum	tabletki	5mg, 20mg, 80mg	pies
RECONCILE	Fluoxetinum	tabletki do rozgryzania i żucia	8mg, 16mg, 32mg, 64mg	pies

FLUOKSETYNA (Prozac)

Mechanizm działania: hamuje wychwyt serotoniny, powoduje „down regulation” receptora 5-HT₁

Wskazania do stosowania

• hamowanie stereotypowych zachowań psów, stabilizacja nastroju

• przeciwdziałanie napadom lękowym u psów i kotów, tłumienie agresji

Dawkowanie: psy p.o. 1mg/kg 1x dziennie, koty p.o. 0,5-1mg/kg 1x dziennie

Przeciwwskazania: cukrzyca, padaczka

Działania niepożądane

• ospałość, drżenie

• zmniejszenie apetytu, wymioty

LEKI TRÓJPIERŚCIENIOWE

Mechanizm działania: zahamowanie wchłaniania zwrotnego amin (głównie NA i 5-HT)

Efekt farmakologiczny:

• hamowanie agresji, działania przeciwlękowe

• stabilizacja nastroju, przeciwdziałanie fobiom

KLOPIRAMINA - ostrożnie stosować u zwierząt z chorobami serca!

Działania niepożądane:

• efekt cholinolityczny (suchość w jamie ustnej, przyspieszona akcja serca, zatrzymanie moczu_

• efekt przeciwhistaminowy (nadmierne uspokojenie)

• zmniejszenie stężenia tyroksyny

SELEGILINA

Mechanizm działania: selektywny inhibitor MAO-B, hamuje również wychwyt katecholamin

Wskazania do stosowania u psów

• zaburzenia emocjonalne (uporczywe wylizywanie, fobie, lękliwość prowadząca do agresji, płochliwość, złośliwość)

• zaburzenia orientacji i pamięci

Dawkowanie: p.o. 500μg/kg 1x dziennie przez kilka miesięcy

ŚRODKI POBUDZAJĄCE OUN (neurostimulantia)

• LEKI CUCĄCE

• LEKI PSYCHOSTYMULUJĄCE

LEKI CUCĄCE

• pobudzają ośrodek naczynioruchowy i oddechowy w RP

• w większych dawkach wywołują drgawki kloniczno-toniczne

  • Doksapram

  • Nikeramid/amid kwasu nikotynowego

  • Aminopirydyna

  • Antagoniści receptora α₂-adrenergicznego (johimbina, tolazolina, atipamezol)

  • CO₂ = wzrost stężenia powoduje uruchomienie mechanizmów kompensujących

  • NH₃ = drażni błony śluzowe nosa i na drodze odruchowej powoduje pogłębienie oddychania

DOKSAPRAM

• pobudza bezpośrednio ośrodek oddechowy oraz chemoreceptory aorty i tętnicy szyjnej

• zwiększa wentylację pęcherzykową, objętość oddechową i wymianę gazową

• powoduje wzrost ciśnienia krwi

• metabolizowany w wątrobie

• stosowany u źrebiąt, koni, cieląt, jagniąt, psów i kotów

• charakteryzuje się dużym marginesem bezpieczeństwa

Wskazania

• przewlekła niewydolność oddechowa

• depresja oddechowa po znieczuleniu ogólnym

• skracanie czasu snu ponarkotycznego

• zamartwica noworodków (niedotlenienie wewnątrzmaciczne)

Dawkowanie: psy, koty i.v. 1-2mg/kg, konie i.v. 0,44-55mg/kg, w zaburzeniach oddychania u noworodków p.o. 0,44-0,55mg/kg

Przeciwwskazania:

• padaczka - bo pobudza OUN i miejsca padaczkotwórcze, nawet jak zostały wyciszone po podaniu leku

• napad astmy, niedrożność dróg oddechowych, nadczynność tarczycy

• nie stosować łącznie z inhibitorami MAO

Przedawkowanie: hiperwentylacja grożąca zasadowicą oddechową, obkurczenie naczyń w mózgu

Karencja: 2 dni

ŚRODKI PSYCHOSTYMULUJĄCE

• metyloksantyny: kofeina, teobromina, teofilina (stosowana w astmie oskrzelowej) i jej pochodne aminofilina, diprofilina

• efedryna, amfetamina, kokaina, nikotyna

Działanie metyloksantyn: blokują receptory adenozynowe a₁ i a₂ zlokalizowane w OUN - eliminują działanie adenozyny, zwiększają uwalnianie endogennych katecholamin, pobudzają ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, zwiększanie przesączania kłębuszkowego ↑produkcji moczu pierwotnego działanie moczopędne

Działanie efedryny: wpływa na uwolnienie amin katecholowych z zakończeń nerwowych, powoduje ośrodkowe pobudzenie, stosowane u zwierząt w tzw. nietrzymaniu moczu u suk, a nie jako lek wpływający na OUN, działa na receptory α-adrenergiczne w skurczu zwieracza pęcherza moczowego

ŚRODKI ROZKURCZAJĄCE MIĘŚNIE SZKIELETOWE

W rozległych operacjach układu mięśniowo-kostnego (złamania, przemieszczenia kości, obowiązkowo w zabiegu w obrębie klatki piersiowej)

