Rozwój zrównoważony – definicje

• Ujęcie cywilizacyjne – „Prowadzenie wszelkiej

działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą,

aby nie spowodować w żywej przyrodzie zmian

nieodwracalnych

Rozwój zrównoważony - wymiary

• ekologiczny - zachowanie środowiska i jego

naturalnych zasobów

• ekonomiczny - rozwój gospodarczy, który nie

będzie hamowany ale stymulowany przez

postęp technologiczny i wzrost efektywności

wykorzystania surowców, materiałów i pracy

ludzkiej

• społeczny - poprawa warunków życia i

bezpieczeństwa wszystkich ludzi

Relacje w rozwoju zrównoważonym

• środowisko – gospodarka

• społeczeństwo – gospodarka

• społeczeństwo – środowisko

Zasady polityki rozwoju zrównoważonego

• w centrum zainteresowania rozwoju zrównoważonego

są ludzie, którzy mają prawo do twórczego, zdrowego

życia przebiegającego w harmonii z przyrodą,

• potrzeby rozwojowe i środowiskowe obecnych i

przyszłych pokoleń muszą zostać sprawiedliwie

uwzględnione,

• ochrona środowiska winna być rozpatrywana,

ujmowana jako nierozerwalna część procesów

rozwojowych, aby można było osiągnąć rozwój

zrównoważony,

• ograniczać, eliminować modele produkcji i konsumpcji,

które przyczyniałby się do zakłócania trwałego rozwoju,

• dążyć do wyeliminowania ubóstwa i zapobiegać jego

powstawaniu.

Zasada zrównoważonego rozwoju

• unikanie tworzenia zanieczyszczeń w procesach

technologicznych,

• stosowanie recyklingu,

• instalowania urządzeń ochronnych wychwytujących i

neutralizujących zanieczyszczenia

Koncepcja rozwoju zrównoważonego

na poziomie przedsiębiorstwa

• obniżenie materiałochłonności,

• obniżenie energochłonności produkcji,

• podnoszenie produktywności wykorzystania

środowiska

• redukowanie poziomu zanieczyszczeń

przy równoczesnym

• osiąganiu celów ekonomicznych, jak i

Społecznych

Główne typy strategii

środowiskowych przedsiębiorstw

• Ofensywna

• Innowacyjna

• Defensywna

• Obojętna

Ofensywna strategia środowiskowa

przedsiębiorstwa

Strategia ta wykorzystuje wszystkie środki

do poprawy procesów produkcyjnych

pod kątem ochrony środowiska.

Wprowadzane są środki techniczne i

technologiczne, umożliwiające

zmniejszenie presji na środowisko

Innowacyjna strategia

środowiskowa przedsiębiorstwa

Polega na poszukiwaniu nowych technologii,

konstrukcji i wyrobów dostosowanych do

wymogów ochrony środowiska. Realizacja tej

strategii pociąga za sobą takie działania, jak

budowa obiektów zamkniętych czy wtórne

wykorzystywanie odpadów.

Defensywna strategia

środowiskowa przedsiębiorstwa

Charakterystyczne cechy tej strategii to

wycofywanie z rynku wyrobów

szkodliwych dla środowiska oraz

rezygnacja z technologii niespełniających

kryteriów ekologicznych.

Obojętna strategia środowiskowa

przedsiębiorstwa

Polega na przestrzeganiu tylko

koniecznych przepisów dotyczących

ochrony środowiska. Przedsiębiorstwa

niezainteresowane nie podejmują prób

opracowania strategii zarządzania

środowiskowego, przyjmując, że problem

ochrony środowiska ich nie dotyczy

Zadania prawa w dziedzinie

ochrony środowiska

• ująć w formy prawne organizację ochrony

środowiska

• ustanowić reżim prawny korzystania z

poszczególnych zasobów przyrody i ich

konfiguracji

• określić normy dopuszczalnych zanieczyszczeń i

Obciążeń środowiska

• ustanowić formy odpowiedzialności prawnej

Ustawodawstwo Wspólnoty Europejskiej w zakresie

ochrony środowiska odnosi się do:

• ogólnej polityki środowiskowej

• powietrza

• środków cheM, zagrożeń przemysłowych ibiotechnologii

• przyrody

• hałasu

• odpadów

• wody

Działania Wspólnoty w obszarze ochrony środowiska

opierają się na:

• działaniach zapobiegawczych,

• likwidacji powstałych szkód w środowisku, zwłaszcza u

źródła ich powstawania,

• zasadzie pokrywania kosztów szkód przez sprawcę

Prawo ochrony środowiska

(Dz. U. z 2008r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm.)-

1. Ochrona zasobów środowiska

• powietrze,

• woda,

• kopaliny,

• hałas,

• zwierzęta,

• powierzchnia ziemi,

• pole elektromagnetyczne.

2.Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom

• zagadnienia pozwoleń na wprowadzanie do

środowiska substancji lub energii

3.Poważne awarie

Każdy, kto zamierza prowadzić lub prowadzi zakład o

zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku, jest obowiązany do

zapewnienia, aby zakład ten był zaprojektowany, wykonany,

prowadzony i likwidowany w sposób zapobiegający awariom

przemysłowym i ograniczający ich skutki dla ludzi oraz

środowiska.

4.Środki finansowo – prawne

• opłaty za korzystanie ze środowiska;

• administracyjne kary pieniężne.

1. Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona za:

1) wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza;

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;

3) pobór wód;

4) składowanie odpadów.

5.Odpowiedzialność w OŚ

• cywilna –

• karna

• administracyjna

6.Organy administracji i instytucje OŚ

• organy administracji w ochronie

• instytucje w ochronie

• kompetencje poszczególnych.

POZWOLENIA

Pozwolenie emisyjne zgodnie z pozwoleniem UE może mieć:

• 1. Charakter zintegrowany i objąć wszystkie formy emisji z

danej instalacji.

• 2. Pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do POW

• 3. Pozwolenie na wprowadzanie ścieków do wód i do ziemi.

• 4. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów.

• 5. Pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska.

