Leki OUN podstawawa funkcja OUN jest sterowanie czynnościami organizmu w odpowiedzi na zmieniajaca się sytuację otoczeniu jak i w samym organizmie

Do najistotniejszych przekaźników naleza:

norepinefryna (noradrenalina) jest neuroprzekaźnikiem w OUN jak również obwodowy ukl nerwowy zwłaszcza współczulnym. Powoduje aktywacje OUN poprzez nasilenie przewodnictwa , dziala p/depresyjnie, podwyzsza cis tetnicze krwi.spelnia tez wazna role w przenoszeniu reakcji związanym z tzw ukl nagrody w OUN-motywacja dodatnia

Dopamina wyst glownie w strukturach ukl pozapiramidowego

- niedobor powoduje zaburzenia ruchowe charakterystyczne dla zespolu Parkinsona tj wzmożone napiecie mięśniowe, drzenia a także utrudnienie wykonywania ruchow dowolnych.

- wyrazny wpływ na zachowanie i czynność psychiczna -związki nasilające przekaznictwo dopaminergicznego w mozgu powoduja pobudzenie przejawiające się zwiekszeniem

Serotonina- okreslana 5-hydroksy kryptonina HT -pobudzenie przekaźnika serotoninergicznego powoduje zahamowanie aktywności organizmu zwłaszcza w obszarze procesow emocjonalnych a przy duzym nasileniu wywoluje sen.

Acetylocholina ACH jest neuroprzekaźnikiem OUN i obwodowego UN , wpluwa na regulacje wielu procesow w tym przede wszystkim aktywności ruchowej ale tez czynności emocjonalnych a także uczenia się i pamieci. Oprocz powyższych substancjom i przekaźnikom w OUN jest szereg związków o charakterze peptydow a nawet pojedynczych aminokwasow np. histaminy.

Podstawy dzialania lekow przeciwbolowych -zakończeń nerwowych znajdujących się w tkankach ich pobudzenie wywoluje uczucie bolu.

Pobudzenie to może być wynikiem:

-dzialania bodzca mechanicznego,

- skutkiem urazu lub skurczu miesni gładkich,

- uszkodzeniem tkanek z powodowanych urazem ale tez dzialaniem związków chemicznych,

-ciepla czy tez w wyniku zakazenia bakteryjnego,

- stanem zapalnym. Bol jako informacja przesyłana do OUN w odróżnieniu od obojętnych informacji przesylanych do OUN ma charakter uczucia przykrego.

W zjawisku bolu wyroznia się dwie komponenty czyli składowe:

1. Somatyczna – która jest odczuwana tak samo jak dotyk czy ucisk

2. Reaktywna –jest odczuwana w naszym mozgu jako subiektywny stosunek do bolu który uswiadamia nam przykrość jakich doznaje nasz organizm.

-odczuwane sa jednoczesnie chociaż komponenta reaktywna może być odczuwana z roznym nasileniem w zależności np. indywidualnej wrażliwości czy stanu emocjonalnego.

-Znaczne nasilenie bolu może wywołać omdlenie a w skrajnych przypadkach wstrzas.

-długotrwały uporczywy bol niekorzystnie wpływa na psychike chorego i utrudnia skuteczna terapie z tego względu zwalczanie bolu jest podstawowym zadaniem medycyny a leki p/bolowe naleza do najczęściej stosowanych.

- Walka z bolem polega na wpływie na kazda z dwoch komponent. Jeżeli chorego wygasi się komponente somatyczną to przestanie on odczuwac ból a na pytanie czy odczuwa bol odpowie przeczaco . -natomiast zahamowanie komponenty reaktywnej powoduje ze chory może odczuwac bol o nie zmienionym nasileniu jednak jego stosunek do odczuwania bolu stanie się obojętny. tzn bol stanie się dla niego takim samym odczuciem jak np. dotyk.

-zachowanie komponenty reaktywnej bol prowadzi tez do zahamowania odczuwania innych przykrych wrazen niezależnych od tego jakimi czynnikami sa spowodowane.-dzialaniem euforyzujacym a powstaly stan to euforia w którym organizm przestaje odczuwac wszelkiego rodzaju przykre odczucia niezależnie od przyczyny. –częste zazywania srodka euforyzujacego dlatego że niweluje on odczuwanie przykrości wszelkiego rodzaju określane jest już jako uzależnienie.