Mechanizm skurczu mięśni szkieletowych

• Pobudzenie nerwowe, uwolnienie ACh do przestrzeni synaptycznej

• Depolaryzacja błony postsynaptycznej, powstanie potencjału czynnościowego mięśnia

• Rozprzestrzenianie się pobudzenia przez system kanałów poprzecznych w mięśniu

• Uwolnienie Ca²⁺ z ER i połączenie z troponiną (antagonista = jony Mg²⁺ podanie jonów magnezu daje natychmiastowe zwiotczenie mięśni)

• Skurcz mięśnia, repolaryzacja

LEKI ZWIOTCZAJĄCE MIĘŚNIE SZKIELETOWE (myorelaxantia)

• ŚRODKI DZIAŁAJĄCE OBWODOWO

  • Środki działające presynaptycznie

  • Środki działające postsynaptycznie

    • Wywołujące blok polaryzacyjny

    • Wywołujące blok depolaryzacyjny

• ŚRODKI DZIAŁAJĄCE OŚRODKOWO

• ŚRODKI DZIAŁAJĄCE MIOTROPOWO – nie stosowane u zwierząt

LEKI OBWODOWE DZIAŁAJĄCE PRESYNAPTYCZNIE

• Blokujące potencjał czynnościowy w motoneuronach (tetrodotoksyna, leki znieczulające miejscowo, lidokaina)

• Hamujące biosyntezę ACh w strukturach presynaptycznych (hemicholinium, jady pająków)

• Hamujące uwalnianie acetylocholiny (toksyna botulinowa, jad węży, brak Ca²⁺, nadmiar Mg²⁺, antybiotyki amino glikozydowe - tetracykliny)

LEKI OBWODOWE DZIAŁAJĄCE POSTSYNAPTYCZNIE

Wywołujące blok polaryzacyjny (kuraryny)

• Tubokuraryna (d-tubokuraryna), dimetylotubokuraryna

• Alkuronium, atrakurium, cistrakurium, miwakurium, pankuronium, pipekuronium, rokuronium, wekuronium, gallamina (wydalana w 100% z moczem – można podawać przy schorzeniach wątroby)

Mechanizm działania: antagonizm konkurencyjny z acetylocholiną – zablokowanie płytki nerwowo-mięśniowej brak depolaryzacji

Antidotum: inhibitory acetylocholinoesterazy (inhibitory AChE) – neostygmina (nie przechodzi przez BBB), pirydostygmina (przechodzi BBB), fizostygminy nie podawać!

Zastosowanie: wyłączenie pracy mięśni oddechowych podczas operacji na klatce piersiowej

Działanie uboczne:

• Niewydolność oddechowa

• Spadek ciśnienia krwi

• Skurcz oskrzeli

Interakcje:

• Potęgują działanie: wziewne środki znieczulające ogólnie, niektóre antybiotyki, leki miejscowo znieczulające, leki blokujące kanały wapniowe

• Antagonizm: inhibitory AChE, wykorzystywane jako antidotum lub jako leki skracające działanie

Leki wywołujące blok depolaryzacyjny

Suksametonium/sukcynylocholina, Dekametonium

Mechanizm działania: wiążą się z receptorami nikotynowymi wywołując zmianę jego konformacji i otwarcie kanału jonowego ale przedłużająca się depolaryzacja prowadzi do szybkiego zablokowania przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego. Suksametonium działa przez kilka minut!!!

Wskazania do stosowania:

• Krótkotrwałe zwiotczenie mięśni – ułatwia intubację

• Przed zabiegami ortopedycznymi i badaniem radiologicznym

• Farmakologiczne kładzenie przed zabiegami chirurgicznymi u koni

Działania uboczne:

• Bóle mięśniowe po zabiegach

• Przedłużające się działanie

• Hiperkaliemia i zagrożenia arytmią

• Bradykardia

LEKI DZIAŁAJĄCE OŚRODKOWO

Benzodiazepiny, barbiturany, gwajfenezyna/eter glicerynowy gwajakolu (Myolaxin 15%)

GWAJFENEZYNA (eter glicerynowy gwajkolu, Myolaxin 15%)

Działania

• przeciwbólowe, uspokajające, nasenne, przeciwgorączkowe, wykrztuśne

• zwiotczające mięśnie (selektywnie blokuje przekaźnictwo impulsów nerwowych na poziomie interneuronów)

• bakteriostatyczne/bakteriobójcze

Zastosowanie:

• jako środek miorelaksacyjny oraz uspokajający i ułatwiający kładzenie

• w premedykacji przed znieczuleniem ogólnym

• jako środek wykrztuśny

Dawkowanie: KONIE: kładzenie – 90-120mg/kg, uspokojenie – 50mg/kg; BYDŁO – kładzenie – 75-100mg/kg; PSY – zatrucie strychniną – 50-100mg/kg

Działania niepożądane

• KONIE – wzrost ciśnienia tętniczego, tachykardia, hemoliza, leukocytoza

• BYDŁO – hamowanie czynności motorycznej żwacza prowadzące do wzdęć

Zatrzymanie oddechów i zejście śmiertelne obserwuje się po 3-4-krotnym przekroczeniu dawki

LEKI DZIAŁAJĄCE MIOTROPOWO = dantrolen – może pomóc w hypetermii złośliwej, wiąże jony wapnia odpowiedzialne za skurcz