CZECHY
Republika Czeska
Powierzchnia: 78,9 tys. km2
Ludność: 10 315 tys. mieszk.
Stolica: Praga
Waluta: 1 korona czeska = 100 halerzy
Historia:
Państwa plemienne na terenie obecnych Czech istniały już w VII w. (m.in. państwo Samona). W latach 830-906 kraj wchodził w skład Państwa Wielkomorawskiego. W X w. Czechy zostały zjednoczone przez dynastię Przemyślidów. Na początku X w. obszar Czech i Moraw znajdował się częściowo w granicach Polski. W 1198 r. władcy Czech otrzymali tytuł królewski i znaleźli się wśród elektorów Cesarstwa Niemieckiego. W latach 1300-1306 istniała, poprzez osobę króla Wacława II, unia personalna Czech z Polską. W I połowie XV w. Czechami wstrząsnęły wojny husyckie. W II połowie XV w. władza królewska przypadła Jagiellonom, lecz w 1526 r. przejęli ją austriaccy Habsburgowie. W 1618 r. wybuchło powstanie antyaustriackie, które stało się jedną z przyczyn rozpoczęcia wojny trzydziestoletniej. W 1620 r. po klęsce Czechów (bitwa pod Białą Górą), kraj poddany został intensywnej germanizacji. Czeskie odrodzenie narodowe miało miejsce w XIX w. Zakończone klęską powstanie, które wybuchło w Pradze podczas Wiosny Ludów w 1848 r. miało na celu wyzwolenie kraju spod władzy austriackiej. Po I wojnie światowej Czechy utworzyły wraz ze Słowacją niepodległe państwo - Czechosłowację. W 1938 r. miała miejsce aneksja terenów przy granicy z Niemcami i Austrią, zamieszkałych w przeważającej mierze przez ludność niemiecką. W marcu 1939 r. III Rzesza zajęła resztę kraju, tworząc na tym terenie Protektorat Czech i Moraw. W czasie wojny w Londynie działał czechosłowacki rząd na uchodźstwie. W 1948 r. komuniści zarządzani z Moskwy dokonali zamachu stanu i przejęli władzę w Czechosłowacji. W 1968 r. miała miejsce "Praska Wiosna", odgórna próba demokratyzacji życia w kraju. Została ona jednak zdławiona przy udziale wojsk kilku państw Układu Warszawskiego (w tym Polski). W 1989 r., podczas tzw. Jesieni Ludów miała miejsce "aksamitna rewolucja", która w pokojowy sposób doprowadziła do przejęcia władzy od komunistów. W 1993 r. Czechosłowacja rozpadła się na dwie niezależne republiki: Czeską i Słowacką.
Ludność:
Ludność: 10 315 tys. mieszk.
Gęstość zaludnienia: 131 osób/km2
Przyrost ludności: 0,0%
Główne miasta: Praga (1212 tys. mieszk.), Brno (388 tys. mieszk.), Ostrawa (328 tys. mieszk.), Pilzno (173 tys. mieszk.), Ołomuniec (106 tys. mieszk.), Liberec (102 tys. mieszk.), Hradec Králové (100 tys. mieszk.), Usti nad Labem (100 tys. mieszk.)
Języki: czeski (urzędowy), słowacki, niemiecki, polski
Religie: katolicyzm: 40%, protestantyzm: 8%, husytyzm: 3%, prawosławie: 2%
Skład etniczny: Czesi i Morawianie: 94%, Słowacy: 3%, Romowie, Polacy, Niemcy, Węgrzy
Gospodarka:
Produkt krajowy PKB: 52,0 mld USD
Produkt krajowy na 1 mieszk.: 5050 USD
Eksport: 22,5 mld USD
Import: 27,1 mld USD
Inflacja: 8,5%
Bezrobocie: 5,2%
Główne produkty przemysłowe: maszyny, środki transportu, broń, materiały budowlane, szkło, chemikalia, nawozy sztuczne, tekstylia, żywność
Główne produkty rolne i hodowlane: pszenica, żyto, buraki cukrowe, ziemniaki, chmiel, tytoń, owoce, warzywa
Górnictwo: węgiel brunatny i kamienny, rudy żelaza, gaz ziemny, ropa naftowa, cyna, wolfram, uran, srebro, grafit, rtęć
Turystyka:
Przyjazdy: 52 mln osób
Przychód z turystyki: b.d.