Narkotyczne leki P/bólowe :Określane są inaczej jako OPIOIDY wykazują bardzo silne działanie p/bólowe wpływając na obie komponenty bólowe, a zwłaszcza na komponentę reaktywną . Opioidy stosowane były od dawna pod postacią OPIUM , czyli oczyszczony sok niedojrzałych makówek maku lekarskiego.(papever somniferum)

Do podstawowych alkaloidów obecnych w opium należą:

~ alkaloidy fenantrenowe np. morfina (działają p/bólowo)

~ alkaloidy izolinolinowe np Papaweryna (działając rozkurczowo na mięśnie gładkie )

Mech. działania NLPB polega na naśladowaniu wewnątrz ustrojowych peptydów tzw. endoefin, których jedną z funkcji jest wpływ na czucie bólu a receptory odpowiedzialne za działanie tych związków określane są recepturami opioidowymi ponieważ ich pobudzenie wywołuje efekty zbliżone do działania alkaloidów fenantrenowych opium czyli p/bólowych. Receptory opioidowe zlokalizowane są w różnych częściach mózgu oraz w rdzeniu kręgowym. Występują też OUN substancje wpływające na te receptory nazywamy MPC opioidami nie zależnie czy są pochodzenia endogennego czy egzogennego tak więc NLPB będą lekami egzogennymi (zew) endogenne (wew. np endorfiny). Działanie p.bólowe wszystkich leków z tej grupy jest podobne różnią się parametrami farmakokinetycznymi a zwłaszcza stopniem wchłaniania z przewodu pokarmowego, Niektóre syntetyczne substancje będące opioidami, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego po podaniu doustnym stosowane są wyłącznie jako leki o działaniu zapierającym np. Loperamid.

Podstawowym lekiem w gripie NLPB jest Morfina- jednakże niewielki zmiany w budowie chemicznej poszczególnych pochodnych morfiny powodują istotne zmiany aktywności farmakologicznych i właściwości farmakokinetyce.

NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWPÓLOWE

Morfina – i inne nienarkotyczne LPB działają ośrodkowo jak i obwodowo.

Efekty Farmakologiczne na OUN

~zmiana reakcjina na ból będąca wynikiem zniesienia przede wszystkim komponenty reaktywnej, należy podkreślić jednak, że morfina hamuje też komponętę somatyczną bólu zwłaszcza w bólach trzewnych. Działanie p/bólowe dotyczy praktycznie wszystkich rodzajów bólu niezależnie od charakteru i pochodzenia. Najsilniej chamowane są bóle trzewne słabiej bóle neurologiczne

~senność i działanie uspokajające -morfina nie wywiera jednak bezpośredniego dział. Nasennego jednak świadomośc chorego jest zachowana i odbiera on bodźce z otoczenia i reaguje na nie choć reakcja jest osłabiona.

~uczucie euforii – odczuwana jest przede wszystkim u osób uzależnionych natomiast u osób, które nie są zależne od morfiny zjawisko eufori może się rozwijać w sytuacji gdy morfinę podano z powodu silnych dolegliwości bólowych

~chamowanie czynności ośrodka oddechowego działanie to ujawnia się już po najmniejszych dawkach morfiny także u osób z pełną wydolnością oddechową -większe dawki chamują ośrodek oddechowy co jest największym zagrożeniem przy przedawkowaniu opioidów. Z chamującym wpływem opioidów wiąże się też działanie p/kaszlowe morfina powoduje zwężenie źrenic oraz pobudza ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym.

~szybki rozwój zjawiska tolerancji co prowadzi do zmniejszenia się siły działania morfiny, a w efekcie powoduje konieczność zwiększenia dawki leku .

~uzależnienie ma charakter zależności psychicznej i fizycznej co uniemożliwia szybkie odstawienie morfiny ponieważ grozi to powstaniem tzw. zespołu abstynencji który może zagrażać życiu.

Działania obwodowe : farmakologoczne

~wzrost napięcia mięśni gładkich trzewnej oraz skurcz zwieraczy prowadzi do spastycznego zachamowania perystatyki jelit -zwolnionego pasażu (przemieszczania się) mas kałowych następuje -znaczne odwodnienie, efektem jest działanie zapierające,

-wzrost napięcia mięśni gładkich dróg moczowych może być przyczyną trudności oddawania moczu z kolei napięcie mięśni dróg żółciowych związane ze wzrostem ciśnienia może przyczyniać się do zarzucania żółci do przewodu trzustkowego i uszkodzenia tego narządu

~ hamowanie czynności skurczowej macicy

~morfina i inne opioidy obniżają próg drgawkowy co może być przyczyną wystąpienia drgawek przy przedawkowaniu.

