Sofiści i Sokrates
Sofiści – od nich zaczyna się HMS, byli oni nauczycielami chodzącymi po Grecji oferujący swoje usługi w zakresie edukacji retoryki i polityki. Pobierali ogromne pieniądze, przez co wiesza i dostęp do niej była jedynie dla najbogatszych oligarchów. Stosowali zasadę obalenia argumentów i dyskusji, na jej podstawie dociekali prawdy. Unowocześnili myślenie greckie, podnieśli poziom dyskursu, obalili pogląd że nie ma prawd niepodważalnych. Podjęli problematykę prawa natury i jego różnic z prawem stanowionym, dostrzegali słaby punkt prawa naturalnego opartego na prawach religijnych. Stanowiąc prawa wg Sofistów należy się odnieść do racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb.
Desakralizacja państwa, głosili hasła kosmopolityczne oraz egalitaryzmu. Zarzuty wobez Sofistów : relatywizm moralny - wszystko jest względne, nie ma wyraźnego oddzielenia dobra od zła. Doprowadziło to jednak do dobrego efektu końcowego – zwrócono uwagę na człowieka i to jego zaczęto badać.
Protagoras z Abdery (480-410) – Uważał, że człowiek jest miarą wszechrzeczy, organizacja polis powinna być dostosowana do potrzeb jednostki, a prawa do wspólnoty powinny być sprawdzone na podstawie przydatności. Ludzie muszą żyć w zbiorowości. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką.
Goriasz z Lotanoi – reprezentuje okazjonalizm – wszystko zależy od sytuacji i umiejętności danego człowieka, nie ma zasad niezmiennych. Pluralizm moralny, jest wiele różnych moralności.
Hedorod (487-425) – historyk, podróżnik, przypominał starożytnego reportera, zapisywał to co mówili ludzie – Cyceron nazwał go ojcem historii. H. Odkrył Troję, przedstawił koncepcję historiograficzną (filozofia dziejów) wg. H istnieje ład moralny, którego stanowią bóstwa – ten kto go złamie zostanie ukarany.
Tukitydes (466-404) – Autor „Wojny Peloponeskiej” – historyk, myśliciel polityczny. W „Wojnie Peloponeskiej” opierał się na źródłach pisanych i najprawdopodobniej był uczniem Sofistów. Wg. T. wszystko co dzieje się w historii jest zgodne z naturą ludzką i ich potrzebami. Określił prawo silniejszego – silniejszy chce podporządkować sobie słabszego, nie zniszczyć, ale dyktować swoje prawa. Tukitydes był ojcem tezy o zmienności natury ludzkiej, jednakowych skutkach następujących po jednakowych przyczynach. Uważał, że historia jest nauczycielką życia uczyć się jej mieli młodzi którzy mieli rządzić światem.
SOKRATES (469 – 399) uczeń Sofistów, dzięku którym zainteresował się człowiekiem. Pokonał on sofistykę, S. był wędrownym nauczycielem, ale nie pobierał na naukę pieniędzy. S. zadawał pytania swoim rozmówcom w taki sposób, żeby musieli sami sobie zaprzeczyć. Został oskarżony o bezbożność i deprywację młodzieży. Przegrał rozprawę i został skazany na śmierć poprzez wypicie cykuty. Intelektualizm Etyczny – dobro=cnota=wiedza – uważał że etyki można nauczyć (nie wszyscy wiedzieli czym jest dobro) „Wiem, że nic nie wiem” -> zabija się złą wiedzę -> a później pomaga dojść do tego co dobre (jeśli pokaże się człowiekowi co jest dobre to będzie to czynił)
Głosił on hasła humanizmu, zasadą obywateli powinno być umiarkowanie praca i sprawiedliwość jako cechy rozwoju człowieka, współdziałanie ze zbiorowością. Państwo powinno przyjmować emigrantów, którzy mają wg. S. przyjąć prawa i zasady polis. Każda jednostka we wspólnocie powinna wykonywać pracę użyteczną dla polis. S. wyróżnił 4 formy państwa :
-monarchię, -tyranię, -arystokrację, -demokrację. Każdą z tych form uznał za dobrą, oprócz tyranii, która była dobra w kryzysowej sytuacji.
S.nie był zwolennikiem demokracji, uważał że ludzie poddają się emocjom i dlatego nie są w stanie podejmować decyzji w sposób racjonalny
PLATON
Był uczniem Sokratesa. Był idealistą, jego zdaniem istnieją byty, jakimi są idee -> miłość platońska – miłość idealna/wymarzona/niespełniona. Istnieje świat idei i rzeczy rzeczywistych, które mogą zniknąć, prawdziwy jest tylko idei.
Dualizm Platoński – w filozofii społecznej -> istnieją 2 rodzaje ustrojów:
1. Istniejące w świecie uznanym, wizualizacje państwa helleńskiego. 2. Ustrój idealnego państwa Platona.
W „Państwie” opisuje istniejące ale i idealną polis.
Ustroje które są „chorobą” uporządkował w kolejności od najmniej do najbardziej zdegrowadowanego.
> Timokracja (Sparta) – rządzą wojskowi, „rządy zaszczytu” –wojskowi chcą zdobyć zaszczyty na polu walki i państwo zbudowane jest na wzór obozu wojskowego, dążenie do bycia coraz sprawniejszym wojownikiem. Cnoty : męstwo, ubóstwo, umiarkowanie, Wojna jest sensem życia.
> Oligarchia – arystokraci stają się oligarchami, najważniejszy jest pieniądz, chcą zyskiwać jeszcze więcej niż mają, wzrasta polaryzacja społeczeństwa (coraz więcej biedoty, coraz mniej ludzi bogatych) biedni zaczynają sobie zdawać sprawę z własnej siły, bo jest ich wielu. Dochodzi do buntu przeciw bogatym, biedni wygrywają
> Demokracja – rządzą wszyscy i nikt, rządzą ludzie przypadkowi i niekompetentni, zanikają tradycyjne cnoty obywatelskie.
Odwrócenie cnót -> doprowadza do anarchii z której zacznie się wyłaniać lider.
> Tyrania - cnoty obywatelskie nie istnieją, obywatel stał się sługa tyrana, obywatel nie krytykuje, przyjmuje wszystko co narzuca tyran w obawie o własne życie.
Reguła powodująca niepokoje społeczne – największą przyczyną niepokoi jest zbyt wielkie zróżnicowanie majątkowe, które prędzej czy później prowadzi do rewolucji. Krytyka demokracji Platona – za jej słabość uważał tzw. Szał wolności, każdy myśli, że może robić co chce.
Przesłanką prawdziwie politycznego myślenia musi być rozpatrywanie społeczeństwa jako systemu-całości. Państwo to organizacja mająca jako całość określone potrzeby i określoną budowę wewnętrzną.
Państwo najlepsze to państwo, które jest najpodobniejsze do jednego człowieka (metafora społeczeństwa jako organizmu; państwo jako całość złożona z różniących się od siebie części, żadna z nich nie może zostać zasadniczo zmieniona bez szkody dla całości i żadna nie może się usamodzielnić, nie narażając na szwank całego organizmu)
Zdrowe państwo Platona – utopia: idealny wzorzec wg którego ocenia się istniejące państwa
5 najważniejszych tez Platońskich odnośnie państwa idealnego:
- zróżnicowanie majątkowe: w każdym państwie są dwa odrębne, zwalczające się państwa: państwo ubogich i państwo bogatych – interes części bierze górę nad interesem całości; wg Platona powinna obowiązywać przynajmniej częściowa likwidacja własności prywatnej, a także rodziny (rozmienianie interesu ogółu na drobne interesy partykularne)
- ujednostkowienie społeczeństwa: postępująca indywidualizacja stanowi zagrożenie ładu społ., każda sfera życia społecznego jest funkcjonalna w stosunku do całego organizmu; drobiazgowa kontrola nad wszystkimi sferami życia jednostek, pozbawiając je prawa do wszelkich ekstrawagancji
- podział pracy: każda jednostka ma swoje miejsce w państwie, żaden człowiek nie jest samowystarczalny;
Idealna wspólnota opiera się na 3 częściach duszy i 4 cnotach
- część rozumna – mądrość
- część impulsywna – męstwo
- część pożądliwa – umiarkowanie
(łączy je sprawiedliwość)
Podział na swego rodzaju kasty:
- 1 warstwa społ. – kupcy, rolnicy, rzemieślnicy (zdyscyplinowanie, umiarkowanie) – zaopatrzenie
- 2 warstwa społ. – wojownicy, strażnicy (męstwo, odwaga) – ład i porządek
- 3 warstwa społ. – filozofowie (mądrość) – warstwa rządząca
- rozmiar państwa: idealne państwo nie może być ani za małe ani za duże, optymalna liczba ludności – 5040; (szczególnie niebezpieczny dla państwa jest jego nadmierny rozrost)
- położenie geograficzne państwa: wywiera wpływ na stan i moralność państwa;
-timokracja – odwaga
- oligarchia – chciwość
- demokracja – oparta na anarchii
- tyrania – strach i zbrodnia
W idealnej polis brak miejsca na miłość, liczba urodzeń jest regulowana –tylko najlepsze geny mają możliwość rozrodu.
ARYSTOTELES
Pochodził z rodziny lekarzy, stąd jego empiryzm, spędził 18 lat w akademii platońskiej, był jego najwybitniejszym uczniem który jako pierwszy zaczął z nim dyskutować. Był on uczniem Aleksandra Macedońskiego, stworzył on Lykeon – szkołę opartą na założeniach przyrodoznawczych. A. uważał że bytem są substancje (nie był materialistą wg. Niego materie nie są bytem). Jego filozofia społeczna była inna niż Platona, A. uważał że najpierw trzeba badać zmysłami a później rozumem. Odrzucał utopię, trzeba wg. A. wykorzystać to co mamy, uważał że nie istnieje nie istnieje idealna reguła i idealny ustrój. A uważał niewolnictwo za konieczne, za coś naturalnego (musi być pan i sługa)
Wg. A. ludzie wolni dzielą się na 3 warstwy :
1.Znakomici (bogaci) 2 Średni i 3 biedni (pospólstwo) -> stan średni to podstawa społeczeństwa, najlepiej odpowiada potrzebom państwa. Stan średni to złoty środek – gwarantował zachowanie cnót obywatelskich (wykształceni, ale nie zdemoralizowani) Stan średni chce postępu na drodze ewolucji, a nie rewolucji ani stagnacji, jest to stan broniący państwa.
