MODEL JAPOŃSKI

Cechy modelu azjatyckiego:

1. Państwo preferuje przedsiębiorców (daleko posunięta wolność gospodarcza, autokratyzm państwa w sferze polityki gospodarczej)

2. Niskie podatki,

3. Zrównoważony budżet,

4. Tania siła robocza,

5. Pracowitość jako cecha społeczeństwa,

6. Uczciwość i rzetelność pracowników

7. Niewielkie wydatki na cele socjalne,

8. Umiejętne wykorzystywanie funduszy zagranicznych

9. Konkurencyjność na rynkach zagranicznych

Podstawowe informacje o Japonii:

Konstytucja: 3 maja 1947 r.

Język urzędowy: japoński

Stolica: Tokio

Ustrój polityczny: monarchia parlamentarna, system gabinetowo-parlamentarny

Głowa państwa: cesarz Akihito

Szef rządu: premier Shinzo Abe

Powierzchnia: 377 835 km² (do daje Japonii 63 miejsce na świecie)

Liczba ludności: 126 910 000 (do daje Japonii 10 miejsce na świecie)

PKB (dane z 2014r.) 4616 mld USD

PKB per capita 36 332 USD

Jednostka monetarna: jen

Cechy gospodarki Japonii:

Japoński fenomen drugiej połowy XX wieku jest przedmiotem zainteresowania wielu ekonomistów, którzy usiłują dociec przyczyn silnego pchnięcia gospodarki japońskiej i usytuowania jej, mimo wielkich strat ludzkich, materialnych i terytorialnych poniesionych w czasie II wojny światowej, na szczycie uprzemysłowionych krajów świata.

Wielu analityków „cudu japońskiego” doszukiwało się przyczyn w mentalności Japończyków, w pewnych uwarunkowaniach kulturowych oraz specyficznych formach życia społecznego. Jest to na pewno uzasadnione spojrzenie, jednakże trzeba widzieć przyczyny innego typu, przede wszystkim polityczne i ekonomiczne.

Połowa XIX w. stanowiła przełomowy okres w historii Japonii, kiedy to z kraju izolującego się od wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym wkroczyła na drogę przełomowych i zasadniczych zmian, w tym gospodarczych. Procesowi unowocześniania i uprzemysłowienia towarzyszyły wojny i próby stworzenia wielkiego imperium. Kulminacją tych dążeń była II wojna światowa, z której Japonia wyszła pokonana i zniszczona. 

Amerykańska okupacja Japonii po II wojnie światowej miała na celu przeprowadzenie szeregu reform. W szczególności chodziło, obok zmian ustrojowych, o wykorzenienie militaryzmu i rozwiązanie słynnych zaibatsu (finansowych klik), które stanowiły gospodarczą i psychologiczną jego podstawę. Parlament japoński, początkowo uchwalił rozbicie 325 kompanii na mniejsze jednostki, następnie zmniejszono tę liczbę do 100, a praktycznie akcja rozwiązywania zaibatsu dotknęła tylko 9 konglomeratów. Powiodła się natomiast reforma rolna i dawni dzierżawcy stali się posiadaczami działek ziemi. Kompensata pieniężna dla byłych właścicieli była raczej symboliczna. Skutecznie też przeprowadzono, na bazie nowej konstytucji, reformę stosunków pracy, administracji publicznej i oświaty.

Punktem zwrotnym dla amerykańskich władz okupacyjnych stało się powstanie Chin Ludowych. Przerwano pobieranie reparacji wojennych i odstąpiono od rozwiązywania zaibatsu. Zdecydowała o tym wola stworzenia przeciwwagi dla Chin oraz przeciwstawienia się tendencjom socjalistycznym.

W gruncie rzeczy zmiany ustrojowe i instytucjonalne dokonane pod dyktando Amerykanów, w znacznym stopniu upodobniły Japonię do wzorców zachodnich demokracji i mocno przyczyniły się do budowy podstaw nowoczesnej gospodarki rynkowej.

Tuż po wojnie rząd japoński prowadził bardzo aktywną politykę gospodarczą, Japonia wybrała gospodarkę rynkową połączoną z interwencjonizmem, czyli wsparciem ze strony państwa dla kapitałochłonnych projektów, jak budowa dróg, kolei czy badania naukowe. Japonia przeznaczała wtedy na badania 3% swojego PKB, co dawało jej jedno z pierwszych miejsc na świecie pod tym względem. Dzięki fenomenalnemu wzrostowi gospodarczemu już w 1967 stała się drugą ekonomiczną potęgą świata.

Drugim istotnym momentem w powojennym rozwoju Japonii, było wielkie pchnięcie związane z wojną koreańską. Nastąpił bowiem gwałtowny wzrost popytu wojsk amerykańskich na produkty zaopatrzenia wytwarzane w Japonii. Uważa się, że w tym tkwił początek wielkiej późniejszej ekspansji przemysłu stalowego i motoryzacyjnego. Ogromnie także wzrosły rezerwy walutowe kraju. Zawarty w tym okresie odrębny (bez ZSRR) traktat pokojowy stał się również doniosłym czynnikiem odbudowy i rozwoju Japonii.

Od 1954 r. rozpoczynają się dwie dekady imponująco szybkiego rozwoju. Niebagatelnym czynnikiem wzrostu gospodarczego Japonii były też wyjątkowo elastyczne warunki podaży pracy spowodowane demilitaryzacją armii, repatriacji z krajów azjatyckich oraz przepływ zatrudnionych z przemysłu zbrojeniowego. Ocenia się, że dało to w sumie około 10 min osób

zdolnych do pracy i posiadających stosunkowo wysokie kwalifikacje. Obfitość „kapitału ludzkiego” i jego jakość sprawiły, że wraz z falą inwestycji oraz importem technologii wydajność pracy rosła 7-krotnie szybciej niż w USA i Wielkiej Brytanii. Dodatkową, ważną okolicznością była także wysoka stopa oszczędności. W latach 1950 - 1973 stopa ta w Japonii była wielokrotnie wyższa niż w jakimkolwiek kraju rozwiniętym. Wynikało to nie tylko z tradycji gospodarstw domowych, lecz także z systemu pieniężnego premiowania pracujących, słabo rozwiniętego systemu zabezpieczenia społecznego (oszczędzanie na starość) oraz z faktu istnienia wielu drobnych przedsiębiorstw prowadzonych przez gospodarstwa domowe. Wyjątkowo efektywny okazał się mechanizm przepływu oszczędności z sektora gospodarstw domowych do sektora korporacji za pośrednictwem banków i pocztowych kas oszczędnościowych.

