Choroby zawodowe

Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że  została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi dalej "narażeniem zawodowym". (art. 235¹ Kodeksu pracy)
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.  (art. 235² Kodeksu pracy). Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, lecz nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych:

• zgłoszenia dokonuje:

  • pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową

  • lekarz,

  • pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną

  • lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej

• komu zgłaszać:

  • właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu

  • właściwemu inspektorowi pracy

• w jakiej formie:

  • na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych

  • telefonicznie (jest to zgłoszenie dodatkowe, w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika)

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej.

Od 3 lipca 2009r. obowiązuje nowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009r. w sprawie chorób zawodowych (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869).   Dotychczas obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115) zostało uchylone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19.06.2008r. i straciło moc z dniem 2 lipca 2009r.    Nieścisłości będące podstawą do wyroku TK z 19.06.2008r.  zostały uregulowane wprowadzeniem ostatnich zmian w Kodeksie pracy (ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 99 z 26 czerwca 2009, poz. 825). Obecnie w zapisie ustawowym Kodeksu pracy ujęta została definicja choroby zawodowej. Wskazane zostały także podmioty uprawnione do kierowania podejrzeń chorób zawodowych do dalszej diagnostyki w PChZ. 

 Nadal obowiązuje natomiast rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r., Nr 132. poz. 1121), tak więc dotychczas używane druki skierowań, orzeczeń oraz karta oceny narażenia zawodowego są nadal aktualne.

Tryb postępowania przy podejrzeniu choroby zawodowej według obecnie obowiązujących przepisów został opisany w nowym rozporządzeniu (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869), ale częściowo także w Kodeksie pracy - poprzez zmiany wprowadzone ustawą z dnia 22 maja 2009r. (Dz.U. Nr 99, poz. 825). W nowym rozporządzeniu znalazł się również nowy wykaz chorób zawodowych. Wprowadzone zmiany są miejscami dość istotne, a więc warto się z nimi zapoznać już teraz. Niebawem przedstawimy na naszej stronie opis obecnie obowiązującej procedury diagnostyczno-orzeczniczej dla chorób zawodowych.

Nowy wykaz chorób zawodowych

 Dotychczas obowiązująca procedura, oparta o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115), jest stosowana jeszcze tylko dla procedur rozpoczętych przed 3 lipca 2002r. (a po 3 września 2002r.) i została opisana poniżej

 Procedura przy podejrzeniu choroby zawodowej wg przepisów z 30.07.2002r. 
(Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115)

Za choroby zawodowe uznaje się tylko takie choroby, które zostały "ujęte w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy" (§ 2. Rozp. Dz.U. 02/132/1115). 
Wymagane jest zatem udowodnienie, że stwierdzane schorzenie (1. warunek - zostało ujęte w wykazie) jest skutkiem narażenia zawodowego (2. warunek - objawy choroby odpowiadają znanym skutkom biologicznym działania danego czynnika), którego wielkość, rodzaj i czas trwania zostały potwierdzone w ocenie narażenia (dochodzeniu epidemiologicznym) na poziomie stwarzającym ryzyko wystąpienia danej choroby (3. warunek - udowodnione istotne narażenie zawodowe).

Przykład
Do stwierdzenia zawodowego uszkodzenia słuchu wymagane jest rozpoznanie u pracownika "obustronnego trwałego ubytku słuchu typu ślimakowego (...) wyrażonego podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczonego jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz" (kryteria określone w p.21 wykazu - spełniony warunek 1.), przy udowodnionym narażeniu na hałas ponadnormatywny na stanowisku pracy (poziom natężenia hałasu L_A,eq,8h>85dB - spełniony warunek 3.). Wiadomo bowiem, że tylko taki rodzaj ubytku słuchu jest skutkiem przewlekłego działania hałasu (spełniony warunek 2.). Objawy uszkodzenia słuchu winny być udokumentowane wynikami badań wykonanych nie później niż 2 lata od ustąpienia narażenia.