Człowiek to „zwierze polityczne” stworzone do życia w państwie, jest istoną społeczną.
krytyka indywidualizmu; wszyscy należą do państwa, bo każdy z nich jest częścią państwa; państwo postępujące i rozwijające się ku coraz ściślejszej jedności przestanie w ogóle być państwem; państwo z natury jest pewną wielością.
Państwo należy do tworów natury, człowiek nieustannie dąży do jego stworzenia i udoskonalania, gdyż nie jest zdolny do życia w pojedynkę; każdy ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi.
- rozwój: dom (rodzina), gmina wiejska, państwo: najpierw powstaje istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia, następnie: pierwsza wspólnota większej ilości rodzin dla zaspokojenia potrzeb stanowi gminę wiejską, pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich jest państwem. Każde państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju.
Aspekty państwa (społeczeństwa):
- samowystarczalność: państwo staje się państwem dopiero gdy wspólnota ludności dojdzie do stanu samowystarczalności ( ogół potrzeb, których zaspokajanie jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia ludzkich możliwości) – samowystarczalność nie tyle ekonomiczna co moralna
- wspólnota moralna: obywatele muszą podzielać jakiś system wartości
- różnorodność i komplementarność części:
a) państwo składa się z osób różnorodnych – gdyby wszyscy byli podobni państwo nie mogłoby funkcjonować; państwo jako organizm – współpraca różnorodnych części, każde działa zgodnie ze swoją naturą, wytwarzają harmonię całości; struktura społeczna jest wielowymiarowa: konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych, układ grup statusowych – spojrzenie na społeczeństwo z różnych perspektyw
b) podział społeczeństwa ze względu na funkcje:
1. masa ludności wytwarzająca żywność (rolnicy)
2. rękodzielnicy
3. kupcy
4. wyrobnicy
5. stan żołnierski
6. kapłani
7.bogacze
8.urzędnicy państwowi
9. sędziowie, członkowie rady
10. Podział na masę ludową i ludzi znacznych.
c) podział społ. na grupy różniące się stopniem zamożności: podział najostrzejszy, układ sił pomiędzy bogatymi i biednymi ma największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój polityczny; stan średni – ostoja ładu, społeczna baza dobrego ustroju, zdolnego uniknąć skrajności oligarchii i demokracji.
Klasyfikacja ustrojów i ich zwyrodnienia:
- królestwo - tyrania
- arystokracja - oligarchia
- politeja - demokracja
Związek między ustrojem politycznym i strukturą społeczną (przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde państwo obejmuje większą liczbę części składowych. Części te występują w różnych kombinacjach i proporcjach tworząc zależnie od tego różne ustroje polityczne).
Klasyfikacja ustrojów:
TIMOKRACJA hierarchię społeczeństwa tworzy stopień umiejętności wojowania. Jest oparta na zaszczytach wojennych, zasługach. Panują w niej wojskowe reguły życia, dominuje skromność, powściągliwość
WADY:
prowadzi do przewagi wojowników nad filozofami
niebezpieczeństwo przekształcenia się w oligarchię z powodu żądzy zaszczytów
Wojna prowadzona dla samej wojny.
OLIGARCHIA hierarchia społeczeństwa oparta na kryterium majątkowym, ustrój ludzi których celem jest chęć bogacenia się. Takie państwo ulega groźbie podziału na grupę bogatych i biednych. Walka o równy dostęp do władzy może prowadzi do rozpadu oligarchii i przerodzić się może w demokrację
DEMOKRACJA dobro wszystkich jest równorzędne, ale wg Platona nie ma równości. Lud opanowany szałem wolności prowadzi do zanarchizowania rządów w polis. Następuje obniżenie dyscypliny społecznej, zanik cnót obywatelskich. Demokracja sprzyja demagogom mogą łatwo przejąć władzę i dochodzi wtedy do tyranii.
TYRANIA ustrój ponad wszystko uznający własny interes, (skutek demokracji). Jednostka rządzi i kieruje państwem, praktykuje rządy autorytarne i despotyczne. Całkowity zanik cnót obywatelskich. Dominuje strach, podejrzliwość, egoizm, obłuda.
ŚW. AUGUSTYN
Św. Paweł uznał Rzym za najlepsze miejsce dla rozwoju chrześcijaństwa, które było wiarą ubogich i nie było wyrafinowane intelektualnie. Świat jest tylko chwilowy, a cierpienie wg. Myśli chrześcijańskiej ma sens, im bardziej cierpi człowiek na ziemi tym większą nagrodę otrzyma w niebie. Pojawia się intelektualna koncepcja -> Bóg jest ponadczasowy, więc może szybko nie nadejść. Oskarżono chrześcijaństwo o podkopywanie imperium, zaczęły się prześladowania. Konstantyn Wielki Walczący pod znakiem Chrystusa przeniósł stolicę do Konstantynopola, gdzie chrześcijaństwo stało się religią równą, a następnie religią uprzywilejowaną. Zaczyna się myśl, że kościół powinien tworzyć koncepcje społeczne. Rodzi się pierwsza myśl chrześcijańska filozofii społecznej.
Św. Augustyn urodzony w Tagaście, syn chrześcijanki i pogana. Uczył się filozofii i prawa w szkole stoickiej, cały czas poszukiwał prawdy, przez Plotyna poznał nauki Platona. Filozofia daje pytanie ale nie daje odpowiedzi. Św. A wpada w szpony manicheizmu – sekta łącząca stare wierzenia perskie z orfickimi i chrześcijańskimi – uważali, że istniej Bóg dobry i Bóg zły. Świat ziemski to domena Boga złego (dlatego należy stworzyć sektę, która doprowadzi do życia wiecznego) Jego sceptycyzm pozwala uwolnić się od manicheizmu, w wieku 29 lat przyjmuje chrzest i zostaje wyświęcony na kapłana. Został biskupem Hippony i zaczął pisać, tworząc pierwszą szkołę filozofii chrześcijańskiej
Koncepcja Teocentryczna – Bóg jako osoba w centrum wszechświata wysłuchuje próśb i modlitw.
Wg. A. poznajemy świat, poznajemy Boga, ponieważ jest on stwórcą świata. A nie odróżniał teologii od filozofii, wszystko wg. Niego pochodzi od Boga. Odrzucił grecki determinizm na rzecz woluntaryzmu – człowiek sam decyduje!
- wolność moralna – wewnętrzna dyspozycja do tworzenia dobra
- wolność formalna – wybór pomiędzy dobrem i złem.
Koncepcja Państwa Bożego i Ziemskiego – istnieją one równoległe do siebie! Państwo Boże zrodzone z miłości Boga do bliźniego, przywódcą jest Chrystus.
I obszar – pomaga człowiekowi dojść do raju
II obszar jest państwem pielgrzymującym na ziemi – Oba są mistycznie połączone
PAŃSTWO ZIEMSKIE:
- z natury niedoskonałe: panuje powszechny egoizm, każdy dba o własne korzyści i pragnienia,
- typ ładu społecznego: oparty na konflikcie
- państwo zbuntowane – życie według ciała
PAŃSTWO BOŻE:
- pokój, państwo szczęśliwe, powszechne dobro,
- typ ładu społecznego: oparty a konsensie
Teoria św. Augustyna to koncepcja wówczas prekursorska: konflikt 2 państw umieszczony został w perspektywie historiozoficznej, w perspektywie czasu, która ma swój początek i koniec. Historią rządzi Opatrzność, musi więc mieć sens i cel, musi być procesem ukierunkowanym i przebiegającym po linii prostej. Państwo boże może być państwem na ziemi (utopijne spojrzenie) – musiało by nastąpić zjednoczenie społeczeństwa, przestrzeganie praw bożych.
Św. Augustyn „Kochaj i rób co chcesz” -> jeżeli kochasz to nie robisz krzywdy! Najważniejszą sprawiedliwością jest sprawiedliwość Boża . tylko on wie wszystko.
Wspólne cele = dobro powszechne, można wyznaczyć wspólne cele, jeśli wszyscy mają podobne wartości. Uważał, że państwo powinno gwarantować pokój i porządek. Państwo to zespół ludzi wyznaczających wspólne prawa, korzystający ze wspólnego bytowania. Poczuciu dobra sprzyja państwo chrześcijańskie.
Za Platonem przyjmuje dualizm platoński – w życiu społecznym jest państwo (ciało) i kościół (dusza). Państwo jest przemijające i słabe, kościół jest niematerialny, zajmuje się wartościami, ale jest trwały i zmierza ku Państwu Bożemu.
Cnoty kardynalne:
- roztropność
- sprawiedliwość
- męstwo
- umiarkowanie
władza jest dobrodziejstwem dla rządzonych, ciężarem dla rządzących; praca pozytywnym elementem; człowiek powinien doskonalić się w pracy:
- postawa pasywna – nie przystoi chrześcijaninowi
- postawa aktywna
- postawa kontemplacyjna
ŚW. TOMASZ z Akwinu
Studiował dominikanizm na Monte Casino. Św. Tomasz zajmował się Arystotelesem -> przekładając go na chrześcijaństwo. Odrzucił równość wiary i rozumu, wg. Niego należy oddzielić teologię od filozofii – innym porządkiem jest akty wiary. Dzięki temu rozwija się niezależna filozofia, która miała bronić wiary.
Człowiek jako istota społeczna chce żyć w społeczności. Życie społ. Jest celowe, kierowane przez aktywną postawę jednostki.
Jednostka w koncepcji św. T. z natury była niewystarczalna – została umieszczona nie tylko w rodzinie, spł. Lokalnej i państwie ale i w korporacji. Społeczeństwo średniowieczne bez względu na stopień osiągniętej centralizacji politycznej było społeczeństwem pluralistycznym (wasal podlegał seniorowi osobiście)
Doktryna 3 rodzajów prawa zbudowanych hierarchicznie:
> prawo wieczyste (Boskie)
> prawo naturalne – odzwierciedlone prawa wieczystego w świecie i rozumie ludzi.
> prawo ludzkie (pozytywne) – konkretyzacja prawa naturalnego.
Idea ładu społecznego narzuca istnienie władzy, kościół ma prawo do osądzania polityków, ale nie ma prawa rządzić.