Dewaluacja jena, obniżka zarobków oraz podwojenie wydajności pracy pozwoliły Japonii przezwyciężyć kryzysy naftowe z 1973 i 1979, a rosnący eksport i nadwyżka w handlu zagranicznym spowodowały, że w pierwszej połowie lat 80. XX w. gospodarka osiągnęła przewagę nawet nad gospodarką Stanów Zjednoczonych. Japoński cud gospodarczy stał się przyczyną powszechnego dobrobytu i bogactwa Japończyków, a towarzyszyły temu niskie stopy procentowe oraz szalejące ceny nieruchomości.

Tzw. „mydlana bańka” gospodarcza pękła w 1991, kiedy załamaniu uległ japoński rynek papierów wartościowych, tracąc połowę swojej wartości, a nękane problemami banki japońskie podniosły stopy procentowe. Trwająca przez całe lata 90. XX w recesja spowodowała wiele głośnych bankructw oraz znaczne zadłużenie społeczeństwa. Obecnie sytuacja ulega powolnej poprawie.

W ostatnich latach japońska gospodarka poważnie ucierpiała na skutek dwóch wydarzeń – globalnego kryzysu finansowego (2008 r.) i wielkiego trzęsienia ziemi w północno-wschodniej części kraju (2011 r.). Recesja, w której się znalazła, pogorszyła i tak już trudną sytuację finansów publicznych (poziom długu publicznego w relacji do PKB wynosi obecnie ok. 240%), ograniczając możliwość dalszego stymulowania popytu poprzez politykę fiskalną. Jedynym rozwiązaniem zapobiegającym powstaniu kryzysu zadłużeniowego w dłuższym okresie jest wyjście z deflacji i zwiększenie potencjalnej stopy wzrostu za pomocą reform strukturalnych. Cele takie przyświecają ogłoszonemu w 2012 r. przez premiera Abe radykalnemu programowi ożywienia gospodarki (tzw. abenomika oparta na trzech krokach:

1. Stymulacja fiskalna;

2. Łagodzenie polityki pieniężnej;

3. Reformy strukturalne).

Według danych za III kwartał  2014 r. dot. gospodarki Japonii, PKB skurczyło się o 1,6 % w ujęciu rok do roku. W związku z tym, że w poprzednim kwartale również nastąpił spadek (o 7,3%) oznacza to, że Japonia oficjalnie wkroczyła w recesję (po raz 5. w ostatniej dekadzie). Po publikacji ww. danych, premier S. Abe rozwiązał izbę niższą parlamentu i rozpisał przedterminowe wybory, w celu uzyskania wsparcia społeczeństwa dla opóźnienia podniesienia podatku konsumpcyjnego i potwierdzenia wsparcia społeczeństwa dla abenomiki. premier S. Abe podjął również decyzję o odroczeniu kolejnej podwyżki podatku konsumpcyjnego (z 8 na 10%) z kwietnia 2015 r. na kwiecień 2017 r..

Ww. negatywne dane gospodarcze stawiają politykę gospodarczą rządu Japonii pod silną presją krytyki ze strony rynków i społeczeństwa. wydaje się, że abenomika nie przynosi oczekiwanych efektów. Osłabienie jena o 25% od końca 2012 r. nie przyniosło spodziewanych efektów w zakresie zwiększenia eksportu, ani poprawy bilansu obrotów bieżących. Wynika to po części z faktu, że część japońskich firm przenosi produkcję zagranicę, a towary japońskie tracą konkurencyjność, ale także z tego, że Japonia importuje ogromne ilości energii (nieczynne elektrownie jądrowe), co bardzo obciąża ten bilans, nawet przy tak niskich aktualnie cenach ropy i gazu.

Inflacja w Japonii wynosi obecnie 0,9 %,  co w połączeniu z brakiem proporcjonalnego wzrostu płac, powoduje podniesienie realnych kosztów dla mniejszych i średnich firm, które muszą importować część surowców za granicą, a także dla gospodarstw domowych, które doświadczają spadku siły nabywczej. Nawet w firmach, które odnotowały wzrost produkcji i podniosły pensje i premie swoim pracownikom, podwyżki te nie są w stanie wyrównać podwyżek cen towarów. Wiele wskazuje więc na to, że abenomika, a w zasadzie jej monetarna część („ I strzała”), zdołała doprowadzić do lekkiej inflacji, ale nie do wzrostu płac, co zahamowało wzrost i pogorszyło nastroje konsumenckie.

Do specyficznych cech systemu społeczno-gospodarczego Japonii można zaliczyć:

— utrzymanie tradycyjnych, japońskich elementów w ekonomii;

— kluczową rolę państwa w życiu społecznym i ekonomicznym, charakteryzującą się aktywną, pozytywną, długookresową polityką gospodarczą z współistniejącym silnym i rozległym sektorem prywatnym;

— współpracę administracji, zwłaszcza gospodarczej, z biznesem;

— słabość związków zawodowych na szczeblu krajowym, zakładowy ich charakter i niski stopień upolitycznienia;

— ograniczony zakres opieki socjalnej, ochrony świata pracy przez państwo;

— specyficzne cechy struktury i organizacji gospodarki, np. dualizm z systemową współpracą wielkich i małych przedsiębiorstw.

Ogromną rolę w rozwoju gospodarczym Japonii odegrało państwo.

