Tropy stylistyczne c. d.

• hiperbola (przesadnia) – wyolbrzymienie wyglądu, znaczenia, oddziaływania zjawisk, przedmiotów, osób

• litota (pomniejszenie) – odwrotność hiperboli; zastąpienie jakiegoś określenia, najczęściej epitetu, jego zaprzeczonym przeciwstawieniem w celu złagodzenia ostrości wypowiedzi

• metafora (przenośnia) - zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które w połączeniu zyskują całkiem nowe znaczenie, różne od tego, które posiadały oddzielnie; metafora literacka - rezultat indywidualnej odkrywczości i sztuki języka, ma zaskakiwać, zastanawiać, zachwycać odbiorcę; metafora potoczna - powtarzane, utarte w obyczaju językowym zestawienia słowne, konwencjonalne, przyswojone; obraz metaforyczny – rozbudowana metafora

Mechanizmy motywujące powstanie metafory:

• zasada substytucji (wymiany)

• zasada podobieństwa

• zasada interakcji

• metonimia (zmiennia) – rodzaj metafory polegający na zastąpienie nazwy rzeczy, zjawiska nazwą innego pozostającego z nim w pewnej zależności

• przyczyna → skutek

• skutek → przyczyna

• autor → dzieło

• rzecz oglądana → zawartość

• znak → przedmiot oznaczony

• organ ciała → przypisana mu funkcja

• narzędzie → wytwór

• pojęcie abstrakcyjne → pojęcie konkretne

• właściciel → własność

• antonomazja – odmiana metonimii polegająca na wprowadzeniu nazwy pospolitej w miejsce imienia własnego (za pomocą epitetu lub peryfrazy) lub używaniem imienia znanej postaci literackiej czy historycznej dla charakterystyki pewnego typu ludzkiego

• synekdocha – odmiana metonimii oparta zwłaszcza na zależnościach ilościowych i zakresowych między zjawiskami, których nazwy zostały użyte jedna zamiast drugiej; totum pro parte („całość zamiast części”) - wprowadzenie nazwy o szerszym znaczeniu logicznym, pars pro toto („część zamiast całości”) - wprowadzenie nazwy o węższym znaczeniu logicznym

• gatunek → rodzaj

• rodzaj → gatunek

• liczba pojedyncza → liczba mnoga

• liczba określona → liczba nieokreślona

• materiał → wykonany zeń przedmiot

• animizacja (ożywienie) - odmiana metafory polegająca na nadawaniu przedmiotom nieożywionym, zjawiskom przyrody lub pojęciom abstrakcyjnym atrybutów istot żyjących

• antropomorfizacja - szczególny przypadek animizacji, polegający na przypisaniu tworom nieożywionym, zjawiskom, zwierzętom lub pojęciom abstrakcyjnym cech fizycznych, psychicznych lub zachowań właściwych człowiekowi; w odróżnieniu od personifikacji, z którą bywa często utożsamiana, jest mniej skonwencjonalizowana literacko, a poza tym uczłowiecza tylko pewne rysy przedstawionych zjawisk, nie likwidując ich naturalnej bytowej przynależności i nie narzucając im ludzkiej postaci

• personifikacja (uosobienie) – rodzaj animizacji polegające na przedstawieniu tworów nieożywionych, zjawisk , zwierząt, pojęć abstrakcyjnych jako działających lub przemawiających postaci ludzkich

• prozopopeja – wprowadzenie w obręb wypowiedzi słów cudzych, będących jedynie tworem autorskiej wyobraźni, pozornym cytatem przypisywanym tym, którzy nie mogą rzeczywiście wypowiedzieć się w danej sprawie - zmarłym, nieobecnym, upersonifikowanym przedmiotom, zwierzętom, zjawiskom, pojęciom

• peryfraza (omówienie) – zastąpienie jakiegoś zjawiska przez bardziej lub mniej rozbudowane jego opisanie

• eufemizm – wyraz lub zwrot zastępujący inne wyrażenia, m.in. z powodu ich drastyczności lub dosadności, łagodzący wymowę danego stwierdzenia

• ironia – ukształtowanie tekstu w taki sposób , że jego sens dosłowny i wprost wypowiedziany pozostaje w sprzeczności z sensem właściwym, wyrażającym intencje mówiącego, a rozpoznawalnym dla odbiorcy

• alegoria – pojedynczy motyw lub rozwinięty zestaw motywów, które poza znaczeniem dosłownym mają inne, ukryte, domyślne znaczenie, jednoznacznie określone i ustalone konwencjonalnie

• symbol – pojedynczy motyw lub rozwinięty zestaw motywów, które poza znaczeniem dosłownym mają więcej niż jedno znaczenie przenośne

*symbolika – zespół symboli właściwy poszczególnym religiom, epokom literackim, ruchom społecznym itd.

Genologia

genologia (typologia form literackich) – nauka o rodzajach i gatunkach literackich

rodzaj literacki – system ogólnych zasad budowy dzieła literackiego realizowany w utworach różnych okresów, stanowiący podstawę zaliczenia ich do jednej klasy; podział na rodzaje literackie jest rodzajem systematyzacji literatury

RODZAJE LITERACKIE
W jaki sposób uzewnętrznia się podmiot literacki w obrębie utworu?
Jaka jest budowa świata przedstawionego (kompozycja utworu)?
Jaka jest budowa językowo-stylistyczna dzieła literackiego (styl dzieła literackiego)?