Jama ustna Gardło- jest wspólnym odcinkiem układów, pokarmowego i oddechowego. W układzie pokarmowym łączy jamę ustną z przełykiem, a układzie oddechowym-jamę nosową z krtanią. Gardło ma 12-14 cm długości. Rozciąga się od podstawy czaszki do wysokości VI kręgu szyjnego. Dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Ściana gardła jest zbudowana z błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową, z błony mięśniowej oraz warstwy zewnętrznej. Tkanka podśluzowa zbudowana jest z mocnej blaszki łącznotkankowej. Mięśnie gardła są pokryte tkanką łączną, która stanowi błonę zewnętrzna gardła Przełyk- jest przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Znajduje się między tchawica a kręgosłupem. Rozpoczyna się od dolnej granicy gardła ( VI krąg) a kończy wpustem żołądka na wysokości XI kręgu piersiowego. Długość przełyku wynosi ok. 25 cm. W przełyku można wyróżnić trzy odcinki: szyjny- do górnego otworu klatki piersiowej, piersiowy- do przepony, brzuszny- do wpustu żołądka. Ściana przełyku- podobnie jak całego układu pokarmowego- jest zbudowana z trzech warstw. Warstwę wewnętrzną śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Warstwa środkowa mięśniowa jest zbudowana z pęczków mięśniowych układających się na zewnątrz podłużnie, a wewnątrz okrężnie. Warstwa zewnętrzna stanowi tkanka łączna, a część brzuszna przełyku objęta jest błona surowiczą. Żołądek- stanowi workowate rozszerzenie układu pokarmowego. Kształt i wielkość żołądka zależą od stopnia wypełnienia. Żołądek leży w podbrzeżu lewym i okolicy nadpępkowej jamy brzusznej, na wysokości XI kręgu piersiowego do I kręgu lędźwiowego. Na żołądku wyróżnia się ścianę przednią i tylną które łączą się ze sobą wzdłuż swych brzegów zwanych krzywiznami. Ściana Żołądka składa się z czterech warstw: błony surowiczej, błony mięśniowej, tkanki podśluzowej błony śluzowej. Błonę surowiczą żołądka stanowi otrzewna która pokrywa cały narząd z wyjątkiem wąskiego pasma na obu krzywiznach. Otrzewna przechodzi: na krzywiźnie mniejszej w więzadło wątrobowo-żołądkowe, na krzywiźnie większej w więzadła żołądkowo-przeponowe, żołądkowo-przeponowe, żołądkowo okrężnicze. Więzadła stanowią umocowanie żołądka. Błona mięśniowa zbudowana jest z mięśniówki gładkiej ułożonej trójwarstwowo. W części odźwiernikowej warstwa okrężna grubieje tworząc mięsień zwieracz odźwiernika, regulujący przejście papki pokarmowej do dwunastnicy. Tkankę podśluzową stanowi gruba warstwa tkanki łącznej wiotkiej, zawierająca liczne naczynia krwionośne. Błona śluzowa żołądka jest bardzo gruba, przy czyn najcieńsza jest w okolicy dna, a najgrubsza w części odźwiernikowej. Błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W obrębie błony śluzowej żołądka występują dwa rodzaje gruczołów: żołądkowe właściwe i gruczoły odźwiernikowe. Żołądek wydziela tzw. Sok żołądkowy. Dobowa produkcja wynosi ok. 1,5-2,5 l. w skład soku żołądkowego wchodzą enzymy: pepsyna(trawi białka), podpuszczka(rozkłada kazeinę), lipaza żołądkowa oraz kwas solny, a także sole mineralne i niewielka ilość białka. Jelito cienkie- o długości ok. 5-6m. jest najdłuższym odcinkiem układu pokarmowego ciągnącym się od żołądka do jelita grubego. Jelito cienkie spełnia najważniejszą rolę wchłaniając substancje odżywcze do organizmu. Dzieli się na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Dwunastnica o długości 20-25 cm jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego, łączącym odźwiernik żołądka z jelitem czczym. Ma kształt litery C, której wypuklenie skierowane jest w stronę prawą, a jej część wklęsła obejmuje część trzustki. W dwunastnicy wyróżnia się części: - górną, zastępującą, poprzeczną i wstępującą. Część górna, najkrótsza, leży na wysokości I kręgu lędźwiowego, jest objęte przez wiązadło wątrobowo-dwunastnicze, tworzy w początkowym odcinku rozszerzenie zwane opuszką dwunastnicy. Część górna przechodzi pod kątem zwanym zgięciem górnym dwunastnicy w część zastępującą. Na wysokości III kręgu lędźwiowego , przez przecięcie dolne dwunastnica przechodzi w część poprzeczną, biegnącą poprzecznie przed kręgosłupem, a następnie łagodnym łukiem przechodzi w część wstępującą. Część występująca znajduje się po prawej stronie kręgosłupa na wysokości II kręgu lędźwiowego, gdzie pod ostrym zgięciem dwunastniczo-czczym przechodzi w jelito czcze. Jelito czcze i jelito kręte- tworzą ok. 5 metrowy odcinek jelita cienkiego krezkowego. Krezka jelita cienkiego jest podwójnym fałdem otrzewnej przymocowującym jelito czcze i kręte do tylnej ściany jamy brzucha. Jelito czcze przechodzi bez wyraźniej granicy w jelito kręte. Miej więcej 2/5 jelita cienkiego należą do jelita czczego, które zajmuje lewą część jamy brzusznej poniżej żołądka. Pozostałe 3/5 stanowi jelito kręte którego pętle układają się w okolicy prawego talerza biodrowego. Ściana jelita cienkiego zbudowana jest z trzech warstw: wewnętrznej śluzowej, środkowej mięśniowej, zewnętrznej włóknistej. W celu zwiększenia powierzchni chłonnej błona śluzowa jelita cienkiego zawiera liczne fałdy okrężne( zwiększają chłonność o ok. 35%) i kosmki jelitowe( zwiększają chłonność o ok. 600%) Kosmek jelitowy zbudowany jest z centralnie położonych jednego lub dwóch naczyń chłonnych otoczonych siecią naczyń włosowatych tętniczych i żylnych oraz mięśniami gładkimi. Do naczynia chłonnego wchłaniane jest ok. 60-70 % tłuszczów, pozostała cześć tłuszczów, węglowodany, białka wchłaniane są do naczyń krwionośnych. Gruczoły jelitowe produkują sok jelitowy zawierający śluz, enzymy oraz sekretynę. Jelito grube- dzieli się na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę. Długość jelita grubego wynosi ok. 150 cm, a szerokość 4,5-8,0 cm, przy czym najszerszym odcinkiem jest jelito ślepe. Ściana jelita grubego zbudowana jest z błony śluzowej, tkanki podśluzowej, błony zewnętrznej , ułożoną w warstwę okrężną i podłużną, oraz łącznotkankowej błony zewnętrznej, częściowo surowiczej. Błona śluzowa nie ma kosmków, natomiast ma gruczoły produkujące śluz i grudki chłonne. W jelicie grubym zachodzi wchłanianie wody, zagęszczanie i formowanie kału. Jelito ślepe zwane inaczej kątnicą łączy się z z jelitem cienkim przez zastawkę krętniczo-kątniczą. Od kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy, posiada on własną kreseczkę i jest całkowicie pokryty otrzewną. Okrężnica jest najdłuższą częścią jelita grubego, która niczym rama pętłę jelita cienkiego. Wyróżnia się następujące części okrężnicy: wstępująca , poprzeczną, zstępująca , esowatą. Wątroba- jest największym gruczołem ustroju. Jej ciężar wynosi ok. 1500 g. Jest bardzo unaczyniona dlatego ma czerwono brunatne zabarwienie. Wątroba posiada małą elastyczność, jej miąższ jest bardzo kruchy. Wątroba leży w podżebrzu prawym a niewielka jej część w podżebrzu lewym, w okolicy nadpępkowej. Z uwagi na