Rewolucja teorii prawa :
+ Prawo Boskie (w rozumie Boga) -> prawo naturalne -> wynika z tego jak Bóg tworzył świat -> prawo ludzkie
+ Prawo Kanoniczne – dla duchownych
Św. Tomasz zakładał dynamikę prawa, ale zalecał powściągliwość – najpierw refleksja co ta zmiana ma przynieść, a dopiero później wprowadzenie zmiany.
Św. Tomasz określił także sprawiedliwość jako:
- Sprawiedliwość legalną – która prowadzi człowieka do czynienia rzeczy, które wpływają na dobro państwa, na sprawiedliwe postępowanie wobec zbiorowości. Sprawiedliwość ta musi się uzewnętrznić, gdyż człowiek najpierw musi stać się sprawiedliwy wobec siebie, a dopiero później wobec państwa.
- Sprawiedliwość zmienna – reguluje stosunki między dwiema prywatnymi osobami, wady tej sprawiedliwości są liczne ze względu na różnorodność dóbr do wymiany.
Wg. Św. Tomasza odebranie życia sobie lub komuś innemu w żadnym wypadku nie może zostać usprawiedliwione, ponieważ nie można zabijać z zamiarem zabicia. Uzasadnione może być jedynie zabójstwo popełnione w słusznej obronie.
- Sprawiedliwość rozdzielcza – reguluje stosunki pomiędzy całością a jedną z jej cząstek. Polega na proporcjonalnym oddzieleniu danej osoby w stosunku do jej zasług, czyli In wyższe stanowisko tym więcej dóbr otrzymuje.
Św. Tomasz podzielił społeczeństwo na grupy:
- optymaci – (świeccy i duchowni) należało ją utrzymywać, ale na niej nie należy zbudować społeczeństwa,
- ludzie honoru – (posiadacze małych fortun, właściciele manufaktur itp.) Ci którym zależało, aby bronić porządku, własną pracą powiększali swoją fortunę,
- ludzie biedni – niezamożni odsunięci na margines życia społecznego
Praca jest naturalną potrzebą człowieka. Prowadzi do życia godnego i szczęśliwego. Mówi o wartości boskiej pracy, gdzie praca prowadzi do Boga.
Warunkiem rozumniej organizacji pracy jest społeczny podział, przebiegał on następująco:
- mądrych – organizujących prace, mają tyle silnej woli, aby poprowadzić prace do końca
- wykonawcy – dobrzy rzemieślnicy
Najważniejszym organem instycjonalnym jest państwo. Ma zapewnić prawa, inwestuje w rynek. Wprowadza koncepcję słusznej płacy – sprawiedliwa zapłata za rzetelną pracę. Po raz pierwszy mówi o istnieniu pracodawcy i pracobiorcy. Słuszna płaca powinna być zawarta w umowie. Definiuje słuszną pracę, miała to być gwarantująca utrzymanie siebie i rodziny (żona i dzieci) oraz może poczynić mądre oszczędności. Zasada władzy pochodzi od Boga.
U podstaw organizacji państwa leżą idee fundamentalne:
- ordon (porządek)
- pax (pokój)
- lustitię (sprawiedliwość)
Sympatyzował z ustrojem monarchicznym – symbol porządku, ładu, monarchia powoduje ciągłość państwa i tożsamość narodową. Granicą jest tyrania. Nakazuje ostrożność wobec buntu do tyrani. Nie gwarantuje że będzie lepiej przy obaleniu tyrana. Rozdział państwa od kościoła, nie zwalnia to kościoła od oceny polityki i władzy. Z punktu widzenia etyki, moralności. Kościół jest instytucją ważniejszą od państwa.
Machiavelli (1469-1527)
Urodzony we Francji. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli myśli społeczno politycznej. Ojciec był prawnikiem, pilnował by studiował teksty greckie i rzymskie. W 1518 r. został sekretarzem republikańskiej Francji. W kancelarii poznał tajniki polityki, spotkał się tam z ludźmi wpływowymi. Po obaleniu republikanów Machiawelli osiadł w Makiono, gdzie napisał „Księcia”. Wyprzedził epokę w swym myśleniu.
Stosunki społeczno polityczne, opierają się na skomplikowanych układach walki i współdziałania. Celem życia było jego zachowanie i powiększenie majątku. Dostrzegał egoizm jako siłę sprawczą i napędzającą. Historia jest historią współzawodnictwa ludzi bogatych i biednych. On sam pochwalał biednych i twórczych. Wprowadza pojęcie „dzielności człowieka” – tylko ludzie dzielni osiągają sukces.
Pierwszy teoretyk nowoczesnej polityki. Polityka musi być skuteczna, dobry polityk to skuteczny polityk.
Dzielił politykę:
- estetyczna
- praktyczna
Nie ma ona nic wspólnego z moralnością – „cel uświęca środki”. Niektóre działania mogą być potępiane w świetle faktów, etyki, moralności. Postawił granice pomiędzy moralnością, a polityką. Polityk musi decydować skutecznie, bo historia ocenia tylko zwycięzców.
Wyróżnia 3 formy polityczne: najlepszą formą byłby system mieszany (interesy ludu, rzemieślników, itd.) – gwarantuje ustrój republikański – wolność i własność, fundamentem musi być prawo, w przypadku upadku narodu wskazana jest działalność jednostki.
Mityczny książę staje się wzorem osobowości, pozwalającą rozwinąć aktywność zmierzającą do odrodzenia Włoch. Wszystkie jego cechy były niezłomne. Machiawelli tworzy sztukę rządzenia – najważniejszy problem w jego dziełach. Rodzi „Księcia”. Uważa że człowiek ma złą naturę. Powinien dbać o pozory, rozważać każdy krok, postawa monarchy powinna być nienaganna, musi być zdecydowany w przypadku przemocy i brutalnej siły, ale w jednym momencie tylko. Przyjemność powinien rozdzielać, wystrzegać powinien się rozrzutności, powinien być kochany i szanowany, jak nie to musi budzić lęk. Jeśli użyje przemocy to powinien kogoś oskarżyć, a następnie nawet go stracić, żeby oczyścić atmosferę. Książe powinien być jak lew i lis. Musi odrzucać uroki państwa i działać dla dobra ogólnego (dobro powszechne – racje stanu). Zasady Machiavelizmu odpowiadały ówczesnej sytuacji Włoch. Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na egoizm, jego doktryna jest totalitarnie racjonalna, ale zupełnie odległa od utopii. Można było to wprowadzić w życie. Jego racjonalizm odrzucał wszelkie dogmaty, prawdy wiary. Politykę należy prowadzić bez upiększeń. U podstaw tego systemu leży głęboki humanizm – walczy ciągle z przywilejami, które wynikają z racji dobrego urodzenia, zakłada dosyć duży indywidualizm jednostki. Jednostka powinna mieć zagwarantowany podstawowy zbiór praw. Wyzwolenie człowieka jest wyzwoleniem społeczeństwa. Uważał że wszędzie tam gdzie są nierówności, przywileje, niesprawiedliwości tam nigdy nie będzie rozwoju, w przyszłości taki system nie może się dobrze rozwijać.
Machiawelizm – epitet służący do określenia postawy ludzi bezwzględnych i przewrotnych, którzy kierują się w życiu amoralną zasadą „cel uświęca środki.
Jego twórczość rozpatrywaną jako całość cechuje dwoistość, składa się na nią amoralna przyrodnicza analiza zachowań ludzkich prowadząca do formułowania amoralnych dyrektyw socjotechnicznych oraz bardzo ostra krytyka współczesności w imię wzorów starożytnej cnoty.
Książę jest poradnikiem skutecznego sprawowania władzy. Przy czym jest to cel nadrzędny, który usprawiedliwia podejmowanie działań nieetycznych o tyle, o ile okazały się one skuteczne w jej utrzymaniu. Według Machiavellego, władca nie powinien obawiać się stosowania okrucieństwa. Zbytnia pobłażliwość i litość względem poddanych może doprowadzić do chaosu i rozruchów, od których ucierpi całe społeczeństwo, podczas gdy kilka egzekucji, które zapobiegną takiemu rozwojowi wypadków, dotknie tylko nielicznych osób. Ważne jest tutaj, że okrucieństwo należy stosować rozsądnie, to znaczy stosować je tylko w razie potrzeby, dla umocnienia swej władzy i w miarę możliwości go nie powtarzać: „Represje powinny być wywarte ryczałtem, wtenczas mniej dają się we znaki, ponieważ mniej się każdą czuje. Natomiast dobrodziejstwa powinny być cedzone stopniowo, ażeby poddani mogli w nich lepiej się rozsmakować" Autor Księcia nie próbuje udowodnić, iż religia chrześcijańska jest fałszywa. Nie operuje on kategoriami prawda-fałsz, nie interesuje go, czy chrześcijaństwo ma rację, czy nie. Tym, co zajmuje Machiavellego, są określone skutki społeczno-polityczne nauczania Kościoła. Krytyki wartości i zasad, jakie głosi Kościół, dokonuje autor Księcia poprzez zestawienie religii i moralności chrześcijańskiej z religią i moralnością pogańską. Różnice między nimi wydają się być dla Machiavellego zasadniczą przyczyną tego, że podczas gdy pogański Rzym był potęgą, chrześcijańskie Włochy są słabe i rozbite.
W kontekście historycznym: upadek porządku średniowiecznego, kryzys tradycyjnego ładu społ., poczucie braku stabilizacji, słabości więzi międzyludzkich. W dziedzinie gospodarczej: ograniczenie gospod. naturalnej na rzecz produkcji towarowej i handlu( bogacenie się). W dziedzinie organizacji społ.: podważenie sztywnego ładu społecznego, opartego na wyznaczonym przez urodzenie statusie, wzrost znaczenia indywidualnych zasług i zdolności, ułatwiony awans społeczny. W dziedzinie politycznej: uniezależnienie władzy świeckiej od religijnej,
- teoria oparta na zupełnie nowej w stosunku do średniowiecza tradycji odróżnienia racji politycznych od moralnych,
- brak dociekań, jakie postępowanie jest dobre, ważne jest: co zrobić, żeby osiągnąć zamierzony cel,
- jeśli działania mają prowadzić do zamierzonego skutku, muszą być dostosowane do okoliczności, w jakich zachodzą oraz do cech ludzi, na których są skierowane,
- możliwe jest odkrycie reguł działania społecznego, ponieważ okoliczności są powtarzalne, a cechy ludzkie stałe - zachowania ludzkie dają się przewidywać, jeśli mamy odpowiednią wiedzę( głównie historia),
- wizja społeczeństwa ujednostkowionego - jedyną więzią między ludźmi jest podleganie jednej władzy państwowej (istnieją tylko stosunki władca-poddani). Państwo to kreacja władcy - silnego i rozumnego na tyle, żeby narzucić innym swoją wolę. Lud byłby tylko zgromadzeniem ludzi, gdyby władza państwowa nie strzegła porządku. Im władza silniejsza, tym lepiej.
