Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
I. DEFINICJA
Przez PPS będziemy rozumieć wszystkie organa, instytucje oraz organizacje, do których
należy zadanie kształtowania zasad polityki społecznej oraz realizacja jej celów.
II. KLASYFIKACJA PPS:
1. ze względu na obszar działania
2. ze względu na rodzaj
3. ze względu na funkcje
ZE WZGLĘDU NA OBSZAR DZIAŁANIA
organizacje międzynarodowe – w zasięgu działania mają określone kwestie
socjalne o zasięgu GLOBALNYM.
Przykład: Organizacja Narodów Zjednoczonych (jej poszczególne agendy: UNESCO, FAO,
UNICEF, WHO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (powołano w 1919 r. na paryskiej
konferencji pokojowej, na podstawie XIII części traktatu wersalskiego. MOP podejmuje
inicjatywy dla poprawy warunków pracy i życia mas pracujących, likwidacji bezrobocia,
zagwarantowania pracującym odpowiednich zarobków, efektywnego uznania prawa do
rokowań zbiorowych, likwidacji dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia, ochrony pracy
dzieci, młodzieży i kobiet etc).
organizacje regionalne – obejmują działaniem obszar kontynentu (są to
EUROPEJSKIE PPS). Przykład: UE powołująca organizacje ponadnarodowe, które
realizują wspólny program polityki społecznej:
· Biała1 księga europejskiej polityki społecznej
· Biała księga edukacji i kształcenia (dokument z 1995, propozycja
modelu społeczeństwa uczącego się).
organizacje krajowe (narodowe), które dzielą się
1 Tzw. Biała księga – stanowcze przedstawienie zamiarów rządu.
Tzw. Zielona księga – dokument doradczy wydawany przez rząd centralny UK, zachęcający do dyskusji i uwag.
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
2
ZE WZGLĘDU NA RODZAJ
na podmioty:
1. państwowe (publiczne) i jego instytucje.
2. pozarządowe (III sektor)
3. lokalne
podmioty państwowe
Funkcja:
1. porządkowanie życia społecznego
2. tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetowych
3. wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości
Do grupy podmiotów społecznych w ramach państwa zaliczane są tylko takie jednostki,
które jako główne zadanie realizują cele społeczne, natomiast te, które realizują je w
sposób pośredni nie będą do nich zaliczane.
podmioty pozarządowe
Cel – do pozapaństwowych podmiotów polityki społecznej zalicza się organizacje, które
mają na celu wspieranie bądź uzupełnianie działalności państwa w wyrównywaniu różnic
społecznych. Chodzi zatem o wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup
najsłabszych ekonomicznie
Innowacja – przełamania monopolu władz publicznych w świadczeniach usług socjalnych:
liczba instytucji pozarządowych wzrasta bardzo szybko (zarówno typu non-profit, jak i
nastawionych na zysk). Organizacje pozarządowe stanowią od dawna liczący się sektor w
systemach polityki społecznej krajów wysoko rozwiniętych. Również w Polsce istnieje
obecnie pilna potrzeba ożywienia i rozbudowania statutowych organizacji oraz niezależnych
stowarzyszeń i inicjatyw w dziedzinie polityki społecznej, zwłaszcza, że rola organizacji
pozarządowych w obszarze pomocy społecznej w okresie ostatniej dekady systematycznie
rosła. Organizacje pozarządowe w Polsce faktycznie na dużą skalę rozwinęły się po 1989
roku, do czego w dużej mierze przyczyniło się złagodzenie lub likwidacja administracyjnych
ograniczeń działalności samopomocowej i charytatywnej.
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
3
podmioty lokalne
wśród nich przede wszystkim samorządy terytorialne – zob. temat Poziomy polityki
społecznej
ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE
1. ustawodawczą – Sejm i Senat, bo:
· stanowią prawa społeczne
· są organem, który sprawuje kontrolę nad poszczególnymi resortami
działającymi w sferze społecznej
· Sejm (i Senat) jest głównym podmiotem ustawodawczym polityki
społecznej i nadaje jej kształt prawny.
- Ustawa o samorządzie terytorialnym 1990 – dała możliwość rozwoju aktywności
lokalnej
- Ustawa o pomocy społecznej 1990 – reforma lub faktyczne zbudowanie od podstaw
systemu pomocy społecznej: pomoc ta zasadniczo przysługuje odtąd
wszystkim obywatelom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej
(dotychczas prawie wyłącznie ludziom starszym i niepełnosprawnym);
- Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności ciąy – 1993 i
nowelizacja 1996
- Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu – 1994;
2. wykonawcze – czyli:
· Rada Ministrów
· poszczególne ministerstwa
na przykład:
MINISTERSTWA
Pracy i Spraw Socjalnych – najważniejszy podmiot PS. Problemy:
zatrudnienia i bezrobocia (inicjowanie i koordynowanie działań w
zakresie polityki zatrudnienia i rynku pracy; współpraca z resortami
gospodarczymi w przygotowywaniu restrukturyzacji regionalnej, branżowej i
sektorowej; opracowywanie projektów aktywnej polityki państwa w zakresie
przeciwdziałania bezrobociu – np. przyjęty przez Radę Ministrów 4.01.2000 r.