ścisłe połączenie z przeponą- położenie wątroby jest całkowicie stałe. Brzeg górny odpowiada położeniu przepony, znajduje się na wysokości piątego żebra po stronie prawej a o jedno międzyżebrze niżej po stronie lewej. Brzeg dolny biegnie od strony prawej od XI żebra wzdłuż łuku podżebrowego kierując się skośnie ku górze i w lewo dochodząc do wysokości V międzyżebrza, nieco niżej do koniuszka serca. Widoczne są dwie powierzchnie: przeponowa i trzewna. Na powierzchni jest wcisk sercowy i bruzda żyły głównej dolnej, oraz więzadła wątroby, w których jedno więzadło sierpowate, oddziela płat prawy od lewego. Na powierzchni trzewnej utrwalonej wątroby znajdują się wciski sąsiadujących z nią narządów: żołądka, opuszki dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego, okrężnicy, nerki i nadnercza prawego. Żyła wrotna doprowadza do wątroby krew czynnościową, zebrana z nieparzystych narządów jamy brzusznej, jak żołądek, jelita, trzustka i śledziona. Tętnica wątrobowa prowadzi krew odżywczą. Krew z wątroby odpływa żyłami wątrobowymi do .żyły głównej dolnej. Wątroba stanowi magazyn dla związków wysokoenergetycznych- magazynuje glikogen, kwasy tłuszczowe, niektóre aminokwasy, witaminy (A, D, B-12) oraz związki miedzi i żelaza. Wątroba produkuje żółć która emugluje tłuszcze. Wątroba pełni także funkcję obronną, polegającą na odtruwaniu organizmu ze związków powstałych w wyniku działania procesów gnilnych. Komórki wątrobowe wydzielają do krwi protrombinę- czynnik krzepnięcia krwi. Trzustka- jest drugim co do wielkości gruczołem trawiennym i ponadto istotnym gruczołem wewnątrzwydzielniczym. Waży ona od 70 do 100g. Położona jest w przestrzeni zaotrzewnowej na tylnej ścianie jamy brzusznej. Ma kształt podłużny, wyróżnia się w niej trzy części: głowę, trzon i ogon. Głowa trzustki jest objęta podkową dwunastnicy, trzon biegnie poprzecznie na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego, a ogon sięga do wnęki śledziony. Masa gruczołowa zewnątrz wydalnicza stanowi dominującą część trzustki. Wydziela ona sok trzustkowy, zawierający enzymy trawiące zasadnicze składniki pokarmowe. Enzymem trawiącym białka jest trypsyna, tluszczse-lipaza, a węglowodany- amylaza. Sok trzustkowy jest doprowadzany do dwunastnicy przewodem trzustkowym, który biegnąc przez cała długość trzustki zabiera wydzielinę z pęcherzyków trzustkowych. Ujście przewodu trzustkowego jest zazwyczaj wspólne z przewodem żółciowym wspólnym i znajduje się w części zastępującej dwunastnicy, na brodawce dwunastniczej większej. W budowie drobnowidowej trzustka przypomina śliniankę przyuszną, różnica polega na obecności w trzustce wysp Langerhansa, stanowiących część wewnątrzwydzielniczą, oraz na braku cewek wydzielniczych. Aparat wyspowy jest rozproszony w całej trzustce, lecz największe jego skupiska znajdują się w obrębie ogona. Wyspy zbudowane są z dwóch rodzajów komórek: komórki (alfa) wytwarzającej glukagon, a komórki(beta) –insulinę. Glukagon reguluje poziom glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych i aminokwasów w surowicy krwi. Insulina wspólnie z glukagonem reguluje spalanie, uwalnianie i gromadzenie substancji odżywczych, z tym że działanie tych dwóch hormonów jest ant agoniczne. Należy wiedzieć, że istnieje ścisłą zależność między częścią zewnętrzną- a wewnątrzwydzielniczą trzustki. Układ oddechowy Nos zewnętrzny i jama nosowa. Nos zewnętrzny- ma kształt