1. Przetrwanie klasycznej kultury i początki humanizmu.
Ponowne zainteresowanie kulturą klasycznej Grecji i Rzymu dokonało się na dworze Karola Wielkiego, a jeszcze wyraźniej od XII wieku.
Teksty z kultury klasycznej zostały celowo zniszczone lub zaginęły, lecz Kościół strzętnie zachował teksty, elementy cywilizacji, których podstawowe idee nie były sprzeczne z doktryną chrześcijańską. Były one przekazywane za pomocą manuskryptów. „Wielka tradycja” istniała nadal przez dostęp elit kulturalnych do tych elementów kultury.
DANTE ALIGHIERI – przykład „wielkiej tradycji”, obywatel florentyński. Obserwował papieży i cesarzy, uczestniczył w życiu politycznym.
„Boska komedia” – arcydzieło, ukończone w 1321 roku, opowiada o podróży Dantego przez czas i przestrzeń, podczas której spotyka postacie historyczne i mityczne. Dociera do nieba, gdzie zachwyca się doskonałością stworzenia – może pojmować „lieto fantore” (Radosnego Stwórcę).
W „Boskiej komedii” położony jest nacisk na znaczenie wiary w doświadczaniu życia i śmierci”, Dante jest więc typowym przedstawicielem światopoglądu chrześcijańskiego.
Dante stał się prekursorem kultury humanistycznej.
Włochy w XIII, XIV i XV wieku były najbogatszym krajem Europy dzięki handlowi śródziemnomorskiemu i manufakturom.
Rządy polityczne i kulturowe w miastach-państwach:
Bogaci kupcy i bakierzy
Hrabowie i książęta
Papież i kardynałowie
Ich stosunek do życia stawał się coraz bardziej świecki → koncentracja na człowieku i teraźniejszości.
Coraz większe poważanie erudycji i sztuki erudycyjnej → stały rozwój bardziej indywidualistycznego poglądu na człowieka.
Człowiek = istota jedyna w swoim rodzaju, mająca najwyższe zdolności rozumowe i twórze, ktora powinna używać swoich talentów (które posiada z woli Boga)
Człowiek ≠ anonimowy człowiek masy, posłuszny
Warunkiem rozwinięcia swoich zdolności było szczegółowe studiowanie „studium humanitatis”:
•gramatyki •retoryki •poezji •historii •etyki
→ „studium humanitatis” – wyjście poza ograniczone cele kształcenia scholarystycznego (które polegało na drobiazgowej analizie pojęć)
Rozwój wrodzonego ludzkiego potencjału – virtu.
→ najpełniejsze życie na ziemi
→ służba społeczestwu
Poszukiwano tekstów klasycznych kultury starożytnego Rzymu. Znaleziono je w depozytoriach Kościołów i klasztowór.
Teksty : Cycerona, Petroniusza i „Kształcenie mówcy” Kwintyliana, uczące jak przemawiać publicznie.
Informacje o humanistycznej kulturze docierały także z terenów, nad którymi Kościół katolicki nie sprawował władzy.
2. Utrata Bizancjum – zysk Europy: rozój humanizmu we Włoszech.
Narastała potrzeba ideału, który miał dać oparcie w trudnych czasach/
→ powstające państwa narodowe wplątywane były w długotrwałe konflikty
→ zagrożenie ze strony Turków
Turkowie – wojowniczy lud z Azji Środkowej. Po zajęciu Anatolii w XII wieu przeszedł na islam i stworzył mocarstwo. Ich ambicje skierowały się na pozostałości Cesarstwa Bizantyńskiego. Podsyciło to odwieczną nienawiść między chrześcijańskim a muzułmańskim światem.
Apogeum wdzierania się Turków do ojczyzny kultury greckiej – 1453 rok, zdobycie Konstantynopola.
Stanowisko papieża Piusa II
→ mnogość państw jest faktem nieodwracalnym
→ powszechna władza cesarza jest tylko na papierze
→ zdawał sobie sprawę, że rzymskie przywództwo w Kościele nie było już oczywiste
→ mówił o EUROPIE, która była dla niego ogólną kategorią kulturową, nazywał ją „naszym domem”, a bycie europejczykiem oznaczało bycie chrześcijaninem
→ wschodnia Europa musi być jeszcze raz podbita w celu ponownego zjednoczenia kulturowego Europy
W obliczu zagrożenia tureckiego członkowie elity Cesarstwa Bizantyńskiego uciekli do Włoch. Przynieśli oni ze sobą m.in. rozważania Arystotelesa i Platona i opracowanie Dioskurydesa na temt świata roślin i zwierząt.
1396r. – rząd Florencji poprosił bizantyńskiego uczuonego Manuela Chrysolerasa o nauczanie na Uniwersytecie, Manuel stworzył pokolenie humanistów studiujących Grekę i przekładających z tego języka.
Academia Platonica usiłowała wypracować nową syntezę – Marsilio Fieino pragnął pogodzić odnowiony platonizm z chrześcijaństwem.
Zainteresowanie językami starożytnych Greków i Rzymian
→ Łacina obejmowała teraz wiele zniekształconych słów i wchłonęła mnówstwo nowych, należało ją oczyścić.
→ Łacina jaką mówił retor rzymski, Cyceron, miała służyć jako wzór nowej łaciny. Miała być środkiem logicznego wyrażania idei.
Po śmierci Tomasza z Akwinu studia nad klasycznymi tekstami i nowe podejście do człowieka i świata prowadziły do pytań i wątpliwości :
Jaka jest relacja między Bogiem a człowiekiem?
Czy Bilbia to jedyne źródło wiedzy o stworzeniu?
Czy człowiek samodzielnie jest w stanie pojąć naturę i swe miejsce w niej?
