Stopień zależności kosztów od wielkości produkcji.

Koszty stałe, które kształtują się na tym samym poziomie nie zależnie od wielkości produkcji ( amortyzacja budynku, oświetlenie, ogrzewanie, koszty stałego personelu)

Koszty zmienne, które kształtują się w określonej proporcji do wielkości wytworzonej produkcji ( zużycie samochodu, opakowań, koszty paliw)

Z punktu widzenia kalkulacji kosztów

Koszty bezpośrednie, które na podstawie pomiaru lub dokumentów źródłowych można zaliczyć do produktów lub ich rodzajów ( materiały, płace, narzędzia, przyrządy specjalne, obróbka obca)

Koszty pośrednie, które dotyczą kilku lub wszystkich produkowanych wyrobów i usług oraz koszty wydziałowe, koszty zakupu materiałów, koszty sprzedaży.

Zakres współczesnego rachunku kosztów

PLANOWANIE

KONTROLA

1. Pomiar, wycena i dokumentacja kosztów EWIDENCJA

2. Ewidencja i rozliczanie kosztów I

3. Kalkulacja kosztów TRANSFORMACJA

4. Sprawozdawczość w zakresie kosztów

BADANIE I OCENA

podstawowe funkcje rachunku kosztów

FUNKCJA DOWODOWA

• Gromadzenie i weryfikacja dokumentów

• Zapewnienie wiarygodności bezbłędności kompletności dowodów kosztów

FUNKCJA EWIDENCYJNA

• Ujęcie ewidencyjne w złożonych przekrojach danych o kosztach i wynikach

• Tworzenie bazy danych

FUNKCJA INFORMACYJNO – STATYSTYCZNA

• Elastyczność zaadresowana, szybkość, np. informacji

• Wypracowanie, przekazywanie, wykorzystywanie informacji

• Procedury segregacyjne i statystyka obligatoryjna

FUNKCJA PLANISTYCZNA

• Elementy ustalone w trybie exante

• Zastosowanie mierników kosztowych w planowaniu

FUNKCJE OPTYMALIZACYJNA

• Włączenie elementów rachunku decyzyjnego

• Tworzenie podstaw podziału zadań i środków realizacji

• Rachunki optymalizacyjne

FUNKCJE KONTROLNE

• Kontrola w trybie exante

• In tempora expost

FUNKCJA CENOWA

• Ustalenie (kalkulacji) kosztów produktów i cen wewnętrznych

• Kalkulacja cen oferowanych, kontraktów itp.

FUNKCJA ANALITYCZNA

• Badanie związków przyczynowo – skutkowych (exante, internpora, ex post)

• Ocena działań i jego rezultatów

Kalkulacja kosztów

Kalkulacja to odpowiedni sposób obliczeń pozwalający na ustalenie kosztów wytwarzania poszczególnych produktów. Ze względu na czas sporządzania kalkulacji wyróżnia się:

• Kalkulację wstępną – przeprowadza się przed rozpoczęciem procesu produkcji a więc sporządzana jest ona w oparciu o dane przewidywane (planowane);

• Kalkulacja wynikowa – sporządza się w oparciu o rzeczywiste poniesione koszty zarejestrowane w rachunkowości oraz w oparciu o faktyczną ilość wykonanych produktów;

Porównanie wyniku obu tych kalkulacji pozwala na podjęcie działań korygujących w przypadku gdy pojawią się odchylenia.

Metody kalkulacji kosztów wytwarzania obiektu kalkulacyjnego są zależne od organizacji procesu produkcji oraz technologii stosowanej przy wytwarzaniu wyrobów. Wyróżniamy dwie podstawowe metody kalkulacyjne:

1. Kalkulacja podziałowa – ma zastosowanie w jednostkach o masowej i wieloseryjnej organizacji produkcji oraz o wąskim asortymencie wyrobów. Wyróżniamy:

   • Kalkulacja podziałowa prosta;

   • Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami;

   • Kalkulacja podziałowa fazowa (procesowa);

2. Kalkulacja doliczeniowa znajduje zastosowanie przy produkcji indywidualnej i drobnoseryjnej oraz o szerokim asortymencie różnorodnych produktów. Wyróżniamy:

   • Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa;

   • Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa;

1. Kalkulacja podziałowa prosta ma zastosowanie w jednostkach wytwarzających masowo jeden produkt np. w elektrowniach, kopalniach, cukrowniach. Jednostkowy koszt wytwarzania ustala się w drodze podzielenia technicznego kosztu wytwarzania przez ilość wyprodukowanych wyrobów:

$$Kj = \frac{\text{Kt}}{P}$$

Kj – koszt jednostkowy

Kt - koszt techniczny

P – ilość wyprodukowanych wyrobów

Przykład 1.