FARMAKOKINETYKA MORFINY I INNYCH OPIOIDÓW:

-Morfina i większość opioidów dobrze wchłania się po podaniu podskórnym i domięśniowym,

-po podaniu doustnym wchłanianie jest zróżnicowane w zależności od szybkości i aktywowania przez wątrobę (tzw. efekt pierwszego przejścia).

-Opioidy żle przechodzą przez barierę krew – mózg dlatego ich stężenie w układzie nerwowym jest znacznie mniejsze niż w innych tkankach.

-Z kolei opioidy bardzo łatwo przechodzą do krwi płodowej tak więc zastosowanie morfiny może być przyczyną niewydolności płodu , ale też i noworodka.

ZASTOSOWANIE MORFINY I OPIOIDÓW:

~ stosowane są jako leki p/bólowe.

-STOSOWANIE-Wskazaniem do ich stosowania są silne bóle nieustępujące po innych lekach dlatego też są one lekami z wyboru zwłaszcza w stanach nagłych w przebiegu ostrych schorzeń np. zawał serca, oparzenia, silne urazy(otwarte złamanie)

-II ASPEKT STOSOWANIA- silne bóle w przebiegu chorób przewlwkłych zwłaszcza nowotworowych w takich przypadkach ani rozwijająca się tolerancja, ani ryzyko uzależnienia się nie są przeciwwskazaniem do ich stosowania.

-III ASPEKT STOSOW.- Opioidy stosowane są w premedykacji chirurgicznej ale też w neuroleptanalgezji pooperacyjnej.

IV ASPEKT- silne działanie zapierające opioidów wykorzystywane jest w ciężkich biegunkach do szybkiego opanowania sytuacji.np Loperamid , difenoksyna

-V ASPEKT- niektóre opioidy w dawkach mniejsych niż p/bólowe stosowane są w męczącym uporczywym kaszlu np. Codeina.

DROGI PODANIA

-najlepszymi drogami są drogi iniekcyjne,

-optymalny efekt p/bolowy uzyskuje się po zastosowaniu opoidow podskórnie,domięśniowo a we wstrząsie również dożylnie.

-Opoidy lepiej wchlaniajace się z przew.pokar. mogą być stos. Doustnie a w przypadku morfiny doustnie stosuje się odpowiednio przygotowane preparaty w leczeniu bolu przewlekłego.

DZIAL.NIEPOZ:

-opioidy mogą powodować zaburzenis nastroju,

-wywolywac nudności i wymioty,

-hamować czynności osrodka oddechowego

-zaparcia,

-ograniczenie wydalania moczu – w wyniku skurczów

-Dlugotrwale podawanie prowadzi do tolerancji a co się z tym wiaze uzależnienie.|

PRZECIWSKAZANIA

-ciaza, zwłaszcza przy dlugotrw. Stos,

-zaburzenia ukl.oddech – stosow może prowadzić do bezdechu,

-skurcz miesni gładkich jelit w związku ztym nie należy morfiny stosować w kolkach nerkowych i żółciowych bo skurcz się pogłębia

-urazy glowy.-wzrost CO2 w wyniku zatrzymania oddechu.

MORFINA

-okres poltrwania wynosi ok,3 godz.

-dawka typowa do wstrzyknięcia to 10mg, większe dawki podaje się w przypadku rozwiniecia tolerancji.

-Czas silnego dzal.p/bolowego to 5-6 godz.

-podaje się tez doustnie w odpowiednio przygotowanych preparatach o zmodyfikowanym uwalnianiu leku.

Prep Handl-

-„Morfinium sulfas”- stos jako subs. do receptury lub ampułki 10mg,20mg:

-Morfinium hydrochloricum –nazw.handl „MST’’ Continus tabl.o zmodyfiko.uwalni.w daw.0,01/0,03/0,06/0,1/0,2

-Doltrad, lub Vengal- tabl.o zmod.uwal. dawki jak wyżej

OPIOID POCHODNY FENYLOPIPERYDYNY: PETYDYNA

-sila dzal.p/bolow.ma zblizona do morfiny

-dzal.jednak krócej do 4 godz.

-stosowana doustnie, w iniekcjach najcześciej doraźnie.

Prep Hand.

-Dolargan amp 01/2ml:

-Doncontral 0,05/1ml:0,1/2ml:

-Pephidin-amp 0,05/1ml:tabl 0,025 czopki 0,1

POCHODNA PEPTDYNY –FENTANL

-,b.krotki czas dzalania ok 20 minut.

