Czechy
Czechy to demokracja parlamentarna, z trójpodziałem władz i równowagą tychże sił. Władzę legislacyjną posiada dwuizbowy parlament, wykonawczą – prezydent i rząd, a władzę sądowniczą – niezawisłe sądy. Obecnie w Republice Czeskiej obowiązuje Konstytucja Republiki Czeskiej z 16 grudnia 1992 roku, która weszła w życie 1 stycznia1993.
1.Ustrój polityczny
Republika Czeska jest demokracją parlamentarną. Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament. Niższa izba parlamentu - Izba Deputowanych (Poslanecká sněmovna) składa się z 200 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję. W skład izby wyższej - Senatu (Senát) wchodzi 81 senatorów wybieranych na okres 6 lat. Jedna trzecia senatorów jest wybierana co 2 lata.
Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej. Prezydent podpisuje ustawy, powołuje i odwołuje premiera oraz członków rządu, ma prawo rozwiązać Izbę Deputowanych, powołuje sędziów oraz członków Rady Czeskiego Banku Narodowego (Česká národní banka).
Organem wykonawczym jest Rząd (Vláda). Nowo powołany rząd musi przedstawić swój program przed Izbą Deputowanych oraz uzyskać wotum zaufania.
2.Główne partie polityczne Czech:
Czeska Partia Socjaldemokratyczna (Česká strana sociálně demokratická, ČSSD, centrolewicowa),
Obywatelska Partia Demokratyczna (Občanská demokratická strana, ODS, centroprawicowa),
Partia Zielonych (Strana Zelenych, ekologiczna),
Komunistyczna Partia Czech i Moraw (Komunistická strana Čech a Moravy, KSČM),
Unia Wolności - Unia Demokratyczna (Unie svobody - Demokratická unie, US-DEU, centrowa),
Unia Chrześcijańskich Demokratów - Czechosłowacka Partia Ludowa (Krest'anská a demokratické unie- Československá strana lidova, KDU-ČSL, chadecka).
Tradycja Odpowiedzialność Prosperita 09 (Tradice Odpovědnost Prosperita 09, TOP 09, centroprawicowa)
3.Konstytucja
została uchwalona 16 grudnia 1992 roku i przyjęta przez parlament w dniu 1 stycznia 1993 roku. Nowa konstytucja zastąpiła starą konstytucję czechosłowacką pochodzącą z 1960 roku. Konstytucja jest podzielona na 8 rozdziałów. Ósmy z nich jest poświęcony sprawom wewnętrznym oraz rządowi Czech.
Podział Konstytucji[edytuj]
Część 1 (Artykuły 1-14)
Pierwsze artykuły wprowadzają w zawartość konstytucji. Oprócz tego już na początku konstytucji jest zapis gwarantujący podstawowe prawa człowieka i wolności. W pierwszych artykułach umieszczono zapis o prawie międzynarodowym, które jest włączone do czeskiego prawa. Końcowe artykuły pierwszej części poświęcone są także: stolicy państwa, symbolom narodowym oraz zasadom obywatelskim
Część 2 (Artykuły 15-53)
Część ta jest poświęcona władzy ustawodawczej. Konstytucja ustanawia dwuizbowy parlament czeski, w skład którego wchodzi Izba Poselska oraz Senat.
Część 3 (Artykuły 54-80)
Część 3 jest poświęcona władzy wykonawczej którą dzieli prezydent oraz rząd przewodzony przez premiera.
Część 4 (Artykuły 81-96)
Konstytucja powołuje do życia Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy.
Część 5 (Artykuł 97)
Konstytucja powołuje Najwyższą Izbę Kontroli.
Część 6 (Artykuł 98)
Konstytucja powołuje Narodowy Bank Czech.
Część 7 (Artykuły 99-105)
Część 7 jest poświęcona samorządom terytorialnym oraz innym organizacjom, które działają niezależenie w regionach.