• 6. Pozwolenie na emitowanie pól elektromagnetycznych

Rodzaje pozwoleń

• Pozwolenia zintegrowane

• Pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów

do powietrza

• Pozwolenie na emitowanie hałasu

• Pozwolenia na emitowanie pól

Elektromagnetycznych

Pozwolenia na wprowadzanie gazów i

pyłów do powietrza (Art. 220 i następne)

Instalacje, na które potrzeba pozwolenia emisyjnego:

• jeśli wprowadzanie odbywa się w sposób

niezorganizowany;

• jeśli wprowadzanie jest z wentylacji grawitacyjnej; 3 rodzaje instalacji energetycznej nie wymagają pozwoleń:

• opalanie węglem kamiennym o mocy do 5MW;

• opalane koksem, drewnem, olejem, słomą do 10MW;

• opalane paliwem gazowym do 15MW;

• 4. Inne instalacje niż energetyczne, które opalane są

w/w paliwem do 1MW.

Prawo wodne

1. Korzystanie z wód polega na ich używaniu

na potrzeby ludności oraz gospodarki.

• 2. Korzystanie z wód nie może powodować

pogorszenia stanu wód i ekosystemów od nich

zależnych, a także marnotrawstwa wody,

marnotrawstwa en wody, ani wyrządzać szkód.

ODPADY

• 1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość

odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko

przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich

użytkowania,

• 2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska

odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów,

• 3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska

unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało

się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Prawo budowlane

• Obiekt budowlany należy użytkować w sposób

zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami

ochrony środowiska oraz utrzymywać w

należytym stanie technicznym i estetycznym

47Powiązania gospodarki ze

środowiskiem

• wykorzystywanie powierzchni i przestrzeni

jako miejsca działalności gospodarczej

• przemieszczanie elementów środowiska

• pozyskiwanie surowców i energii

• emitowanie odpadów do otoczenia i ich

Asymilacja

Opłaty ekologiczne

• pobór wody (przeznaczenie i region)

• odprowadzenie ścieków (

• wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza

• usuwanie drzew

• wykorzystanie gruntów ornych i leśnych

• składowanie odpadów (stopień szkodliwości)

WYKŁAD 2

ISO 9000 – standardy z tej grupy reprezentują zbiór dobrych praktyk zarządzania, których celem jest zapewnienie iż wymagania klienta są spełnione.

Normy ISO serii 9000, wraz z normą terminologiczną

ISO 8402, opracowane zostały w celu harmonizacji

wymagań odnośnie systemów jakości w skali

międzynarodowej i umożliwienia certyfikacji tychże

systemów prowadzonej przez jednostki niezależne,

tzw. trzeciej strony.

Normy serii ISO-14000 dotyczą:

• systemów zarządzania

• auditowania i innych badań

• oceny efektów działalności środowiskowej,

• etykietowania środowiskowego

• oceny cyklu życia

• terminologii

• projektowania pod kątem środowiska

• komunikacji środowiskowej

System zarządzania środowiskiem

Zarządzanie środowiskowe jest częścią całego systemu zarządzania

organizacją. Zarządzanie organizacją to realizacja czterech

podstawowych elementów zmierzających do ciągłego doskonalenia,

wg tzw. cyklu Deminga tj:

_ planowanie,

_ realizacja,

_ sprawdzenie,

_ poprawa.

Co umożliwia wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem 1/2

• identyfikację różnych aspektów środowiskowych swojej działalności,

wyrobów lub usług, które mogą być kontrolowane, korygowane,

mających znaczący wpływ na środowisko, a co za tym idzie, rodzących

skutki ekonomiczne;

• wpływ na środowisko, czyli korektę korzystnych i niekorzystnych

następstw swojej działalności lub produktów z pożytkiem dla

środowiska i wyników finansowych organizacji;

• określenie celów i zadań realizowanych w ramach przyjętej polityki

środowiskowej, objętych programem zarządzania wpływem na

środowisko, które wymagają nakładów i przynoszą wymierne efekty;

Co umożliwia wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem 2/2

• wybranie konkretnych przedsięwzięć i podjęcie decyzji pozwalających

na identyfikację i eliminację potencjalnych zagrożeń i awarii,

zapobieganie i usuwanie skutków środowiskowych, które mogą być

związane z nimi i pociągać za sobą, niewspółmierne do kosztów

prewencyjnych, straty;

• racjonalne wykorzystanie dóbr przyrody dla potrzeb człowieka, przy

minimalnych stratach środowiskowych i optymalnym wykorzystaniu

kapitału;

• prowadzenie rachunku nakładów i korzyści ekonomicznych, który

pozwala na ustalenie miejsca, w którym aktualnie jesteśmy i wskazanie

kierunków racjonalnego postępowania i optymalnej ścieżki dojścia do

celu jaki chcemy zrealizować, np. maksymalizacja sprawności lub masy

zysku w długim okresie czasu.

Deklaracja środowiskowa wyrobu

• Deklaracja środowiskowa wyrobu jest to

stwierdzenie, które określa aspekty

środowiskowe tego wyrobu.

• Może przybierać formę oświadczenia lub

znaku graficznego na wyrobie, opakowaniu, w

informacji o wyrobie, w publikacjach,

ogłoszeniach lub reklamie.

Opracowanie deklaracji środowiskowej

Opracowanie deklaracji środowiskowej wyrobu

polega na dokonaniu oceny tego wyrobu przez

określenie jego charakterystyki energetycznoekologicznej

wyrażonych zbiorem

odpowiednio dobranych kryteriów.

Cel deklaracji środowiskowej

• Z punktu widzenia producenta lub sprzedawcy,

celem deklaracji środowiskowej jest

zapewnienie promocji swoim wyrobom przez

opublikowanie informacji ekologicznych o tych

wyrobach.