piramidy, której podstawa skierowana jest ku dołowi. Trójkątne powierzchnie boczne łączą się ze sobą tworząc grzbiet nosa. Nos zewnętrzny zbudowany jest z elementów kostnych, chrzęstnych i ze skóry. Kości nosowe oraz wyrostki czołowe szczęk otaczają otwór gruszkowaty, będący kostnym otworem czaszki. Jama nosowa od przodu otwiera się nozdrzami przednimi, a ku tyłowi łączy się częścią nosową gardła przez nozdrza tylne. Przegroda nosowa dzieli jamę nosową na dwie połowy boczne. Przegroda nosowa zbudowana jest z części kostnej, która przechodzi ku przodowi w część chrzęstną i błoniastą. Na bocznych powierzchniach jamy nosowej występują trzy małżowiny nosowe: górna, środkowa(chrzęstne) i dolna (kostna). Małżowiny dzielą każdą z połów jamy nosowej na trzy przewody nosowe: górny, środkowy, dolny. Gardło Krtań- jest początkowym odcinkiem dróg oddechowych dolnych. Leży na wysokości IV-VI kręgu szyjnego, a jej położnienie na powierzchni szyi wyznacza wyniosłość krtaniowa. Krtań jest zawieszona na kości gnykowej za pomocą wiązadeł i mięśni. Od tyłu łączy się bezpośrednio z tchawicą. Do powierzchni bocznych krtani przylega gruczoł tarczowy. Krtań jest także narządem głosu, dlatego jej budowa jest bardzo skomplikowana. Krtań jest zbudowana z chrząstek, wiązadeł i mięśni a jej wnętrze podzielone jest na trzy jamy. Szkielet krtani tworzą chrząstki, które są połączone za pomocą stawów, wiązadeł i mięsni. Chrząstki dzielimy na nieparzyste (tarczowa, pierścieniowata, nagłośniowa) i parzyste (nalewkowate, różowate i klinowate). Mięśnie krtani dzielimy na dwie grupy: mięśnie zewnętrzne- łączące krtań z otoczeniem (m pierścieniowo-tarczowy, m tarczowo-gnykowy, m mostkowo- tarczowy, m nadgnykowy) oraz wewnętrzne- *zaczynające się i kończące się w obrębie krtani. (głosowe lub napinające struny głosowe- m pierścieniowo-tarczowy, *rozwieracze głośni- m pierścienno- nalewkowy boczny, m tarczowo- nalewkowy skośny, m nalewkowy poprzeczny, *zamykające wejście do krtani: m nalewkowo-nagłośniowy, tarczowo- nalewkowy. Błona śluzowa krtani jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym i migawkowym. Migawki nabłonka poruszaja się w kierunku gardła i wyrzucają drobne ciała obce trafiające do krtani wraz z powietrzem Jedynie fałdy głosowe są pokryte nabłonkiem wielorzędowym płaskim. Błona śluzowa krtani zawiera gruczoły krtaniowe, które swoją wydzieliną zwilżają fałdy głosowe oraz całe wnętrze krtani. Główna funkcją funkcja krtani jest powstawanie głosu. Podczas fonizacji szpara głośni ulega zwężeniu w skutek zbliżenia się chrząstek nalewkowatych. Inną funkcją krtani jest ochrona dróg oddechowych przez dostanie się do nich pokarmu- rolę tę spełnia chrząstka nagłośniowa oraz mięśnie zamykające wejście do krtani. Tchawica- ma kształt rury nieco spłaszczonej od tyłu, dł. ok. 12 cm. Rozpoczyna się poniżej chrząstki pierścieniowatej na wysokości VI kręgu szyjnego, a kończy się rozdwojeniem tchawicy na wysokości VI kręgu piersiowego. Tchawica rozdwaja się na dwa oskrzela główne. Tchawica łączy się z krtanią za pomocą więzadła pierścienno- tchawicznego. Szkielet tchawicy składa się z 16-20 podkowiastych chrząstek tchawicznych połączonych więzadłami obrączkowymi. Ściana tchawicy posiada znaczną sprężystość i zapewnia swobodny dopływ powietrza do płuc. Błonę śluzową tchawicy pokrywa nabłonek migawkowy. Oskrzela i drzewo oskrzelowe. Tchawica na wysokości VI kręgu piersiowego