Część 8 (Artykuły 106-113)
Część 8 jest poświęcona ogólnemu prawu wewnętrznemu. Uregulowano w niej takie sprawy, jak: m.in zmiana nazwy państwa, zasad prawnych oraz przepisów wykonawczych. Rząd jest zobowiązany wobec konstytucji do stania na straży jej przestrzegania w sytuacjach, kiedy jest to konieczne oraz do zagwarantowania czeskim obywatelom podstawowych praw i wolności.
3.Parlament
W Republice Czeskiej istnieje system zwany bikameralizmem – oznacza to, że tamtejszy parlament złożony jest z dwóch izb. Jego siedzibą jest Praga. Składa się on z:
Izby Poselskiej (czes. Poslanecká sněmovna) – izba niższa, składająca się z 200 posłów, wybieranych na kadencję 4-letnią, wyłanianych za pomocą systemu proporcjonalnego, metodą przeliczania głosów jest metoda d'Hondt'a.
Senatu (czes. Senát) – izba wyższa, składająca się z 81 senatorów, wybieranych na 6 lat, skład izby odnawiany co 2 lata w 1/3, wyłanianych w wyborach większościowych.
Prawo do głosowania w wyborach parlamentarnych (prawo wyborcze czynne) ma każdy obywatel czeski, który ukończył 18 lat. Prawo do kandydowania do parlamentu (prawo wyborcze bierne) ma każdy obywatel czeski, który ukończył 21 lat (do Izby Poselskiej) i 40 lat (do Senatu).
@ Do najważniejszych uprawnień czeskiego parlamentu należy
prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w państwie,
prawo do zmiany porządku konstytucyjnego Republiki Czeskiej,
wyrażanie zgody na ratyfikację umów międzynarodowych,
wybieranie na wspólnym posiedzeniu obu izb Prezydenta Republiki Czeskiej,
wyrażanie wotum zaufania lub nieufności dla rządu (tylko Izba Poselska),
zatwierdzenie budżetu państwa na przyszły rok i ocena jego dotychczasowego wykonania (tylko w Izbie Poselska),
w celu zbadania spraw będących przedmiotem zainteresowania publicznego może ustanowić komisję śledczą (tylko Izba Poselska),
może wypowiedzieć wojnę w przypadku ataku do wypełnienia zobowiązań międzynarodowych i podjąć decyzję w sprawie udziału Republiki Czeskiej w systemach obrony NATO,
decyduje o wysłaniu armii poza granicę kraju, jak i może wyrazić zgodę na pobyt obcych wojsk w Republice Czeskiej, (nie zależnie od stanowiska rządu),
powołuje sędziów Trybunału Konstytucyjnego (tylko Senat Republiki Czeskiej).
*Po likwidacji Czecho-Słowacji 31 grudnia 1992roku, kompetencje parlamentu niezależnej od tej pory Republiki Czeskiej przejęła Czeska Rada Narodowa, która została przemianowana na Izbę Poselską. Reaktywowano także Senat, do którego pierwsze wybory odbyły się w 1996 roku.
4.Izba Poselska Miroslava Němcová - od 2010 stoi na czele Izby Poselskiej
(. Poslanecká sněmovna Parlamentu České republiky, PSP ČR) - izba niższa czeskiego parlamentu. Tworzy ją 200 przedstawicieli wybieranych raz na 4 lata w wyborach powszechnych, systemem proporcjonalnym. Obecny skład Izby pochodzi z wyborów w 2010 roku
zba Poselska jest wybierana co 4 lata według ordynacji proporcjonalnej w 14 okręgach wyborczych. W podziale mandatów uczestniczą te partie, które przekroczyły 5% próg wyborczy w skali całego kraju. Dla koalicji złożonych z dwóch, trzech lub więcej partii próg ten wynosi odpowiednio: 10, 15, 20%. Przyznawanie mandatów dokonywane jest za pomocą metody d'Hondta. Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które są obywatelami Republiki Czeskiej i ukończyły w dniu wyborów 18 lat, zaś Kandydat do izby niższej czeskiego wynosi 21 lat[8].