Szczególnie podkreślić należy instytucję tzw. administracyjnego naprowadzania. Istotą tej praktyki jest to, że odpowiedzialna agencja rządowa lub jej przedstawiciel może, bez wyraźnej podstawy prawnej, wyznaczyć lub pobudzić prywatne firmy lub osoby do podejmowania jakichś czynności albo powstrzymywania się przed nimi.

Metoda ta była i jest powszechnie akceptowana i stała się podstawą realizacji, przyjętej przez rząd, strategii i polityki. Głównie chodziło tu o zapobieganie inwestowaniu w skali nadmiernej lub pobudzenie inwestorów do działania na większą skalę. Formalnym centrum działalności politycznej państwa jest rząd. Nie oznacza to jednak, że wszystkie ważne decyzje podejmuje samodzielnie. Kontrolowany jest bowiem przez koalicję frakcji, które aktualnie mają w niej największe wpływy.

Specyficzna rola państwa w kształtowaniu procesów gospodarczych Japonii związana jest zarówno z zakresem, jak i z charakterem oddziaływania państwa na gospodarkę. W Japonii państwo m.in. ze względu na duży zakres swobody kształtowania elementów systemu ma stosunkowo większe niż inne kraje kapitalistyczne możliwości opracowania i skutecznej realizacji długofalowej polityki społeczno-gospodarczej.

Można wyodrębnić pewne prawidłowości procesu aktywnego oddziaływania państwa na rozwój gospodarki Japonii. Przede wszystkim, strategia rozwoju Japonii znajduje najpełniejsze odbicie w polityce przemysłowej, którą można rozpatrywać w dwóch zakresach:

— jako politykę, która zmierza do osiągania narodowych celów gospodarczych i pozagospodarczych na drodze interwencji w alokację zasobów pomiędzy przemysłami i sektorami gospodarki narodowej lub w organizacjach przemysłowych w poszczególnych przemysłach bądź sektorach;

— jako politykę, której podstawową funkcją jest zapobieganie potencjalnym negatywnym skutkom niedoskonałości rynku lub kompensowanie tych skutków, jeżeli się pojawiły.

Na szczególną uwagę zasługuje jednak sposób podejścia państwa do rynku. Charakterystyczne jest pozytywne traktowanie mechanizmu rynkowego przez rząd. Otóż w Polsce interwencja państwa kojarzy się bardziej z ograniczaniem rynku niż z jego wspomaganiem. Ingerencja państwa w japońską gospodarkę sprowadza się do wspomagania mechanizmu rynkowego. Polityka przemysłowa jest umiejętnie stosowana, w sposób nie krępujący tego mechanizmu. Ponadto, cechą polityki przemysłowej jest swoisty ewolucjonizm, liczenie się z realiami i stawianie celów strategicznych zawsze uwzględniających główne wyzwanie rozwojowe danego okresu.

W Japonii mamy do czynienia z wyjątkowo silnym splotem centralnej administracji państwowej (przede wszystkim MITI - Ministerstwo Handlu Zagranicznego i Przemysłu) ze związkami przemysłu (rolę łączników między administracją a tymi związkami spełniają rady przemysłowe oraz komitety doradcze, które często wchodzą formalnie w skład rządu). Aby

zrozumieć istotę tego splotu, należy przyjąć, że jest on wynikiem istnienia wielu specyficznych japońskich rozwiązań systemowych, wśród których należy wymienić:

GENKYOKU - system organizacji centralnej administracji państwowej (przede wszystkim departamentów i wydziałów MITI), według którego każdej komórce przypisana jest odpowiedzialność prawna za poszczególne przemysły; stanowi podstawę stosunków administracji i businessu w kształtowaniu i realizacji polityki przemysłowej;

KEIRETSU - związki wielkich przedsiębiorstw (przemysłowych, handlowych, finansowych) zawiązywane w celu wzajemnego wspierania się, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych: tworzone na bazie dawnych zaibatsu;

ZAIKAI - grupy mniej lub bardziej formalne, w skład których wchodzą przedstawiciele managementu z wielkich korporacji oraz banków i instytucji finansowych, finansujących przemysł;

AMAKUDARI - wzajemne przenikanie się kadr między sektorem publicznym i prywatnym, stanowiące podstawę wzajemnego zrozumienia i nieformalnych struktur, ułatwiających osiąganie consensusu między centralną administracją państwową a businessem. Niezwykle ważna cecha gospodarki japońskiej dotyczy modelu zarządzania.

Osiągnięcie przez Japonię pozycji światowego supermocarstwa ekonomicznego było w dużym stopniu wynikiem wszechstronnej troski o ludzi i hołdowanie nadrzędnej koncepcji stosunków międzyludzkich. Zdając sobie sprawę z faktu, że jedynie pracownicy mogą zapewnić firmie powodzenie, japoński menedżer wiele czasu poświęca na budowanie zdrowych stosunków międzyludzkich, na rozwijanie ducha korporacji i poczucia wspólnego losu, które prowadzą do powstania ścisłych więzi między pracownikami a firmą. Dla Japończyków ważniejszy jest standard życia w pracy niż w domu; współpraca i przynależność do silnej grupy zawodowej ważniejsze są od osobistej konsumpcji.

W zasadzie japońskie związki zawodowe nie działają w skali ogólnokrajowej. Są one ograniczone do korporacji, a pracownicy, prócz zarządu, należą do niego automatycznie. Również ochrona socjalna ulokowana jest na poziomie przedsiębiorstwa. Uważa się, że ubezpieczenia społeczne nie są sprawą państwa, lecz przedsiębiorstwa pod warunkiem, że jest ono wystarczająco bogate, by ofiarować je swym pracownikom, co nieczęsto się zdarza w małych i średnich firmach. W przedsiębiorstwach stosowane są między innymi: dopłaty do mieszkań, dojazdów do pracy, utrzymywanie korporacyjnych domów wypoczynkowych, wypłaty zasiłków rodzinnych itp.