Reformacja – bunt przeciwko kościołowi, ale również zerwanie ze średniowieczem, odrzucenie hierarchii kościelnej
MARCIN LUTER (1483 – 1546)
Urodził się w ubogiej rodzinie, wstąpił do klasztoru Augustianów. Pracował na uniwersytecie w Litenberdze. Przeszedł na pozycję konserwatywną, w 1525 r. Zdecydował się potępić powstańców w Niemczech, opowiedział się po stronie książąt.
Wiara jest sprawą bezpośredniego kontaktu między jednostką a Bogiem. Nie ma sensu tłumaczenia zawiłości teologicznych. Głosił założenia powrotu do biblii. Dobro rodzi się przy wsparciu łaski. Wychodząc z augustiańskiego podziału sformułował że Kościół jest zbiórką sumień. Wszyscy współuczestniczą w kierowaniu kościołem. Luter nie był tolerancyjny. Państwo według Lutra reprezentuje prawo porządku doczesnego. Tylko państwo jest suwerenne. Istnienie państwa jest niezbędne, jest sługą bożego gniewu.
Luter odrzucał jakiekolwiek dążenia demokratyczne państwa. Duchowieństwo powinno być pozbawione przywilejów. Luteranizm formułował program odpowiadający mieszczaństwu.
M. chciał zreformować kościół, sprzeciwiał się sprzedawaniu odpustów. W 1520r. spalił bulę papieską, a w 1521 odmówił odwołania swoich poglądów. Wyswobodził wiarę z jej ram instytucjonalnych, jednostka w swoich stosunkach z Bogiem nie potrzebowała urzędu. Kościół jest wspólnotą wiernych (i jest tylko wtedy gdy ludzie wierzą) a nie hierarchią stanowisk i kompetencji.
Powraca do św. Augustyna – człowiek jest skazany na grzech pierwotny. Luter formułuje teorię kościoła jako wspólnoty sumień. Państwo w koncepcji Lutra ma rolę strażnika praw jednostek, duchowni są ludźmi, którym inni ludzie powierzają funkcje liturgiczne, a państwo jest sługą Bożym. Społ. Może zatrzymać swą tożsamość bez podlegania jakiejkolwiek władzy. Społ. Może rozkwitać, wyrażać swą tożsamość nie opierając się na zasadach hierarchii.
Być chrześcijaninem oznacza zajmować stanowisko wyższe od innych ludzi, ale równe stanowisku innym chrześcijan. Religia wskazuje jednostkom drogę do zbawienia, ale nie dostarcza wzoru politycznej organizacji społ. Świeckiego. Religijny egalitaryzm sprzyjał uznaniu potrzeby silnej władzy i nierówności w sprawach ziemi. Religia wskazywała jednostkom drogę do zbawienia ale nie dostarczała wzoru politycznej organizacji społ. świeckiego. w tym celu zostało stworzone Państwo. Wg Lutra przywileje demoralizują duchowieństwo.
JAN KALWIN
Studiował filozofię i hellenistykę. Działając w Genewie, sprawował tam dyktaturę religijną. Władze kościelne i polityczne były wybierane w drodze wyboru. Kongregacje pastorów sprawowały władzę. Kalwin nawiązywał do doktryny augustiańskiej. Boska doskonałość jest przeciwstawiona człowiekowi który może odbierać miłość bożą.
Etyka: kult pracy i skromności. Bogacenie się – wartością moralną. Człowiek jest predestynowany do istnienia w danej kaście społecznej. Poczucie dyscypliny społecznej: bezwzględna kontrola wszystkich obywateli. Autorytet państwa reprezentował najwyższy autorytet boski. Władza jest instrumentem boskim przekazywanym w ręce władców. Według Kalwina nie wolno nawet dyskutować nad legalnością władzy. Kalwin opowiadał się za ustrojem republikańskim, mówił o republice oligarchicznej. Nie ufał ludowi, władza w wąskiej grupie oligarchów.
Lud – lekkomyślny i szalony.
Kalwin odrzuca zdecydowanie podporządkowanie kościoła państwu. Kościół musi wyznaczać ścieżkę wzdłuż której idzie polityka państwa. Ład pomocna sacrum. Według Kalwina najważniejsza dla prawa powinna być ochrona własności. Kalwin opowiadał się za rozwojem kredytu (ustalone, godne). Ideologia Kalwina w pełni odpowiadała burżuazji, stała się nasileniem postępu.
Działał w Genewie, sprawował dyktaturę religijną (szpiegował, kontrolował) W swoich założeniach nawiązywał do św. Augustyna, uważał że Boska doskonałość jest tak doskonała, że Bóg sam decyduje czy jesteś zbawiony czy nie.
Tworzy nową etykę (kult pracy i skromności) to prowadzi do bogacenia się. Judaistyczne podejście – jeśli Ci się powodzi, to Bóg Ci błogosławi! Zajmował się również problemem instytucjonalizacji wiary, władzy i udziału kościoła w życiu politycznym.
Kalwiznizm oparty przede wszystkim na predestynacji – losy człowieka z góry ustalone przez Boga.
Ascetyczne życie – pracowanie i oszczędzanie, odrzucenie wolnej woli człowieka – z łaski danej przez Boga nie można zrezygnować, ani z własnej woli odrzucić. Ludzie od urodzenia są przeznaczeni albo do zbawienia albo do potępienia.
Kalwin opowiadał się za rozwojem handlu i gospodarki! Władza jest instrumentem boskim, przekazanym organowi rządzącemu, kwestionowanie władzy jest niemoralne. K. namawiał na pożyczanie, człowiek ma prawo pracować.
„Jeśli jesteś bogaty i przyjdzie do Ciebie biedna rodzina, należy dać im pracę, a nie pieniądze”
KS. T.MUNZER
Ludowa reformacja-> pod wpływem Luteranizmu. Stanął na czele buntu przeciwko arystokracji, poszedł do ludzi, którym było ciężko (górnicy) i stał się ich kapłanem. Społeczny radykalizm – chrześcijaństwo dąży do wolności. Wg. Munzera ludzie nie będą żyli w państwach tylko we wspólnotach chrześcijańskich. Tym co łączyć będzie te grupy będzie miłość chrześcijańska i braterstwo. Jego myśl użyta będzie w komunizmie socjalistycznym.
Był reprezentantem skrajnego nurtu reformacji. Pozostawał pod wpływem Luteranizmu. W 1523 r. stał się kapłanem Górnikalizmu, w 1525r. staną na czele powstania robotniczego (poniósł śmierć). Uważał że należy stworzyć państwo w którym wszyscy są równi, w wyniku sporów pragną spełniać swoje pragnienia. Zasadą naczelną było to żeby lud odzyskał władzę i wtedy to zapanuje porządek boży. Uważał że praca wszystkich zagwarantuje zabezpieczanie potrzeb społecznych. Wizja republiki – zrzeszanie się ludzi, wpływ braterstwa, sposoby tego zrzeszania się powinny być przepełnione miłością chrześcijańską.
HUGON GROCJUSZ
Pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej, która łączyła bogactwo i tradycje naukowe. Aktywnie uczestniczył w życiu politycznym Niderlandów.
H. zmierzał do racjonalnej interpretacji praw natury, chciał znaleźć naturalne prawa człowieka, bez aksjomatów religijnych, niepodważalne i niezaprzeczalne prawa natury. Prawo natury na zasadzie matematycznego pewniaka powinno wskazywać grogę rozwoju. Wg. H. ludzie dążą do życia w sposób zorganizowany i spokojny, obserwował to co ludzie akceptują i czego nie akceptują, co ich łączy; poznawał człowieka przez empiryczną obserwacje.
H. Wyróżnił 4 samoistne i podstawowe prawa natury:
1) Obowiązek poszanowania cudzej własności
2) Obowiązek wynagradzania szkód
3) Obowiązek dotrzymywania umowy
4) Obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwo
H. podzielił wojny na sprawiedliwe w obronie praw natury i niesprawiedliwe. Opowiadał się za utrzymaniem niewolnictwa i brakiem równouprawnienia narodów. Wg. H. o ustroju panującym w państwie powinien decydować suweren (chciał wprowadzić idealny ustrój)
Nie wolno łamać praw naturalnych i praw wynikających z umowy. Tworzył koncepcje umacniające grunt na burżuazji i następów.
THOMAS HOBBES
Autor „Lewiatana”, przedstawiciel doktryny prawo naturalnej ( której rozważania o stanie natury miały być odpowiedzią na pytanie o najwcześniejszy stan ludzkości) Skończył Oxford, wtedy panowała scholastyka. Doktryna polityczna Hobbes należy do czołowej, był wybitną postacią rewolucji angielskiej. Uważał że należy sprecyzować teorie – idee społeczno – polityczne do postaci wzoru matematycznego, poznanie oprzeć na analizie i syntezie, należy znaleźć wiedzę pewną i praktyczną. Stan natury – umowa społeczna, żeby poznać państwo należy poznać państwo wcześniejsze sprawując analizę natury. Należy zbadać osobowość człowieka. Uważał, że człowiekiem targają 2 sprzeczne siły:
1. Dynamizująca - nigdy nienasycona siła bogactwa i władzy, człowiek dąży do zagarnięcia wszystkiego,
2. Hamująca - siła strachu przed gwałtowną śmiercią.
Stan natury definiował jako stan przedspołeczny/przedpaństwowy, stan natury to stan w którym rządzi prawo pięści, człowiek jest absolutnie wolny (nie ma państwa religii itp.) nic go nie ogranicza, ale człowiek ten nie jest szczęsliwy. Każdy robi to chce, walka każdego z każdym o utrzymanie lub zdobycie dobra.
PERMAMENTNA WOJNA – człowiek człowiekowi wilkiem – Stan Anarchii, trwanie w nim jest bezsensowne.