Polityka:
Ustrój: republika parlamentarna
Prezydent: Václav Havel
Premier: Miloš Zeman
Parlament: Izba Deputowanych (295 deputowanych) i Senat (81 senatorów)
Główne partie polityczne: Partia Obywatelska, Partia Demokratyczna, Chrześcijańska Unia Demokratyczna, Partia Socjaldemokratyczna, Unia Wolności, Komunistyczna Partia Czech i Moraw
Przynależność do organizacji: ONZ, NATO, OECD, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu, Inicjatywa Środkowoeuropejska
Miasta:
Praga (Praha):
Stolica Republiki Czeskiej, położona malowniczo na wzgórzach nad Wełtawą (1212 tys. mieszk.); główny ośrodek przemysłu, kultury i nauki kraju; największe centrum turystyczne Czech, uważane za jedno z najpiękniejszych miast Europy. W X w. Praga była stolicą książąt (później królów) czeskich oraz biskupów (od 973 r.) W średniowieczu obok starej Pragi i Vyšehradu, powstały Mala Strana, Hradčany i Nowe Miasto. Najbujniejszy rozwój miasta przypadł na połowę XIV w., gdy miasto było siedzibą cesarza niemieckiego Karola IV i największym, po Paryżu, miastem Europy (w 1348 r. Karol IV założył najstarszy w Europie środkowej uniwersytet, nazwany jego imieniem). W XVI w. Praga, wraz z Czechami, została podporządkowana Austrii. W 1784 r. sąsiadujące ze sobą średniowieczne miasta zostały zjednoczone w jeden organizm. W XIX i XX w. miał miejsce szybki rozwój związany z uprzemysłowieniem miasta. W 1918 r. Praga stała się stolicą niepodległej Czechosłowacji. Miasto szczęśliwie przetrwało obie wojny światowe. W 1993 r., po odłączeniu się Słowacji, miasto zostało stolicą Republiki Czeskiej. Na środku Rynku Staromiejskiego (Staroměstske námesti) znajduje się XIV-wieczny Ratusz Staromiejski ze słynnym zegarem Orloj, na którym co godzinę pojawiają się figurki 12 apostołów, a szkielet przedstawiający śmierć pociąga za sznur dzwonu. Nieopodal, na Rynku znajduje się Tynsky Hram - Kościół NMP na Tynie, niegdyś centrum husytyzmu, a piękny pomnik samego Husa stoi na środku Rynku. Na Rynku Staromiejskim podziwiać można też barokowy kościół św. Mikołaja z XVIII w. i rokokowy Pałac Kinskych, także z XVIII w. W obrębie Starego Miasta oglądać można Karolinum - najstarszy gmach uniwersytetu z XIV w., Klementinum - dawne kolegium Jezuitów z XVII w., Kaplicę Betlejemską z XIV w., gdzie głosił swe kazania Hus. Najsłynniejszym z 12 mostów miasta jest gotycki XIV-wieczny Karlův Most (Most Karola) ozdobiony barokowymi statuami z XVII i XVIII w. Na lewym brzegu Wełtawy, na Hradczanach, znajduje się praski zamek (dziś siedziba prezydenta Republiki), wznoszony od IX w., w obecnym kształcie z XVIII w. z ogromną Salą Władysławowską. Obok Zamku wznosi się potężna, XIV-wieczna katedra św. Wita, wybitny przykład architektury gotyckiej z 21 kaplicami z różnych okresów. W pobliżu katedry znajduje się Złota Uliczka, zabudowana XVI-wiecznymi miniaturowymi domkami, wbudowanych w załomy murów obronnych. Starszym od katedry zabytkiem Hradczan jest romańska (pobenedyktyńska) bazylika św. Jerzego z 921 r. Na południe od Hradczan rozciąga się Mała Strana (Malá Strana) pełna kościołów, pałaców i ogrodów. Na rynku (Malostranské náměstí) wznosi się potężny barokowy kościół św. Mikołaja z XVIII w., gdzie można często posłuchać muzyki Mozarta. Najpiękniejszym