• Producenci i dostawcy maja możliwość

wyboru deklaracji środowiskowej

Inne zastosowania deklaracji

środowiskowej

• Motywowanie pracowników, aby w sposób bardziej aktywny

zaangażowali się w działania dotyczące ochrony środowiska,

• Dokumentowanie działań oraz efektów działalności

środowiskowej,

• Wzmocnienie zaangażowania w ciągły proces wdrażania

zarządzania środowiskowego,

• Monitorowanie osiąganych sukcesów

• Planowania działań

Rodzaje deklaracji środowiska

• Deklaracje środowiskowe I rodzaju (wg ISO 14024) - etykiety

oparte na kryteriach ocen ustalonych przez trzecią stronę, które

są wielokryterialne, z uwzględnieniem obciążenia środowiska

pełnym cyklem istnienia.

• Deklaracje środowiskowe II rodzaju (wg ISO 14021) - są to

etykiety oparte na własnych oświadczeniach producentów lub

sprzedawców.

• Deklaracje środowiskowe III rodzaju lub typu EPD (wg ISO TR

14025) - deklaracje z zastosowaniem kwantyfikowanych

informacji w zakresie obciążenia środowiska, ustalonych na

podstawie wykonanej analizy LCA.

Cechy deklaracji środowiskowej

• Obiektywność

• Wiarygodność

• Neutralność

• Porównywalność

• Deklarację środowiskową można opracować dla

każdego produktu lub usługi

• Orientacja na wpływ na środowisko

• Funkcja edukacyjna

Najlepsza dostępna technika (BAT) to najbardziej

efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju

technologii i metod prowadzenia danej działalności,

wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych

wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie

emisji lub, jeżeli nie jest to praktycznie możliwe,

ograniczanie emisji i wpływu na środowisko jako

całość

Minimalne wymagania wynikające z najlepszej dostępnej

techniki:

• wymagania dotyczące materiałochłonności i energochłonności;

• inne niezbędne wymagania techniczne.

Minimalne wymagania wynikające z najlepszej dostępnej

techniki będą określane w drodze rozporządzeń Ministra

Środowiska.

Najlepsza dostępna technika -

wymagania

Najlepsza dostępna technika powinna spełniać

wymagania, przy których określaniu uwzględnia się

jednocześnie:

• rachunek kosztów i korzyści

• czas niezbędny do wdrożenia najlepszych dostępnych

technik dla danego rodzaju instalacji

• zapobieganie zagrożeniom dla środowiska

powodowanym przez emisje lub ich ograniczanie do

minimum

• podjęcie środków zapobiegających poważnym

awariom przemysłowym lub zmniejszających do

minimum powodowane przez nie zagrożenia dla

środowiska

Podstawowe definicje

• Standardy emisyjne - dopuszczalne

wielkości emisji

• Graniczne wielkości emisyjne - dodatkowe

standardy emisyjne, ustalane dla instalacji

wymagających pozwolenia zintegrowanego

• Próg tolerancji - ustalona wielkość, o którą

do wskazanego czasu mogą być

przekraczane graniczne wielkości emisyjne

Graniczne wielkości emisji mogą być określane:

- w przypadku gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza

jako:

* stężenie gazów lub pyłów w gazach odlotowych, lub

* masa gazów lub pyłów wprowadzana w określonymczasie,

* stosunek masy gazów lub pyłów do jednostki

wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub

powstającego produktu,

- w przypadku wytwarzania odpadów jako:

* stosunek jednostki objętości albo masy powstających

odpadów w stosunku do jednostki wykorzystywanego

surowca,materiału, paliwa lub powstającego produktu,

w przypadku emisji hałasu jako:

* poziom mocy akustycznej instalacji,

- w przypadku odprowadzania ścieków:

* masa substancji w ściekach przypadająca na jednostkę

masy wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub

powstającego produktu,

* stężenie substancji w ściekach,

* masa substancji w ściekach wprowadzona w określonym

czasie,

* temperatura ścieków,

- w przypadku wytwarzania pól elektromagnetycznych, jako:

* napięcie znamionowe linii i stacji elektroenergetycznych,

* maksymalna równoważna moc promieniowania dla

instalacji emitujących pole elektromagnetyczne o

częstotliwościach od 0,3 MHz do 300 000 MHz.

WYKŁAD 3
LCA (Life Cycle Assessment) jest zestawieniem i oceną wejść i wyjść systemu wyrobu oraz potencjalnych jego oddziaływań na środowisko w pełnym cyklu istnienia. LCA- Ocena Cyklu Życia Metodologia analiz LCA

• badania nad oddziaływaniem wyrobów, procesów i usług na środowisko naturalne

• badania nad kosztami obiektów charakteryzujących się znacznymi kosztami eksploatacji i długim okresem użytkowania

LCA ma największe zastosowanie do:

• prowadzenia proekologicznej modernizacji wyrobów,

• wspierania analiz programów strategicznych,

• stosowania benchmarkingu,

• opracowania wyników analiz w celach marketingowych.

Podstawowe zadania analizy LCA

• ustalenie potencjalnych oddziaływań wyrobu na środowisko dla pełnego cyklu istnienia,

• ustalenie wzajemnych powiązań między oddziaływaniami na środowisko, w celu uniknięcia problemów środowiskowych na innym miejscu,

• określenie podstaw ustalenia najważniejszych obszarów doskonalenia wyrobu,

• umożliwienie porównania między różnymi sposobami realizowania takiej samej funkcji i różnymi rozwiązaniami danego problemu.

Etapy i fazy wykonywania analizy

Wykonanie analizy energetyczno-ekologicznej wyrobu uwzględnia działania obejmujące pełny cykl istnienia:

• obserwację pełnego cyklu istnienia wyrobu

• określenie wszystkich oddziaływań na środowisko dla pełnego cyklu istnienia wyrobu

• agregację oddziaływań i ich ocenę z punktu widzenia potencjalnych efektów w środowisku

W ujęciu czasowym analiza cyklu istnienia wyrobu może być użytecznym narzędziem do stosowania:

• w fazie powstawania koncepcji i projektu wyrobu (zwanej obecnie projektowaniem proekologicznym)

• w fazie wytwarzania wyrobu,

• w fazie planowania produkcji,

Określenie celu i zakresu analizy energetyczno - ekologicznej

• projektowanie proekologiczne wyrobu,

• analiza słabych ogniw w procesach produkcyjnych lub optymalizacja procesów,

• oszacowania niezbędne w pracach nad rozwojem materiałów i wyrobów przemysłowych,

• optymalizacja materiałów i wyrobów przez analizę działania systemu wyrobu,

• wspieranie decyzji związanych z marketingiem wyrobu,

• optymalizacja elementów urządzenia budynku dla pełnego cyklu jego istnienia,

• identyfikacja i ocena istotnych problemów środowiskowych,

• ocena i doskonalenie programów środowiskowych w przedsiębiorstwie.