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
4
dokument Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów
Ludzkich),
prawa pracy (przygotowywanie nowego ustawodawstwa pracy
odpowiedniego do warunków gospodarki rynkowej oraz przegląd prawa pracy
pod kątem standardów MOP i prawa Unii Europejskiej);
ubezpieczeń społecznych (opracowywanie założeń polityki
ubezpieczeń społecznych, opracowywanie projektów umów międzynarodowych
w zakresie ubezpieczeń społecznych);
ludzi niepełnosprawnych (np. pod kątem analizy sytuacji na rynku
pracy osób niepełnosprawnych czy kreowanie działań osłonowych na ich rzecz);
pomocy społecznej (opracowywanie programów rozwoju bazy
pomocy społecznej, ustalanie zasad funkcjonowania domów pomocy społecznej,
analiza skuteczności poszczególnych świadczeń w kontekście zagrożeń w
środowiskach lokalnych);
sprawy wynagrodzeń. (w sektorze publicznym poprzez opiniowanie
układów zbiorowych pracy, opracowywanie i opiniowanie ogólnych kierunków
polityki płac w sektorze publicznym); Ministerstwo wydaje także periodyki, jak:
Służba Pracownicza, Polityka Społeczna, Praca Socjalna,
Ochrony Zdrowia– podstawowe zadania dotyczą:
- współudziału w kształtowaniu polityki w zakresie zaspokajania potrzeb
zdrowotnych społeczeństwa
- obejmuje to profilaktykę, diagnostykę i leczenie w poszczególnych
dziedzinach medycyny
- przygotowywanie założeń do systemu organizacji i funkcjonowania opieki
zdrowotnej, organizowanie doraźnej pomocy medycznej itd.
Edukacji Narodowej– zadanie:
- realizacje konstytucyjnego prawa do nauki
- wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży
- promować model wykształconego obywatela i w tym celu choćby wspieranie
edukacji ustawicznej;
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
5
Sprawiedliwości – w zadaniach tego Ministerstwa są także problemy, które korespondują z
polityką społeczną, głównie w zakresie spraw rodzinnych – poprzez Departament Spraw
Rodzinnych i Nieletnich. Ta jednostka ma administracyjne związki z sądami rodzinnymi i
opiekuńczymi. Drugi zakres spraw dotyczy patologii społecznych.
· w polskich warunkach istotne znaczenie ma Zakład Ubezpieczeń
Społecznych.
3. kontrolne – to znaczy
· Państwowa Inspekcja Pracy – główny zakres działań sprowadza się
do nadzorowania i kontrolowania przestrzegania prawa pracy przez
zakłady pracy, analizy przyczyn wypadków przy pracy, opiniowanie
projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy.
· Najwyższa Izba Kontroli – podlega Sejmowi i sprawuje kontrolę
nad organami administracji rządowej. NIK może także kontrolować
podmioty pozapaństwowe (wykonujące zadania powierzone przez
państwo, organizujące prace interwencyjne, roboty publiczne, w
obszarze pomocy socjalnej).
· Rzecznik Praw Obywatelskich – instytucja wprowadzona pod
koniec ustroju socjalistycznego. Rzecznik, kierując się konstytucyjną
zasadą sprawiedliwości, wypełnia funkcje istotne dla polityki
społecznej:
- prewencyjną – wiąże się z zasadą wczesnego ostrzegania, co jest ważne z
punktu widzenia polityki społecznej: chodzi o ostrzeganie, czym grozi np. brak
działań w kierunku reformowania ubezpieczeń społecznych;
- diagnostyczną, pozwalająca na ujawnienie niedoskonałości aktów prawnych.
Np. Rzecznik dokonuje wizytacji rejonów zagrożonych wysokim bezrobociem,
co pozwala na diagnozę kwestii społecznych – wynikiem takich wizyt może
być np. interwencja w sprawie zwiększenia dotacji na pomoc społeczną;
- kontrolną – np. wyjaśnienie akcji dyscyplinowania bezrobotnych, którzy
skarżyli się na urzędy pracy, do których musza zgłaszać się kilka razy w
tygodniu i czekać po kilka godzin tylko po to, by dowiedzieć się, ze nie ma dla
nich propozycji pracy;
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
6
- kreującą – Rzecznik w corocznym sprawozdaniu dla Sejmu i Senatu
przestrzega przed popełnianymi błędami w zakresie polityki społecznej oraz
przedstawia swoje propozycje dotyczące instytucji polityki społecznej, np.
propozycja, by ZUS przekształcił się w instytucję samofinansujacą się)
4. sądownicze – chodzi o sądy pracy, rodzinne i opiekuńcze
III. ZAKŁAD PRACY
Świadczenia socjalne w zakładach pracy są istotnym elementem działalności przedsiębiorstw we
wszystkich krajach. Sytuacja w poszczególnych przedsiębiorstwach w zakresie działalności społecznej
jest obecnie zróżnicowana – utrzymanie urządzeń infrastruktury społecznej ulega stopniowo
ograniczaniu.