Wg. Hobbesa każde ograniczenie władzy suwerena oznaczało krok w stronę stanu natury. Podstawową właściwością człowieka jest „stałe i nie znające spoczynku pragnienie coraz większej mocy, które ustaje dopiero wraz ze śmiercią” Człowiek jest zwierzęciem, któremu trzeba nałożyć wędzidła. Ludzie wg. H. na podstawie zdroworozsądkowego podejścia zawierają umowę społeczną (rezygnując z wolności na rzecz suwerena, któremu dają bezgraniczną władzę i powołują państwo)
Natura uczyniła wszystkich ludzi równymi sobie dot. To zarówno władz cielesnych i duchowych.
Prawo natury – przepis lub reguła ogólna, która zabrania czynić człowiekowi to co jest niszczące dla jego życia lub co odbiera mu środku do zachowania życia.
Prawa Natury:
I. Dążyć do pokoju i ten pokój utrzymywać, bronić samego siebie
II. Gotowość do zrezygnowania z tego uprawnienia do wszelkich rzeczy, które będzie uważał za konieczne dla zachowania pokoju.
III. Ludzie powinni wykonywać zawarte umowy (sprawiedliwość)
IV. Wdzięczność człowieka który otrzymał jakieś dobrodziejstwo od innego, tak żeby ten drugi nie żałował swojej dobroci.
Lewiatan wg. Hobbesa to śmiertelny Bóg, uosobienie państwa, ograniczony tylko swoją wolną. Idea prawa związana jest z wolą suwerena.
Państwo nie jest wolą Boską, a władza nie pochodzi od Boga, państwo jest rozwiązaniem problemów (ma gwarantować bezpieczeństwo przez zachowanie spokoju, rezygnacja z praw do wszystkich rzeczy, dotrzymywanie umów, przestrzeganie zasad życia) Prawo musi narzucać prawa, które są narzucone wszystkim bez wyjątków. – Nawet jeśli władcą jest tyran należy mu się podporządkować.
Umowa społeczna – wg. H. dzięki umowie możliwe jest przejście od stanu natury do stanu społecznego, społ. Nie może istnieć bez zgody wchodzących w jego skład jednostek. Jednostki są z natury wolne i równie, wię tylko jakieś porozumienia między nimi może tłumaczyć ograniczenia i zależności charakterystyczne dla stanu społecznego. Społ. Jest stowarzyszeniem stworzonym świadomie przez jednostki dla zaspokojenia potrzeb i osiągnięcia celów.
Idea kontraktu rządowego – dominowała w średniowieczu, umowa między rządzącymi co do ich wzajemnych zobowiązań.
Idea właściwej umowy społecznej – w czasach nowożytnych, w wyniku wzrostu indywidualizmu umowa była zawierana między członkami społ. Co do zasad jego organizacji.
Akt tworzenia władzy politycznej jest nieodwołalny, zgoda jednostek na powołanie suwerena to akt jednorazowy, który nie wymaga odnawiania, bez względu na czyny suwerena, jego władza jest nieograniczona i dzieki temu możliwe jest istnienie społeczeństwa, niemożliwy jest natomiast bunt przeciwko suwerenowi. Suweren to jedyny człowiek pozostający w stanie natury jest wynikiem umowy społecznej, ale nie jest jej stroną.
JOHN LOCKE
Również zajmował się doktryna prawo naturalną. Pochodził z zamożnej rodziny kupców i uczonych. Ukończył studia w Oxfordzie. Przedstawił wizję skrajnie przeciwną Hobbesowi, zapożyczył konstrukcję jego poglądów, lecz całkowicie zmienił ich treść. Locke nawiązuje do H.Grocjusza -> człowiek ma wrodzoną chęć do życia w pokoju oraz że człowiek jest z natury dobry.
W koncepcji Locke’a istnieje stan natury przeciwpaństwowy. W stanie natury rządzi prawo naturalne, które daje człowiekowi 3 główne prawa natury:
1. Prawo do życia, posiadania potomstwa, prawo do obrony życia swojego i rodziny.
2. Wolność – kończy się tak gdzie zaczyna się prawo drugiego człowieka, wolność słowa.
3. Własności – opoka dana przez Boga, mają prawo tego przestrzegać nie tylko ludzie ale także państwa – jeśli coś jest czyjeś nikt nie ma prawa mu tego odebrać.
Locke uważał że rozsądek podpowiada człowiekowi czym są prawa natury. W stanie natury ludzie żyją w pełnej wolności i kierują się prawem natury. Przestrzeganie reguł natury jest naturalne. Siła rozsądku w pojmowaniu praw natury równość jest tak znaczna że skłania do przestrzegania praw. Wszyscy są sobie równi, prawo naturalne dane przez boga jest równe dla wszystkich.
Jeżeli ludzie doszli do przekonania, że nie dobrze jest być sędziom w swojej własnej sprawie. Należy powołac instytucje prawne, które obiektywnie rozstrzygają sprawy, a także zamienią prawo zwyczajowe w prawo pisane.
STAN NATURY – poszukiwanie lepszych środków do ochrony praw własnych. Wg. Locke’a nie był to stan całkowitego odosobnienia jednostek, był to stan społeczny – mniej doskonały od stanu obywatelskiego. Człowiek w stanie naturalnym interesuje się drugim człowiekiem jako podobną sobie istotą, z którą można nawiązać korzystną dla obu stron współpracę. W jego koncepcji człowiek walczy o przetrwanie nie tyle z drugim człowiekiem, ile z przyrodą, którą opanowuje dzięki pracy. W rezultacie stan natury nie musi być stanem wojny każdego z każdym jak uważał Hobbes, lecz może być stanem pokoju, dobrej woli i wzajemnej pomocy i zachowania.
Każdy człowiek wie co dla niego dobre ale nie mogą sami być swoimi sędziami, powołali więc taką instytucję w państwie i zawarli umowę społeczną.
Umowa społeczna jest skutkiem poszukiwań środków praw własnych:
1.bezpieczeństwa
2.własności
3.wolności
Sensem umowy społecznej jest ochrona praw naturalnych, zatem suweren musi ochraniać te prawa. Państwo nie jest dziełem Boskim lub natury tylko rozsądnym działaniem ludzi. Źródłem prawa jest wola wszystkich obywateli. U podstaw teorii państwa jest indywidualizm. Ludzie powołujący państwo nie zrzekają się swojej wolności, powołują je po to aby lepiej chroniło ich prawa.
Locke rozbija umowę społeczna na dwie :
I Umowa Społeczna – powołująca społeczeństwo – musi ją zaakceptować każdy obywatel.
II. Umowa Społeczna – powołująca państwo połowa obywateli musi ją zaakceptować i na tej podstawie powołuje się rząd.
W koncepcji Locke’a państwo jest dziełem ludzkim, a nie Bożym, między rządem a ludźmi jest symetryczna umowa – rząd ma przestrzegać umowy (rząd nie może odbierać praw obywateli)
Podwójna koncepcja umowy społecznej sprawiła, że ludzie maja prawo buntu, upadek państwa wg. L. nie oznaczał powrotu do stanu natury.
Lock wprowadza trój podział władzy:
1.ustawodawcza (parlament),
2.legislatywa,
3.federalna – stosunki międzynarodowe.
Uważał że podział władzy stanowionej jest gwarantem poszanowania własności. Ogromną władzę parlamentu gwarantuje prawo natury. U Locke’a najważniejsza jest władza ustawodawcza, ale była ona organizowana przez prawa natury.
Locke był rzecznikiem tolerancji, Wzorował się na Lutrze - postulował rozdział kościoła od państwa. Autonomiczność wszystkich wyznań. Locke ludzi niewierzących wykluczał ze społeczeństwa.
Locke pierwszy stworzył idee państwa gdzie obywatel ma prawo do czynnego prawa wyboru. Może odwołać władzę, może uczestniczyć w życiu politycznym, obywatele mogą oceniać suwerena. Społeczeństwo obywatelskie istnieje tam gdzie jest prawo, obywatel to człowiek aktywny w państwie. L. nie stworzył koncepcji społ. Obywatelskiego. Kładzie nacisk na przywileje, dla rozwoju gospodarki najlepiej jest jeśli obowiązki są w małej ilości. (te najbardziej konieczne) a powinno być dużo przywilejów dla ludzi
Oświecenie Francuskie – początek oświecenie związany jest z Ludwikiem XIV. W koncepcji oświecenia Jedyną substancją odwoławczą jest rozum. Absolutyzm Francuski cofnął Francję w rozwoju w stosunku do XVIIIw, Anglii, F. Byli zachwyceni koncepcją monarchii parlamentarnej. Głoszone zaczynają być hasła komunizmu utopijnego.
MONTESKIUSZ O duchu praw (1748)
Pochodził z zamożnej rodziny, świetnie wykształcony znał prawo, fizykę i kulturę. Był prekursorem komparystyki (poszukiwanie podobieństwa) środowisko i warunki naturalne należy uwzględnić ale nie był zwolennikiem determinizmu.
Nie szukał idealnego ustroju, tylko chciał poznać czynniki, które sprawiają że państwo jest wolne, uważał że należy badać ekonomię, środowisko, klimat, położenie geograficzne, aby zrozumieć dlaczego w danym państwie jest taki a nie inny ustrój.
Nie był deterministą geograficznym , uważał, że liczą się wszystkie czynniki wpływające na losy narodu. Każdy naród na inny ustrój, inną tradycję, religię i historię. Nie można kopiować ustrojów. M. nie wskazuje na jeden decydujący czynnik lecz na wzajemne powiązaniu wielu różnych składniku, na dowodzeniu że społeczeństwo jest SYSTEMEM. Szczególną rolę M. przypisuje tylko OGÓLNEMU DUCHOWI narodu, który jest wynikiem historii danego narodu.
Monteskiusz przywiązywał dużą uwagę do prawa i wolności jednostki – jeśli człowiek nie jest krępowany to gwarantuje to jego rozwój.
Wolność M. definiowała jako sferę uczynków społecznych, w których państwo nie bierze udziału.
Wg. M. Państwo powinno się kierować rozsądkiem, umiarkowaniem w stosowaniu prawa : należy karać, nie piętnować (należy unikać utopii i absurdu)
M. dokonuje systematyzacji ustrojów w oparciu o 2 czynniki:
- Normy rządu
- Trybu działania rządu:
+ rząd republikański – władza leży u narodu - demokracja – władza należy do narodu, (uważał taki rodzaj za najlepszy, bo pokazuje cnotę, stanowczość i poczucie równości, ale jest nierealny)
+ rząd monarchiczny – jednostka panuje zgodnie z prawem - monarchia – rządzi jednostka ale na zasadzie sztywnych praw, (monarchia jest rządami przywódczymi z pewną zasadą – honorem, powinna opierać się na umiarkowaniu, rządzi jednostka ale powinien istnieć panel porozumienia gwarantujący transmisje informacji pomiędzy poddanymi a przywódcą, i wtedy panuje umiarkowanie, ład i poczucie bezpieczeństwa)
+ rząd despotyczny – bez reguł, bez zobowiązań.
