Karolina Przybyszewska
1. Pedagogika pozytywistyczna - August Comte jest twórcą kierunku. Pedagogika pozytywistyczna tworzy nową formę myślenia o edukacji - formę naukową. Istotą orientacji pozytywistycznej w dyscyplinie naukowej jest dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej oraz przydatnej do przewidywania.
2. Pedagogika kultury - Pedagogika kultury postrzega człowieka jako istotę kulturotwórczą, złożoną i wielowarstwową uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania ich. Odnosi się do pojęć:
Wychowanie - oparte na przeżywaniu i interpretacji kultury, która zmierza tak naprawdę do rozumienia i kształtowania jednostkowego bytu człowieka.
Dydaktyka- zakłada zawsze konkretne wybory dotyczące celów kształcenia oraz określone zrozumienie samego kształcenia. Dydaktyka jest ujmowana jako nauka służąca praktyce.
Kształcenie - O programie kształcenia decyduje demokratyczne państwo. Kształcenie traktuje się jako proces stopniowy, podzielony na etapy rozwojowe, które mają swoją wartość i każdy z nich trzeba zrealizować. Należy przystosować proces kształcenia do odrębności osobowości każdej jednostki. Pedagodzy kultury twierdzili, że są wartości absolutne: dobro, piękno i prawda. Osobowość w ujęciu pedagogiki kultury: Pedagogika kultury definiuje osobowość jako harmonijną i zarazem indywidualną strukturę duchową jednostki ludzkiej. Proces jej kształtowania nigdy się nie kończy albo się jednostka doskonali albo ulega destrukcji, wymaga stałego potwierdzania w czynach i postawach jednostki. Pedagogika kultury wyróżnia trzy fazy rozwoju człowieka. Pierwsza faza: anomia to okres wczesnego dzieciństwa, w którym dziecko nie posiada i nie przestrzega żadnych norm moralnych. Faza druga: heteronomia jednostka jest posłuszna prawom/normom nadawanym z zewnątrz przez rodziców, nauczycieli lub rówieśników. Faza trzecia: autonomia jednostka postępuje według własnych, samodzielnie ustalonych norm, tzw. wolność wewnętrzna. Kierunek ten wyznaczył Wilhelm Dilthey.
3. Pedagogika personalistyczna - Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera koncepcja człowieka. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych(ciało) i pozamaterialnych (dusza).
Wychowanie - wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie. Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.
Nauczanie - w programach personalistycznych szkół, treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm” i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny. Kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści. Relacja wychowawca/nauczyciel – wychowanek/uczeń w/g personalizmu: Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania.
Wychowawca jest jedynie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba
i nigdy nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym
zakresie pierwszeństwa ze względu na jakiekolwiek aspekty. Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, ponieważ wtedy można uzyskać efektywność. Twórca - E. Mounier.
4. Pedagogika egzystencjalna - Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny, formowany zarówno w wersji teistycznej, jak i ateistycznej. Jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny ze wszystkich bytów sam, ustawicznie tworzy się tym, czym jest, dokonując własnych wewnętrznych wyborów, w których wyraża swoją wolność. Kwestie podzielne to: koncepcja człowieka, człowiek wobec świata i człowiek wobec Boga.
5. Pedagogika religii- Jest to dyscyplina naukowa na pograniczu pedagogiki i teologii zajmująca się analizą potencjału edukacyjnego religii oraz teorią i praktyką jego wykorzystania w różnych środowiskach wychowawczych, zwłaszcza w obszarze szkoły, wspólnoty religijnej i rodziny. Kierunek ten podkreśla znaczenie religii dla całościowego i humanistycznego wychowania człowieka.
6. Pedagogika Nowego Wychowania- Nowe wychowanie to spontaniczna i czasem skrajna krytyka szkoły tradycyjnej. Zmierzała ona do oparcia wychowania na naturalnych siłach tkwiących w samym wychowanku. Postulowane było wychowanie wychodzące się od naturalnych potrzeb dziecka oraz uwzględnianie jego faz rozwojowych.
Wychowanie miało uszanować naturalne tempo rozwoju każdego wychowanka. Miało
być spontaniczną aktywnością wychowanków wyznaczoną ich bieżącymi zainteresowaniami i
aktualnie przeżywanymi problemami. W myśl zasady indywidualizmu i rozwoju akcentowane były: samodzielność poznawcza, zainteresowania wychowanka, jego potrzeby oraz psychologiczne różnice między ludźmi.
7. Pedagogika waldorfska – Istotą tej pedagogiki było dostosowanie procesu kształcenia do rytmu czuwania i snu ucznia, nauka i praca w jego środowisku, inicjowanie socjalizacji przy czym kształtowały się jego postawy wobec siebie i drugiego człowieka, oceniane opisowe w formie listu do rodziców oraz wychowywanie poprzez rozwój "ciała, duszy i ducha". Za twórcę pedagogiki waldorfskiej uznaje się Rudolfa Steinera.
