Fenomen religii. Początki religii chrześcijańskiej.
Zjawisko religii jest łatwo stwierdzalne zarówno w konkretnej dzisiejszej rzeczywistości, jak i w dalekiej przeszłości. Wobec powszechnego fenomenu religii, wielości jej form, nazw, określeń, praktyk i obrzędów, warto zastanowić się, czym jest religia w ogóle?
Według filozofii Kanta religia to uznanie we wszystkich obowiązkach nakazu boskiego, a więc - według niego - byłaby ona nakazem rozumu praktycznego, i to nakazem bezwarunkowym, sankcjonującym przede wszystkim postępowanie człowieka, jego moralność.
Według Hegla religia to świadomość absolutnej prawdy; stawia więc on religię na płaszczyźnie wybitnie teoretycznej, gdzie chodzi głównie o poznanie prawdy.
Feuerbach sądzi, że religia to wytwór ludzkiego pędu do szczęścia. Człowiek - według niego - nie mogąc zrealizować swego szczęścia na ziemi, pragnienie to przerzuca na zaświaty, tworząc sobie w ten sposób Boga. Czcząc go, oddaje jedynie hołd swoim nie zrealizowanym pragnieniom.
Inne bardziej charakterystyczne określenia religii to definicja Comte'a, który widzi w niej kult ludzkości. Bogiem dla niego jest ludzkość, stąd człowiek, czcząc Boga, oddaje kult ludzkości. Nie ma to odniesienia do rzeczywistości innej - transcendentnej, o którą chodzi w religii.
Marks mówi, że religia to opium ludzkości, które to opium stwarza człowiekowi iluzję osiągnięcia szczęścia w przyszłości: odrywa go od problemów życia codziennego, rewolucji, walki z przejawami wyzysku i ucisku. Jego zdaniem religia alienuje - wyobcowywuje z życia oraz uniewrażliwia na niesprawiedliwość społeczną i nędzę proletariatu. Lenin nieco zmodyfikował pojęcie religii dane przez Marksa i nazwał ją gorzałką ludzkości. Te wszystkie określenia religii są niewłaściwe.
Religia może istnieć i być właściwie pojęta tylko i wyłącznie w dualistycznym podejściu do rzeczywistości naturalnej i nadnaturalnej. Tylko wtedy, gdy się przyjmuje dwojakiego rodzaju rzeczywistość, możemy mówić o religii jako fakcie rzeczywiście realnym, oczywiście pod warunkiem, że człowiek nawiąże kontakt z rzeczywistością Boską.
Z tego wynika, że religia jest rzeczywistością specyficzną i oryginalną. Religia jako świadomy i wolny związek człowieka z Bogiem oraz religia jako pewna dziedzina kultury, mieszcząca w sobie doktrynę, kult i społeczność religijną, jest niezaprzeczalnym faktem istniejącym w przeszłości i teraźniejszości. Obok faktu bogatej różności religii trzeba także stwierdzić fakt ciągle istniejącej krytyki religii, opozycji wobec niej, przyjmującej formy zwalczania religii, a nawet usiłowania jej likwidacji.
Słowo religia należy do języka potocznego. Spotykając się na co dzień ze zjawiskami religijnymi, człowiek współczesny tworzy na swój użytek różne teorie na temat natury, pochodzenia religii i jej roli. Wiedza ta jest nieuporządkowana, często nieuzasadniona, zawiera poglądy sprzeczne, bądź błędne.
Nathan Söderblom, religioznawca i późniejszy arcybiskup Uppsali, napisał kiedyś: „Wszystko, co nazywamy religią, tworzy - mimo różnic i niezgodności - pewną spójną wielkość, która musi być jednolicie badana przez naukę.”
Otóż istnieje szereg nauk, których ambicją jest dostarczenie obiektywnej, wszechstronnej, pogłębionej, usystematyzowanej i dobrze uzasadnionej wiedzy na temat religii i związanych z nią problemów.
Wzrasta obecnie w polskim społeczeństwie zainteresowanie tematyką religioznawczą. Jesteśmy świadkami ożywionej akcji wydawniczej z dziedziny religioznawstwa, której towarzyszy potęgujący się wysiłek dydaktyczny i wychowawczy. Powstają pierwsze w polskiej literaturze podręczniki religioznawstwa przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców. Ich autorzy poświęcają wiele uwagi chrześcijaństwu, a zwłaszcza katolicyzmowi.
