Granica państwowa – powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną oddzielająca terytorium, podziemie i obszar powietrzny jednego państwa od innych państw lub obszarów niczyich. Do określania granic często używa się charakterystycznych elementów geograficznych, jak na przykład rzeki, łańcuchy górskie lub wybrzeża morskie. Oznaczana jest specjalnymi znakami . Stopień rozwinięcia granicy państwa określa współczynnik rozwinięcia granicy
Rodzaje granic ze względu na ich genezę:
antecedentne - wyznaczone przed ukształtowaniem osadnictwa i krajobrazu kulturowego na danym obszarze, np. granica między USA a Kanadą,
subsekwentne - powstały w trakcie lub po zagospodarowaniu danego obszaru, np. większość granic w Europie,
narzucone - nałożone w sposób sztuczny na istniejącą sieć osadniczą i krajobraz kulturowy, np. większość granic kolonialnych w Afryce, które utrzymały się do dziś, granice między RFN i NRD.
Kryteria wyznaczania granic:
historyczne - terytorium powinno należeć do danego państwa, jeżeli kiedyś już do niego należało; problemem są częste zmiany granic oraz kwestia, który moment historyczny należy uznać za najważniejszy,
etniczne - terytorium, na którym dominuje pewna narodowość powinno należeć do państwa, w którym naród ten dominuje (państwo narodowe); problemem jest przemieszanie narodowości w strefach pogranicza.
Granica może oddzielać również: regiony, województwa, miasta itp.
Linia graniczna
Miejsce przecięcia granicy państwowej z powierzchnią ziemi zwane jest linią graniczną. W terenie przebieg linii granicznej wyznaczają znaki graniczne. Jeśli umowy nie stanowią inaczej, linia graniczna przebiega w następujący sposób:
Na odcinkach lądowych i większych zbiornikach wodnych po linii prostej pomiędzy dwoma sąsiednimi znakami, także w przypadku przecięcia granicą cieków i zbiorników wodnych z jednego brzegu na drugi.
Środkiem suchych rowów granicznych i dróg granicznych. W tym przypadku znaki graniczne umieszczane są na przemian po obu stronach granicy.
Na rzekach, potokach itp. wzdłuż linii środkowej koryta. Jest to tzw. "granica ruchoma", która dostosowuje się do naturalnych i sztucznych zmian położenia koryta, chyba że zmiana jest znaczna lub umawiające się strony stanowią inaczej. Linia środkowa to linia jednakowo oddalona od obu brzegów. W przypadku, gdy ciek graniczny się rozgałęzia, linia graniczna podąża ramieniem o większym przepływie.
12 mil morskich od brzegu morskiego przy najniższym stanie morza. Ewentualnie, przy silnie rozwiniętej linii brzegowej, 12 mil morskich od najdalej wysuniętych w morze punktów.
Granica polityczna - umowna linia oddzielająca państwa, regiony, województwa itp. Mimo że jest umowna, często do określania granic używa się charakterystycznych elementów geograficznych, jak na przykład rzeki, łańcuchy górskie lub wybrzeża morskie.
Granica państwowa - granica oddzielająca terytoria dwóch państw. Jest to płaszczyzna sieczna w stosunku do powierzchni ziemi, rozdzielająca także przestrzeń powietrzną, wody i zasoby wewnątrz Ziemi. Miejsce przecięcia granicy państwowej z powierzchnią ziemi zwane jest linią graniczną.
Rodzaje granic ze względu na ich genezę:
antecedentne - wyznaczone przed ukształtowaniem osadnictwa i krajobrazu kulturowego na danym obszarze, np. granica między USA a Kanadą,
subsekwentne - powstały w trakcie lub po zagospodarowaniu danego obszaru, np. większość granic w Europie,
narzucone - nałożone w sposób sztuczny na istniejącą sieć osadniczą i krajobraz kulturowy, np. większość granic kolonialnych w Afryce, które utrzymały się do dziś, granice między RFN i NRD.
Kryteria wyznaczania granic:
historyczne - terytorium powinno należeć do danego państwa, jeżeli kiedyś już do niego należało; problemem są częste zmiany granic oraz kwestia, który moment historyczny należy uznać za najważniejszy,
etniczne - terytorium, na którym dominuje pewna narodowość powinno należeć do państwa, w którym naród ten dominuje (państwo narodowe); problemem jest przemieszanie narodowości w strefach pogranicza.
Sporny odcinek graniczny - nie uznawany przez co najmniej jednego sąsiada.
Izobary polityczne - spory dotyczące granic
Do spornych izobar należą granice pomiędzy Indiami a Pakistanem a także wiele granic w Afryce. Rozbieżności w tej sprawie na terenie Antarktydy reguluje traktat z 1959 roku.
Od strony prawnej są spory graniczne i terytorialne.
Terytorialne - podważenie znaczenia samego traktatu
Graniczne - dotyczy przebiegu granic
Współczesna koncepcja granicy - od śmierci Karola Wielkiego. Na przełomie XIX i XX wieku upowszechnił się aktualny tup granic.