Zakres analizy

• przygotowanie opisu rozpatrywanego systemu wyrobu,

• przygotowanie opisów stosowanych podstawowych procedur (alokacja, założenia, ograniczenia),

• określenia rodzajów uwzględnianych obciążeń środowiskowych i sposobów ich oceny,

• określenia niezbędnych ilościowych danych wejściowych i wymagań w odniesieniu do tych danych,

• określenia rodzaju i formy raportu końcowego,

• określenia sposobu wykonania przeglądu krytycznego raportu końcowego.

• Określenie kategorii danych opisujących system wyrobu

• Określenie wejść i wyjść systemu wyrobu i wymagania jakości danych

Gromadzenie danych

• Wymagania i procedury niezbędne do przygotowania i określenia celu i zakresu analizy cyklu istnienia oraz do wykonywania, interpretacji i udokumentowania analizy zbioru wejść i wyjść, ustalono w normie ISO 14041

• Inwentaryzacja i analiza zbioru danych dla cyklu istnienia (LCI) obejmuje gromadzenie danych i procedury obliczeniowe.

• Podstawowym celem tego etapu pracy jest identyfikacja i kwantyfikacja wielkości doprowadzanych do rozpatrywanego systemu wyrobu i z niego wyprowadzanych w pełnym cyklu istnienia.

W ocenie oddziaływania na środowisko systemu wyrobu w analizach LCA bierze się pod uwagę:

• zużycie zasobów naturalnych - rozpatrywane jako wejściowe obciążenia środowiska,

• emisje zanieczyszczeń i odpady rozpatrywane jako wyjściowe obciążenia środowiska.

Interpretacja wyników analizy

jest etapem metodologii LCA, w zakresie którego ocenia się wyniki analizy zbioru i oceny obciążeń we wzajemnym powiązaniu.

W normie ISO 14043 przedstawiono trzy istotne elementy odnoszące się do sposobu interpretacji wyników analizy :

_ identyfikacja istotnych problemów,

_ ocena polegająca na sprawdzeniu kompletności, dokładności i zgodności,

_ sformułowanie wniosków i zaleceń oraz opracowanie raportu końcowego uwzględniającego najbardziej istotne problemy.

Ograniczenia w stosowaniu metodologii LCA

• Analiza samych aspektów środowiskowych nie jest wystarczająca

• Niektóre problemy ekologiczne nie mogą być rozpatrywane przy zastosowaniu analiz LCA

• Ocena czynników środowiskowych i ewentualne porównania są dokonywane przez podejmującego decyzję, co może być subiektywne

• Źródłem niepewności uzyskanych wyników analizy LCA są m.in. ograniczenia analizy do danych charakteryzujących wyrób lub obiekt w pewnym krótkim okresie czasu

• Wyniki analizy z założenia zależą od sformułowanego jej celu i Zakresu

PROCEDURA OBLICZANIA EKOWSKAŹNIKA 99

• Powstała w 2000 roku

• Wymaga określenia kategorii, w których będą oceniane wpływy środowiskowe, a następnie przyporządkowania do tych kategorii

wyników analizy wszystkich wpływów środowiskowych związanych z produktem

• Dla potrzeb opracowania metodyki szacowania ekowskaźnika 99 przyjęto następującą definicję środowiska:

Zespół biologicznych, fizycznych i chemicznych parametrów, które wywoływane są przez człowieka i które warunkują funkcjonowanie

człowieka i natury. Warunki te obejmują zdrowie człowieka, jakość ekosystemu i zasoby surowców.

• Wybrano trzy podstawowe kategorie, w których szacuje się zniszczenia:

1. zdrowie ludzkie (Human Health - HH),

2. jakość ekosystemu (Ecosystem Quality - EQ),

3. surowce (Resources - R).

Podstawowe kategorie (HH, EQ, R)

• W kategorii „zdrowie człowieka” zawarta jest idea mówiąca, że życie człowieka teraz i w przyszłości powinno

być pozbawione zagrożeń związanych z przenoszonymi przez środowisko chorobami, kalectwem i nienaturalną śmiercią.

• W kategorii „jakość ekosystemu” zawarte jest przesłanie ochrony żywych elementów środowiska, poza człowiekiem,

które mówi, że nie powinno ono ulegać degradacji z powodu destrukcyjnych zmian w ich populacji i rozmieszczeniu geograficznym.

• Kategoria „surowce” obejmuje ważne dla przyszłych pokoleń zagadnienia dotyczące oszczędzania zasobów naturalnych.

WYKŁAD 4

ISO - 9000

Nowa rodzina norm ISO 9000 (po nowelizacji) składa się z

czterech norm podstawowych

• ISO 19011:2002 odpowiednik krajowy - PN-EN

ISO 19011:2003 Wytyczne dotyczące auditowania systemów

zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego

Normy ISO serii 9000, wraz z normą terminologiczną

ISO 8402, opracowane zostały w celu harmonizacji

wymagań odnośnie systemów jakości w skali

międzynarodowej i umożliwienia certyfikacji tychże

systemów prowadzonej przez jednostki niezależne,

tzw. trzeciej strony. Normy te były jednak

przewidziane przede wszystkim do wykorzystywania w

kontaktach dwustronnych pomiędzy dostawcami a

odbiorcami.

• ISO 9000:2005 (odpowiednik krajowy - PNEN

ISO 9000:2006 Systemy zarządzania jakością - Podstawy

i terminologia, Opisuje podstawy systemu

zarządzania jakością oraz stosowaną

terminologię. Omówiony jest model systemu

zarządzania wraz z podstawowymi

elementami i zasadami jakimi powinna się

kierować organizacja.