Należy zauważyć, że w aktualnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych dla każdego punktu ustalony został "okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego" (dla niektórych schorzeń takiego okresu nie określa się np. w odniesieniu do zatruć przewlekłych, pylic płuc, niektórych skutków działania azbestu, czy chorób zakaźnych).

Kto może dokonać zgłoszenia choroby zawodowej?

W przypadku podejrzenia choroby zawodowej u pracownika, jego zgłoszenia dokonuje:

1. pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową;

2. lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika (niezależnie do specjalności lekarskiej).

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać:

1. pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną;

2. lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej;

3. lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził u pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami objawy mogące nasuwać podejrzenie choroby zawodowej.

Były pracownik może zgłosić podejrzenie choroby zawodowej w dwojaki sposób: 

1. poprzez druk zgłoszenia podejrzenia ch. zaw. (wg wzoru określonego w zał. 1 Rozp. Dz.U. 02/132/1121) adresowany do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego oraz do Okręgowego Inspektora Pracy

2. poprzez lekarza leczącego, który wypełnia skierowanie do Poradni Chorób Zawodowych.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się na drukach, których wzory określone zostały w formie załączników do Rozp. Dz.U. 02/132/1121:

• zał. 1 - Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej; druk wypełniany przez pracodawcę lub byłego pracownika podejmującego podejrzenie a kierowany do właściwego (według miejsca pracy) państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy; wówczas państwowy powiatowy inspektor sanitarny kieruje pracownika na badania do właściwej jednostki orzeczniczej (skierowanie wg wzoru jak w zał. 3)

• zał. 2 - Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej; druk wypełniany przez lekarza podejmującego podejrzenie, którego kopię wysyła do właściwego państwowego inspektora sanitarnego i inspektora pracy.

Lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad danym pracownikiem wypełnia także kartę oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej (wg wzoru określonego w zał. nr 4 do Rozp. Dz.U. 02/132/1121).

Placówki służby zdrowia właściwe do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej

W procedurze orzekania o chorobie zawodowej przewidziany jest tryb dwóch instancji, z możliwością odwołania od orzeczenia I instancji (wniosku o badanie ponowne w jednostce II instancji). 
W związku z tym wyróżnia się jako jednostki orzecznicze l stopnia :

1. poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;

2. katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych;

3. przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i inwazyjnych;

4. jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby (np. zatrucia ostre, wstrząs anafilaktyczny).

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia:

1. od orzeczeń wydanych w jednostkach orzeczniczych I stopnia wymienionych wyżej w pkt. 1, 2 i 4 są przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo- rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy (instytuty medycyny pracy);

2. od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których mowa w ust. 2 pkt 3, są katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruźlicy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruźlicy.

Właściwość jednostki orzeczniczej l stopnia ustala się według miejsca pracy pracownika (lub według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie), a w przypadku gdy pracownik zamieszkuje w innym województwie, niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie zawodowe, właściwość jednostki orzeczniczej l stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.

Proces orzekania o chorobie zawodowej jest czasem długotrwały. Wymagane jest bowiem nie tylko ustalenie dokładnego rozpoznania klinicznego choroby, ale przede wszystkim rozstrzygnięcie w sposób jednoznaczny, lub zgodnie z zasadą przeważającego prawdopodobieństwa, o przyczynie zmian chorobowych. Wiele z chorób ujętych w wykazie  występuje przecież także w populacji generalnej i ma identyczny obraz kliniczny (objawy, dynamika choroby) niezależnie od tego, czy wywołał je czynnik związany z pracą, czy nie (np. astma oskrzelowa z tytułu uczulenia na sierść kota lub uczulenia na pył mączny).

Orzeczenie o rozpoznaniu (bądź nie) choroby zawodowej przesyłane jest do pracownika, jednostki kierującej oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Stanowi ono podstawę do wydania przez inspektora sanitarnego decyzji stwierdzającej (bądź nie) chorobę zawodową. Postępowanie przed państwowym inspektorem sanitarnym również charakteryzuje się dwu-instancyjnością. I stopień administracyjny stanowi Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny. Wydana przez niego decyzja adresowana jest do pracownika, pracodawców, u których pracownik zatrudniony był na potencjalny czynnik sprawczy podejrzewanej choroby zawodowej oraz do jednostki orzeczniczej, która wydała orzeczenie. Od tej decyzji przysługuje dowołanie do Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, który jako organ II stopnia wydaje decyzję ostateczną.