Przypomnę, ze infrastruktura społeczna obejmuje urządzenia i instytucje świadczące usługi
jednostkowe w sposób zorganizowany w zakresie:
1. oświaty i wychowania,
2. upowszechniania kultury,
3. ochrony zdrowia, opieki społecznej,
4. kultury fizycznej i turystyki
5. chodzi zatem o m.in. sądy, szpitale, szkoły itp.
Usługi wytwarzane w tej sferze, określone mianem usług społecznych, w sposób bezpośredni służą
zaspokojeniu potrzeb społecznych, a pośrednio wpływają na przebieg procesów ekonomicznych.
Obecnie urządzenia infrastruktury społecznej są przekazywane np. samorządom terytorialnym albo
innym wyspecjalizowanym w danej działalności (dotyczy to choćby ośrodków wczasowych).
Oczywiście pojawia się problem środków przeznaczanych na utrzymanie infrastruktury i to ze strony
świadczeniobiorców, jak i tych, którzy oferują.
IV. SEKTORY POLITYKI SPOŁECZNEJ
W demokratycznym państwie wyróżniamy 3 sektory aktywności:
1. PUBLICZNY:
· obejmuje administrację państwową, samorządową i podlegające jej
instytucje (zawiera wszystkie instytucje systemu politycznego: od
władzy ustawodawczej, przez wykonawczą po sądowniczą; od władz
centralnych do lokalnych
· sektor ten cechuje względna stabilność: istnienie instytucji
publicznych wymusza prawo, one same mogą też to prawo
modyfikować
2.RYNKOWY / PRYWATNY:
· Zbiór podmiotów kierujących się w swej działalności dążeniem do
zysku (for profit)
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
7
· czy rynek może być podmiotem polityki społecznej? TAK, gdyż
rynek to DAWCA PRACY, TOWARÓW KONSUMPCYJNYCH,
PRODUKTÓW OWEJ PRACY, WZORÓW ŻYCIA, MARZEŃ, jest
PRZESTRZENIĄ dla ludzkiej REKREACJI i WYPOCZYNKU
· firmy komercyjne dążą do zysku, co nie znaczy, że rządzą nimi bez
reszty prawa rynku – współczesne rynki są bardzo często
zmonopolizowane. Występują zatem różne mechanizmy gospodarcze
kształtujące ten sektor.
3. POZARZĄDOWY:
· III sektor, organizacje pozarządowe, działające społecznie, non-profit
SEKTOR PUBLICZNY
SEKTOR
POZARZĄDO
SEKTOR
RYNKOWY
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Rèsumè
8
Trzy wymienione sektory można jeszcze uzupełnić o tzw. SEKTOR NIEFORMALNY, czyli ogół
obywateli i ich rodzin prowadzących gospodarstwa domowe. Dążą oni na polu prywatności,
wśród krewnych, sąsiadów i przyjaciół do realizacji swoich wyobrażeń o dobrym życiu,
szczęściu, dbając o siebie wzajemnie.
· rodzina bywa alternatywą rynku, instytucji publicznych, społecznych
(miejskiego lub komercyjnego, ochronki prowadzonej przez
zakonnicę etc.)
· coraz częściej to jednak właśnie te instytucje żłobka stają się
alternatywą dla matki: im mniej wydolny sektor nieformalny, tym
większe jest zapotrzebowanie na pozostałe sektory.
SEKTOR PUBLICZNY
SEKTOR POZARZĄDOWY
SEKTOR NIEFORMALNY
SEKTOR RYNKOWY
Podmioty polityki społecznej
Opracowanie: dr Katarzyna Zamorska
Literatura
1. Auleytner Julian, Instytucje polityki społecznej. Podmioty i fundusze, Instytut Polityki
Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 1996.
2. Leksykon polityki społecznej, red. nauk. Barbara Rysz-Kowalczyk, IPS UW, Warszawa 2002,
Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
3. Spytek-Bandurska Grażyna, Sektory, podmioty, poziomy i organizacja polityki społecznej,
[w:] Polityka społeczna, PWN, Warszawa 2007.
4. Supińska Jolanta, Podmioty polityki społecznej – współzawodnictwo, współistnienie,
współpraca, [w:] Wokół teorii polityki społecznej, IPS UW, Warszawa 2003.