• ISO 9001:2000odpowiednik krajowy - PN-EN ISO

9001:2001 Systemy zarządzania jakością - Wymagania

Określa wymagania jakie musi spełniać

organizacja. Wymagania te są pogrupowane w

odpowiednie działy zgodnie z modelem

funkcjonowania organizacji.

7

• ISO 9004:2000odpowiednik krajowy - PN-EN

ISO 9004:2001 Systemy zarządzania jakością - Wytyczne

doskonalenia funkcjonowania. Zawiera wytyczne dotyczące

dalszego doskonalenia organizacji w

poszczególnych aspektach istniejącego

systemu zarządzania. Każdy paragraf z ISO

9001:2000 jest w tej normie ujęty i dodatkowo

rozwinięty, tak aby użytkownik mógł

zrozumieć jak dany punkt normy ISO

9001:2000 doskonalić.

10

PROCES w ISO 9000

• Każde działanie, które przekształca wejście

(dane wejściowe) na wyjście (dane wyjściowe)

możemy uważać za proces. Proces może w

swoim "wnętrzu" zawierać zbiór różnych

operacji (działań) wzajemnie ze sobą

powiązanych i na siebie oddziałujących.

Podejście procesowe w ISO-9000

• Podejście procesowe (ang. Process approach) jest

wymienione jako jedno z 8 zasad zarządzania

jakością w normie ISO 9000. "Pożądany wynik

osiąga się z większą efektywnością wówczas, gdy

działania i związane z nimi zasoby są zarządzane

jako proces„

• Podejściem procesowym nazywamy

systematyczną identyfikację procesów w

organizacji oraz odpowiednie zarządzanie tymi

procesami (i ich wzajemnymi powiązaniami)

Identyfikacja procesów

• Określenie polityki jakości i celów (przez

kierownictwo)

• Identyfikacja istniejących procesów

biznesowych

• Określenie powiązania pomiędzy procesami

• Określenie właścicieli procesów

• Opracowanie dokumentacji procesu

Identyfikacja procesów :

• określenie polityki jakości i celów

• Najwyższe kierownictwo ma

określić politykę jakości i cele.

• Poszczególne procesy, które

zidentyfikujemy mają za

zadanie realizacje tychże

celów

• Identyfikacja istniejących procesów

biznesowych w organizacji

Procesy możemy podzielić na kilka grup:

• Procesy główne

• Procesy pomocnicze

• Procesy zarządzania

• Określenie powiązań pomiędzy procesami

Wyjście z jednego procesu może być wejściem do jednego lub wielu innych procesów.

Przykładowo: Wyjściem z procesu projektowania jest specyfikacja wyrobu

(dokumentacja), która jest potrzebna do określenia wymogów dla dostawców w

procesie "zakupy" oraz wymogów technologicznych w procesie "produkcja".

• Określenie właścicieli procesów

• Dla każdego zidentyfikowanego procesu należy określić osobę

odpowiedzialną za jego nadzór i doskonalenie

• Właściciel procesu powinien posiadać odpowiednie

uprawnienia (władzę), aby mieć realny wpływ na doskonalenie

procesu i wpływ na zasoby jakie są wymagane do

prawidłowego funkcjonowania

• Właściciel procesu jest odpowiedzialny za:

1. Opracowanie i nadzorowanie dokumentacji w ramach

swojego procesu

2. Określenie niezbędnych zapisów w swoim procesie

3. Analizę skuteczności procesu

4. Podejmowanie działań korygujących i zapobiegawczych

5. Zapewnienie, iż nadzór nad wyrobami niezgodnymi jest

realizowany zgodnie z procedurą

• Opracowanie dokumentacji systemu

• Celem dokumentacji w danym procesie jest zapewnienie stabilnej,

powtarzalnej i poprawnej realizacji tegoż procesu.

• Dokumentacja procesu ma być opracowana i nadzorowana zgodnie z

udokumentowaną procedurą systemową "Nadzór nad dokumentami„

• Stosuje się różne formy dokumentacji od "papierowej" poprzez dokumenty

elektroniczne aż do filmów video czy fizycznych wzorców wyrobów.

• Szczegółowość dokumentacji należy uzależnić od:

1. Rozmiaru organizacji i prowadzonych działań

2. Skomplikowania procesu

3. Znaczenia procesu

4. Ryzyka jakie niesie za sobą brak lub nieścisłość w dokumentacji

5. Kompetencji personelu

6. Wymagań prawnych

7. Norm i standardów

• Kolejnym elementem są zapisy (zapis to jest to rodzaj dokumentu, który jest

obiektywnym dowodem potwierdzającym wykonanie danego działania lub

osiągnięcia danego wyniku)

Zarządzanie procesem - model PDCA

• Planowanie procesu - (PLAN)

• Na tym etapie określamy co i kiedy mamy osiągnąć oraz za pomocą

jakich zasobów.

• W zależności od tego jaki to jest proces stosuje się różne metody

planowania.

• Na tym etapie należy zwracać uwagę na:

1. Wymagania klientów (zewnętrznych i wewnętrznych)

2. Ustalenie działań niezbędnych do realizacji planu / celu procesu

3. Ustalenie zasad monitorowania wyników pozwalających na analizę

i doskonalenie procesu

4. Ustalenie zapisów niezbędnych do potwierdzenia zgodności

procesu / wyrobu z wymogami klienta, norm i przepisów

prawnych

5. Dostępność zasobów (ludzie, maszyny, infrastruktura, finanse itp.)

6. Potencjalne zagrożenia (przeprowadzenie analizy ryzyka)

• Wykonanie zaplanowanych czynności - (DO)

• W tym etapie realizujemy uprzednio

zaplanowane działania, wykorzystując

dostępne zasoby.

• Podczas realizacji tych czynności gromadzone

są informacje o funkcjonowaniu procesu.

• Gromadzone informacje służą do późniejszego

sprawdzenia czy zaplanowane wyniki są

osiągane.

• Sprawdzenie - (CHECK)

• Sprawdzamy czy osiągnięty wynik jest zgodny z uprzednio zaplanowanym.

