GENOLOGIA
GENEOLOGIA- dziedzina teorii literatury której przedmiotem badań są rodzaje literackie, gatunki literackie, ich odmiany, rozumiane jako pewne typy ukształtowane w procesie historycznoliterackim, które zasadnie można wyróżnić w ogromnym bogactwie i różnorodności tekstów. Utwory sztuki literackiej, jakkolwiek każdy z nich posiada bądź pretenduje do posiadania cech indywidualnych, a więc takich , które je w jakiś sposób w tej masie czynią niepowtarzalnymi, da się i należy pogrupować, czyli uporządkować w celach badawczych na podstawie cech wspólnych. Genologia nie wypracowała ogólnie akceptowanych kryteriów podziału na rodzaje literackie, zaś podział na gatunki i ich odmiany bardzo często ma charakter najzupełniej umowny. W genologii stosuje się podział na trzy rodzaje literackie : lirykę, epikę i dramat i taki podział był mniej więcej adekwatny aż do czasów , gdy nasz kochany romantyzm stworzył dzieła synkretyzm, posiadające cechy dwu i trzech rodzajów. Naturalną konsekwencją tego stanu rzeczy było , że pojawiły się nowe pojęcia : liryczność, epickość i dramatyczność, co oznaczało , że rodzaje literackie przekształciły się w kategorie estetyczne. Definiowanie liryczności... jest trudne i daremnie szukać ich po słownikach terminów literackich!!
Gatunek -jest gramatyką literatury, zespołem norm konstrukcyjnych , które aktualizują poszczególne utwory. Gramatyka genologiczna ma jakby dwa piętra: gatunkowe i rodzajowe.
Problemem genologicznym jest stosunek kategorii literackości, rozumianej jako sposób organizowania znaczeń, do klasycznych kategorii genologicznych, które wyprowadzane są z dzieła literackiego , rozumianego jako skończona wypowiedź.
Kryteria podziału na rodzaje literackie
Rodzaj literacki- zbiór reguł dotyczących budowy dzieła literackiego , stosowanie których odróżnić je od innych dzieł literackich , respektujących reguły odmienne. O przynależności do jednego z trzech rodzajów literackich: liryki, epiki i dramatu, orzekamy na podstawie jakości podmiotu literackiego, ujawniającej się w jego stosunku do świata przedstawionego.
Liryka-
świat przedstawiony stanowi pretekst do wyrażenia przeżyć i odczuć podmiotu mówiącego. Przeżycia i doznania stanowią rzeczywistą treść utworu lirycznego.
W utworach tego typu występuje tylko jedna płaszczyzna czasowa , mianowicie czas lirycznego wyznania podmiotu.
Dominuje kategoria czasu teraźniejszego
podstawowa forma wypowiedzi- monolog
Epika-
podmiot liryczny zajęty jest relacjonowaniem zdarzeń.
Ma dwie płaszczyzny czasowe: czas akcji i narracji
Dominuje czas przeszły
pojawia się opis, opowiadanie
W utworach lirycznych i epickich spotykamy się zatem z taką sytuacją , że świat przedstawiony(choć różnie) kreowany jest w aktach mówienia, opowiadania i jako taki świat ten zawsze nosi piętno podmiotu literackiego, jako sposobu patrzenia i relacjonowania, a sam podmiot dokumentuje swoje istnienie mówieniem.
Dramat-
podmiot liryczny nie występuje, ale to właśnie podmiot literacki wypowiada teksty poboczne , czyli tak zwane didaskalia, odnoszące się do organizacji przestrzeni scenicznej, wyglądu i zachowania postaci .
dialog jako podstawowa forma tekstu
Kryterium jakości podmiotu literackiego wydaje się być wystarczająco precyzyjne i zasadne w próbie klasyfikacji rodzajowej tekstów literackich. Stosunek podmiotu literackiego do świata przedst. Różnicuje teksty, a także decyduje o tym, jak świat przedstawiony jest zbudowany
Rodzaj literacki jest kategorią uniwersalną , ponadhistoryczną, co oznacza ,że na całej przestrzeni refleksji teoretycznojęzykowej i w odniesieniu do całości dorobku literatury kryteria przynależności do rodzaju maja charakter niezmienny, utwory literackie, które by w sposób konsekwentny realizowały założenia i honorowały warunki przynależności rodzajowej, są rzadkością.
Gatunki literackie pewna liczba reguł kompozycyjnych , stylistycznych , często również i tematycznych , dotyczących budowy i wyposażenia językowego , a także treściowego tekstów literackich. Opis gatunku nie ma charakteru klasyfikującego , lecz typologiczny, dzięki czemu opis taki może uwzględniać np. wierszowy kształt wypowiedzi. Gatunek nie jest kategorią niepodzielną. Gatunki mają rozmaite odmiany(odmiany gatunkowe), które wyodrębnione są najczęściej na podstawie kryterium tematyczno-problemowego. Odróżnia się zatem lirykę filozoficzną od erotycznej, religijną od opisowej, historyczną od psychologicznej.
Synkretyzm rodzajowy- mieszanie cech rodzajowych, współwystępowanie w jednym tekście cech właściwych wszystkim trzem rodzajom, jest ono efektem zmiany stosunku podmiotu literackiego do siata, wskutek czego znika jednorodność zasad konstrukcyjnych utworu i dochodzi do jego silnego zróżnicowania stylistycznego.