Techniczny koszt wytworzenia w miesiącu sprawozdawczym w gorzelni składa się z kosztów robocizny bezpośredniej 10 tyś. Koszt materiałów bezpośrednich 60 tyś. Koszt wydziałowy to 80tyś. Razem 150 tyś. Wytworzono 1 hektolitr spirytusu.

Oblicz koszt jednostkowy 1 hektolitra?

$$Kj = \frac{150\ 000}{1000} = 150\ \frac{zl}{\text{hl}}$$

Przykład ten nie uwzględnia produkcji w toku. W przypadku jej wystąpienia należy dodać do faktycznie wytworzonej ilości wyrobów gotowych przeliczoną na gotową produkcję ilości produkcji w toku.

Przykład 2.

W okresie sprawozdawczym wytworzono 200szt. Wyrobów gotowych. Na koniec okresu pozostało jeszcze 40 szt. Wyrobów w toku , których stopień przerobu wynosił 30%. Techniczny koszt wytworzenia wyniósł 10 600 zł. Ustalić koszt jednostkowy wytworzeniu wyrobu gotowego oraz wartość produkcji w toku i rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobów gotowych.

Obiekty kalkulacyjny:

40 × 30%=12 szt.

200 szt. + 12szt. =212 szt.

$$Kj = \frac{10600}{212} = 50\frac{zl}{\text{szt.}}$$

Rzeczywisty koszt wyrobów gotowych Rg = 200 szt. ×$50\frac{zl}{\text{szt.}}$ = 10 000 zł

Rzeczywisty koszt produkcji w toku. Rt = 12 szt. ×$50\frac{zl}{\text{szt.}}$ = 600 zł

Lub 10 600 – 10 000 = 600 zł

1. Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami jest stosowana przy produkcji masowej w ramach, której wytwarzane są różne wyroby przy zastosowaniu jednostkowej technologii ale z nieco odmiennych materiałów lub przy zastosowaniu nieco odmiennej technologii ale z jednakowych materiałów. Istota tej metody polega na sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika proporcji, ich przeliczenie na umówione obiekty kalkulacyjne za pomocą współczynników. Współczynnikami są parametry określające relacje kosztowe pomiędzy poszczególnymi wyrobami gotowymi.

Przykład 3.

Browar „X” S.A. wytwarza trzy gatunki piwa. W okresie sprawozdawczym browar poniósł następujące koszty:

Materiały bezpośrednie 264 000

Koszty wydziałowe 1 056 000

Płace bezpośrednie 1 320 000

Razem 2 640 000 zł

Koszty produkcji rozlicza się na poszczególne gatunki piwa w oparciu o ustalone współczynniki technologiczne. W okresie sprawozdawczym wytworzono i przyjęto do magazynu:

800 litrów piwa wyborowego – współczynnik 1,0

2000 litrów piwa jasnego – współczynnik 0,5

2500 litrów piwa ciemnego – współczynnik 0,2

Ponadto w okresie leżakowania znajduje się 100 litrów piwa wyborowego, którego stopień przerobu technicznego oceniamy na 90%

Produkcja w toku przeliczona na pełen wyrób wynosi:

$$\frac{100 \times 90\%}{100} = 90\ l$$

WYRÓB	ILOŚĆ FAKTYCZNA	ILOŚĆ PRZEL. W PROD. W TOKU	WSPÓŁ.	ILOŚĆ JED.	KOSZT JED.	JED. KOSZT WYR. GOT.	KOSZT PROD.
WYBOROWE	800	890	1,0	890	1000	1000	890 000
JASNE	2000	2000	0,5	1000	1000	500	1000000
CIEMNE	2500	2500	0,2	750	1000	300	750 000
				2640			2640000

