Agnieszka Sadek

Praca Socjalna, I rok

Pedagogika międzykulturowa , pedagogika modernistyczna, dekolonizacja i źródła edukacji międzynarodowej

Pedagogika międzykulturowa - dział pedagogiki poświęcony problematyce społeczności zróżnicowanych kulturowo, etnicznie, religijnie, językowo.

Korzeni pedagogiki międzykulturowej szukać należy w niemieckiej pedagogice dla cudzoziemców. W połowie lat 80. XX wieku pedagogika dla cudzoziemców uległa reorientacji w kierunku pedagogiki adresowanej zarówno do grup mniejszościowych, jak i większościowych w danym społeczeństwie. Zmiana ta miała na celu zaakcentowanie potrzeby integracji współistniejących obok siebie kultur, ale nie poprzez asymilację, wchłonięcie większości przez mniejszość.

Kultura – jest ogólnym, zgeneralizowanym dla danego społeczeństwa, narodowości, organizacji czy grupy społecznej systemem orientacyjnym, który został ukształtowany ze swoistych dla nich symboli przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Kulturowy relatywizm – opór przeciw zachodnim systemom wartości, doprowadził do uświadomienia sobie przez część elit Zachodu, ze powszechne w odczuciu Europejczyków wartości i sposoby myślenia mają charakter bardziej lokalny niż sądzona, że inne tradycje kulturowe sa silnie zakorzenione w dziedziczących je społecznościach. „misja cywilizacyjna” Europy prowadzi do konfliktu kultur odmiennych.

Pedagogika bikulturowa – nastawiała się na kształtowanie umiejętności współżycia ludzi w zgodzie z własną kulturą, przyznając priorytet językowi naturalnemu i kulturowej tożsamości dzieci imigrantów.

Międzykulturowe wychowanie i uczenie się:

 WYCHOWANIE

• Zachowanie i poszanowanie prawa ludzi do odmienności kulturowej.

• Partnerskie współżycie.

• Pokój bez usilnego dążenia do harmonii, ale do umiejętnego rozwiązywania pojawiających się na tym tle różnic czy konfliktów.

• Celem jest stworzenie równoprawnych warunków życia dla różnych kulturowo i etnicznie grup żyjących w ramach danego społeczeństwa.

• Rola pedagoga: umożliwienie ludziom nabycia umiejętności i gotowości do wolnych od uprzedzeń spotkań, między osobami różnej narodowości, organizowanie wymian, spotkań dzieci i młodzieży z różnych krajów.

 UCZENIE SIĘ

• Jest procesem zachodzącym, gdy w kontakcie z człowiekiem innej kultury staramy się zrozumieć jego specyficzny system orientacyjny – jego wartości, sposób myślenia i działania.

• Wymaga ono także znajomości własnego systemu kultury.

• Na bazie tych doświadczeń postrzegane są i poddawane refleksji cechy własnej kultury, nawyki postępowania, efekty działań, symbole , wartości.

• Do procesu międzykulturowego uczenia się dochodzi, gdy istnieje motywacja uczenia się, i kiedy stwarzane są ku temu warunki, sytuacje (obszary zachowań).

 Empatia międzykulturowa – to umiejętność lepszego rozumienia drugiego człowieka w sytuacji kulturowej, kiedy staramy się wczuć w jego stany emocjonalne, przeżycia równocześnie zrozumieć jego sytuację z tej perspektywy, kiedy pragniemy rozpoznać w niej podobieństwa lub istotne różnice w stosunku do własnej kultury.

 Reakcje spowodowane przejściem do kultury obcej – 4 formy reakcji:

1. Ucieczka (ksenofobia) – doznawanie lęku, strachu przed obcością, następstwo żadnej lub słabej znajomości języka, stereotypów, uprzedzeń.

2. Dominacja – próba podporządkowania własnemu systemowi orientacyjnemu obcej kultury i obcego kulturowo partnera interakcji, zmuszanie go do przyjmowania naszych norm, wartości i zasad postrzegania świata.

3. Adaptacja – przystosowanie się do obcej kultury; w ekstremalnej formie bezgraniczne uwielbienie wszystkiego co obce, z odrzuceniem własnego systemu orientacji.