8. Pedagogika pragmatyzmu – W tej pedagogice wychowanie włączało się w proces doświadczania świata poprzez rekonstruowanie i rozwijanie doświadczenia oraz nie narzucania obcych form zachowania dla zewnętrznych celów. Ideą jest „uczenie się przez działanie”: samodzielna aktywność podczas różnorodnych zajęć praktycznych mająca służyć integracji wiedzy szkolnej, ćwiczeniu zmysłów i zbliżeniu szkoły do życia społeczeństwa. Głównym przedstawicielem jest John Dewey.
9. Pedagogika Marii Montesorii - Pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Zadania pedagogiki Montessori to uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność w przemyślanym środowisku pedagogicznym przy współpracy z nauczycielami. Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to: prostota, precyzja i estetyka wykonania, uwzględnienie zasady stopniowania trudności, dostosowanie do potrzeb rozwojowych dziecka, logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych, konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów. Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. W pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.
10. Pedagogika Janusza Korczaka - Fundamentem było traktowanie dziecka jako pełnoprawnego partnera z niezbywalnym prawem do serdecznej miłości. J. Korczak szerzył wśród ludzi zainteresowanie problemami wychowania i rozumienia różnych potrzeb dzieci. Jego system wychowawczy to szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność. Wychowanie – to proces twórczy, ustawiczne poszukiwanie własnych, skutecznych form i metod. Celem było stopniowe prowadzenie dziecka do usamodzielnienia przez stwarzanie sytuacji do wyłaniania się dziecięcej inicjatywy, czujne obserwowanie codziennych zachowań, poznanie, opieranie się na porozumieniu z dziećmi - wzajemnej umowie.
11. Pedagogika Petera Petersena - Wychowanie dokonywać się miało w zgodzie z ideami pedagogiki reform i wychodzić się od wspólnoty wychowawczej, organizacji pracy oraz sytuacji wychowawczej. Uczniowie sami ustalali prawa, których potem konsekwentnie przestrzegali. Wychowawcę miała cechować harmonia wewnętrzna, otwarcie na cele wspólnoty duchowej, wiara w ideę braterstwa. Jego działanie miało polegać na działaniach pozawerbalnych. Kształcenie – zadaniem nauczyciela było tworzenie zdrowej atmosfery pracy, pobudzanie wychowanków do swobodnych wypowiedzi oraz wyjaśnianie technicznych trudności związanych z podjętą przez dzieci pracą. W planie jenajskim obowiązywała koncepcja tygodniowego planu pracy - każdy tydzień miał swoje naczelne hasło, brak sztywnego programu nauczania, przedmiotem pracy szkolnej były tematy aktualnie wysuwane przez grupę.
12. Pedagogika Celestyna Freineta - Koncepcja Celestyna Freineta dotyczy przede wszystkim nauczania i wychowania na poziomie przedszkola i szkoły elementarnej (nauczanie zintegrowane). Tzw. pedagogika zdrowego rozsądku. Wychodziła od tego, co jest dane empirycznie/zmysłowo, trzymała się konkretu. Idee w niej zawarte dotyczą nieco koncepcji naturalizmu (zasada indywidualizacji w procesie wychowania). Pedagogika C. Freineta otwiera szkołę na środowisko społeczne, jest pomostem łączącym to, co zewnętrzne, z tym, co ludzkie i wewnętrzne (potrzeby, ekspresja, wolność). Istotą pedagogiki Freineta jest swobodna ekspresja. Wokół niej zbudował on gamę technik pozwalających na aktywizację całej osobowości wychowanka i wkraczanie w wiele dziedzin twórczości kulturalnej – Freinet kładł nacisk na to, aby ekspresja sztuki dziecięcej była możliwie wszechstronna (ekspresja literacka, muzyczna, plastyczna, teatralna itd.), był to sposób na nudę i rutynę szkoły tradycyjnej. Techniki które opracował Freinet są podstawą jego pedagogiki: 1.Technika swobodnego tekstu. 2.Fiszki autokreatywne. 3.Korespondencja międzyszkolna. 4.Gazetka szkolna. 5.Swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna. Kształcenie i wychowanie dokonują się przez działanie - zasada wychowania przez samodzielną pracę.
13. Pedagogika krytyczna - Pedagogika jako teoria edukacji często odwołuje się do krytyki społecznej, wiąże się to z problemem procesów edukacyjnych ze społecznymi nierównościami – ich rozumienie i projektowanie działań przeciwdziałających nierówności pedagogika krytyczna ujmuje jako element systemu społecznego ściśle związanego z jego funkcjami politycznymi. Edukacja z jednej strony jako element społecznego systemu musi służyć jego konserwacji, zapobiegać radykalnej krytyce i blokować oczekiwanie zmian. Z drugiej strony to właśnie edukacji tradycja oświeceniowa przypisuje rolę czynnika społecznej zmiany. Przetoczyć można tu zdanie ,, Edukacja zniewala, ale wyzwolenie wymaga edukacji”. Pedagogika krytyczna szuka diagnozy mechanizmów dominacji i przemocy wpisanych w funkcjonowanie instytucji edukacyjnych oraz projektuje takie działania edukacyjne jakie miałyby szansę przyczynić się do zwiększenia zakresu indywidualnej i zbiorowej wolności. ,,Jeśli system decyduje o losach jednostki i zbiorowości to jest to system zniewalający i wymagający radykalnej zmiany.” - Ta teza jest podstawowym elementem diagnozy społecznej zawartej w krytycznej teorii edukacji.