Koszt jednostki przeliczeniowej:

$$\frac{2\ 640\ 00}{2\ 640} = 1000$$

3. Kalkulacja podziałowa fazowa (procesowa) ma zastosowanie przy produkcji masowej i wielkoseryjnej przechodzącej przez następujące po sobie fazy procesu produkcyjnego. W każdej z tych faz powstaje półfabrykat stanowiący produkt wejściowy dla następującej fazy. W ostatniej fazie powstaje wyrób gotowy. W ramach tej metody wyodrębnia się dwa warianty:

Wariant I

Charakteryzuję się narastającym ujmowaniem kosztów produkcji czyli doliczeniem kosztów faz poprzedniej do następnej. Tok obliczeń:

1. Koszt zużycia materiału w Fazie I + Koszt Fazie I = Koszt półfabrykatów Fazy I

2. Koszt półfabrykatów Fazy I + Koszt zużycia materiału w Fazie II + Koszt przerobu Fazie II = Koszt półfabrykatów Fazy II

3. Koszt półfabrykatów Fazy II + Koszt zużycia materiału w Fazie N-1 + Koszt przerobu Fazie N-1 = Koszt półfabrykatów Fazy N-1

4. Koszt półfabrykatów Fazy N-1 + Koszt zużycia materiału w Fazie N + Koszt przerobu Fazie N = Koszt wyrobu gotowego

Wariant II

Charakteryzuje się tym, że obliczane są koszty produkcji z każdej fazy traktowanej jako oddzielny etap kalkulacji następnie są sumowane stanowiąc koszt jednostkowy wyrobu gotowego.

Przykład 4.

PODZIAŁ KOSZTÓW	FAZA I	FAZA II	OGÓŁEM
K. BEZPOŚREDNI	20 000		20 000
PŁACE BEZPOŚREDNIE	16 000	12 000	28 000
KOSZTY WYDZIAŁOWE	16 000	23 000	39 000
RAZEM	52 000	35 000	87 000

W okresie obrachunkowym wytworzono w fazie I 4 000 szt. Półfabrykatów, z czego przekazano do fazy II 2 500 szt. W fazie II otrzymano 5 000 szt.

Rozwiązanie

WARIANT I

Jednostkowy koszt wytworzenia półfabrykatów w fazie I wynosi 13 (52 000 : 4 000= 13)

Wartość przekazanych półfabrykatów do fazy II wynosi 32 500 (13 × 2500 = 32 500)

Kalkulacja jednostkowa kosztów wyrobów gotowych w fazie II

Koszt zużytych półfabrykatów fazy I 32 500

Koszt przerobu fazy II 35 000

Razem 67 500

Jednostkowy koszt wytworzenia wynosi: 

$$\frac{67\ 500}{2500} = 27$$

WARIANT II

Techniczny koszt wytworzenia półfabrykatów fazy I wynosi 13

Koszty przerobu fazy II przypadające na jednostkę produktu wynoszą 35 000 : 25 000 = 14

Jednostkowy koszt techniczny wytworzenia wyrobu gotowego wynosi 27 (13 + 14 = 27)

4. Kalkulacja doliczeniowa ma zastosowanie przy produkcji indywidualnej i małoseryjnej. Opiera się ona na następujących zasadach:

1. Mus być jednoznacznie określony obiekt kalkulacyjny;

2. Koszt bezpośredni odnosi się w ewidencji wprost na konto obiektu kalkulacyjnego na podstawie dokumentów źródłowych, których obiekt jest ściśle określony;

3. Muszą być jednoznacznie określone klucze podziałowe w odniesieniu do kosztów pośrednich (wydziałowych);

5. Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa dotyczy przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, a więc w produkcji niepowtarzalnej w długich odstępach czasowych. Zlecenie produkcyjne musi być ściśle określone co do symbolu, ilości, rodzaju, wymiarów gatunku itp.

Przykład 5.

W okresie sprawozdawczym wykonano 2 zlecenia produkcyjne:

Zlecenie nr 1 – 5 szt. wyrobu X

Zlecenie nr 2 – 10 szt. wyrobu Y

Na koncie koszty produkcji zaewidencjonowano w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych w następujące koszty produkcji:

POZYCJE KALKULACYJNE	KOSZTY PRODUKCJI
	OGÓŁEM
MATERIAŁY BEZPOŚREDNIE	20 000
PŁACE BEZPOŚREDNIE	8 000
KOSZTY WYDZIAŁOWE	12 000
RAZEM	40 000

Należy sporządzić kalkulację produkowanych wyrobów wiedząc, że wszystkie wyroby zostały zakończone a koszty pośrednie rozliczyło się na poszczególne proporcje do sumy płac bezpośrednich.