Dopiero uprawomocniona decyzja stwierdzająca chorobę zawodową (nikt się od niej nie odwołał w terminie przewidzianym przez KPA) pozwala na zgłoszenie swojego schorzenia, jako choroby zawodowej, do oddziału ZUS, celem ustalenia przez lekarza orzecznika ZUS stopnia uszczerbku na zdrowiu (w %) i wynikającego z niego prawa do jednorazowego odszkodowania (wielkość zależna od ilości punktów procentowych) bądź innych świadczeń (renta szkoleniowa, świadczenie rehabilitacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy ...).

Tryb odwoławczy

Jak wyżej wspomniano, zarówno w trakcie orzekania o chorobie zawodowej (procedura medyczna), jak i podejmowania decyzji o chorobie zawodowej (postępowanie administracyjne) obowiązuje model 2-stopniowy. Od orzeczenia/decyzji ustalonego w I instancji można odwołać się do placówki/organu II instancji. Prawo do odwołania od treści orzeczenia lekarskiego przysługuje pracownikowi - w terminie 2 tygodni od otrzymania orzeczenia, w formie wniosku o badanie ponowne (nie ustalono obowiązującego wzoru pisma) złożonego za pośrednictwem jednostki, która wydała orzeczenie. Od decyzji inspektora sanitarnego odwołać się może natomiast zarówno pracownik, jak i pracodawca. Orzeczenie i decyzja wydane w II instancji mają charakter ostateczny (nie przysługuje odwołanie od nich). Od decyzji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego przysługuje natomiast skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Uproszczony schemat postępowania w przypadku podejrzenia choroby zawodowej