• Do tego celu w danym procesie powinny być opracowane metody pomiaru

parametrów procesu (np. techniki statystyczne)

• Podjęcie działań korygujących lub zapobiegawczych - (ACT)

• Zaplanowane cele są zrealizowane

• Zaplanowane cele nie są zrealizowane (plan nie został w pełni

zrealizowany)

Dokumentacja systemu

• Polityka jakości

• Jest nadrzędnym dokumentem, w którym kierownictwo organizacji

określa swoje zasady i ramy dla całego systemu zarządzania jakością.

• Polityka jakości powinna:

1. Być spójna z celem istnienia organizacji (spójna z wizją i strategią

organizacji, ukierunkowana na spełnianie wymagań klienta dzięki

któremu organizacja istnieje, wspierająca rozwój pracowników itp.)

2. Zawierać zobowiązanie do zapewnienia zgodności z normą i

ciągłego doskonalenia systemu zarządzania jakością.

3. Zawierać takie deklaracje i zobowiązania, które będą podstawą do

opracowania celów dotyczących jakości.

• Politykę jakości należy przedstawić całemu personelowi (np. poprzez

umieszczenie jej w kilku miejscach, gdzie przebywają pracownicy,

poprzez intranet lub zamieszczenie w sieci komputerowej).

• Należy regularnie sprawdzać jej aktualność i przydatność dla

organizacji - podczas przeglądu zarządzania.

• Cele dotyczące jakości

• Określane przez kierownictwo dla poszczególnych szczebli w

organizacji.

• Określają do czego ma dążyć organizacja.

• Podczas opracowania celów należy zwrócić uwagę na następujące

aspekty:

1. Polityka jakości stanowi "ramy" dla wyznaczania celów, więc cele

powinny być spójne z tą polityką ("wspierać" to co w niej

zadeklarowano).

2. Cele powinny być mierzalne - po to aby można było je skutecznie

przeglądać i oceniać w jakim stopni są spełniane.

3. Cele powinny prowadzić do doskonalenia organizacji (doskonalenie

jest jednym z wymaganych elementów polityki jakości).

• Cele dotyczące jakości powinny być jasno komunikowane na

odpowiednich szczeblach w organizacji.

• Cele dotyczące jakości (jak każdy inny dokument) podlegają

przeglądowi i jeżeli wymagane także aktualizacji (najlepiej to

realizować podczas przeglądu zarządzania). 41

• Księga jakości

• Jest to dokument opisujący system zarządzania jakością zaimplementowany w danej

organizacji.

• Zgodnie z ISO 9001:2000 księga jakości musi zawierać minimum:

1. Zakres systemu zarządzania.

2. Ewentualne wyłączenia (wraz z uzasadnieniem).

3. Mapę procesów.

4. Udokumentowane procedury wymagane przez normę ISO 9001:2000 lub

odniesienie się do tych procedur jako zewnętrznych dokumentów.

• Z racji, że księga jakości jest dokumentem, który udostępnia się innym organizacjom

często w niej umieszcza się inne dodatkowe informacje, takie jak:

1. Historia organizacji.

2. Struktura organizacyjna (schemat organizacyjny).

3. Opis systemu zarządzania. Można tu zastosować strukturę normy lub kolejno

opisać poszczególne zidentyfikowane procesy (cele, metody monitorowania itp.).

4. Stosowane terminy i definicje.

5. Historia zmian (rejestr zmian wprowadzonych w księdze).

• Często zamieszcza się także politykę jakości i cele dotyczące jakości (cele

strategiczne).

• Procedury i instrukcje

• Procedury wymagane przez normę ISO 9001:2000 (6 elementów systemu

zarządzania jakością):

1. Nadzorowanie dokumentacji

2. Nadzorowanie zapisów

3. Audit wewnętrzny

4. Nadzorowanie wyrobu niezgodnego z wymaganiami

5. Działania korygujące

6. Działania zapobiegawcze

• Procedury obowiązują w całej organizacji objętej systemem zarządzania i każdy

właściciel procesu musi znać te procedury i wedle nich postępować (np.

realizując działania korygujące w swoim procesie).

• Inne dokumenty

• Dodatkowe procedury i instrukcje postępowania niezbędne do właściwego

funkcjonowania firmy np.: specyfikacje techniczne; instrukcje pracy / testów;

schematy organizacyjne; plany testów i inspekcji; plany jakości lub produkcy4j3ne

• Zapisy

• Specyficzny rodzaj dokumentu, który stwierdza osiągnięty

rezultat (np. wynik testu / osiągów wyrobu) lub dostarcza

dowodu na przeprowadzenie danego działania (np. raport z

auditu, raport z przeglądu zarządzania itp.).

• Zapisy w systemie zarządzania są wynikiem funkcjonowania

tegoż systemu i są jednocześnie dowodem

potwierdzającym jego zgodność z wymaganiami (prawa,

klienta, normy i innych specyfikacji).

ISO 9001 - Odpowiedzialność

kierownictwa

• Kierownictwo odpowiada za funkcjonowanie

organizacji a więc to kierownictwo odpowiada za

system zarządzania jakością.

• Wymogi jakie stawia ISO 9001:2000 kierownictwu:

1. Zaangażowanie kierownictwa

2. Orientacja na klienta

3. Polityka Jakości

4. Planowanie

5. Odpowiedzialność, uprawnienia i komunikacja

6. Przegląd zarządzania

• Zaangażowanie kierownictwa

• Zaangażowanie kierownictwo demonstruje poprzez:

1. Zakomunikowania pracownikom znaczenia jakim jest

spełnianie wymogów klienta oraz wymogów prawa.

2. Opracowanie i wdrożenie polityki jakości.

3. Ustanowienie celów dotyczących jakości.

4. Przeprowadzanie regularnych przeglądów zarządzania

(przeglądu funkcjonowania systemu).

5. Zapewnienie odpowiednich zasobów (do

funkcjonowania organizacji i osiągania zaplanowanych

celów).

• Orientacja na klienta

• Aby klienci byli zadowoleni, kierownictwo organizacji powinno tak

zarządzać, aby:

1. Obecne wymagania klientów były zrozumiane i zaspokojone.

Oferowane wyroby lub usługi powinny spełniać wymogi klienta co

do jakości oraz powinny też spełniać wymogi prawne oraz być

zgodne ze standardami.