-Z tego względu stos.w iniekcjach w neuroleptii analgezji.

Natomiast w zwalczaniu bolow przewleklychstosuje się systemy transwersalne (plastry) które pozwalają na stopniowe uwalnianie leku w ciągu 72 godz.

-Prep Handl

-Fentaryl--amp 0,1mg/2ml; 0,5mg/10ml: oraz systemy transdermalne uwalniające odpowiedni 0,012mg/1h- .:0,025mg/h, 0,05/1h, :0,075mg/h: 0,1mg/h:

-Durogestin TM-dawki takie same.

POCHODNE DIFENYLOPROPYLOAMINY-METADON-

-dziala analogicznie jak morfina znacznie dluzej

-po podaniu doustnym osiąga podobne stężenie jak po wstrzyknieciu.

-Stos. jako silnie dzal. Lekp/bulowy w dawce 10mg doustnie i w iniekcjach.

-Wykorzystywany jest w leczeniu uzaleznien morfina w tzw. Programach metadonowych.

Prep Handl- Molteni-syrop 5mg/5ml:10mg/10ml:20/20:60/60:100,100.-również w iniekcjach

POCHODNA FENANTRENOWA-KODEINA-

-dobrze wchl. Się z przw.pokar.

-stos. doustnie w dawce 10-20mg jednorazowo jako lek p/kaszlowy

-dawce 30-60mg jako lek p/bolowy o sile dzial. Zbliżonym do 10mg morfiny.

-jest składnikiem preparatow zlozonych o dzial. p/kaszlowym np.:Thiocoli

-składnik prep o dział p.bulowym w polaczeniu z paracetamolem czy kw.acetylosalicylowym

Prep Hand- Codeinum fosforicum tabl 0,02:/03mg a także subs.do receptury:

PREP ZŁOŻONE- thiocoli, Ascodan w poł. z kw.salicyl: eferalgan codeina+ paracetamol.

POCHODNA ORIPAWINY- Buprenorfina

-podawana podjęzykowo lub w iniekcjach dożylnie, rzadko domięśniowo

-nie podawana jest w klasycznej postaci doustnie-żle wchłaniana z przew.pok.

Prep Hand-Bunomidal-amp0,3mg/1ml, tabl podjez. 0,4/0,2mg:

-Transpek jako system transdermalny uwal w ciągu godz 0,035/0,052/,0,070mg

INNE

TRAMADOL-jest nietypowym opoidem.Mech.jego dzial. Wiaze się z odzialywaniem na receptory opoidowe ale tez wpływa na rdzeniowe mechanizmy związane z bolem poprzez hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny.

-w znacznie mniejszym stopniu niż inne opoidy prowadzi do uzależnienia.

-Oprocz dzial.p/bolow. Wykazuje tez dzial.uspokajajace i p/kaszlowe.

DZIAL.NIEPOZ:zawroty glowy,senność,suchość w jamie ustnej,wymioty pocenie się

Prep Handl -Tramal amp.0,05/1ml, 0,1/2ml. -kaps.0,05, tabl o przedluz.uwalnia.0,1/0,15/0,2; krople 0,1/1ml czopki 0,1

-Poltram amp.0,05/1ml, 0,1/2ml

ANTAGONISCI NARKOTYCZNYCH LEKOW P/BOLOWYCH- NALOKSON

-pochodna morfiny o dużym powinowactwie do receptorow opioidowych ale pozbawiona aktywności wewnętrznej. W związku z tym nalokson antagonizuje wszystkie dzial. Morfiny konkurując z nia o wiązanie z receptorem opoidowym.

-Nie wchłania się Z przew.pokar.

-nie dział do płynów oponowo-mózg

-Podany dożylnie działa krotko do 1 godz

-w ciągu 1 do 2 minut po podaniu dożylnym likwiduje wszystkie zaburzenia zwłaszcza z zahamowaniem oddechu wywolane przez przedawkowanie opioidów,

-Normalizuje tez perystatyke jelit ale tez znosi dzial.p/bolowe.

-Nalokson nie może być stos. U osob uzależnionych od opioidow bowiem wywoluje natychmiast zespol abstynencji o przebiegu bardzo gwałtownym dlatego stosuje się go jedynie doraźnie w stanach depresji osrodka oddechowego po przedawkowaniu opoidow

-ma krótkie działanie- dawke trzeba powtarzac.

PH- Nalocsonum hydrochloricum amp. 0,4mg/1ml