rozdwaja się na dwa oskrzela główne, które wnikają przez wnękę do odpowiedniego płuca. Oskrzele prawe jest grubsze, ale krótsze (3-5 cm) Oskrzele lewe jest węższe lecz dłuższe (5-8 cm). Oskrzele prawe dzieli się na trzy oskrzela płatowe a te z kolei na oskrzela segmentowe, których liczba odpowiada liczbie segmentów prawego płuca. Oskrzele lewe dzieli się na dwa oskrzela płatowe, a następnie na oskrzela segmentowe Następnym rozgałęzieniem drzewa oskrzelowego są oskrzeliki których średnica nie przekracza 1 mm. Z dalszego podziału powstają oskrzeliki oddechowe od których odchodzą przewodziki pęcherzykowe łączące się z woreczkami pęcherzykowymi. Od woreczków pęcherzykowych odchodzą pęcherzyki płucne, które są końcowym odcinkiem drzewa oskrzelowego. Pęcherzyki płucne są otoczone gęstą siecią naczyń włosowatych. To właśnie tutaj, w pęcherzykach płucnych, następuje proces oddychania płucnego. Pęcherzyków płucnych jest ok. 300-500 mln, a ich całkowita powierzchnia wynosi ok. 70-120 m2. Oskrzela zbudowane są z chrząsteczek połączonych mięśniówką gładką. Błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym Płuca- są parzystym narządem, w którym zachodzi wymiana gazowa między krwią a powietrzem. Położone są w obrębie klatki piersiowej, a jedynie szczyt płuca wystaje nieco ponad pierwsze żebro i obojczyk. Płuca mają kształt stożka, w którym wyróżniamy podstawę i szczyt. Każde płuco posiada trzy powierzchnie: żebrową, przyśrodkową i przeponową oraz dwa brzegi: -przedni oddzielający powierzchnię przyśrodkową od żebrowe, i dolny który oddziela powierzchnię przeponową od żebrowej i przyśrodkowej. Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się wnęka płuca, przez którą wnika do wnętrza tzw. Korzeń płuca utworzony przez oskrzele główne, naczynia krwionośne i chłonne oraz nerwy układu autonomicznego. Poniżej wnęki znajduje się wcisk sercowy, lepiej wykształcony niż na płucu lewym. Płuco prawe zbudowane jest z trzech płatów: górnego, środkowego i dolnego, które są od siebie oddzielone szczelinami: skośną i pionową. Podział płatów na segmenty: górny: szczytowy, tylny, przedni, - środkowy: boczny, przyśrodkowy – dolny: szczytowy, podstawny przyśrodkowy, podstawny przedni, podstawny boczny, podstawny tylny. Płuco lewe jest zbudowane z dwóch płatów: górnego i dolnego, przedzielonych szczelina skośną. Podział na segmenty. Płat górny: szczytowy, tylny, przedni, języczka górny, języczka dolny. Płat dolny: szczytowy, podstawy przedni, podstawy boczny, podstawy tylny. Płuca mają zabarwienie jasnoróżowe u ludzi młodych, a z wiekiem ciemnieją. Płuca są narządem bardzo lekkim, przy średniej objętości 750-900 cm3 ich waga wynosi 1000-1300 g. Opłucna. Płuca pokryte są błona surowiczą zwaną opłucną. Opłucna dzieli się na dwie blaszki: opłucną płucną i opłucną ścienną. Pomiędzy nimi znajduje się niewielka przestrzeń zwana jamą opłucnej gdzie znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego w celu zmniejszenia tarcia przy oddychaniu. Jama opłucna rozszerza się tworząc tzw. zachyłki opłucnowe, do których przy wdech wchodzą płuca, zwiększając tym samym swoją objętość. W zależności od lokalizacji opłucnej wyróżnia się: opłucną żebrową, opłucną śródpiersia, opłucną przeponową. Układ moczowo-płciowy. Nerki są największym parzystym narządem leżącym pozaotrzewnowo. Są zlokalizowane po obu stronach kręgosłupa w okolicy lędźwiowej. Nerka lewa leży nieznacznie