Czy człowiek mógłby zdobyć wiedzę o ładzie wszechświata?
Teorie Mikołaja z Kuzy:
→ wrzechświat nie ma granic, jest wypełniony wieloma planetami, niepodobnymi do naszej planety
→ Bóg-Stwórca – nieograniczony, środek i obwód, początek i koniec, synteza wszelkich sprzeczności „coincidentia oppositorium”
→ Boga można wyobraźć sobie myśląc o promieniu koła jako nieskończonym, co sprawiało, że obód koła pokrywał się z linią prostą
Ludzie, śladem Abelarda, zaczęli zadawać sobie pytanie czy Biblia i teksty z pierwszych lat istnienia Kościoła chrześcijaskiego nie zostały zniekształcone w ciągu 1500 lat.
→ Niezrozumiałe i bezsensowne rzeczy w ideach Kościoła – skutek błędów popełnionych przy przepisywaniu tekstów?
→ Czy w chwili powstawania zostały sformuowane odmiennie?
→ Porównanie dawnej greckiej wersji Pisma Świętego z późniejszym łacińskim tekstem – szokujące odkrycie – wiele błędów pojawiło się w standardowej wersji łacińskiej
Odkrycie odmienności starej wersji Pisma Świętego doprowadziło do powstania nowych i lepszych wydań Biblii, ale równocześnie podkopało wiarę w absolutną wartość Pisma Świętego – Biblia została postrzegana jako wytwór historii i dzieło człowieka.
Poderwanie atorytetu Kościoła, który opierał swe roszczenia do władzy absolutnej na absolutnej i ponadczasowej prawdzie Biblii.
Erazm z Rotterdamu – dawne pisma oceniał w sposób krytyczny i dlatego zajmował nieprzychylne stanowisko wobec takich instycji jak Kościół katolicki, ponieważ domagał się od wiernych ślepego przyjmowania starych tekstów jako dosłowne i wiecznie prawdziwych.
Oczyścił Stary i Nowy Testament z wszelkiego rodzaju niepoprawnych odczytań i oczywistych błędów, publikował teksty o ważnych uczonych chrześcijańskich z pierwszych stuleci chrześcijaństwa.
Anti-Barbai → gwałtowny atak na współczesną kulturę i sposób w jaki porzedstawiali ją duchowni Kościoła Katolickiego. Kościół oskarżano o hipokryzję, arogancję, robienie wszystkiego, aby utrzymać ludzi w ciemnoście, a część elity religijnej nie chce utracić wygodnej pozycji depozytariusza tradycji.
3. Od humanizmu do renesansu we Włoszech.
W XV i XVI wieku humaniści zaczęli odczuwać, że społeczenstwo wkroczyło w nową epokę, epokę „odrodzoną po mrokach” – renesans.
„Nowy człowiek” – suwerenny w świecie, dysponujący rozumem i zdolnościami twórczymi, zdolny do przeniknięcia każdej tajemnicy, do zrobienia wszystkiego co wymyśli.
XV i XVI wieku były świadkiem narodzin archeologii, w ruinach starożytnego Rzymu odkrywano wiele dzieł sztuki.
Sztuka
→ Pogląd, że doskonałą kulturę mogli stworzyć tylko doskonali mężczyźni oraz doskonałe kobiety.
→ Powstało pełno obrazów i rzeźb przedstawiających mężczyzn i kobiety o doskonałych proporcjach ciała.
→ Nowy, idealny typ istoty ludzkiej.
→ Malarze podejmowali próby odzwierciedlenia rzeczywistości, odrzucając koncepcje tego, co jest moralnie lub religinie akceptowane.
→ Coraz cześciej przedstawiano ogległość, głębię, kolor, a nawet brzydotę.
→ Pojawia się perspektywa.
→ Rzeźby człowieka niezależnego, chodzącego, biegającego i walczącego, wolnego, rozpoznawalnego.
→ Duma z męskiego i z damskiego ciała.
Kobieta wcześniej → nieprzystępna święta lub niedotykalna ladacznica
Kobieta teraz → indywidualna osoba, w której także przejawia się doskonałość boskiego stworzenia
Moda na przedstawianie w „zgodzie z naturą”, ale i w zgodzie z nowym wzorcem.
Michał Anioł wymodelował twarz władcy Florecnji, Lorenzo Medici, jednak nadał mu ciało greckiego boga o idealnych proporcjach.
Przytłaczające większość obrazów i rzeźb nadal służyła celom religijnym. Wzbudzać miały pobożne odczucia oglądająych.
Literae humaniores – dzieła, które ukazywały pogłębiające się zainteresowanie istotą tego, co czyniło człowieka bardziej cywilizowaną istotą.
To, o czym pisano nie było ważne dopóki pisarz nie udowadniał, że widzi czym człowiek jest i do czego jest zdolny jako jednostka i jako członek społeczeństwa.
Benvenuto Cellini – w 1558 roku zaczął pisać swą autobiografie, dzieło świeckie i realistyczne par excellence. „Ja” zajmuje pozycję centralną, czytelnicy patrzą jego oczami na otaczający swiat, a nie w zgodzie z idealizacjami Kościoła.
Niccolo Machiavelli – uczony florentyński, który w traktacie „Książę” opisuje rolę człowieka w polityce.
→ rządza władzy jest dominującą cechą
→ rządza władzy jest ubrana w ładne słówka o religijnym, etycznym, społecznym charakterze
→ przy bliższym poznaniu ujawnia się jako czysty egoizm
Renesans, humanizm → kultura ludzi wykształconych, porozumiewajacych się po łacinie i czytających, piszących książki głównie w tym języku.
Szkolnictwo → jedna z najważniejszych instytucji przekazywania odnowionej tradycji.