4. Integracja – szczególny, cenny efekt międzykulturowego uczenia się, gdyż sprowadza się do transnarodowej empatii.

Edukacja międzykulturowa

Zachodzące we współczesnym świecie procesy globalizacji i unifikacji wydają się świadczyć o dążeniu do jedności, oswajaniu inności, upowszechnianiu postaw otwartych. Obserwujemy jednak również tendencje do zdecydowanego akcentowania potrzeb narodowych, etnicznych, religijnych, podziału na swoich i obcych. W warunkach wielkiego zróżnicowania kulturowego zmierzamy do wyjaśnienia relacji między społeczno-kulturową tożsamością jednostki a jej postawami wobec odmienności. Od otwarcia opartego na znajomości innych kultur, warunkującej sprawną komunikacje i dialogowe interakcje aż po uwrażliwienie na odmienność traktowaną jako szanse rozwoju jednostki. Edukacja międzykulturowa to dialog kultur, który kładzie szczególny nacisk na niepowtarzalność jednostki ludzkiej, podkreśla prawo grup do alternatywnego stylu życia. W tym sensie istnieje głęboka syntonia perspektywy wielokulturowej w pedagogice z nurtami poszukującymi drogi wyzwolenia człowieka poprzez edukację. W związku z tym edukacja międzykulturowa obejmuje:
- budzenie potrzeb nawyku prowadzenia dialogu.
- kształtowanie rozumienia odmienności kulturowych- od subkultur we własnej społeczności aż po kultury odległych społeczeństw
- przygotowanie do interakcji z przedstawicielami innych kultur - wzmacnianie własnej tożsamości kulturowej.
Edukacja międzykulturowa jest reakcją na dostrzeżenie wielokulturowości współczesnych społeczeństw.

DEKOLONIZACJA I ŹRÓDŁA EDUKACJI MIĘDZYKULTUROWEJ

W połowie XX w. doszło do załamania się kulturowej ekspansji Zachodu (dekolonizacja). Był to kluczowy moment dla zagadnienia wielokulturowości w wychowaniu. Zachodnie elity uświadomiły sobie, że europejskie wartości i sposoby myślenia mają charakter lokalny, gdyż inne tradycje kulturowe są silnie zakorzenione w dziedziczących je społecznościach, a misja cywilizacyjna Europy w rzeczywistości prowadzi do konfliktu kultur odmiennych (relatywizm kulturowy). Wraz z dekolonizacją rozpowszechniło się antropologiczne pojmowanie kultury. Według antropologów kultura jest własnością każdej czującej swą odrębność grupy społecznej. Osłabienie kolonialnej dominacji sprawiło, że w Europie zaczęli coraz częściej osiedlać się mieszkańcy innych państw. Procesy masowej imigracji w następnych latach zostały wzmocnione przez narastającą globalizację ekonomiczną. Obecność przedstawicieli innych kultur w metropoliach Zachodu wywołała złożone skutki społeczne, przyczyniając się do osłabienia uniwersalistycznego rozumienia stylów życia i wartości kultury. Obcowanie z innymi kulturami wymusiło na Europejczykach zmianę nawyków i stereotypów. Relatywizacja rozumienia własnej kultury Zachodu oraz konieczność rozwiązania problemów współżycia odmiennych kultur w jednej przestrzeni społecznej stały się wyznacznikami działań edukacyjnych podejmowanych w zakresie relacji między kulturowych.

ORIENTACJE W EDUKACJI MIĘDZYKULTUROWEJ

Działania edukacyjne przybierają zróżnicowaną postać w zależności od sposobu traktowania różnic kulturowych przez społeczności ,do których są skierowane. Na ogół dotyczą one problemów edukacyjnych mniejszości kulturowych ( imigranci, mniejszości narodowe, rdzenne kultury etniczne). Rozpatrując sposoby traktowania różnic można wyróżnić następujące podejścia:
• asymilacyjne – zakładające konieczność przystosowania się przedstawicieli mniejszych kultur do kultury dominującej,
• izolacyjne – zakładające odrębne projekty kształcenia dla poszczególnych kultur,
• edukację międzykulturową- zmierzającą do wypracowania nowych modeli relacji pomiędzy kulturami.
Podejścia te skierowane są zarówno do mniejszości jak i do kultury dominującej. Można tu wyodrębnić dwa rodzaje orientacji:
• orientacje liberalne- nastawione na promowanie tolerancji
• orientacje radykalne- związane z traktowaniem relacji międzykulturowych jako nacechowanych jawną lub ukrytą przemocą i nastawione na przeciwdziałanie tym zjawiskom.