Strefy zdemilitaryzowane - pozostałość strefy przygranicznych.
Państwa buforowe - Butan, Nepal
Funkcje granic - określają zasięg terytorialny zwierzchności państwa. Dotyczy to także granicy morskiej i powietrznej.
Granice są naturalne i sztuczne.
Naturalne - granica wzięta z przyrody, dogodna do obrony. Poważne naturalne przeszkody dla migracji ludzi ( granice górskie, morskie, bagienne, rzeczne, granice na jeziorach, kanałach, zatokach )
Sztuczne - wyznaczane astronomicznie i geograficznie
Granica ma funkcję ograniczającą - ogranicza :
migrację
wymianę ( swobodną ) towarów
wymianę środków finansowych
kulturę
ideologię
Granice morskie - można liczyć w % długości tych granic w stosunku do całkowitej długości granic.
Obszary morskie :
wody terytorialne
wody otwarte
Wody terytorialne :
wchodzące w skład terytorium państwowego
podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji tego państwa
W skład wód terytorialnych wchodzą wody :
morskie wody wewnętrzne ( obejmują wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego ). Zalicza się tutaj zatoki, której przynajmniej jeden brzeg należy do państwa a rozwarcie w najszerszym miejscu nie przekracza 24 mil morskich. Wyjątek stanowią zatoki ukształtowane historycznie. Wody wewnętrzne podlegają całkowitej mocy państwa nadbrzeżnego. Obejmują obszar powietrzny oraz to co znajduje się na dnie morza.
wody archipelagowe - konwencja z 1982 roku. Są to wody, którym przysługują prawa nieszkodliwego przepływu ( statki tam pływające nie stanowią dla pobliskiego państwa zagrożenia - w czasach pokoju mogą tam pływać również okręty oraz łodzie podwodne pod warunkiem, że są wynurzone ). Do takich państw archipelagowych zaliczamy m.in. Filipiny, Indonezję.
morza terytorialne - konwencja Genewska ustanowiła pas morski o szerokości 12 mil. Teren ten jest suwerennym terenem państwa nadbrzeżnego.
Obszary morskie o ograniczonej jurysdykcji - to morski pas przyległy. Oznacza obszar morza otwartego o określonej szerokości przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego ( max szerokość takiego pasa to 24 mile ).
Morska strefa ekonomiczna (rybołówstwa)
200 - milowy pas morza wprowadzony głównie przez kraje głównie Ameryki Łacińskiej. W tych strefach dokonuje się większości światowych połowów. Przyjęto tam, że państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo do pierwszeństwa w badaniach i eksploracji tego pasa. Ustala też zasady eksploatacji. Z 200 milowej strefy pasa ekonomicznego korzysta około 100 państw.
Morze otwarte ( pełne ) - obejmuje wody znajdujące się poza obszarem morza terytorialnego. Można tam swobodnie latać, pływać oraz wydobywać.
Cieśniny morskie o znaczeniu międzynarodowym. - jedną z pierwszych konwencji regulujących tego typu sprawy ( sprawa cieśnin bałtyckich ) podpisano w połowie XIX wieku. Wolność żeglugi obowiązuje w kanałach sueskim, panamskim i kilońskim.
Granice powietrzne - do dnia dzisiejszego nie osiągnięto porozumienia w tej sprawie. Jedna z koncepcji mówi, aby za granicę powietrzną uznać górną granicę atmosfery.
Stolica – 1. główne miasto jakiegoś państwa, w którym znajduje się siedziba rządu lub innego organu władzy wykonawczej; 2. główne miasto jakiegoś okręgu, rejonu, województwa, powiatu, krainy historycznej itp.
Określenie stolica w języku polskim pochodzi od wyrazu stolec, oznaczającego miejsce do siedzenia, tron
Wyróżnia się następujące funkcje stolic:
funkcja administracyjno-polityczna – siedziba rządu, parlamentu, rezydencja głowy państwa, głównych placówek dyplomatycznych i biur organizacji międzynarodowych;
funkcja zespalająca – szczególnie w państwach o strukturze federalnej, często jako wydzielony obszar federalny (np. District of Columbia, Australijskie Terytorium Stołeczne, Region Stołeczny Brukseli);
źródło siły i autorytetu;
obrona państwa przed niepożądanymi wpływami zewnętrznymi;
kontrola funkcjonowania państwa.
Z punktu widzenia morfologicznego wyróżnia się trzy rodzaje stolic[1]:
stałe – historycznie ustalone, miasta będące głównymi ośrodkami w swych krajach przez kilka stuleci (np. Ateny, Londyn, Paryż, Rzym);
ustanowione – świadomie ustalone (np. Brasília w Brazylii, Canberra w Australii, Abudża w Nigerii, Islamabad w Pakistanie);
podzielone – zarządzanie nie jest skupione w jednym miejscu, a w kilku (np. Amsterdam i Haga w Holandii, La Paz i Sucre w Boliwii, Pretoria i Kapsztad w RPA).