14. Pedagogika antyautorytarna - Ogromny wpływ na dyskusję o wychowaniu antyautorytarnym wywarł angielski pedagog Aleksander Sutherland Neill. Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii A. S. Neilla: Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać, należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących, najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny, cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia, relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne, podstawową kategorią instytucji pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność, rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej, dobrowolny udział w zajęciach szkolnych, uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie oraz zabawy. A.S. Neill jest także autorem hasła: "To szkoła powinna przystosowywać się do uczniów, a nie na odwrót". Dzięki niemu rozpoczęła się rzeczowa dyskusja wokół wolności i poszanowania godności dziecka.
15. Pedagogika emancypacyjna - W pedagogice emancypacyjnej centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania, współżycia biorąc pod uwagę autonomię. Pedagogika emancypacyjna jest nurtem w naukach o wychowaniu o zróżnicowanej strukturze i założeniach. Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno-anarchiczny. Naczelny cel wychowania to umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością, wolną od przymusów, jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne. Zasady dotyczące wychowania: Jak najwięcej swobody, każdy ma prawo głosu, głos dziecka jest równy głosowi wychowawcy, parlament szkolny podejmuje ważne decyzje, począwszy od rozstrzygania najmniejszych sporów między wychowankami a skończywszy na uchwałach w sprawie zakazów i kar, zabronione jest tylko to co zagraża bezpośrednio życiu wychowanków (np. pływanie bez ratownika, wspinanie się po dachach).
16. Pedagogika międzykulturowa – Dotyczy przede wszystkim zjawiska globalizacji oraz jego konsekwencji. Jej istotą jest wzajemna wymiana wartości ze strony równoprawnych kultur, społeczeństw czy narodów. Można założyć też, że globalizacja to nic innego jak amerykanizacja (coca-colizacja, mcdonaldyzacja), to znaczy jednostronny eksport kultury.
17. Pedagogika ekologiczna – Ekologia – Jest to całokształt oddziaływań między organizmami i ich środowiskiem, ożywionym i nieożywionym. Edukacja ekologiczna powinna współprzyczyniać się do takiego wychowania człowieka, które usprawniłoby go we wszystkich zakresach koniecznych do rozwijania w pełni swojego człowieczeństwa. Wychowywać to zmieniać człowieka, jego system wartości ukształtowanych w danym środowisku. Takie zrozumienie podstawowej kategorii pedagogiki, jaką jest wychowanie, ukazuje kierunek rozumowania w zakresie w relacji dziedzin wychowania ogólnego, technicznego i ekologicznego oraz łączące go te dziedziny wychowania etyczno - moralnego. Wychowanie ekologiczne można traktować jako podsystem wychowania ogólnego, czyli wychowania w kulturze humanistycznej, współczesnej cywilizacji naukowo - technicznej. Przedmiotem zainteresowania edukacji ekologicznej powinien być ogół zjawisk związanych z jednej strony, ze wspomaganiem rozwoju człowieczeństwa w człowieku, a z drugiej strony z ogółem zjawisk, jakie pojawiają się gdy wychowanek podejmuje w swoim środowisku odpowiedzialne rozmaite działania, w tym działania techniczne.
18. Pedagogika negatywna - Jest to krytyka teorii, praktyki oraz terminologii pedagogicznej.
Pojęcie ,,wychowanie” zastąpiła pojęciem „wspomaganie”, „wspieranie”. Głosi wolność, równość i braterstwo, odpowiedzialność za siebie samego – spostrzega człowieka w sposób zbliżony do jego romantycznej wizji. Wychowanie traktuje jako wroga moralności i etyki. Zakłada, że kryzys wychowania i nauk o wychowaniu nastąpił w wyniku podporządkowywania się społeczeństwu.
19. Pedagogika postmodernizmu - Postmodernizm łączy się z nowymi typami informacji, wiedzy i technologii. Kwestionuje modernistyczną ideę nauki jako formę rozumu lub pośrednika prawdy. Zakłada, że nauka nie jest wolna od wartości. Dla postmodernistów istnieje tylko język, gdyż istnienie to ,,gra” rozgrywana z językiem, od którego nie można uciec. Według postmodernizmu nie istnieje uniwersalne uzasadnienie dla epistemologicznych (poznawczych), moralnych i pedagogicznych twierdzeń pedagogiki. Wiedza pedagogiczna nie jest uniwersalna, obiektywna, dyscyplinująca, homogeniczna (pochodząca z jednego źródła). Nastąpiła dezintegracja dyskursu edukacyjnego tzn. edukacja już nie ma kulturowego uprawomocnienia - zamiast prawdy szukamy historii.