M. demokrację definiował jako cnotę, poczucie wolności, skromności, uważał on że jedynym realnym rządem jest monarchia (monarchia miała zapewniać ład) – za przykład brał Anglię, gdzie król ma obowiązek współpracowania z parlamentem, a parlament ma mówić czego oczekuje lud.
W każdym Państwie Monteskiusz wytypował 3 typy władzy:
1. Legislacyjna – ustawodawcza
2. Egzekucyjna – wykonawcza
3. Sądownicza
1,2,3 mogą działać oddzielnie, jeśli władza jest skupiona w 1 osobie to powoduje szybkie podejmowanie decyzji – ale jeśli trafi w niepowołane ręce to niszczy kraj.
Jeżeli władze podzieli się między obywateli to powstanie anarchia, lecz ograniczy to dyktaturę! Trójpodział władzy sprawia, że blokują się nawzajem, zapewniają skuteczność rządów oraz wolność jednostki.
Monteskiusz wprowadził pojęcie
~ Hamulcy zewnętrznych – dot. Kompetencji władzy
~ Hamulcy wewnętrznych – dwuizbowość, gdzie ustawa jest korygowana przez dwie izby (niezawisłość)
Wg. M. żadnej instytucji nie można uznać za absurdalną, ponieważ każda jest w jakiś sposób uwarunkowana i powiązana z innymi.
Prawa natury według Monteskiusza mają swe źródło w ludzkiej istocie, która podlegała im jeszcze przed powstaniem społeczności. Prawa te to:
1. Prawo do poszukiwania pożywienia
2. Prawo do leczenia się obu płci
3. Pragnienie do życia w społeczeństwie
4. Pokój
5. Dążenie do Boga
6. Dążenie do poznania.
Dla M. ważne są związki konieczne – między poszczególnymi faktami społecznymi bądź prawami. Jest to dostrzeżenie nieskończonej różnorodności zjawisk społecznych.
VOLTAIRE
Poeta, dramaturg, filozof i historyk. Był wielkim krytykiem religii, mimo że filozofował z użyciem słowa „Bog”. Spopularyzował we Francji filozofię Newtona (Newton uważał, że przedmiotem nauki są zjawiska, zaś jej celem jest znalezienie związków między nimi, to znaczy praw.) Voltaire nauczał zasad wolności (mimo, że sam nigdy nie wykroczył poza horyzont absolutyzmu oświeceniowego)
„Zakon do którego uczęszczał Voltaire był obozem racjonalistów, pokazującym zgubne skutki ludzkiej ciemnoty, zabobonów i nietolerancji.
Nie nawiązywał do ideału oświeceniowego monarchy – wg. V. władca powinien uosabiać wzorce oświecenia, słuchać się tego co mówi parlament. Idea utylitarystyczna – głosi hasła rozwoju umysłu!
Nowatorstwo Voltaire :
1. „Trzeba umieć wątpić” rozwijał krytykę źródeł i formułował kryteria ich wiarygodności starając się wyeliminować wszystko, co nie ma oparcia w faktach i przeczy zdrowemu rozsądkowi.
2. Przesunął uwagę z czynników „wielkich ludzi” na „wielkie epoki” rozwoju cywilizacji.
3. Poszerzył horyzont historycznych dociekań geograficznych obejmując swym zainteresowaniem także Rosję i kraje zachodnioeuropejskie.
4. Dokonywał sekularyzacji wyjaśnienia historycznego, jakiekolwiek wyjaśnienie dawane przez niego były trywialne i niespójne, polegały one na wskazywaniu związków, przyczyn i skutków.
Voltaire uważał że w życiu najważniejsze znaczenie mają ludzkie instynkty, klimat ustrój polityczny i stanowienie opinii.
Konteksty filozoficzne w „Kandydzie” Woltera odnoszące się do poglądów Rousseau
Najważniejsze poglądy autora "Kandyda" wypunktuje:
1) Racjonalizm- rozum jest źródłem poznania, to na nim powinny opierać się wiedza i moralność
2) Zwalczanie podziału świata na przyrodzony i nadprzyrodzony. Bóg istnieje, ale istnienie duszy i świata nadprzyrodzonego to szkodliwy wymysł. Nie należy myśleć o wieczności, ale szukać szczęścia w życiu doczesnym.
3) Celem ludzkiego działania jest naprawa zła, zmniejszanie cierpień i zabieganie o sprawiedliwość.
4) Bardzo ważna jest tolerancja.
5) Podjęcie walki z religią, z zwłaszcza chrześcijaństwem.
DIDEROT
Autor „Kubuś Fatalista i Jego Pan” oraz współtwórca „Encyklopedii Oświeceniowej Myśli Społecznej”
Zwolennik absolutyzmu oświeceniowego jego poglądy ewoluowały jednak w kierunku demokratyzmu, był zwolennikiem obalenia kolonializmu i despotyzmu. Wg. Diderota państwo powinno gwarantować własność gospodarczą
Był przeciwnikiem despotyzmu, nawiązywał do rewolucji.
Polemika z Volitaire -> Uważał, że państwo powinno zapewnić naukę i podnosić z nędzy jednostki poprzez zapewnienie im pracy.
zwolennik ateizmu
w poznaniu świata uznawał pierwszeństwo nauk eksperymentalnych
przeciwnik twierdzenia o istnieniu wolnej woli
głosił obowiązek posłuszeństwa prawom natury
wróg wszelakich dogmatycznych twierdzeń
jego przekonania społeczno-polityczne
- prawo do rewolucji
- antykolonializm
Nie warto zajmować się Bogiem, ponieważ w przyrodzie nie ma śladów jego działania.
Człowiek postępujący zgodnie z prawami natury jest szczęśliwy, kiedy zaś od nich odchodzi, pogrąża się w fałszu i cierpieniu.
Społeczeństwo powinno być oparte na naturalnych zasadach równości i sprawiedliwości.
Także postaw moralnych należy szukać w prawach natury, ale nie w religijnych przesądach.
JAN JAKUB ROUSSEAU
Autor „Umowy Społecznej”
Zajmował się problematyką życia społecznego z pozycji uczestnika, a nie obserwatora.
- kluczowe znaczenie miało przeciwstawienie : „człowiek z natury” - „człowiek człowiek” czyli zdeformowany i zdeprawowany „człowiek sztuczny i fantastyczny”
- „Człowiek natury” jest wolny, dobry, niezależny, równy wszystkim innym ludziom, szczęśliwy.
- „Człowiek człowieka” utracił wszystkie cechy człowieka natury, zyskując w zamian jedynie czcze pozory, do których sprowadza się ostatecznie wszystko co ludzie współczesnej cywilizacji cenią najwyżej.
- w człowieku trzeba oddzielić kulturę i naturę i to czym on się staje na skutek swego „kolektywnego istnienia” i to czym jest sam przez się - antropologia kulturowa .
Stan natury to model teoretyczny; dobry dzikus to człowiek stanu natury
Był przeciwnikiem cywilizacji, uznał że ludzie łączą się w grupy żeby walczyć z żywiołami, a w rodziny by walczyć z problemami dnia codziennego.
Proces denaturalizacji– miał modelowy charakter, chodziło w nim o rekonstrukcje procesu historycznego, oraz o sformułowanie wielu hipotez dot. tego jak możliwe jest społ. W swej obecnej postaci tak bardzo oddalonej od natury
opis Rousseau przejścia od stanu naturalnego do społ. dot. złożonego procesu nasilenia się interakcji między jednostkami kształtowania się instytucji społecznych i przekształcania się ludzi pod ich wpływem.
W społ. człowiek uzyskuje wiele nowych cech, poznanie stanu społ. Pokazuje jedynie co przez denaturalizację utracił. Rozważenia o denaturalizacji gatunku ludzkiego obejmują problematykę rozwoju języka i myślenia, rodziny, pracy i środków wytwarzania, własności przemocy i władzy politycznej
najciekawsze --- > podjęcie problemu kształtowania się potrzeb różnego rodzaju w tym swoistej potrzeby życia społecznego które nie istniało w stanie naturalnym.
Społeczeństwo powstało nie w celu zaspokojenia już istniejących potrzeb, lecz samo wytwarza coraz to nowe potrzeby, które tylko w nim mogą zostać zaspokojone; sztuczne potrzeby to zarówno rosnące potrzeby materialne których zaspokojenie uzależnia jednostkę od całego świata, jak i nowe potrzeby psychologiczne każące jej szukać oparcia u innych.
Utrata naturalnej niezależności nie polega jedynie na pojawieniu się władzy politycznej, lecz na głębokiej metamorfozie jednostek.
Człowiek przestaje być sobą, zatraca swoje ja stając się całkowicie zależny od społecznego się, od wymogów swojej pozycji społecznej.
I. Nie uważał stanu natury jako stan w pełni ludzki : szczęście stanu naturalnego było szczęściem animalnym, był to stan poza dobrem i złem, jako że nie mogło w nim być jeszcze żadnej moralności.
II. Atakował on cywilizację, uważał on za niemożliwy powrót do stanu naturalnego (stan natury to nie wzór życia ale wyliczenie zasad jakie należałoby zastosować w przyszłości - do zasad tych odwołuje się koncepcja umowy społecznej. Pod jednym względem odtwarza ono sytuację stanu natury: ludzie przestają zależeć jedni od drugich, ponieważ wszyscy podlegają bezosobowemu PRAWU.
Chodzi o to aby stworzyć takie prawo , które doprowadzi do odtworzenia naturalnej niezależności i równości jednostek. Wszyscy będą podlegali takiemu prawu, nie podlegając sobie nawzajem. Prawo takie nie może być pochodne od woli jednostek, musi być wytworem woli powszechnej (nie jest to suma woli poszczególnych ludzi lecz ta część potrzeb poszczególnych członków społeczeństwa która jest tożsama z potrzebami społeczeństwa jako całości) Prawo to – zastępuje naturalne „instynkty”.
Dwie koncepcje społ.: koncepcja krytyczna i koncepcja aplogenetyczna.