wyżej niż nerka prawa. Kształtem nerka przypomina fasolę. Wymiary nerki wynoszą 12*7*4 cm, a waga ok. 160 g. W budowie nerki wyróżnia się powierzchnię przednia, tylną, brzeg boczny i przyśrodkowy oraz koniec górny i dolny. Przez wnękę wnika do nerki tętnica nerkowa, a z nerki wychodzą tętnica nerkowa i moczowód. Powierzchnia nerki jest pokryta torebką włóknistą otoczoną z zewnątrz torebką tłuszczową. Całość jest otoczona powięzią nerkową zrośniętą z przeponą powięzią lędźwiową. W przekroju podłużnym wyróżniamy dwie części: część zewnętrzna –jaśniejsza- nosi nazwę korony nerki zbudowanej z nefronów. Wewnętrzna- ciemniejsza- nazywa się rdzeniem. Nerka jest narządem, w którym następuje proces oczyszczanie krwi ze składników szkodliwych dla organizmu. Związki te( mocznik, kwas moczowy, kreatyniny, amoniak) a także niektóre sole mineralne i woda są wydalane w postaci moczu na zewnątrz organizmu. Nerki utrzymują stały skład płynów ustrojowych w organizmie. W zależności od potrzeba następuje zwiększenie lub zmniejszenie ich wydalania. Moczowód- jest to parzysty przewód o długości ok. 30 cm, w którym mocz jest odprowadzany z miedniczki nerkowej do pęcherzyka moczowego. W obrębie moczowodu wyróżnia się część brzuszną i miedniczą. Ściana moczowodu jest zbudowana z trzech warstw: - warstwę wewnętrzną którą stanowi błona śluzowa pokryta nabłonkiem przejściowym. –warstwę środkową, tworzą mięśnie gładkie ułożone trójwarstwowo. – warstwę zewnętrzną, tworzy łącznotkankowa błona okrywająca, łącząca moczowód z sąsiednimi narządami. Pęcherz moczowy- stanowi nieparzysty narząd jamisty położony w obrębie miednicy małej, za spojeniem łonowym, a przed odbytnicą u mężczyzn, natomiast u kobiety za spojeniem łonowym, a przed górną częścią pochwy i dolną częścią miednicy. W budowie pęcherza moczowego wyróżnia się: szczyt pęcherza, skierowany ku górze i do przodu, część środkową tworzącą trzon pęcherza oraz do pęcherza stanowiące jego tylno-dolną część. W miejscu gdzie pęcherz przechodzi w cewkę moczową znajduje się szyjka pęcherzyka. W obrębie tylnej części dna pęcherzyka znajdują się ujścia moczowodów, natomiast jego przednia część przechodzi w cewkę moczową. Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z trzech warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Cewka moczowa- jest ostatnim odcinkiem układu moczowego, bezpośrednio odprowadzającym mocz na zewnątrz organizmu. Cewka moczowa męska jest wspólnym odcinkiem dróg moczowych i płciowych i ma inną budowę niż żeńska która należy tylko do układu moczowego. Cewka moczowa żeńska jest krótkim przewodem o długości 3-5 cm, uchodzącym w obrębie przedsionka pochwy tuż poniżej łechtaczki. Błona śluzowa jest wyścielona nabłonkiem przejściowym, który w okolicach ujścia zewnętrznego przechodzi w nabłonek wielowarstwowy walcowaty. Układ krwionośny Naczynia krwionośne. Do naczyń krwionośnych zalicza się: tętnice, żyły, i naczynia włosowate. Tętnicami nazywa się te naczynia krwionośne, którymi krew płynie z serca do narządów. Żyłami krew płynie od narządów do serca. Naczynia włosowate zespalają tętnice z żyłami. Ściana naczynia krwionośnego ogólnie zbudowana jest z trzech warstw: wewnętrznej- wyścielonej śródbłonkiem, środkowej- utworzonej z części mięśniowej gładkiej i części włókien sprężystych oraz warstwy zewnętrznej- okrywającej naczynia, powstałej z tkanki łącznej włóknistej. Z uwagi na większe i