Inną cechą japońskiej gospodarki rynkowej jest jej dualizm. Otóż wysokie tempo wzrostu wydajności pracy, przede wszystkim w przemyśle przetwórczym jest osiągane głównie wysiłkiem dużych efektywnych przedsiębiorstw, podczas gdy małe i średnie firmy, obejmujące około 99% wszystkich podmiotów gospodarczych, opierają swoją pracę na metodach pracochłonnych, o niskim poziomie uzbrojenia technicznego. Zatrudniają one około 70% siły roboczej w przemyśle przetwórczym i dostarczają ponad 50% wartości produkcji tego sektora. Największe firmy to potężne konglomeraty (keiretsu) takie jak: Mitsui, Mitsubishi, Sumimoto a także Fuji Bank, Toyota Group, Hitachi keiretsu i Nippon Steel keiretsu. Decydujące znaczenie w osiągnięciu wysokiej dynamiki wzrostu w okresie japońskiego cudu gospodarczego odegrało sześć największych grup przemysłowych.

Wielu autorów uważa, że model japoński nie jest kapitalizmem, a raczej szczególnym modelem gospodarki mieszanej. Określa się ją nawet jako niekapitalistyczną gospodarkę rynkową, z pluralistycznym systemem politycznym. Argumenty przemawiające za takim określeniem gospodarki japońskiej wynikają przede wszystkim z tego, że zarządzanie przedsiębiorstwami odbywa się w interesie pracowników, a nie akcjonariuszy, istnieje silna pozycja państwa i sektora publicznego (np. daleko posunięta interwencja rządu w rolnictwie sprawia, że jest ono faktycznie częścią sektora publicznego), realizuje się dość znaczną równość w podziale dochodów, istnieje znaczna pionowa mobilność społeczna, zgodnie koegzystują sektory korporacyjny i publiczny.

Przykład Japonii nie jest odosobniony. Podobne metody, uwzględniające splot gospodarki rynkowej z aktywną polityką państwa, według której ustalana i przestrzegana jest określona strategia rozwoju, znajdująca odbicie w polityce gospodarczej (przede wszystkim polityce przemysłowej) stosowane są w rożnych krajach Azji Południowo-Wschodniej. Istotne jest również to, że japoński model interwencjonizmu państwowego nie oznacza niedoceniania rynku i wolności gospodarczej uznawanych, mimo wszystko, za fundamenty współczesnej gospodarki rynkowej.

Wskaźniki gospodarcze

Przyczyny inflacji:

Motorem napędzającym inflację są działania rządu Shinzo Abe. W kwietniu 2013 r. mianowany przez niego szef Banku Japonii ogłosił bezprecedensowy plan podwojenia podaży pieniądza, co mocno odbiło się na japońskiej walucie.

Drugim czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu wskaźnika inflacji są rosnące koszty energii. W 2013 r. w Japonii wyłączono ostatni reaktor atomowy, co było ukoronowaniem zmiany w polityce energetycznej trzeciej największej gospodarki świata.

Praktycznie pozbawiona własnych surowców energetycznych Japonia musi je importować, co – szczególnie przy słabnącym jenie – automatycznie odbija się na deficycie handlowym, jak i na rachunkach za energię. W latach 2011-2013, czyli w ciągu 2 lat, jakie minęły od katastrofy w Fukushimie, rachunek przeciętnego japońskiego gospodarstwa domowego za prąd wzrósł o 30%.

Chociaż inflacja w Japonii wciąż jest na relatywnie niskim poziomie, spadek siły nabywczej konsumentów już teraz budzi poważne obawy komentatorów.

Natomiast w październiku 2013 roku podniesiono stawkę podatku VAT z 5% do 8%.

Bezrobocie

PODATKI

Podatki stanowią obecnie 28% PKB Japonii. 

Podatek dochodowy od osób fizycznych płaci się na rzecz państwa, prefektury i gminy.

Stawki podatku dochodowego płaconego państwu to 5%, 10%, 20%, 23%, 33%, 40%, płaconego prefekturze 4%, płaconego gminie 6%, toteż najniższa zsumowana stawka podatku dochodowego wynosi 15%, a najwyższa 50%. Podatek dochodowy od osób prawnych (przedsiębiorstw) wynosi 40% (do 1997 49%).

Podatek konsumpcyjny wynosi 8%. Występują także podatki od nieruchomości i inne.

BILANS HANDLOWY JAPONII

Faktyczna dewaluacja jena w 2013 roku niewiele pomogła: japoński eksport rósł w styczniu 2,5-raza wolniej niż import. W rezultacie kraj przez dekady słynący z nadwyżki handlowej zanotował na początku 2014 r.rekordowy deficyt.

W styczniu 2014 r. wartość japońskiego eksportu była o 9,5% wyższa niż rok wcześniej, mimo że przez ostatnie dwa lata jen stracił 20% względem dolara. Osłabienie japońskiej waluty nie pomogło jednak eksporterom w takim stopniu, na jaki liczył premier Shinzo Abe wprowadzając tzw. Abenomikę.

Za to wpływ na koszty importu był druzgocący. W styczniu 2014r. wartość dóbr i usług sprowadzonych do Japonii była aż o jedną czwartą wyższa niż rok wcześniej. To skutek deprecjacji jena, ale także konieczności importu olbrzymich ilości ropy naftowej i gazu ziemnego, odkąd po awarii w Fukushimie rząd podjął decyzję o wyłączeniu wszystkich 48 reaktorów atomowych.

W rezultacie przewaga importu nad eksportem sięgnęła rekordowych 2,79 biliona jenów (27,3 mld USD) i była o 300 mld jenów większa od oczekiwań ekonomistów. Przyczyną rozbieżności był zarówno silniejszy od prognoz wzrost importu jak i słabsza od oczekiwań dynamika eksportu.

Ponieważ bilans handlowy wchodzi w skład produktu krajowego brutto, ujemny wynik handlu zagranicznego obniża PKB. W ten sposób polityka nowych władz Japonii ponosi klęskę równocześnie na kilku frontach: niskiej dynamiki PKB, zbyt wolnego wzrostu eksportu oraz spadku realnych wynagrodzeń Japończyków, co skutkuje słabością popytu konsumpcyjnego.