Pierwsza koncepcja odnosi się do teraźniejszości i przeszłości, druga do przyszłości i wyjątkowych fragmentów przeszłości. Do pierwszej mogli nawiązać liberałowie w walce przeciwko tyranii większości, a do 1 i 2 rewolucyjni ideologowie suwerenności ludu. Wspólna cecha tych koncepcji : społeczeństwo jawiło się w nich jako rzeczywistość ponadjednostkowa.
Wola powszechna – wola rozwiązywania problemów ogólnych, gdzie własna wola, jest wola ogółu. Wola powszechna powstaje dzięki tworzeniu się obywateli połączonych specyficzną więzią patriotyzmu, emocji, łączących obywateli i ojczyznę, można to osiągnąć poprzez edukacje i wychowanie.
W państwie rządzi suweren, którym są wszyscy obywatele przeniknięci wolą powszechną -> jest to utopia, którą próbowano wcielić w życie w czasie rewolucji francuskiej.
TEORIA POSTĘPU
Ideologia postępu – wpisana w ideę upełnoletnienia człowieka, a więc przekonanie, że czyniąc właściwy użytek ze swoich władz poznawczych jest on w stanie wiedzieć coraz więcej i żyć coraz lepiej.
Podstawowymi przesłankami było:
> Zakwestionowanie autorytetu starożytnych
> Uznanie – wbrew predycji chrześcijańskiej – wartości życia doczesnego i ziemskich osiągnięć.
> Założenie stałości praw natury bez którego nie do pomyślenia byłby kumultatywny rozwój wiedzy.
> Przesłanki społeczne – powstanie sytuacji, w której instytucje ludzkie przestały uchodzić za dane i ustanowione raz na zawsze
> Wpływ sensualnej filozofii Locke’a , która wskazywała na podatność ludzi na zmiany pod działaniem środowiska, dowodzi o ich plastyczności i zdolności doskonalenia się.
TURGOT
Teoria ewolucji – źródłem postępu jest natura ludzka, zawarta w niej potencja. Świat jest przeniknięty postępem, który podnosi poziom życia, postęp zwiększy poziom radości w społeczeństwie. Wg. T. nie ma dziedziny życia, która nie byłaby przeniknięta postępem (ideą postępu – wszystko mu podlega). T. uważa, że najważniejsza jest mobilność społeczna twierdził, że przynosi ona nowe doświadczenia, a tym samym pozwala poznać nową wiedzę. Tylko człowiek jest zdolny do postępu.
W koncepcji Turgota historia ludzkości różni się zasadniczo od ewolucji. Ewolucja ma powtarzające się fazy, a historia przedstawia środowisko, które zmienia się nieustannie.
Wszyscy są równi wobec natury - > wszystkie narody rozpoczęły drogę na ścieżce postępu od tego samego punktu, a różnice między nimi są jedynie wynikiem nierównego tempa jakie osiągają narody (fazy postępu)
CONDORCET
Uważany za autora klasyczje poste cii teorii postępu – rozwinął myśl Turgota.
Również interesował się postępem człowieka. C. uważał że procesy historyczne i procesy przyrody tak samo odznaczają się regularnością i koniecznością. To założenie doprowadziło C. do idei stworzenia matematyki społecznej, wykorzystującej do analizy procesów społecznych rachunek prawdopodobieństwa. Można przewidywać, co będzie się działo w postępie ludzkości.
C. był skrajnym nominalistą – uznawał, że ogół postępu ludzkości jest prostą sumą rozwoju indywidualnych.
Podzielił ludzkość na 10 er:
1.Epoka myśliwych
2. Pasterzy
3. Rolników
4. Handlu i nauki filozofii w Gracji
5. Era wiedzy i filozofii podbojów A.Macedońskiego
6. Era po upadku nauki do wypraw krzyżowych
7. Od krucjat do wynalezienia druku
8. Epoka autorytetów (od druku do Lutra)
9. Od Lutra/ Kartezjusza do Republiki Francuskiej
10. Przyszłość w której nauka zapanuje nad przyrodą.
Wg. Condorceta Wszechstronny postęp nie ma granicy „postep to doskonałośc moralna, bezpieczeństwo, wolność polityczna i powszechny pokój”
OŚWIECENIE SZKOCKIE
Główne ośrodki to Glasgow i Edynburg.
Filozofia moralna – zwrócenie uwagi w kierunku humanizmu. Przedstawiciele głosili konieczność stworzenia nauki empirycznej badającej społeczeństwo, zajmowali się tym co robić po rewolucji, gdy obywatele żyją w wolnym kraju.
Wprowadzono pojęcie wolności ekonomicznej, obywatelskiej, społecznej kultury. Cechą charakterystyczną było przesunięcie uwagi z racjonalnych aspektów natury ludzkiej na jej aspekty emocjonalne.
HUME
Jego największe dzieła filozoficzne to: Traktat o naturze ludzkiej, Badania dotyczące rozumu ludzkiego oraz Badania dotyczące zasad moralności.
Zajmuje się problemami społecznymi : filozof, historyk, twórca nauki dającej się zbadać empirycznie.
Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume było założenie (najpierw za Lockiem), że istotnie cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z doświadczenia. Jednak cechą specyficzną tej informacji jest jej chaotyczność i zmienność. Dlatego świadoma wiedza powstaje w wyniku złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee).
Przesunięcie uwagi z racjonalnych aspektów natury ludzkiej na jej aspekty emocjonalne. Zwraca uwagę na to że człowiek nie zawsze kieruje się logiką i rozumem. Zakłada on bezwzględny prymat uczuć w stosunku do rozumowania oraz instynktów w stosunku do refleksji. Hume Stwierdził, że nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji – bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni.
Obrazy mentalne stanowią podstawowy "budulec" świadomej wiedzy: idee proste, których modyfikacje i połączenia dokonywane przez władze umysłu: pamięć i wyobraźnię tworzą złożony obraz świata w ludzkiej świadomości.
Hume podkreślał, że tworzenie świadomego obrazu świata zachodzi często pod wpływem nawyków oraz emocji, stąd jego koncepcja daje początek psychologii zachowań irracjonalnych.
Hume stworzył podstawy uniwersalnej epistemologii naukowej. Doszedł do wniosku, że wartościowa jest tylko taka wiedza, która dotyczy logicznych relacji między ideami (np. matematyczna), lub zjawisk obserwowalnych empirycznie (przyrodniczych, historycznych). Wiedza, która nie dotyczy ani jednego ani drugiego jest iluzoryczna i zbędna.
Wg. H. dla ludzi ważna jest sympatia i pomaganie sobie wzajemnie.
H. kwestionował dotychczasową umowę społeczną, twierdząc że społeczeństwo jest możliwe o tyle o ile człowieka pchają ku niemu jego naturalne skłonności niezależne od jakiejkolwiek kalkulacji.
H. głosił, że społeczeństwo nie mogło powstać w wyniku Umowy Społecznej, ponieważ świadomość z korzyści życia zbiorowego musiałaby poprzedzać faktyczne w nim uczestnictwo. Wiedza byłaby wcześniejsza od doświadczenia, a rozum od woli i uczucia.
H. był anglostykiem - wątpił, nie wiedział czy ma wierzyć czy nie.
Państwo i rząd swe źródła znajdują w przemocy, dopiero z czasem dorastają pozytywne skutki z ochrony obywateli.
Za 1 i pierwotną zasadę ludzkiej społeczności Hume uważa POPĘD SEKSUALNY – który doprowadził do wykształcenia się dwóch pokoleń – rodziców i dzieci -> tak wykształciły się nawyki życia zbiorowego oraz rozumienie jego wyższości nad samotnym życiem.
U Hume’a dochodzi do ustanowienia własności prywatnej – dobra które mogą służyć każdemu, ale są zbyt rzadkie aby każdemu były dostępne, własność prywatna powstaje na zasadzie umowy.
Hume wprowadza pojęcie ODDZWIĘKU UCZUCIOWEGO – polega on kierowaniu się w swoim postępowaniu nie tylko tym co przynosi korzyść bezpośrednią, ale na tym jak na to postanowienie reagują inni (czyli skłonność do stawiania siebie w położeniu innych) wg. H. ludzie dzięki przyzwyczajeniom i nawykom cenią rzeczy które same w sobie nie muszą być wartościowe ale za to znaczne i cenione bardziej od innych. Hume uważał że podstawą życia społecznego jest przesąd – czyli to co istniało przed sądem i refleksją.
W ten sposób Hume skrytykował konieczność idei związku przyczynowego, twierdząc, że podstawą wnioskowania o nim jest subiektywny nawyk i przyzwyczajenie.
Pojęciem, które ma podobną funkcję jak zasada przyczynowości, jest pojęcie substancji. Człowiek łączy w swoim umyśle występujące obok siebie idee w jedną całość, twierdząc, że jest obiektywna podstawa usprawiedliwiająca takie postępowanie, którą nazywa substancją. Niestety tak jak zasada przyczynowości, tak i substancja jest tylko ideą powstałą na podstawie przyzwyczajenia i nie ma żadnych logicznych racji dla swej konieczności.
W swojej teorii poznania, Hume poddał też krytyce podmiot poznający. Tak samo jak w przypadku idei związku przyczynowego musi być jakaś impresja, na podstawie której powstała idea. Oczywiście w rzeczywistości zewnętrznej nie ma takiej impresji, więc trzeba jej szukać w umyśle. W umyśle jednak znajdują się tylko pojedyncze, niczym nie związane impresje i idee.
A.SMITH
Szkocki myśliciel i filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, dzieła, które było jedną z pierwszych prób usystematyzowania wiedzy na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie.
Twórca koncepcji leseferyzmu -
Polityczne koncepcje Smitha:
- Kierował się on naukami Locke’a, Montesquiego i Hume’a – połączył je z fizjokratycznymi doktrynami nt. właściwego zakresu działalności państwa
- Według fizjokratów istnieje naturalny porządek przenikający wszechświat – dziedzinę zjawisk społecznych; jest on niezmienny
- Smith był przeciw restrykcyjnej polityce państwa – najłatwiej dojść do szczęścia poprzez całkowitą wolność przemysłu i handlu/
S. uważał, że państwo powstało z podziału społecznego na biednych i bogatych.
3 obowiązki państwa:
1. obrona obywateli przed obcymi państwami
2. przestrzeganie prawa i sprawiedliwości
3. wprowadzenie i utrzymanie robót publicznych oraz troska o wychowanie akademickie i religijne
2. i 3. powinny być nawet dobrowolnie wykonywane przez obywateli, w imię ich własnego interesu. Tylko jeśli tak nie jest ma prawo wkroczyć państwo.