Spośród 3 129 wszystkich chorób zawodowych stwierdzonych w roku 2006 (3249 w 2005) na pierwszym miejscu znalazły się przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym - 762 przypadki. Miejsce drugie zajęły pylice płuc - 667 przypadków. Jak wynika z materiału pod nazwą STAN SANITARNY KRAJU 2007 opublikowanego przez Główny Inspektorat Sanitarny w wyniku przeprowadzonych w 2007 roku postępowań wyjaśniających, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 3 293 decyzje o stwierdzeniu choroby zawodowej oraz 3 875 decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Uwzględniając postępowanie odwoławcze, w wyniku uprawomocnienia się decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej w 2007 roku stwierdzono 3 276 chorób zawodowych. Liczba stwierdzonych chorób zawodowych w porównaniu do roku 2006 r. uległa zwiększeniu o 147 przypadków. Wśród stwierdzonych w 2007 r. chorób zawodowych dominowały przede wszystkim: przewlekłe choroby narządu głosu, spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat - 796 przypadków (w 2006 r. - po korekcie 760) i pylice płuc - 700 przypadków (w 2006 r. - 667). Kłopoty z głosem najczęściej mają nauczyciele, szczególnie szkół podstawowych. Z kolei choroby zakaźne to przypadłość pielęgniarek. Mężczyźni najczęściej tracą w pracy słuch – co trzeci „chory zawodowo” mężczyzna. Panowie pracują w fabrykach, halach produkcyjnych, hutach, a tam poziom hałasu często przekracza dopuszczalne normy. Mają też kłopoty z oddychaniem – pracownicy budów, cementowni, kopalni zapadają na pylicę płuc. Efekty statystyczne są już widoczne od kilku a nawet kilkunastu lat. Liczba odnotowanych chorób zawodowych systematycznie spada, spada też liczba pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia zawodowego. W świetle coraz lepszych wskaźników statystycznych należy się zastanowić, czy problem zdrowotny ludzi w wieku produkcyjnym w Polsce został istotnie poprawiony. Obraz statystyczny wskazuje tylko te choroby, które znajdują się w wykazie chorób zawodowych (załącznik  do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. Dz.U.02.132.1115) i które mogły powstać wyłącznie na skutek narażenia na działanie szkodliwych czynników środowiska pracy. Inne choroby, na powstanie lub ujawnienie których mogą mieć wpływ nie tylko warunki pracy, ale  także czynniki środowiska zewnętrznego, są nazywane  chorobami parazawodowymi.  Te zaś nie obciążają odszkodowaniami ZUS, a zwłaszcza nie rujnują statystyki, bowiem problem kosztów społecznych pozostaje podobny. Innym istotnym elementem natury formalnej jest obecnie rygorystycznie przestrzegana   procedura orzecznictwa. W tej dziedzinie,  w okresie transformacji gospodarczej, nagromadziło się wiele nieprawidłowości; pracownicy z wielu likwidowanych zakładów pracy „uciekali” przed bezrobociem na rentę w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową. Alarmujące statystyki spowodowały „uszczelnienie” postępowania związanego z  orzecznictwem. Najbardziej jaskrawym tego przykładem była, gwałtownie zwiększająca się, liczba chorych nauczycieli na „przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym  (guzki śpiewacze, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe)” aż do czasu  zmian w oświacie, które  m. in. wpłynęły  na poprawę statystyki chorobowej wśród nauczycieli. Jednocześnie podjęto działania profilaktyczne w postaci różnego rodzaju szkoleń posługiwania się głosem, m. in. na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu w sześciu szkołach wyższych zostały zrealizowane studia podyplomowe z zakresu emisji głosu dla nauczycieli. Zostało także wydane rozporządzenie MENiS z 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 207 poz, 2110), które zobowiązuje uczelnie kształcące nauczycieli do wprowadzenia zajęć z zakresu emisji głosu. Zlikwidowano wiele zakładów przemysłowych o szczególnie uciążliwej produkcji, co wpłynęło na zmniejszenie się liczby osób pracujących w narażeniu zawodowym, co pociągnęło za sobą spadek liczby chorób zawodowych. Spadek zapadalności na choroby zawodowe byłby jeszcze większy gdyby nie pojawiły się nowe jednostki, takie jak np.: borelioza (choroba przenoszona przez kleszcze), kiedyś w Polsce sporadycznie występująca, obecnie stanowiąca istotny problem na terenach o dużych obszarach leśnych, zwłaszcza na wschodzie kraju. Nasuwa się wniosek, że działania profilaktyczne powinny być wdrażane znacznie wcześniej, zanim wystąpi problem, bowiem borelioza pojawiła się już w latach 80. Nie było jej wtedy na liście chorób zawodowych, choć była grupa chorób pod nazwą „choroby zakaźne i inwazyjne”. Trudno w tej chwili ocenić, czy nieliczne wtedy przypadki były uznawane jako choroba zawodowa.  Ustawodawca, przewidując tego typu dynamikę w art. 227 Kodeksu pracy, poleca pracodawcom profilaktykę w odniesieniu do wszystkich chorób, a nie tylko zawodowych. (art. 227 par. 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą... ) Informacje na temat chorób zawodowych zbierane były przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi od roku 1971. Obecnie dane dotyczące chorób zawodowych, zbierane przez stacje sanepid, odnotowywane są w „kartach stwierdzenia choroby zawodowej”, które przesyłane są do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi.  Rejestr ten istnieje od 1999 r., a od 2003 r. dane te włączane są do statystyki europejskiej EUROSTAT.  W 2005 r. stwierdzono  3249 przypadków chorób zawodowych, a współczynnik na 100 tys. zatrudnionych wynosił 34,8. Najwyższą zapadalność odnotowano w przypadku chorób: Choroba Liczba przypadków Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych przewlekłe choroby narządu głosu 681 7,3 pylice płuc 672 7,2 choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa 615 6,6 ubytek słuchu 338 3,6 choroby skóry 163 1,7 nowotwory złośliwe 100 1,1 astma oskrzelowa 105 1,1 przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego 99 1,1 Choroby zawodowe o najwyższej zapadalności wśród mężczyzn w 2005 r.      Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych % pylice płuc 12,7 31,0 uszkodzenie słuchu 6,7 16,3 choroby zakaźne lub pasożytnicze 6,5 16,0 przewlekłe choroby narządu głosu 2,3 5,7   69,0   Choroby zawodowe o najwyższej zapadalności wśród kobiet w 2005 r.     Współczynnik na 100 tys. zatrudnionych % przewlekłe choroby narządu głosu 12,8 46,0 choroby zakaźne lub pasożytnicze 6,6 23,8 choroby skóry 1,9 6,9     76,7 W ciągu całego dziesięciolecia obserwuje się systematyczne zmniejszanie występowania chorób zawodowych. Tendencja ta pozwala mieć nadzieję, że w ciągu najbliższych lat osiągniemy poziom zadowalający. Mimo obniżenia wskaźnika, struktura chorób zawodowych pozostaje prawie niezmieniona, tzn. że działania profilaktyczne wdrażane  są w sposób  mało skuteczny. Inną przyczyną jest okres rozwoju chorób zawodowych określany na 10 -20 lat pracy w warunkach narażenia zawodowego. Większość przypadków chorób zawodowych odnotowanych w 2004 r. powstało po minimum 10-letnim lub po 20-letnim okresie pracy w kontakcie z czynnikiem, który spowodował te zachorowania. Fakt ten miał wpływ na strukturę chorób zawodowych według wieku – ogółem 89,8 proc. stwierdzeń dotyczy osób powyżej 40 roku życia. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 50-59 lat– 46,3 proc. ogółu przypadków. Obecnie więc zbieramy „plon” stanu bhp sprzed 10 -20 lat.  Niepokojący jest fakt, że zachorowalność na pylice płuc pozostaje na tym samym poziomie aż do roku 2005, w którym odnotowano 672 przypadki (współczynnik 7,2), natomiast w 2004 r. odnotowano aż 754 przypadki. Podobnie przedstawia się zapadalność na choroby zakaźne i inwazyjne. Tendencje spadkowe są minimalne, co w przypadku tak ciężkich schorzeń, których następstwem może być trwałe kalectwo a nawet przedwczesna śmierć, budzi niepokój i niweczy zadowolenie wynikające z tendencji spadkowych innych chorób mniej dolegliwych dla pracownika. W celach  prognostycznych dotyczących dynamiki chorób zawodowych w Polsce należy uwzględnić obecną liczbę osób  zatrudnionych w warunkach narażenia zawodowego,  działania profilaktyczne oraz postęp techniczny w wprowadzaniu nowych, bezpiecznych technologii. Obecnie (w 2005 r.) w Polsce w warunkach narażenia  pracuje 341,2 tys. osób – w tym na hałas narażonych jest 50,2 proc., na pyły zwłókniające – 13,3 proc., na inne pyły – 5,8 proc., na substancje chemiczne – 5,5 proc.  Natomiast w 1999 r. w warunkach narażenia na hałas pracowało 40,6 proc., na przemysłowe pyły zwłókniające – 14,3 proc., inne pyły przemysłowe – 6,8 proc., substancje chemiczne – 7,2 proc. Porównując strukturę chorób zawodowych w 2005 r. z danymi o pracownikach  narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia, można przypuszczać, że  w przyszłości (10-20 lat) nadal będą dominować pylice płuc i zawodowe uszkodzenie słuchu. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszanie się liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Przyczyny tego niezadowalającego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy spowodowane są miedzy innymi następującymi faktami: złym stanem technicznym bezpieczeństwa pracy w wielu zakładach pracy, wyposażeniem stanowisk pracy odbiegającym od standardów europejskich, szczególnie w małych i średnich zakładach pracy,  niską świadomością wielu pracodawców i pracowników z zakresu obowiązków w dziedzinie bhp, akceptacją złego  stanu bhp przez pracowników w obawie o utratę pracy,  kosztami pracy wpływającymi również na ograniczenie środków na bhp. W poszczególnych województwach zapadalność na choroby zawodowe kształtowała się, jak na ilustracjach poniżej. Największą zapadalnością odznaczały się przewlekłe choroby narządu głosu, spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym – 681 przypadków, tj. 21,0% wszystkich chorób zawodowych. Drugą grupą, pod względem poziomu zapadalności w 2005 r., były pylice płuc (672 przypadki, tj. 20,7% ogółu chorób zawodowych). W grupie tej dominowały pylice stwierdzane u górników kopalń węgla – 391 przypadków (58,2% w tej grupie), pylica azbestowa – 119 przypadków (17,7%) i pylica krzemowa – 110 przypadków (16,4%). Na trzecim miejscu znalazły się choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa – 615 przypadków, co stanowiło 18,9% wszystkich chorób zawodowych. W grupie tej przeważały: borelioza – 333 przypadki (54,1% tej grupy), wirusowe zapalenia wątroby – 151 przypadków (tj. 24,6% ogółu chorób w tej grupie) i gruźlica – 91 przypadków (14,8% ogółu chorób zakaźnych). Kolejne grupy to obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego – 338 przypadków (10,4% ogółu chorób zawodowych), choroby skóry – 163 przypadki (5,0%) z tego alergiczne kontaktowe zapalenia skóry stwierdzono u 143 chorych (87,7% zachorowań w tej grupie). Pozostałe jednostki chorobowe zgłoszone zostały z częstotliwością mniejszą niż 5%. Liczba nowo stwierdzonych chorób zawodowych w porównaniu do 2004 r. zmniejszyła się o 541 przypadków, tj. o 14,3%. Przede wszystkim spadła liczba chorób narządu głosu o 200 przypadków (o 22, 7%), a także takich chorób, jak: ubytek słuchu, pylice płuc, choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu. Wzrost liczby przypadków dotyczył tylko chorób zakaźnych lub pasożytniczych i wynikał głównie ze zwiększonej zapadalności na boreliozę. Według informacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w 2005 r. przyznano 1 275 rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej skutkami chorób zawodowych, tj. o 15,3% mniej niż w roku poprzednim (w 2004 r. – 1 506), w tym w 19 przypadkach orzeczono renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji (w 2004 r. – 19), a w 81 przypadkach – renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (w 2004 r. – 86).