Demografia

Japonia należy do najgęściej zaludnionych państw świata. Gęstość zaludnienia wynosi 336 osób na km².

Społeczeństwo należy do najbardziej jednolitych pod względem narodowościowym. Około 98–98,5% mieszkańców to Japończycy, a do najliczniejszych mniejszości narodowych zaliczają się: Koreańczycy (0,6–0,8 mln), Chińczycy (0,6–0,7 mln), Brazylijczycy (0,2–0,3 mln) i Filipińczycy (0,2 mln). Ogółem, liczbę ludności zaliczaną do mniejszości narodowych w Japonii szacuje się na około 2–2,5 mln (co stanowi około między 1,5% a 2% populacji kraju).

Imigracja ze względu na bardzo surowe przepisy imigracyjne na wyspy jest niewielka.

We współczesnej Japonii przyrost naturalny jest bardzo niski i w ostatnich latach przyjmuje wartości ujemne. Od przełomu lat 50. i 60., z wyjątkiem lat 1967-1973 współczynnik dzietności nie zapewnia naturalnej zastępowalności pokoleń.

Obecnie w strukturze społecznej dominują osoby w wieku produkcyjnym (20–64 lata), a na 100 mężczyzn przypada 105 kobiet.

Japońskie społeczeństwo gwałtownie się starzeje.

Na początku 2015 r. osoby starsze stanowiły 26,3% populacji Japonii, podczas gdy osoby poniżej 15 roku życia 12,8%.

Średnia długość życia w Japonii jest najwyższa na świecie i w 2013 r. wynosiła 83,4 lata, przy czym mężczyźni żyli 80,2 lata, a kobiety 86,6.

Współcześnie około 40% Japonek w wieku 25–39 lat to singielki, a średnia wieku kobiet rodzących pierwsze dziecko przekracza 30 lat.

Gospodarka

Gospodarka Japonii to trzecia pod względem wielkości gospodarka narodowa świata (po USA i ChRL).

Pracownicy w Japonii znajdują się na 19. miejscu pod względem PKB na 1 godzinę pracy.

Gospodarka Japonii jest bardzo wydajna, zróżnicowana i konkurencyjna w światowych rankingach produktywności. Japonia posiada wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą oraz wysoki poziom oszczędności i inwestycji.

Główne sektory gospodarki

Pod względem udziału w PKB do najważniejszych gałęzi gospodarki japońskiej zalicza się:

• usługi (ok. 74% PKB),

• przemysł (ok. 25% PKB) oraz

• rolnictwo (1,4% PKB).

Do najważniejszych gałęzi przemysłu należą przemysł motoryzacyjny, elektroniczny, maszynowy, farmaceutyczny, stalowy i chemiczny.

Strategiczne gałęzie obejmują również petrochemię, farmaceutykę, bioprzemysł, przemysł stoczniowy i kosmiczny.

Obszary, w których Japonia przoduje technologicznie to: elektronika, motoryzacja, półprzewodniki, włókna optyczne, optoelektronika, media optyczne oraz biochemia.

Japoński przemysł samochodowy zajmuje wysoką pozycję zarówno pod względem udziału w rynku światowym (samochody, urządzenia elektroniczne oraz silniki), jak i udziału w japońskim PKB oraz wielkości zatrudnienia. Do największych firm japońskiej branży motoryzacyjnej należą: Toyota, Honda, Nissan, Suzuki, Mazda i Mitsubishi. Wszystkie te firmy znajdują się w światowej czołówce producentów samochodów. Mocną stroną japońskiego przemysłu samochodowego jest jakość, wytrzymałość, oszczędność i konkurencyjność cenowa. Niektóre z japońskich firm motoryzacyjnych należą do keiretsu i mają swój udział w przemyśle elektronicznym.

Do najważniejszych korporacji w sektorze usług należą: NTT, DoCoMo, Tepco, Nomura, Mitsubishi Estate, Tokyo Marine, JR East, ANA. W Japonii znajdują się również największe na świecie banki, Japońska Poczta, Mitsubishi UFJ Financial Group, Mizuho Financial Group, Sumitomo Mitsui Financial Group. Tokijska Giełda Papierów Wartościowych jest pod względem kapitalizacji drugą giełdą na świecie.

Przykładami wielkich japońskich korporacji przemysłowych są: Toyota Motor, Canon, Fujitsu, Honda, Bridgestone, Takeda, Sony, Sharp, Oji, Softbank, Kyocera, Toray, Asahi Glass, Komatsu, NGK i Nippon Steel. Sześć największych japońskich konglomeratów przemysłowo-handlowo-finansowych (tzw. keiretsu) to: Mitsubishi, Sumitomo, Fuyo, Mitsui, Dai-Ichi Kangyo oraz Sanwa.

Rolnictwo

Rolnictwo należy do dziedzin gospodarki wysoko rozwiniętych.

Intensywne rolnictwo japońskie jest bardzo wydajne i pokrywa około 75% zapotrzebowania kraju na żywność.

Wysoki poziom uzyskiwany jest m.in. dzięki rozwiniętej kulturze rolnej, organizacji i powszechnej mechanizacji. Zużycie nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin należy do najwyższych na świecie.

W Japonii uprawia się m.in. ryż, soję, pszenicę, jęczmień oraz rośliny paszowe, a także buraki (w tym cukrowe), rzepak, trzcinę cukrową.

Japonia jest jednym z ważniejszych producentów herbaty. Fasola, ziemniaki, bataty oraz większość warzyw pochodzi z kraju, ale połowa spożywanych owoców jest sprowadzana z zagranicy.

Niektórzy rolnicy specjalizują się w hodowli kwadratowych arbuzów.

Intensywna hodowla, głównie trzody chlewnej, bydła oraz drobiu dostarcza około 30% wartości produkcji rolniczej, ale połowa spożywanego mięsa (głównie wołowiny) pochodzi z importu. Jedynie produkcja drobiu oraz jaj zaspokaja krajową konsumpcję.