ogrodem dzielnicy jest XVII-wieczna Valdštejnská zahrada z freskami i rzeźbami obrazującymi sceny z wojny trojańskiej. Josefov w centrum miasta jest starą dzielnicą żydowską. Znajduje się tam najstarsza z czynnych w Europie synagog - Staro-Nowa (Staronová) z 1270 r., obok niej stoi XVI-wieczna Synagoga Wysoka (Vysoká Synagóga) i kilka innych, oraz stary cmentarz żydowski, gdzie najstarsze macewy pochodzą z XVI w. Centrum współczesnej Pragi jest Plac Wacława (Václávské náměstí), miejsce demonstracji w 1968 r. i z czasów "aksamitnej rewolucji". Pomnik króla (a zarazem świętego) Wacława stoi przed budynkiem Muzeum Narodowego. Na Placu i w jego okolicy oglądać można wiele wybitnych przykładów architektury eklektycznej i secesyjnej. W Galerii Narodowej Sztuki Europejskiej znajduje się bogata kolekcja malarstwa europejskiego (m.in. prace Dürera, Rubensa, Breughla, Picassa). Pomiędzy zwiedzaniem zabytków warto wejść na znakomite czeskie piwo do którejś z wiekowych piwiarni np. U Fleku lub U sv. Tomaše.
Brno:
Największe miasto Moraw i drugie w kraju (388 tys. mieszk.), duży ośrodek przemysłowy, kulturalno-naukowy, centrum targowe. Miasto wzmiankowane było w 1091 r.; prawa miejskie od 1243 r. W średniowieczu Brno było dużym centrum handlowym. W czasie wojny trzydziestoletniej, jako jedyny obiekt na Morawach, tutejsza twierdza odparła oblężenie szwedzkie. W latach 1848-1918 miasto było stolicą Moraw w granicach Monarchii Austro-Węgierskiej i centrum przemysłu wełnianego ("Morawski Manchester"). Ponad miastem wznoszą się dwa wzgórza: Petrov (na którym znajduje się barokowa katedra św. Piotra i Pawła, której początki sięgają XII w. (panorama miasta z jednej z wież), oraz Špilberg ze słynną twierdzą (wcześniej zamkiem Przemyślidów z XIII w.), w której więziono wielu działaczy niepokornych wobec władzy austriackich Habsburgów z terenu całej monarchii (w tym Polaków). Gotycki Nowy Ratusz z XIII-XVI w. posiada piękny wczesnorenesansowy portal, a z jego 75-metrowej wieży roztacza się widok na całe miasto. Na Placu Mendla wznosi się strzelisty, gotycki klasztor Augustianów z XIV w. W kościele Kapucynów oglądać można kilkadziesiąt zmumifikowanych zwłok mnichów i mieszkańców miasta. Historię Moraw i samego miasta przybliży wizyta w Muzeum Morawskim, umiejscowionym w barokowym pałacu Dietrichsteinów. Około 20 km od miasta, w miejscowości Slavkov u Brna znajduje się pole napoleońskiej bitwy pod Austerlitz (1805).
Ostrawa (Ostrava):
Miasto na północno-wschodnich krańcach Republiki Czeskiej (328 tys. mieszk.); podzielone Odrą leży na terenie dwóch historycznych krain - na Morawach (lewobrzeżna Ostrawa) i Śląsku (na prawym brzegu Odry). Odrębne wcześniej miasta, oddzielone rzeką połączyły się w 1945 r. Ostrawa jest centrum największego w kraju Ostrawsko-Karwińskiego zagłębia węglowego i dużym ośrodkiem przemysłowym (pierwsza kopalnia węgla kamiennego otwarta została w 1782 r., pierwsza huta w 1828 r.). W mieście (szczególnie w centralnej, morawskiej części) oglądać można niezbyt liczne zabytki, m.in. kościół św. Wacława z XIII w. (przebudowany w XVIII w. w stylu barokowym) i ratusz z XVI-XVII w. Kościół na Hrabovej, pochodzący z XVI w. jest przykładem drewnianej architektury ludowej.