Smith chciał uchylenia przepisów ograniczających handel i przemysł poprzez natychmiastowe wprowadzenie nieskrępowanej konkurencji. Jest to teoria laissez faire, charakteryzująca „liberalizm ekonomiczny” i „indywidualizm polityczny”.
Państwo musi mieć wydatki na pewne sfery, które się nie zwrócą -> zabezpieczenie dróg, dobra edukacja, szlaki komunikacyjne.
- nacisk na czynnik „pracy” – źródło wszelkiego bogactwa i rzeczywista miara wartości
- bardzo wazny podział pracy w teorii produkcji
- miara wartości – ilość pracy, potrzebna do wytworzenia danego produktu
Teoria ta była początkiem dyskusji nt. płac, zysku, procentu, rent:
a)płaca – wynagrodzenie za pracę, wyznacza ją popyt i podaż na rynku pracy
b) zyski – wynagrodzenie za kapitał, wyznacza je wielkość zainwestownego kapitału zakładowego
c) procent – część zysku powstała z wypożyczenia kapitału
d) renta – wynagodzenie dla właściciela ziemi; istmieje wtedy, gdy cała ziemia jest już zajęta; renta = całość dochodu rentiera minus zyski i płace robotnicze
Teoria sympatii Smitha
- każdy musi interesować się pomyślnością innych – brak samolubności
- jedyne ludzkie źródło ludzkich uczuć wobec cierpienia – stawianie siebie na miejscu cierpiącego. Jest to tak oczywiste, że nie wymaga dowodu
- tak samo jest patrząc z drugiej strony – jeśli chodzi o odczuwanie przyjemności, dlatego Smith używa pojęć „sympatia” i „oddźwięk uczuciowy”, a nie „litość”(która dotyczy tylko złych emocji)
- według Smitha nie ma nic przyjemniejszego niż odkrycie w kimś innym uczuć, które opanowują nas samych
Wzajemny stosunek aktora i widza
- nie jest możliwe, by uczucia widza mogły się wznieść na ten sam szczyt, co uczucia osoby obserwowanej; osoba obserwowana nie będzie zadowolona, jeśli oddźwięk uczuciowy ze strony widza nie będzie pełny, a zgodność uczuć doskonała
- jednak uczucia obu podmiotów nie będą sobie doskonale opowiadać, ale stopień ich zgodności może być wystarczający dla społecznej harmonii
- harmonia ta powstanie, gdy widz będzie siebie wyobrażał w realiach osoby obserwowanej i vice versa – społeczeństwo i wzajemne obcowanie są najlepszymi środkami przywracania przywracania spokoju ducha
- natężenie sympatii zależy od bliskości stosunków między widzem a obserwowanym
- widz ocenia emocje jakiejś jednostki zależnie od tego czy odpowiadają one bądź nie jego własnym emocjom
- bez społeczeństwa człowiek nie byłby w stanie sformułować żadnej opinii nt. własnego charakteru i postępowania; społeczeństwo jest zwierciadłem – zatem w każdym człowieku zachodzi dwoista relacja widza i aktora
- każdy kieruje się w swoim postępowaniu myślą o tym, co będą sądzili na ten temat inni oraz pragnie pochwał
- umiłowanie pochwał ≠ umiłowanie życia zasługującego na pochwałę
- człowiek nie powinien cieszyć się z bezpodstawnych pochwał – świadczy to o próżności i powierzchowności jednostki
A.FERGUSON
dzieło „Essay on the History of Civil Society” (1765)
- połączył opisową i historyczną metodę Montesquieu z psychologiczną i krytyczną postawą Hume’a – jego rozprawy były zarazem konkretne i analityczne
- odrzucał on metody a priori, pojęcia stanu natury i umowy społecznej; badał społeczeństwo takie, jakie jest
- w dziele tym występuje silny element dynamiczny – Ferguson kładzie nacisk na konkurencję i konflikt w rozwoju społecznym, na „walkę grup”
- społeczeństwo ma naturę organiczną, ważny jest podział pracy dla organizacji życia społecznego
- występują wzajemne zależności różnych dziedzin ludzkich interesów
Również w tym dziele Ferguson przedstawia swoje poglądy antropogeograficzne. Przypisywał on wielkie znaczenie wpływom klimatu na życie i rozwój kultur oraz społeczeństw. Jego najważniejsze twierdzenie dotyczyło wyższości klimatu umiarkowanego jako fizycznego środowiska kultury, które było pierwszym ujęciem tej kwestii wolnym od mistycyzmu.
F. miał poglądy antropogeograficzne dot. Klimatu.
3 etapy rozwoju ludzkości od dzikości do cywilizacji.
1. Dzikość – okres polowań i zbieractwa
2. Barbarzyństwo – okres pasterstwa i rolnictwa
3. Cywilizacja – okres handlu
F – „Dzicy” jako współczesny obraz tego, czym byli dla nas przodkowie.
UTYLITARYZM BRYTYJSKI
Utylitaryzm – pogląd uzależniający ocenę moralną nie od inteligencji jednostek – uważanych za nieuchronnie egoistyczne – lecz od faktycznych następstw ich czynników, które niezależnie od motywów przyczyniają się do pomnożenia dobra ogólnego. Nacisk na budowę święckiej etyki moralnej. postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".
JEREMY BENTHAM
Reformator instytucji prawnych i społecznych, prekursor pozytywizmu prawniczego. Jeden z głównych przedstawicieli liberalizmu. Jeden z autorów filozoficznej koncepcji utylitaryzmu. W ekonomii zwolennik wolnego rynku. Jedną z najsłynniejszych jego myśli było przekonanie, że ludzie pragną w życiu przede wszystkim przyjemności cielesnych, które są dla nich ważniejsze niż dobro świata. Celem człowieka jest unikanie bólu i dążenie do przyjemności, człowiek zaspokaja swe przyjemności, więc społeczeństwo też powinno. Należy dążyć do szczęścia. Celem zaś państwa i prawa jest dawanie ogólnego szczęścia. Człowiek w ujęciu Benthama jest istotą racjonalną, zdolną do dążenia do szczęścia w oparciu o rozumny namysł nad zyskami i stratami (przyjemnościami i przykrościami) płynącymi z określonego działania i jego skutków tzw. "rachunek szczęśliwości".
System Benthama koncentruje się na problematyce prawodawstwa mającego zapewnić maksymalne przystosowanie państwa do istotnych potrzeb jedniostek ludzkich. Nie interesowała go problematyka ściśle społeczna, obojętność wobec historii jako elementu nauk społecznych. Benthamowska destrukcja większości obiegowych kategorii myśli oświeceniowej – natura, uprawnienia naturalne, umowa społeczna, a także zmysł moralny i zbudował obszerny program walki z „fikcjami”
Krytyka „fikcji” związana z przyjęciem uproszczonej psychologii, wg. Której działaniami ludzkimi kierują wyłącznie 2 siły :
1 – dążenie do przyjemności
2 – lęk przed przykrością
A wszystkie inne motywy dają się zredukować, całe znaczenie praw oraz instytucji społ. Polega nie na tym że mogą się one przyczynic do większego szczęścia możliwie jak największej liczbie jednostek.
Demokracja to dobry ustrój, a on sam był radykałem i chciał likwidacji monarchii i izby lordów. Był twórcą utylitaryzmu (zwłaszcza ilościowego). Bentham tak jak Thomas Hobbes uznawał wolę suwerena za źródło prawa. Obywatele porównywali korzyści i niekorzyści z tytułu podporządkowania się władzy. Byli jej posłuszni, ponieważ oceniali przykrości z podporządkowania jako mniejsze niż przykrości skutków ich nieposłuszeństwa. W duchu pozytywizmu prawniczego twierdził, że zasady współżycia ludzi powinny zostać ujęte w ramy stałego i znanego wszystkim prawa, co umożliwiłoby dokonanie racjonalnej kalkulacji pozwalającej uniknąć przykrości wynikających z przekroczenia prawa. Jako prawnik stworzył kierunek analityczny w prawie.
JOHN STUART MILL
- przedstawiciel pozytywizmu, teoretyk liberalizmu; twórca „ekonomii społecznej”
- najważniejsze dzieło – szósta księga „Systemu logiki dedukcyjnej i indukcyjnej” poświęcona w całości logice nauk moralnych i społ.
- zależność jednostki od środowiska społ. (odkryte z pozycji teoretyka liberalizmu), homo oeconomicus to co najwyżej przydatna do pewnych celów fikcja teoretyczna, a nie określenie jakiegokolwiek człowieka rzeczywistego (z pozycji ekonomisty)
Podstawowe warunki trwałego społeczeństwa politycznego:
Wychowanie kształtujące dyscyplinę
Istnienie czegoś co wszyscy uważają za święte
Siła i aktywny charakter związków między członkami zbiorowości
- nauka w swojej obecnej postaci obejmuje jedynie część zagadnień ekonomii społecznej, które należałoby zbadać; ekonomię społeczną miałaby interesować każda część ludzkiej natury o tyle, o ile podlega wpływom postępowania lub położenia człowieka w społeczeństwie; E.S. wykrywałaby prawa społeczeństwa, czyli prawa natury ludzkiej w stanie społecznym
- E.S. pokazuje dzięki jakim składnikom swej natury człowiek żyje w stanie społ., w jaki sposób ta jego cecha wpływa na jego zainteresowania i uczucia, a przez nie na jego postępowanie, jak zrzeszenie staje się stopniowo coraz ściślejsze, współpraca zaś rozciąga się na coraz liczniejsze dziedziny; jakie cele ludzie sobie stawiają i jakich na ogół używają środków, aby je osiągać; jak różne stosunki ustalają się między istotami ludzkimi w następstwie uczestnictwa w związku społ. i jak te stosunki różnią się zależnie od stanu społecznego; w jakim porządku historycznym stany społ. zwykły następować po sobie, a także jaki jest wpływ każdego z nich na postępowanie i charakter człowieka
-E.S. – miałaby wypełnić lukę, jaka powstała na skutek skoncentrowania uwagi na abstrakcyjnym człowieku ekonomicznym, którego cechy zasadnicze są niezależne od stanu społecznego.