Rybołówstwo

Na Japonię przypada ponad 10% światowych połowów ryb i skorupiaków, które stanowią prawie połowę diety Japończyków.

Poławia się głównie makrele, tuńczyki, dorsze, a wśród skorupiaków dominują kraby i krewetki oraz ostrygi.

W Japonii hoduje się perłopławy, co stawia Japonię wśród potentatów dostarczających perły dla przemysłu jubilerskiego.

Bogactwa naturalne

Japonia jest krajem wyspiarskim i górzystym
o niedostatecznych zasobach naturalnych.

Większość surowców pochodzi z importu. Eksploatacja miejscowych złóż rud metali jest mało opłacalna, ze względu na ich niską jakość. Wielkim bogactwem kraju są lasy.

Przemysł

Japonia jest czołową potęgą przemysłową świata.

Początki japońskiego przemysłu sięgają końca XIX stulecia, kiedy powstały zakłady przemysłu włókienniczego, wykorzystujące do produkcji miejscowy surowiec- jedwab. W latach dwudziestych XX w. rozpoczęły swą działalność pierwsze korporacje zwane zaibatsu, reprezentujące przemysł ciężki.

W Japonii występują niewielkie, rozproszone i trudne w eksploatacji złoża surowców mineralnych, takich jak węgiel kamienny, miedź, cyna, mangan, cynk, ołów czy piryt. Równie skromne są japońskie zasoby ropy naftowej, których eksploatacja pokrywa jedynie 0,3% potrzeb krajowych. W związku z tym wszystkie paliwa energetyczne oraz rudy metali Japonia musi sprowadzać do tego stopnia, że 90% produkcji przemysłowej oparte jest na surowcach importowanych.

Kraj Wschodzącego Słońca należy do głównych producentów energii elektrycznej, a jego udział w produkcji wynosi 7,4%, co daje trzecie miejsce na świecie.

Japonia oprócz miedzi nie ma wystarczających złóż metali, ale mimo to należy do głównych potentatów przemysłu metalurgicznego. Kraj skupia 11,7% światowej produkcji stali (2. miejsce na świecie), 6,2% aluminium (4. miejsce), 10,2% miedzi rafinowanej (3. miejsce), 6,9% ołowiu (6. miejsce) oraz zajmuje pierwsze miejsce w produkcji cynku.

Podstawą japońskiego cudu gospodarczego z lat 60. i 70. XX w. był wymagający wysoko wykwalifikowanej kadry specjalistów, a także znacznego kapitału przemysł elektromaszynowy, wytwarzający obecnie prawie połowę wartości produkcji przemysłowej.

Jego cechą charakterystyczną jest istnienie wielkich konglomeratów, które tworzą powiązane ze sobą finansowo i biznesowo przedsiębiorstwa różnych branż, także tych nie związanych z przemysłem przetwórczym. Wśród nich największe znaczenie mają Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo Fuji, Dai-Ichi Kangyo oraz Sanwa.

Ponadto rozwój nowoczesnego przemysłu japońskiego wspierają tzw. technopolie- ośrodki skupiające placówki naukowo-badawcze i zakłady nowych technologii.

Japonia jest największym producentem i eksporterem samochodów osobowych, w produkcji których światowy sukces odniosły takie firmy jak Toyota, Nissan, Mitsubishi, Honda, Mazda, Suzuki czy Subaru.

Równie silną pozycję mają motocykle wielkiej czwórki, w skład której wchodzą Kawasaki, Yamaha oraz Suzuki i Honda.

W latach 70. rozpoczął się dynamiczny rozwój przemysłu wysokiej technologii (elektronicznego i precyzyjnego) wytwarzającego urządzenia optyczne, sprzęt audiowizualny, komputery osobiste, maszyny biurowe oraz roboty.

Kraj Kwitnącej Wiśni jest dzisiaj światowym potentatem w produkcji mikroprocesorów oraz innych układów scalonych, kalkulatorów, urządzeń cyfrowych, laserowych i telekomunikacyjnych, elektroniki użytkowej, sprzętu medycznego oraz instrumentów muzycznych.

Najlepszym potwierdzeniem wysokiej pozycji Japonii w tej branży jest liczba powszechnie znanych marek, takich firm jak: Sony, Hitachi, Sharp, Nikon, Konica, Toshiba, Sanyo, Matsushita (Panasonic, JVC), Ricoh, Funai, Fujitsu, Minolta, NEC, Olympus, Casio, Citizen, Canon, Epson, Onkyo, Yamaha, Nintendo, Pentax, Kyocera, Seiko, TDK, Kenwood a ostatnio także Honda (robotyka).

Japonia ma wszechstronnie rozwinięty przemysł chemiczny, przede wszystkim zaawansowaną technicznie chemię związków organicznych. Kraj Wschodzącego Słońca należy do czołowych producentów kwasu siarkowego, sody kaustycznej, tworzyw sztucznych, barwników syntetycznych, włókien sztucznych oraz kauczuku syntetycznego.

Kraj Kwitnącej Wiśni należy do głównych producentów opon, takich firm jak Bridgestone, SRI, Toyo czy Yokohama.

Dobrze rozwinięty jest także przemysł środków czystości oraz farmaceutyczny reprezentowany przez: Takeda, Astellas Pharma, Eisai czy Sankyo.

Japonia jest także drugim po USA wytwórcą papieru, skupiającym ok. 11% produkcji światowej. Do potentatów przemysłu celulozowego należą: Nippon Unipac, Oji Paper oraz Daio Paper.

Transport

Transport drogowy

Japonia ma doskonale utrzymaną, liczącą 1 196 999 km długości (5. miejsce na świecie, po USA, Indiach, Chinach i Brazylii) sieć dróg kołowych, których gęstość jest największa na świecie i wynosi 316,8 km/100 km². Szybki rozwój motoryzacji przyczynił się do rozbudowy systemu autostrad, łączących wszystkie większe miasta, a których długość wynosi 6114 km.

Transport kolejowy

Obecnie Japonia ma najnowocześniejszy oraz najbardziej wszechstronnie rozwinięty transport kolejowy na kuli ziemskiej, a długość linii kolejowych przekracza 23 000 km i wciąż rośnie.