Kadencja Izby Poselskiej trwa 4 lata. Nie może być ona rozwiązane na trzy miesiące przed jej upływem. W przeciwnym razie może być rozwiązana przez prezydenta, a tylko w wypadkach określonych przez konstytucje. Należą do nich[9]:
wyrażenie dwa razy z rzędu wotum nieufności wobec nowo mianowanego przez prezydenta rząd, powołanego na wniosek przewodniczącego izby,
nie podejmowanie przez trzy miesiące działalności legislacyjnej,
nie zwoływanie obrad na okres dłuższy niż jest to dopuszczalne (tj. 120 dni),
brak kworum dłużej przez okres dłuższy niż 3 miesiące,
samorozwiązanie izby przyjęty większością trzech piątych głosów wszystkich członków.
Główną funkcją Izby Poselskiej jest uchwalanie ustaw obowiązujących na terytorium Republiki Czeskiej i zatwierdzanie ważnych umów międzynarodowych, dotyczące podstawowych praw człowieka i wolności, umów politycznych i gospodarczych o charakterze ogólnym. Ponadto podejmuje decyzje w sprawach najwyższej rangi - ogłoszenie stanu wojennego, zgoda na pobyt obcych wojsk na terenie kraju.
Izba jest w stanie podejmować uchwały w obecności co najmniej 1/3 liczby swych członków. Do przyjęcia uchwały izby wymagana jest zgoda bezwzględnej większości obecnych posłów. Do przyjęcia ustawy konstytucyjnej i do zatwierdzenia umowy międzynarodowej wymagana jest zgoda 60% wszystkich obecnych posłów.
Projekty ustaw są przedkładane Izbie Poselskiej. Projekt ustawy może zgłosić poseł, grupa posłów, Senat, rząd lub przedstawicielstwo samorządowej jednostki terytorialnej wyższego stopnia. Projekt ustawy, na który Izba Poselska wyraziła zgodę, jest niezwłocznie przekazywany do Senatu, który może ustawę zatwierdzić, odrzucić lub zwrócić Izbie Poselskiej z poprawkami. Jeśli zostanie przyjęty przez obie izby trafia do Prezydenta, który może ją skierować do Sądu Konstytucyjnego.
5.Senat (czes. Senát Parlamentu České republiky) - izba wyższa czeskiego parlamentu. Tworzy go 81 przedstawicieli wybieranych w wyborach powszechnych, systemem większościowym. Kadencja trwa sześć lat, jednak co dwa lata następuje wymiana 1/3 posłów. Przewodniczącym Senatu jest Milan Štěch z ČSSD.
Siedziba czeskiego Senatu mieści się w Pałacu Wallensteina w Pradze, znajdującego się w pobliżu Pałacu Kolovrata i Pałacu Książęcego
Struktura
Senatorowie pracują w komisjach Na czele izby stoi przewodniczący, który zajmuje drugie miejsce w państwie po prezydencie. Zastępuje go I wiceprzewodniczący oraz czterech wiceprzewodniczących, którzy tworzą Prezydium Senatu.
Wybory
Senatorowie wybierani są w wyborach większościowych w 81 okręgach jednomandatowych zwykłą większością głosów. Kandydaci na senatorów muszą mieć ukończone 40 lat. Nie muszą przynależeć do partii politycznych, ale aby kandydować muszą uzyskać 1000 podpisów pełnoletnich obywateli popierających ich start w wyborach oraz zapłacić kaucję w wysokości 20 tys. koron czeskich.
Kadencja Senatu wynosi 6 lat, przy czym co dwa lata odnawiana jest 1/3 składu. W pierwszych wyborach wybierani są senatorowie z okręgów 1, 4, 7, ... 79, dwa lata później z kolejnych okręgów: 3, 6, 9, ... 81, a następnie pozostali.