Rozliczenie kosztów wydziałowych w stosunku do sumy płac bezpośrednich:

(Koszty wydziałowe/płace bezpośrednie)×100 = (12 000 / 8 000) × 100 = 150%

Kalkulacje produkowanych wyrobów:

POZYCJE KALK.	ZLECENIE NR 1	ZLECENIE NR 2
	KOSZTY WYTWORZENIE	KOSZTY JEDN.
MATERIAŁY BEZPOŚR.	8 000	1 600
PŁACE BEZPOŚR.	3 000	600
KOSZTY WYDZ.	4 500	900
RAZEM	15 500	3 100

5. Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa różni się od zleceniowej tym, że obiektem kalkulacyjnym jest asortyment wyrobu gotowego a nie zlecenie.

U podstaw rachunków kosztów zmiennych leży podział kosztów na:

• Stałe

• Zmienne

KOSZTY STAŁE – nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji. Wyróżniamy:

• Koszty bezwzględnie stałe – w praktyce jest ich nie wiele, np. podatek od nieruchomości;

• Koszty względnie stałe – wykazują się skłonnością przy pewnych rozmiarach produkcji po czym zmieniają się wykazując się nadal stałością;

KOSZTY ZMIENNE – zmieniają się wraz z rozmiarami wielkości produkcji. Wyróżniamy:

• Koszty zmienne proporcjonalne – wzrost produkcji Wzk=1; Wzk→1

• Koszty zmienne progresywne

• Koszty zmienne degresywne – rosną wolniej niż rozmiary produkcji Wzk (0;1)

Wskaźnik względnej zmiany kosztów.

Stosunek względnej zmiany kosztów to względnej zmiany produkcji

Rachunek kosztów zmiennych – system rachunku, w którym produktom przypisuje się tylko koszty zmienne wytwarzania, w przeciwieństwie do rachunku kosztów pełnych, w których produkty obciążone są kosztami całkowitymi. W rachunku kosztów zmiennych koszty stałe traktowane są jako koszty okresu sprawozdawczego. Kalkulacja wyrobów gotowych i produkcji w toku ogranicza się do kosztów zmiennych.

Usprawnia to i ułatwia czynności kalkulacyjne i uniezależnia wielkość kosztów jednostkowych od wpływu metod rozliczenia.

W rachunku kosztów zmiennych od przychodów ze sprzedaży odejmuje się koszty zmienne sprzedanych wyrobów. Ustalona w ten sposób nadwyżka ze sprzedaży określona jest jako marża brutto lub marża pokrycia. Po odjęciu od niej kosztów stałych ustala się wynik dla sprzedaży (zysk lub strata).

Rachunek krótkoterminowy – stanowi podstawę oceny rentowności produktów zależnie od wielkości uzyskanej marży przy sprzedaży każdego produktu. Przy sprzedaży należy uzyskać marżę, która zapewni zysk w przeciwnym razie jest nierentowna.

Etapy obliczeń w krótkoterminowych rachunkach kosztów zmiennych:

Etap I Przychody ze sprzedaży minus koszty zmienne sprzedaży produkcji.

Etap II Od marży brutto odejmujemy koszty stałe.

Na bazie krótkoterminowych kosztów zmiennych powstał dwustopniowy rachunek kosztów zmiennych, w którym koszty stałe podzielono na koszty stałe produktów i pozostałe koszty stałe.

Tok obliczeń w dwustopniowym rachunku kosztów zmiennych

Etap I - Przychody ze sprzedaży minus koszty zmienne sprzedaży produkcji

Etap II - Marża brutto I

Marża brutto II

Koszty stałe produktów

Etap III - Marża brutto I

Marża brutto II

Koszty stałe ogólne

Zysk (strata) na sprzedaży

Na podstawie dwustopniowego rachunku kosztów zmiennych uzyskuje się informacje o produktach mających wpływ na poprawę zysku.