bardziej zmienne ciśnienie krwi w tętnicach niż w żyłach, ściany tętnic są grubsze, zawierają więcej komórek mięśniowych i włókien sprężystych. Ściana naczynia żylnego jest stosunkowo cienka i wiotka. W świetle żył znajdują się zastawki zbudowane z 1-3 półksiężycowatych kieszonek, które zapobiegają cofaniu się krwi. Schemat przepływu krwi w naczyniach krwionośnych wygląda następująco: tętnica- tętniczka- tętniczki przedwłosowe- naczynia włosowate tętnicze- naczynia włosowate- naczynia włosowate żylne- naczynia włosowate- żyła. Serce- jest mięśniowym narządem układu naczyniowego, działającym na zasadzie pompy ssąco-tłoczącej. Ma ono kształt lekko spłaszczonego stożka, w którym wyróżnia się podstawę serca, skierowaną ku tyłowi, w prawo i ku górze oraz wierzchołek zwany koniuszkiem serca. W sercu wyróżniamy trzy powierzchnie: przednią( mostkowi-żebrową), tylno-dolną(przeponową) i płucną która łączy obie poprzednie po lewej strony. Serce jest położone w śródpiersiu, z czego 2/3 leży po lewej stronie ciała, a 1/3 po prawej. Serce proporcjonalnie jest wielkości pięści, waży przeciętnie ok. 300 g i ma objętość 270 cm3. Serce jest podzielone jest na dwie połowy boczne- prawą, zwaną sercem prawym oraz lewą- zwaną sercem lewym. W sercu prawym krąży krew żylna, która jest tłoczona do krążenia małego-płucnego, natomiast w sercu lewym krąży krew tętnicza, która z kolei jest wypychana do krwiobiegu dużego. W warunkach prawidłowych krew tętnicza lewego serca może się mieszać z krwią żylną prawego serca. W sercu wyróżniamy przedsionek lewy i przedsionek prawy oraz komorę lewą i komorę prawą. We wnętrzu serca przedsionki są oddzielone od siebie przegrodą międzyprzedsionkową a komory przegrodą międzykomorową. Praca serca polega na rytmicznie powtarzających się uderzeniach, wynoszących średnio ok. 70 razy na minutę. W czasie jednego cyklu serce przepompowuje ok. 70 ml krwi, co daje w ciągu minuty ok. 5 l krwi. Cykl serca składa się z trzech faz następujących po sobie: skurczu przedsionków, skurczu komór i okresu odpoczynku. Krążenia małe, czyli płucne służy wzbogaceniu krwi w tlen i wydaleniu dwutlenku węgla. Odtlenowana krew wypompowywana jest z prawej komory serca przez zastawkę pnia płucnego do pnia płucnego, który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne: lewą i prawą. Te w płucach (łac. pulmones) rozgałęziają się na sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne, tam dochodzi do wymiany gazowej. Utlenowana krew powraca żyłami płucnymi (to jedyne żyły, którymi płynie utlenowana krew) do lewego przedsionka serca, a tam przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew wpływa do lewej komory serca. Śledziona jest to nieparzysty narząd położony w podżebrzu lewym, na wysokości od IX do XI żebra. Ma kształt trójściennej piramidy, skierowanej podstawą ku dołowi, ułożonej skośnie. Przeciętnie długość narządu wynosi ok. 12 cm, szerokości 7 cm, grubości 4cm, a waga wynosi ok. 200g. W budowie śledziony wyróżnia się końce tylny i przedni, powierzchnię przeponową i trzewną oraz brzegi górny i dolny. Śledzionę w swoim położeniu utrzymują więzadła poprzeczno-śledzionowe i żołądkowo-śledzionowe. Śledzionę bezpośrednio okrywa błona włóknista, która leży pod błoną surowiczą, czyli otrzewną. Śledziona niszczy starzejące się erytrocyty, jednocześnie uwalniając z nich hemoglobinę. Jest narządem kontrolującym liczbę czerwonych ciałek