Członkowie
Po ostatnich wyborach z 15/16 października i 22/23 października 2010 roku, w skład senatu wchodzą przedstawiciele następujących ugrupowań:
ČSSD: 41 senatorów
ODS: 25 senatorów
KDU-ČSL: 5 senatorów
TOP 09: 3 senatorów
STAN - 3 senatorów
KSČM: 2 senatorów
Severočeši.cz: 2 senatorów
SOS: 1 senator
Prezydent Czech określany jest w konstytucji jako jeden z elementów władzy wykonawczej (egzekutywy), ale tak naprawdę wykonuje funkcje prezydenta – arbitra (nie ma zbyt dużych możliwości).Prezydent wybierany jest przez parlament na wspólnym posiedzeniu izb, głosujących jednak oddzielnie. Jego kadencja wynosi 5 lat.
Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny, ponosi za to konstytucyjną odpowiedzialność za zdradę stanu. Orzeka w tej sprawie Sąd Konstytucyjny, na podstawie oskarżenia Senatu. Powołuje i odwołuje rząd, także poszczególnych członków rządu, ale do tego potrzebny jest wniosek premiera. Prezydent nie może faktycznie powołać na stanowisko premiera kogoś, kto nie ma poparcia w Izbie Poselskiej.
Reprezentuje państwo na zewnątrz, ratyfikuje umowy międzynarodowe (za zgodą parlamentu), jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Prócz uprawnień wobec parlamentu i rządu, powołuje sędziów Sądu Konstytucyjnego, obsadza stanowiska jego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz analogiczne stanowiska w Sądzie Najwyższym, mianuje przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Najwyższego Urzędu Kontroli oraz członków Rady Narodowego Banku Czeskiego (czes. Česká Národní Banka).
*Protektorat Czech i Moraw
Emil Hácha 1939 – 1945
7.Rząd Petra Nečasa – gabinet pod kierownictwem Petra Nečasa, powołany i zaprzysiężony przez prezydenta Václava Klausa 13 lipca 2010.
Gabinet powstał po wyborach parlamentarnych w maju 2010. 28 czerwca 2010 przewodniczący Obywatelskiej Partii Demokratycznej (ODS) Petr Nečas został desygnowany przez prezydenta na stanowisko premiera. 12 lipca 2010 trzy centroprawicowe partie ODS, TOP 09 oraz Sprawy Publiczne (VV) podpisały porozumienie koalicyjne o utworzeniu wspólnego rządu. Partie te dysponowały większością 118 miejsc w 200-osobowej Izbie Poselskiej i stworzyły rząd pomimo, iż wybory parlamentarne wygrała lewicowa Czeska Partia Socjaldemokratyczna (ČSSD). 13 lipca 2010 doszło do zaprzysiężenia 15-osobowego gabinetu, składającego się z 6 członków z ODS, pięciu z TOP 09 oraz czterech z VV.
premier: Petr Nečas, (ODS)
wicepremier i minister spraw zagranicznych: Karel Schwarzenberg (TOP 09)
wicepremier i minister spraw wewnętrznych: Radek John (VV)
minister obrony: Alexandr Vondra (ODS)
minister sprawiedliwości: Jiří Pospíšil (ODS)
minister przemysłu i handlu: Martin Kocourek (ODS)
minister środowiska: Pavel Drobil (ODS)
minister rolnictwa: Ivan Fuksa (ODS)
minister finansów: Miroslav Kalousek (TOP 09)
minister zdrowia: Leoš Heger (TOP 09)
minister pracy i spraw socialnych: Jaromír Drábek (TOP 09)
minister kultury: Jiří Besser (TOP 09)
minister transportu: Vít Bárta (VV)
minister edukacji, młodzieży i kultury fizycznej: Josef Dobeš (VV)
minister rozwoju regionalnego: Kamil Jankovský (VV)
8.Podział administracyjny
Aktualny podział administracyjny Republiki Czeskiej obejmuje 13 krajów samorządowych + miasto wydzielone Praga (czes. Samosprávné kraje), które są jednostkami samorządu terytorialnego z własną administracją (odpowiednik polskiego województwa) oraz 7 okręgów terytorialnych (+ Praga) (czes. Územní kraje) dla licznych instytucji państwowych.