Marża brutto I informuje o asortymencie produktów, które zapewniają maksymalny przyrost marży. Ocena priorytetowa pozwala na ułożenie rankingowej listy produktów i wyodrębnienie rentownych.

Marża brutto II potwierdza rentowność produktu lub może spowodować zmianę miejsca na liście.

Dwustopniowy rachunek kosztów – jest przydatny w małych i średnich przedsiębiorstwach. Na bazie tego rachunku powstał wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych.

PORÓWNANIE RACHUNKÓW KOSZTÓW ZMIENNYCH I RACHUNKÓW KOSZTÓW PEŁNYCH

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH	RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH
Użytkowany dla potrzeb wewnętrznych i zewnętrznych Przydatny przy podejmowaniu decyzji długookresowych Wynik na sprzedaży zależy od wielkości produkcji i sprzedaży Mało przydatny przy kontroli działalności segmentów Zwiększa wpływ zapasów na wynik na sprzedaży Dzieli stałe koszty produkcyjne na poszczególne wyroby	Użytkowany dla potrzeb wewnętrznych; Przydatny przy podejmowaniu decyzji krótkookresowych; Wynik na sprzedaży zależy od wielkości sprzedaży; Przydatny do monitorowania działalności segmentów; Niewielki wpływ zapasów na wynik na sprzedaży; Traktuje wszystkie koszty stałe jako koszty okresowe;

Analiza progu rentowności.

Próg rentowności inaczej punkt krytyczny jest modelem upraszczającym rzeczywistość gospodarczą

Założenia ograniczające:

• Wszystkie ponoszone koszty musza być podzielone na stałe i zmienne;

• Zależność między badanymi wielkościami są linowe;

• Wszystkie pozostałe nie ulegają zmianie i nie wpływają na wynik analizy;

• Produkcja jest równa sprzedaży;

• Działalność przedsiębiorstwa mieści się w strefie istotności;

Metody wyznaczania progu rentowności:

• Metoda graficzna

• Metoda równań

• Metoda jednostkowej marży na pokrycie

PRZYKŁAD

FIRMA „KOLOR” produkuje telewizory. na przyszły miesiąc zaplanowała następującą podstawę wielkości.

cena sprzedaży jednego telewizora to 2500zł

jednostkowy koszt zmienny:

Materiały 800

Płace 700

Koszty stałe 35 000

Ilość 40 szt.

punkt rentowności można określić ilościowo lub wartościowo.

kalkulacje

metoda równań

Przychody ze sprzedaży = koszty zmienne + koszty stałe + zysk

W punkcie krytycznym zysk = 0

Cena jednostkowa xy = jednostkowy koszt zmienny xy + koszty stałe

Gdzie y – ilość produkcji

W firmie „KOLOR”

2 500xy = 1 500xy + 35 000

1 000xy = 35 000

y = 35 szt.

W ujęciu wartościowym :

35 × 2 500 = 87 500 zł

Metoda jednostkowej marży na pokrycie:

35 000 : 1 000 = 35

Marża na pokrycie:

$$\frac{35\ 000\ \times 100\%}{40\%}\ = 87\ 500$$

Wskaźnik marży na pokrycie to stosunek marży na pokrycie do wartości sprzedaży wyrażony procentowo.

Firma „KOLOR” zakłada wzrost sprzedaży o 30 000 zł. Można się spodziewać wzrostu marży na pokrycie 12 000 zł (30 000 × 40%) oraz zysku na ta samą kwotą.

PYTANIA DO ZALICZENIE PISEMNEGO

1. KOSZT, NAKŁAD, WYDATEK – RELACJE.

2. ZAKRES WSPÓŁCZESNEGO RACHUNKU KOSZTU.

3. FUNKCJE RACHUNKU KOSZTÓW.

4. pojęcie kalkulacji i jej rodzaje z punktu widzenie czasu przeprowadzania.

5. metody kalkulacji.

6. wszystkie rodzaje kalkulacji charakterystyka

7. koszty stałe i koszty zmienne

8. istota rachunków kosztów zmiennych

9. tok obliczeń w dwustopniowym rachunku kosztów zwinnych

10. metody wyznaczania progu rentowności

11. pojęcie próg rentowności + graficzne wyznaczenie