2. Przyszłe wymagania klientów były zrozumiane i były

podejmowane działania w celu ich spełnienia. Przykładowo wiele

znanych firm opracowuje produkty i usługi, które nie są obecnie

oczekiwane przez klientów (np. nowe technologie), ale po

odpowiedniej promocji klienci chętnie ten wyrób lub usługę

zakupią.

• Należy także uwzględniać potrzeby i oczekiwania innych stron

zainteresowanych (np. wspieranie i ochrona lokalnej społeczności,

działalność charytatywna, ochrona środowiska) co pozytywnie

wpływa na wizerunek firmy i budzi przez to większe zaufanie

klientów.

• Polityka jakości

• Nadrzędny dokument, w którym kierownictwo

organizacji określa swoje zasady i ramy dla całego

systemu zarządzania jakością.

• Polityka jakości powinna:

1. Być spójna z celem istnienia organizacji (spójna z wizją

i strategią organizacji, ukierunkowana na spełnianie

wymagań klienta dzięki któremu organizacja istnieje,

wspierająca rozwój pracowników itp.)

2. Zawierać zobowiązanie do zapewnienia zgodności z

normą i ciągłego doskonalenia systemu zarządzania

jakością.

3. Zawierać takie deklaracje i zobowiązania, które będą

podstawą do opracowania celów dotyczących jakości.

• Planowanie

• Kierownictwo powinno planować rozwój organizacji

poprzez określenie odpowiednich mierzalnych celów dla

całej organizacji a potem na ich podstawie opracować cele

cząstkowe dla poszczególnych procesów biznesowych. Cele

te określają do czego ma dążyć organizacja.

• Osiągnięcie zaplanowanych celów często wymaga zmian w

systemie, takich jak reorganizacje, zakupy kolejnych maszyn

i narzędzi, zwiększenie zatrudnienia itp. Wiele z tych zmian

istotnie wpływa na system zarządzania jakością (zmiany

organizacyjne, zmiany celów w poszczególnych procesach,

zmiany technologii, itp.).

• Dlatego właśnie kierownictwo odpowiada za utrzymanie

integralności systemu, czyli wprowadzenie odpowiednich

zmian w systemie tak aby zapewnić poprawną identyfikacje

i zarządzanie zmienionymi / nowymi procesami.

• Odpowiedzialność, uprawnienia i komunikacja

• Właściwe funkcjonowanie organizacji wymaga, aby każda

osoba w niej pracująca wiedziała co jest jej obowiązkiem i

jakie ma uprawnienia.

• Kierownictwo powinno ustalić jasne zasady

odpowiedzialności za poszczególne procesy i przydzielone

cele.

• Kierownictwo musi przydzielić odpowiednie uprawnienia i

zasoby do właściwego realizowania zadań.

• Kierownictwo powinno określić metody komunikacji

pomiędzy poszczególnymi procesami (a co za tym idzie

personelem). W szczególności chodzi o komunikowanie

polityki jakości, celów oraz wyników z realizacji tych celów.

• Przegląd zarządzania

• Przegląd zarządzania to cykliczne sprawdzenie jak

funkcjonuje system zarządzania jakością (czy jest

przydatny, adekwatny i skuteczny).

• Przegląd powinien być realizowany w zaplanowanych

odstępach czasu. Typowo jest to raz lub dwa razy w

roku, aczkolwiek zależy to od samej organizacji, jej

rozmiarów, skomplikowania procesów i ilości zmian

organizacyjnych.

ISO 9001 - Zarządzanie zasobami

• Funkcjonowanie każdego procesu wymaga zasobów.

Zarówno zasobów ludzkich jak i niezbędnej

infrastruktury.

• Właściwe zarządzanie zasobami jest istotnym

elementem systemu zarządzania jakością.

• Zasobach w normie ISO 9001:

1. Zasoby ludzkie (pracownicy i kierownictwo).

2. Infrastruktura (narzędzia, maszyny i urządzenia,

instalacje i budynki).

3. Środowisko pracy (warunki pracy - oświetlenie, hałas

drgania itp.)

• Zasoby ludzkie

• Personel w organizacji, którego praca ma wpływ na

jakość (zazwyczaj to prawie wszyscy pracownicy)

oferowanego wyrobu lub usługi musi być kompetentny.

• Kompetencje personelu określa się na podstawie

wykształcenia, umiejętności oraz doświadczenia.

• Organizacja musi określić niezbędne kompetencje

personelu.

• Jeżeli obecne kompetencje są niewystarczające to

należy zapewnić niezbędne szkolenia (w różnej formie)

lub inne działania (np. zatrudnienie nowych osób).

• Infrastruktura

• Zabudowania i niezbędne instalacje (media, instalacja elektryczna

itp.)

• Narzędzia, maszyny i niezbędne oprogramowanie.

• Usługi pomocnicze (transport, łączność itp.)

• Infrastruktura ta powinna zostać określona i następnie odpowiednio

utrzymywana.

• W zależności od branży, ilości nadzorowanego sprzętu i

oprogramowania oraz rodzaju stosowanych maszyn stosuje się

bardziej lub mniej zaawansowane metody nadzoru nad

infrastrukturą - od prostego rejestru przeglądów okresowych i

awarii aż po zautomatyzowane systemy nadzoru lub TPM.

• Nadzór może też być zlecany innej firmie (outsourcing), jako proces

zlecany na zewnątrz - co jest coraz bardziej popularną metodą

ograniczenia kosztów.

• Środowisko pracy

• Organizacja powinna określić i zapewnić takie warunki

pracy jakie są niezbędne do zachowania zgodności wyrobu

z wymaganiami (temperatura, wilgotność, poziom hałasu,

poziom drgań, ochrona przed zanieczyszczeniami, ochrona

przed elektrycznością statyczną itp.)

• Praktycznie każdy przemysł ma swoje specyficzne

wymagania, które muszą być spełnione aby było możliwe

właściwe i bezpieczne realizowanie wyrobu lub usługi.