krwi. Przysadka mózgowa- jest gruczołem wydzielania wewnętrznego leżącym w zagłębieniu trzonu kości klinowej, zwanym siodełkiem tureckim. Jest otoczona oponą twarda mózgowia i dodatkowo oddzielona od podwzgórza przeponą siodła. Przysadka mózgowa jest zbudowana z dwóch części: nabłonkowej-przysadka gruczołowa oraz nerwowej- przysadka nerwowa. W budowie mikroskopowej wyróżnia się trzy płaty przysadki: przedni, środkowy, tylny .Płat przedni przysadki wydziela co najmniej 6 hormonów. Są to somatotropina, prolaktyna, hormon adrenokorytotropowy, hormon tyreotopowy, folikulotropowy, hormon luteinizujący. Szyszynka- jest małym gruczołem o wadze 0,1- 0,2 g należącym do międzymózgowia. Znajduje się na blaszce pokrywy między wzgórzami górnymi a dolnymi śródmózgowia. Otoczona jest w większości przez oponę miękką, która tworzy torebkę szyszynki i jednocześnie do której odchodzą w głąb narządu łącznotkankowe przegrody dzielące szyszynkę na zraziki. Zraziki są bogato unaczynione i unerwione, zawierają komórki właściwe szyszynki- pinealocyty a także komórki glejowe oraz pojedyncze komórki nerwowe. Tarczyca- lub gruczoł tarczowy jest nieparzystym gruczołem dokrewnym położonym w przedniej części szyi, przed krtanią i tchawicą. Tarczyca jest zbudowana z dwóch płatów- lewego i prawego, połączonych częścią środkową zwaną węzią. Gruczoł tarczycy jest otoczony torebką włóknistą która wraz z mięśniami i więzadłami utrzymuje położenie tarczycy przez zrośnięcie się z sąsiednimi narządami. Od torebki odchodzą łącznikowate przegrody dzielące narząd na płaciki a następnie na pęcherzyki gruczołu tarczowego. Gruczoły przytarczyczne- najczęściej występują cztery gruczoły trzytarczowe. Są najmniejszymi gruczołami dokrewnymi, wielkości ziarenka pieprzu o wadze 0,035 g. Położone są przeważnie na tylnej powierzchni gruczołu tarczowego, otoczone własną torebką która oddziela gruczoły trzytarczowe od tarczycy. Gruczoły przytarczycowe mają budowę zrazikową. Zraziki zawierają komórki główne jasne, komórki główne ciemne oraz komórki kwasochłonne. Uważa się ze komórki aktywne produkują hormon parathormonem. Grasica jest gruczołem położonym w klatce piersiowej tuż za rękojeścią mostka, w okolicy zwanej śródpiersiem górnym. Grasica największy rozmiar osiąga w okresie pokwitania, po czym ulega stłuszczeniu tworząc grasiczne ciało tłuszczowe. Zbudowana jest z dwóch płatów otoczonych torebką do której odchodzą łącznotkankowe przegrody dzielące grasice na płaciki. Grasiac produkuje hormony o działaniu lokalnym i ogólnym Trzustka do układu dokrewnego zalicza się występkowy trzustki, który składa się z tzw wysepek trzustki. Liczbę tych wysepek ocenia się na 200000-01800000, o łącznej masie ok. 3 g. Aparat wysypkowy trzustki jest zbudowany z trzech rodzajów komórek: alfa, beta, gamma. Komórki alfa wytwarzają glukagon. Komórki beta wytwarzają insulinę. Komórki gamma wydzielają somatostatynę i gastrynę. Nadnercza- leża bezpośrednio na biegunach górnych nerek, od których są oddzielone jedynie niewielką warstwą tkanki tłuszczowej. Nadnercze jest otoczone torebką, która również wnika w głąb narządu dzieląc go na korę i rdzeń. Kora stanowi 80-90 % masy całego narządu jest zbudowana z trzech warstw: kłębkowa tej, pasmowatej, i siatkowatej. Pozostałe 10-20% narządu stanowi leżący przyśrodkowo rdzeń nadnerczy. Rdzeń zbudowany jest z komórek chromochłonnych produkujących adrenalinę i noradrenalinę.

.