W Niemczech zorganizowano kształcenie dla cudzoziemców, pierwotnie z myślą przygotowania ich do rychłego powrotu do krajów macierzystych. Jednak gdy okazało się, że robotnicy pomimo braku perspektyw uzyskania praw obywatelskich, nie mają zamiaru wyjeżdżać z Niemiec podjęto działania na rzecz integracji kultur mniejszości z kulturą niemiecką. W praktyce oznaczało to uznanie kultury rodzimej cudzoziemców za podporządkowaną kulturze niemieckiej. Działania te przyniosły opór przeciw asymilacji. Problem pozostał nierozwiązany, pociągnął on za sobą praktyczne próby kształcenia całego społeczeństwa do życia w warunkach pluralizmu kulturowego. Nurt ten nazwano edukacją międzykulturową. Doświadczenia polityki edukacyjnej wobec mniejszości są różnicowane od asymilacji, po aktywne wspieranie wielokulturowości. W krajach skandynawskich wprowadzono obowiązek wielojęzycznego kształcenia dzieci. W USA termin „edukacja międzykulturowa” zastępuje termin „edukacja wielokulturowa”. Nurt ten funkcjonuje w USA od lat 60-tych XX w. Powstał w wyniki społecznego oporu spychanych na margines grup kulturowych, dążących do zlikwidowania segregacyjnej i asymilacyjnej praktyki oświatowej dominującej w poprzednich latach. Czarna mniejszość amerykańska domagała się poszanowania odrębności kulturowej i stworzenia ram systemowych, w których odrębność nie stanowi blokady w dostępie do instytucji politycznych oraz szans rozwojowych. W rezultacie działania te doprowadziły do rasowej desegregacji szkolnictwa, co stało się ogromnym wyzwaniem dla systemu oświatowego USA. Pojawiła się pilna potrzeba wychowania do tolerancji, do współżycia jednostek o odmiennych doświadczeniach kulturowych i do demokracji respektującej prawa mniejszości. Walką o prawa człowieka zajmowała się m.in. solidarnościowa strategia czarnych Amerykanów, ruch feministyczny, rdzenni Amerykanie oraz mniejszości etniczne, doprowadzając w krótkim czasie do szeregu inicjatyw narzucających szkołom publicznym obowiązek niedyskryminacyjnej polityki naboru studentów (1964r.)
W kolejnych latach podjęto działania mające na celu :
• Szkolenie nauczycieli i pedagogów szkolnych.
• Opracowanie wielokulturowych programów nauczania.
• Finansowanie edukacji dwujęzycznej dla uczniów z mniejszości etnicznych.
W 1972 r. Kongres zalecił studiowanie kultur mniejszościowych przez wszystkich uczniów, a w 1975r. Stowarzyszenie Kolegiów Nauczycielskich sformułowało deklarację celów kształcenia wielokulturowego, którego głównym celem było stworzenie „całkowicie tolerancyjnego społeczeństwa pluralistycznego”.


Aby osiągnąć ten cel zasugerowano cztery drogi:
1. Kształcenie do wartości, wspierających kulturową różnorodność i indywidualną niepowtarzalność.
2. Wspieranie jakościowego rozwoju istniejących kultur etnicznych oraz włączenie ich w nurt amerykańskiego życia społeczno- gospodarczego i politycznego.
3. Wspieranie badań nad alternatywnymi i nowo pojawiającymi się stylami życia.
4. Wspieranie wielokulturowości, wielojęzykowości i wielodialektyczności.

PEDAGOGIKA MODERNISTYCZNA

Wizja kultury jako rezerwuaru wartości stanowi fundament klasycznie pojmowanej edukacji. Człowiek w trakcie życia przechodzi proces socjalizacji, w którym wprowadzany jest w świat norm społecznych. Dzięki edukacji przyswaja zdolność do abstrakcyjnego myślenia i wzorce racjonalnego rozumowania. Buduje swój system wartości, kreuje swoją osobę, a jednocześnie dochodzi do osobowej autonomii ( zdolność do kierowania się „własnym prawem”) i nabiera dystansu do wpojonych mu norm zachowania się. Autonomia człowieka buduje się na podstawie uwewnętrznionego systemu wartości, który się fundamentem podmiotowej autokreacji. Dzięki temu wolne jednostki mogą wzajemnie porozumiewać się i budować różnice w ramach kulturowej wspólnoty. Ten sposób myślenia stanowi „klasyczny rdzeń” pedagogiki. Można rozpatrywać go w dwóch odmianach:
• treściowej,
• formalnej.
W odmianie treściowej mamy do czynienia z poszukiwaniem tego, co wspólne w treściach kultury, co charakterystyczne jest dla pedagogiki kultury (G. Kerschensteiner, S. Hessen), zaś teorii krytycznej Habermasa wynika, że treściowa podstawa wspólnoty kulturowej nie jest wyraźnie określana. Zamiast tego pojawia się idea formalnej kompetencji do negocjowania i ustalania treści, a przede wszystkim do negocjowania i ustalania norm społecznych. W obu przypadkach mamy do czynienia z założeniem uniwersalnego charakteru wartości lub zasad racjonalności będących podstawą edukacji.
Uniwersalistyczne pojmowanie wartości kulturowych i religijnych oraz racjonalności są historycznie ważnym elementem ekspansji kulturowej Europy. Przekonanie, że to co dobre w Europie jest dobre dla wszystkich, uzasadniało podboje terytorialne i narzucanie innym kulturom europejskiego systemu wartości . Kolonizacja była traktowana jako misja religijna, cywilizacyjna i polityczna. Ekspansja wartości uniwersalnych miała miejsce także wewnątrz kultur europejskich. Proces tworzenia nowoczesnych państw w dużym stopniu opierał się na edukacji narzucającej zróżnicowanym kulturom etnicznym wspólną tradycję i wspólne sposoby myślenia. Od XVIII w. wprowadzany został obowiązek szkolny, który miał m.in. doprowadzić do eliminacji tradycyjnych, uważanych za zacofane, kultur i języków lokalnych.