Obecny podział na kraje obowiązuje od 2000 roku, wcześniej obecne okręgi terytorialne były jednocześnie jednostkami samorządowymi. Kraje były podzielone na mniejsze jednostki zwane okresami (czes. okres - odpowiednik powiatu). Od 1 stycznia 2003 powiaty nie są już jednostką podziału administracyjnego Czech a ich dotychczasowe uprawnienia przeniesiono częściowo na szczebel wyższy - krajowy i niższy, gdzie powołano nowe jednostki administracyjne w postaci gmin z rozszerzonymi uprawnieniami (czes. obce s rozšířenou působností) oraz gmin z gminnym urzędem nadzoru (cz. obce s pověřeným obecním úřadem). Podział na powiaty zachowały jednak sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został również zachowany dla celów statystycznych.
24 czeskie miasta: Brno, Cieplice, Chomutov, Frydek-Mistek, Czeskie Budziejowice, Deczin, Hawierzów, Hradec Králové, Igława, Karlowe Wary, Karwina, Kladno, Liberec,Mladá Boleslav, Most, Ołomuniec, Opawa, Ostrawa, Pardubice, Pilzno, Praga (de facto), Przerów, Uście nad Łabą i Zlín to miasta tytularne, których administracja zorganizowana jest według lokalnego prawa zawartego w statucie miejskim.
*Gminy z rozszerzonymi uprawnieniami
Podział Republiki Czeskiej na obwody gmin z rozszerzonymi uprawnienami
Gminy z rozszerzonymi uprawnieniami to gminy o rozszerzonym zakresie kompetencji (czasem nazywane gminami III stopnia). Urzędy takich gmin pośredniczą między urzędami krajowymi (cz. Krajský úřad) a urzędami gmin zwykłych (nazywanymi gminami I stopnia). Urzędy gminne w gminach o rozszerzonym zakresie kompetencji funkcjonują zwykle nie tylko dla własnej gminy ale i dla okolicznych tworząc jej obwód.
*Gminy z gminnym urzędem nadzoru
Gminy z gminnym urzędem nadzoru (cz. obce s pověřeným obecním úřadem) to gminy, w których funkcjonują urzędy gminne podejmujące decyzje w pierwszej instancji prawa administracyjnego przewidzianych dla osób fizycznych i prawnych, chyba że ustawa stanowi inaczej. Z reguły urzędy te pełnią tę rolę nie tylko dla gminy, w której się znajdują (nazywanymi gminami II stopnia) ale i dla okolicznych tworząc jej obwód, częstokroć pokrywający się z obwodami gmin z rozszerzonymi uprawnieniami.
9.Skrót
|
|
|
|
|
|
|
10.Ciekawostka 1 korona=ok 0,16 zł
Przykładowe ceny obowiązujące w sklepach spożywczych:
Cena rogalika - 6 sztuk 8.40 CZK
125 gramowe masło kosztuje 18.20 CZK
Mleko 250 ml ok. 10.70 CZK
Pasztet z drobiu - 75g 11.40 CZK
Kilo szynki 166 CZK
Piwo Budwiesser Budwar - 0,5 l 23 CZK
Piwo Staropramen kosztuje 18.60 CZK
Soki litrowe 25.90 CZK
Papierosy Marlboro 60 CZK
Wódka Franc Jozef - 0.5 l 108 CZK
Wódka Prazska - 0,5 l 150 CZK
Becherovka - 0,5 l 160 CZK
Litrowa Coca Cola 21.90 CZK
Przykładowe ceny w restauracjach:
Cena za 0.4 l Piwa kształtuje się od 25 do 70 CZK
Piwo w hotelu nawet do 100 CZK za 0,4 l
Napoje bezalkoholowe od 30-50 CZK
Kieliszek Becherovki 0,4 cl 75 - 85 CZK
Kawa 30-40 CZK
Woda mineralna - 30-45 CZK