• Specyfika danej działalności może wymagać opracowania i

wdrożenia procesu, którego celem jest zarządzanie

środowiskiem pracy (okresowe monitorowanie warunków

pracy i podejmowanie odpowiednich działań korygujących

lub zapobiegawczych itd.)

• Kwestie BHP / ochrony środowiska należy także brać pod

uwagę.

WYKŁAD 5

Źródła finansowe-jednostki org, instytucji i podmioty realizujące zadania inwestycyjne w zakresie ochrony środ, i przyrody oraz zadania w zakresie edukacji ekologicznej, mogące uzyskać pomoc finansową ze środków funduszy strukturalnych, fundacji i banków.

Wsparcie ze środ. UE-1.Program operacyjny”infrastruktura środ.”(min wartość projektów 10-20mlnzł kwoty wsparcia 20-85%)-infrastruktura energetyczna przyjazna środ i efektywności energetycznej,2.Regionalne programy regulacyjne(min wartość projektów 0,1-20mlnzł kwoty wsparcia 20-85%)-turystyka, kultura, regionalna infrastruktura przyjazna środ., 3.Program operacyjny inwestycja gospodarczych

Wymagania dla wnioskodawców: spełnienie wymagań formalnych, opracowanie strumienia wykonalności, uzgodnienia środ., pozwolenia na budowę, dopełnienie finansowania, przetargi, promocje, rozliczenia dotacji, monitoring rezultatów

Inne źródła finansowania: program operacyjny innowacyjna gospodarka, regionalne programy operacyjne, pomoc w transferze technologii, system finansowania ochrony środ, specjalne linie kredytowe

Efektywność inwestycji: realizacja przedsięwzięcia usprawniającego użytkowanie renergii najczęściej wymaga poniesienia nakładów finansowych na zakup materiałów, urządzeń i sfinansowanie odpowiednich prac. Inwestor oczekuje, że osiądnięcie w wyniku modernizacji oszczędności wystarczy na pokrycie poniesionych nakładów. Analiza opłacalności przedsięwzięcia=relacja między nakładami i zyskami. Analiza ekonomiczna jest podstawą di podjęcia decyzji: czy warto przeprowadzić modernizację i wybory pomiędzy alternatywnymi wariantami inwestycji.

Kryterium opłacalności(UNIDO)-1. Wycena nakładów oraz określenie efektów zostały wykonane wg stałych cen rynkowych obowiązujących w roku bazowym. 2.przedsięwzięcie rozpoczyna funkcjonowanie w pierwszym roku eksploatacji i przynosi założony efekt, istnieje doskonały rynek finansowy. 3.koszty i efekty przedsięwzięcia określone zostały w sposób pewny.

Kryteria opłacalności statyczne: nie uwzględniają zdyskontowanej wartości oieniądza, co oznacza, że kwota wpłacona czy otrzymana w przyszłości ma taką samą wartość nominalną jak kwota wpłacona czy otrzymana obecnie, z tego powodu statyczn kryteria dcyzyjne mogą być stosowane jedynie do oceny przedsięwzięć krótkoterminowych. SPBT-porsty czas zwrotu, SPBT=nakłady/efekty=l/0(l-nakład inwestycyjny, 0-efekt ekonomiczny będący sumą zysków)

Kryterium opłacalności dynamiczne: uwzględnia zmianę w czasie, czyli odpowiednio dyskontowaną wartość pieniądza. Nie jest możliwe proste sumowanie przepływów gotówkowych w poszczególnych latach, aby otrzymać wartość końcową lub bieżącą. PBT-czas zwrotu nakładów, PBT=T<->suma0=sumal. NPV-wartość bierząca netto NPV=suma(efekty-nakłady)/(l+i)^n gdzie:n-rok funkcjonwania inwestycji, i-zew. Stopa dyskonta,N-ekonomiczny czas życia inwestycji)

NPV(kryterium opłacalności): NPV>0-war opłacalność. Jeśli jest to możliwe opracowanie kilku wariantów przedsięwzięcia modernizacyjnego, charakteryzującego się identycznymi co do wartości i rozłożenia w czasie nakładami inestycyjnymi to proponujemy realizację takiego dla którego NPV=max. Wartość bieżąca netto NPV jest najlepszym wskaźnikiem umożliwiającym ocenę opłacalności przedsięwzięcia inwestycji w czasie całego okresu ich eksploatacji. Niekorzystne cechy wskaźnika to:-wymaga określenia okresu eksploatacji inwestycji, -wymaga prognozy ewentualnych zmian cen energii w przyszłości

IRR(wew stopa zwrotu): Wewnętrza stopa zwrotu IRR oznacza taką wartość stopy syskontowej przy której wartość bieżąca efektów jest równa wartości bieżącej nakładów. Inaczej, wewnętrzna stopa zwrotu to taka stopa dyskontowa (IRR=i) przy której NPV=0. IRR=i<->NPV(i, N,CFn)=0 gdzie:i-stopa dyskonta, N-okres życia inwestycji, CFn-różnica między efektami i nakładami w ciągu życia inwestycji

PI-wskażnik rentowności: wskaźnik ten wyraża stosunek przychodów z danej inwestycji w wartościach bieżących do nakładów poniesionych na tą inwestycję w wartościach bieżących. Inwestycja będzie opłacalna jeśli wskaźnik PI będzie>1. Porównując kilka inwestycji dających takie same efekty należy wybrać tę, która da największy wskaźnik rentowności.

PB-dynamiczny czas zwrotu: to czas po którym nastąpi zwrot poniesienia nakładów. PB=k dla którego suma zdyskantowanych nakładów wyniesie 0. Kryterium opłacalności jest w tym przypadku warunek PB<N.

BEP-próg rentowności: próg rentowności nie jest wskaźnikiem efektywności inwestycji. Wyznacza on wielkości przy której przychody ze sprzedaży pokryją ogólną sumę kosztów. W punkcie tym inwestycja nie przynosi ani zysków ani strat. BEPi=P=K/(c-kz)(ujęcie ilościowe, BEPw=K/(c-kz)*c(ujęcie wartościowe)