Nie ma potrzeby dowodzić, że twierdzenie jakoby chrześcijaństwo nie było zapoczątkowane przez Jezusa Chrystusa pozostaje w sprzeczności z historycznymi źródłami oraz z dwutysiącletnią tradycją chrystianizmu. Pozbawiona jest również źródłowej dokumentacji teza o „plebejskim” charakterze pierwotnych gmin chrześcijańskich odrzucona zresztą już dawno przez naukę światową, jak wykazał to w swoim popularnym, syntetycznym artykule ks. prof. Józef Kudasiewicz, znany ze swoich licznych publikacji biblista Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. „Badania historyczne już dawno wykazały, że chrześcijaństwo od samego początku przenikało do wszystkich środowisk społecznych. Przekraczało ono bariery społeczne, etniczne i kulturalne” - zauważa ks. Kudasiewicz. Do Kościoła przystępowali wolni i niewolni, bogaci i biedni, patrycjusze i filozofowie. Od końca I wieku spotyka się chrześcijan - jak stwierdza św. Ireneusz - na dworze cesarskim. Paweł apostoł nawrócił prokonsula Cypru, Sergiusza Pawła (Dz 13, 6 - 12). Obaj współpracownicy Pawła należeli do wyższych warstw społecznych tamtych czasów.
Zaraza tego zabobonu - pisze Pliniusz - ogarnęła nie tylko miasta, ale nawet wioski i osiedla”. To, co wiemy o wspólnotach Kartaginy, Aleksandrii, Rzymu i Lyonu wskazuje, że ewangelia przekraczała wszelkie bariery społeczne.
Mimo przedstawionego powyżej zróżnicowania społecznego pierwszych gmin chrześcijańskich, jest faktem, że nauka ewangeliczna była szczególnie atrakcyjna dla niższych warstw społecznych. Ewangelia głosi bowiem równość wszystkich ludzi, bez względu na pochodzenie, płeć czy pozycję społeczną (Ga 3, 27 - 28). Podkreślenie przez przywódców pierwszych gmin chrześcijańskich zasady ogólnoludzkiej miłości i braterstwa w Chrystusie prowadziło do radykalnego potępienia wszelkich form nierówności społecznej i dyskryminacji społeczno - ekonomicznej. Nie sposób w krótkim szkicu przedstawić bogatej problematyki związanej z początkami i rozwojem chrześcijaństwa.
Ważnym wydarzeniem było prześladowanie Nerona. Na szczęście krótkotrwałe i ograniczone prawie wyłącznie do Rzymu zaciążyło jednak na powoli kształtujących się stosunkach pomiędzy państwem rzymskim a chrześcijanami. Stanowiło groźny precedens, do którego niestety odwoływano się później. Chrześcijaństwo przeżyło trzy wielkie fale prześladowań. Pierwszy zaatakował Decjusz (249 - 251). Nakazał edyktem wszystkim obywatelom złożyć ofiary. Zostały utworzone komisje, wobec których należało dokonywać ofiar.
Drugim był Walerian (253 - 260). Przystąpił do prześladowań w ostatnich latach panowania. Uderzył w duchowieństwo i chrześcijan, którzy należeli do kół rządzących. To prześladowanie było o wiele groźniejsze od poprzedniego, dlatego, że po prostu obejmowało o wiele mniejszą ilość osób, a równocześnie bardzo eksponowanych. Łatwiej było skontrolować wykonanie polecenia.
Trzecim był Dioklecjan (284 - 305). Namyślał się długo: osiemnaście lat. Zdecydował się na zlikwidowanie chrześcijaństwa już u końca swojego panowania. Najpierw wydał rozkaz oczyszczenia armii z chrześcijan. Następnie na przestrzeni krótkiego okresu ogłosił cztery edykty. Nakazywały one:
1. zburzenie świątyń chrześcijańskich, spalenie ksiąg świętych,
2. uwięzienie wszystkich duchownych,
3. zmuszenie ich torturami do złożenia ofiar,
4. zmuszenie wszystkich chrześcijan do złożenia ofiar.
Należy pamiętać, że to wszystko działo się w dobrze zorganizowanym państwie. To była naprawdę próba ogniowa Kościoła. Wielu zginęło śmiercią męczeńską, wielu cierpiało w więzieniach i kamieniołomach, wielu zostało pozbawionych majątku i wygnanych z państwa, wielu się załamało i złożyło ofiarę albo też wystarało się nielegalną drogą o zaświadczenie o złożenie ofiary. Jeżeli zniszczenie w Kościele nie było tak straszne, to tylko dlatego, że prześladowania te trwały krótko. Po edykcie (313) ogłoszonym przez Konstantyna religia chrześcijańska stała się religią państwową.
Bibliografia:
Pawłowicz Z., Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 1996
Red. M. Rusecki, Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich., Lublin 1994
Lanczkowski G., Wprowadzenie do religioznawstwa, Warszawa 1986
Olszewski D., Z zagadnień religioznawstwo, Łódź 1988
Maliński M., Historia Kościoła, Wrocław 1986.