Eksperci oceniają, że choroby wywołane pracą biurową, będą najbardziej dolegliwymi schorzeniami zawodowymi w XXI wieku. Na polskiej liście chorób zawodowych już doganiają schorzenia spowodowane pracą w przemyśle ciężkim czy szkolnictwie. Najnowszy raport portalu biurowego Nowebiuro.pl - "Choroby zawodowe pracowników biurowych" - dotyczy właśnie tej problematyki. Jak wynika z raportu, wiele osób nadal uważa, że praca w biurze nie wiąże się z zagrożeniem zdrowia. To błąd, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy pracujemy coraz dłużej. Dość powiedzieć, że przynajmniej raz w roku na bóle kręgosłupa uskarża się 80 na 100 dorosłych. To przede wszystkim osoby przez wiele godzin wykonujące pracę w pozycji siedzącej. Półżartem pojawiają się nawet głosy, że dla gospodarek krajów rozwiniętych choroby kręgosłupa są większym zagrożeniem niż strajki i recesja razem wzięte.
Problem dostrzegła także Komisja Europejska, która miesiąc temu nakazała krajom członkowskim przygotowanie strategii ograniczenia liczby chorób zawodowych i wypadków przy pracy. Tymczasem statystyki pokazują, że coraz mniejszym problemem są schorzenia związane z pracą w przemyśle ciężkim, rośnie za to zagrożenie chorobami wywołanymi pracą w biurach. Ostatnia pozycja (statystyka 2005) – pozostałe choroby zawodowe – to przede wszystkim dolegliwości spowodowane pracą w biurze w nieodpowiednich warunkach. To nie tylko choroby kręgosłupa czy narządów ruchu, ale także schorzenia alergiczne oraz zaburzenia psychologiczne związane ze stresem. Badacze oceniają, że na przykład na syndrom chronicznego zmęczenia – zwany także grypą yuppies – tylko w Ameryce i Europie Zachodniej.