Dumą Japończyków jest osiągający prędkość 300 km/h Shinkansen. Pociągi są niezwykle punktualne. W ciągu roku łączna długość opóźnień nie przekracza 36 sekund.

Transport lotniczy

Japonia ma doskonale rozwinięty transport lotniczy, który z uwagi na wyspiarski charakter kraju, ma zasadnicze znaczenie w międzynarodowym ruchu pasażerskim. Po Stanach Zjednoczonych Japonia jest drugim krajem na świecie o największych przewozach ładunków i osób. Do głównych japońskich przewoźników lotniczych należą Japan Airlines (JAL) oraz All Nippon Airways.

Brak wolnej przestrzeni skłania do zasypywania morza i tworzenia sztucznych wysp, na których powstały m.in. porty lotnicze w Osace, Nagoi czy Kobe.

Transport wodny

Flota handlowa Japonii należy do największych na świecie, a wśród państw wysoko rozwiniętych ustępuje tylko Norwegii.

Z racji wyspiarskiego położenia transport morski wykonuje największą pracę w przewozach towarów zarówno eksportowanych, jak i importowanych. Natomiast do głównych szlaków żeglugowych świata zaliczają się te, które łączą Japonię ze Stanami Zjednoczonymi, Australią, Europą oraz Zatoką Perską. Do największych japońskich portów morskich należą: Nagoja, Chiba, Jokohama, Kitakiusiu, Osaka, Tokio i Kobe.

Łączność

• 1871- telegraf (połączył Japonię z Europą)

• 1871- rozpoczęcie działalności państwowej poczty

• w 2003 w miejsce dotychczasowej Agencji Usług Pocztowych- zostało powołane Japan Post państwowe przedsiębiorstwo, które jest największym pracodawcą w Japonii

• W 1979 powstała w Japonii pierwsza na świecie sieć telefonii komórkowej

• Obecnie Japonia szczyci się najlepiej rozwiniętym systemem telekomunikacyjnym na świecie.

• W 2005 internet liczył 86,3 mln abonentów oraz ponad 350 dostawców usług internetowych

• Większość Japończyków nie ma komputerów w domu, tylko korzysta z nowoczesnych telefonów.

Media

Obecnie największe znaczenie mają tytuły ogólnokrajowe (wydawane także w języku angielskim): Yomiuri Shimbun, liberalny Asahi Shimbun, Mainichi Shimbun oraz (tylko po japońsku): biznesowy Nihon Keizai Shimbun oraz konserwatywny Sankei Shimbun. Do cudzoziemców skierowany jest angielskojęzyczny Japan Times.

Interesujące jest to, iż w zaawansowanej technicznie Japonii tutejsze gazety cieszą się niezachwianą popularnością i mają najwyższe nakłady na świecie. Ponadto ukazuje się wiele, bo ponad 3000 tytułów regionalnych oraz czasopism, wydawanych przez 1200 kompanii prasowych.

Od 1925 w Japonii działa radio. W 1951 pojawiła się telewizja, która od 1960 jest dostępna w kolorze, a od 1969 działa również telewizja kablowa.

Oświata i edukacja

Szkoły w Japonii dzielą się na państwowe i prywatne, z czego sektor prywatny stanowi bardzo dużą ich część. Ponad 80% przedszkoli, 30% szkół średnich wyższego stopnia oraz 75% uniwersytetów.

W Japonii obowiązuje 5-o etapowy system nauczania:
1. przedszkole - wiek od 3 - 6 lat (pobyt trwa od 1 roku do 3 lat)
2. szkoła podstawowa - wiek od 6 - 12 lat (nauka trwa 6 lat)
3. szkoła średnia niższego stopnia. - od 12 - 15 lat (nauka trwa 3 lata)
Po skończeniu gimnazjum Japończycy nie mają obowiązku dalszej nauki. Mimo to przeszło 95 % obywateli Japonii próbuje swych możliwości w dostaniu się do liceów, które jak w każdym państwie mają różne wymagania i poziom.
4. szkoła średnia wyższego stopnia. - od 15 - 18 lat (nauka trwa 3 lata)
5. uniwersytet - (nauka trwa 4 lata), szkoły półwyższe (2 - 3 lata)       

Przedszkola - mają za zadanie zapewnić dzieciom 3-5 letnim odpowiedni rozwój umysłowy i fizyczny przez stworzenie odpowiednich warunków środowiskowych oraz prowadzenia nauki dostosowanej do ich poziomu umysłowego i zdolności. W 80% są to placówki prywatne.  
     
Szkoły podstawowe i niższe średnie – uczęszczanie do szkoły podstawowej i średniej niższej jest w Japonii obowiązkowe i trwa 9 lat (6 + 3) – 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnia szkoła średnia I stopnia. Praktycznie wszystkie dzieci w Japonii są zapisywane do szkoły podstawowej jak i szkoły średniej I stopnia. Kształcenie na tym poziomie jest obowiązkowe, tak więc pierwsza selekcja następuje dopiero po przejściu do szkoły średniej II stopnia.

Szkoły średnie wyższe – uczniowie, którzy ukończą szkołę średnią I stopnia, mogą kontynuować naukę w szkole średniej wyższej, określanej jako szkoła średnia II stopnia. Uczniowie przyjęci zostają do szkoły średniej wyższej po zdaniu egzaminu wstępnego, składającego się z pięciu najważniejszych przedmiotów. Wyróżnić można 3 rodzaje szkół średnich II stopnia: stacjonarną,okresową, korespondencyjną.

Szkolnictwo specjalne - celem szkół specjalnych jest pomoc dzieciom fizycznie lub umysłowo upośledzonym w zdobyciu wykształcenia odpowiadającego ich poziomowi. W Japonii wyróżnia się trzy typy szkół specjalnych: szkoły dla ociemniałych, szkoły dla głuchych, szkoły dla dzieci z innymi rodzaju upośledzeń ( szczególnie dla dzieci kalekich nic mogących się samodzielnie poruszać). Każdy rodzaj szkoły specjalnej kształci na poziomie podstawowym i średnim I stopnia. Tylko niektóre z nich prowadzą klasy szkoły średniej II stopnia. Przekazywana w tych szkołach wiedza ma charakter praktycznych umiejętności. Pozwala pokonać umysłową lub fizyczna ułomność i ułatwia życie oraz pracę.

Uniwersytety — prawo ubiegania się o przyjęcie na studia uniwersyteckie ma każdy absolwent drugiego (wyższego) cyklu szkoły średniej. O przyjęciu na studia decyduje egzamin (oceny na świadectwie szkoły średniej nie mają znaczenia), który obejmuje przedmioty: języki obce (angielski, niemiecki,francuski) - jeden do wyboru i, japoński + matematyka, dwa przedmioty przyrodnicze do wyboru spośród: fizyka, chemia, biologia, geografia, dwa przedmioty społeczne i historia Japonii, historia świata, geografia, polityka,ekonomia, etyka lub wychowanie moralne. W sumie każdy uczeń zdaje 7 przedmiotów.  
Ochrona zdrowia

Od zakończenia II wojny światowej japoński system opieki zdrowotnej ma charakter powszechnego, uniwersalnego świadczenia obejmującego wszystkich mieszkańców kraju.

Obecnie w Japonii funkcjonują trzy podstawowe typy placówek opieki zdrowotnej, są to: szpitale, kliniki i zakłady położnicze. W japońskim systemie zdrowotnym istnieje wyraźna dominacja sektora prywatnego, kontrolującego ponad 80% szpitali oraz 70% wszystkich łóżek, których liczba przypadająca na 1 tys. mieszkańców wynosi 16,5 i jest jednym z najwyższych wskaźników spośród państw wysokorozwiniętych; dwukrotnie przewyższając średnią OECD.

Obecnie japońskie społeczeństwo boryka się, ze schorzeniami uchodzącymi za typowo cywilizacyjne. Spadek liczby narodzin dzieci, przepracowanie, a także choroby psychiczne, zwłaszcza depresje. Japonia jest krajem z największym na świecie odsetkiem samobójstw, wśród dzieci i młodzieży. Niezwykle nowoczesna japońska służba zdrowia zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem nasycenia zaawansowanymi technologiami medycznymi.

Dług publiczny

Japonia - najbardziej zadłużony kraj świata
Rekordzistą pod względem zadłużenia publicznego w stosunku do PKB jest zdecydowanie Japonia, której dług publiczny sięga monstrualnego poziomu 240 proc. PKB. Kilka miesięcy temu światowe media rozpisywały się o tym, że japoński dług na koniec czerwca przekroczył poziom... biliarda jenów, czyli ponad 10 bln dol. amerykańskich.
Japoński resort finansów musi się nieźle nagimnastykować, żeby obsłużyć tak ogromne zadłużenie. Z obliczeń MFW na podstawie danych Bloomberga wynika, że tylko w 2014 roku japońskie potrzeby pożyczkowe sięgną 58,1 proc. japońskiego PKB. To daje w przeliczeniu około 2,9 bln dol. Większe potrzeby mają tylko Stany Zjednoczone, które będą musiały w przyszłym roku znaleźć około 4 bln dol. na pokrycie deficytu i zrolowanie długu. Ale USA ma trzykrotnie większą gospodarkę niż Japonia.

Jak to możliwe, że Japonia jest bardziej zadłużona niż Grecja (jej dług sięga około 175 proc. PKB), a mimo to nie bankrutuje? Odpowiedź jest prosta. Japonia jest uniezależniona od widzimisię zagranicznych inwestorów. Pod koniec zeszłego roku ledwie 8,7 proc. japońskiego zadłużenia było w rękach obcokrajowców. Japońskie obligacje w zdecydowanej większości kupują sami Japończycy albo japońskie instytucje - banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne - którym bardzo zależy na stabilności gospodarki Kraju Kwitnącej Wiśni. Japoński rząd więc może być raczej spokojny, że znajdzie chętnych do pożyczenia mu niemal 3 bln dol. w 2014 roku na wykup zapadających obligacji i pokrycie dziury w budżecie.

Ciekawostki

• Motto kraju - "Pokój i Postęp".

• w Japonii można spotkać maszyny do wydawania: bukietów kwiatów, baterii, gazet, komiksów, sake, jabłek, parasolek, używanych telefonów czy sushi.

• Stoły w domach są bardzo niskie. Posiłki spożywa się siedząc na podłodze.

• W Japonii występuje średnio 1500 trzęsień ziemi rocznie.

• W kraju tym produkuje się najwięcej samochodów na świecie (Toyota, Mazda, Daihatsu, Honda i Suzuki).

• Japonia jest jedynym krajem na świecie, który stał się ofiarą ataków broni nuklearnej. W 1945 roku Stany Zjednoczone zbombardowały Hiroszimę i Nagasaki.

• Japońskie jedzenie jest uważany za najbardziej pożywne i zdrowe na świecie.

• Wskaźnik przestępczości w Japonii jest jednym z najniższych na świecie.

• 4 dni wolne od pracy uważa się za wakacje.

• Rocznie z powodu przepracowania umiera około 30 tysięcy Japończyków.

• W języku japońskim nie ma przekleństw. Najgorsze co można powiedzieć to "głupi" lub "idiota".

• Do świątyń, oraz przymierzalni w sklepach wchodzi się na bosaka.

• Na ulicach nie ma koszy na śmieci. To co się zabrało ze sobą trzeba z powrotem zanieść do domu.

• W kraju tym popularne są walki robotów.

• W Tokio powstał robot, z którym nie da się wygrać w "papier, kamień, nożyczki".

• "Zupkę chińską" wymyślił Japończyk - Momofuku Ando.

• W kraju tym bardzo popularne jest adoptowanie dorosłych mężczyzn w wieku 20-30 lat. Ma to na celu głównie przepisanie majątku i kontynuowanie rodu.