Rodzaje literackie

• liryka – jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich, obejmujący utwory, których domenę tematyczną stanowią wewnętrzne przeżycia, doznania, emocje, przekonania jednostki, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej o nacechowaniu subiektywnym, podporządkowane funkcji ekspresywnej; centralnym elementem utworu lirycznego jest podmiot liryczny („ja” liryczne), którego uczucia, myśli organizują całokształt przedstawienia; sytuacja podmiotu lirycznego jest głównym wyznacznikiem kompozycji (budowy) utworu; za najbardziej typową sytuacje liryczną uważa się sytuację wyznania, w której to zindywidualizowane „ja” liryczne wypowiada uczucia, przeświadczenia związane z ta wypowiedzią

• liryka bezpośrednia – podmiot liryczny występuje j w 1. l. poj., uobecnia się w świecie przedstawionym

• liryka osobista (mowa uczuć) - bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety utożsamianego z podmiotem lirycznym

• liryka roli i maski – twórca obiektywizuję własne uczucia, dystansuje się od nich, wchodząc w wymyśloną postać

• liryka pośrednia – mniejsze lub większe ukrycie podmiotu lirycznego

• liryka opisowa – subiektywna perspektywa „ja” lirycznego ukryta jest w opisie przedmiotów rzeczywistości zewnętrznej (głównie pejzaż)

• liryka sytuacyjna – za pomocą środków narracyjno-dramatycznych powołuje do życia sceny, fabuły, w których podmiot liryczny bezpośrednio nie uczestniczy

• liryka inwokacyjna (zwrotu do adresata) – podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swoje myśli kieruje do konkretnego adresata, monolog liryczny skonstruowany jest jako zwrot do odbiorcy (np. oda)

• liryka podmiotu zbiorowego – podmiot występuję jako „my” (grupa ludzi powiązana wspólnymi przekonaniami, emocjami, dążeniami)

• epika - jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich, obejmujący utwory, w których świat przedstawiony ma charakter fabularny, podmiot literacki (narrator) jest w zasadzie usytuowany na zewnątrz świata przedstawionego, podstawową formę wypowiedzi stanowi narrację: u podstaw narracji leżały się różne formy ludowej narracji oralnej, za najbardziej pierwotne uznaje się mity, podania i baśnie; rozwinięta funkcja poznawcza

• podział ze względy na formę

• wierszowana

• prozaiczna

• podział ze względu na rozmiar

• duże formy epickie

• krótkie formy epickie

• podział ze z na stosunek świata przedstawionego danego utworu do czasu, który został w nim zobrazowany

• epika współczesna - świat przedstawiony odsyła do zjawisk w polu bezpośredniego doświadczenia pisarza

• epika historyczna – świat przedstawiony zbudowany jest z elementów pochodzących z rzeczywistości historycznych, które twórca mógł znać jedynie z zabytków piśmiennych, przekazów

• epika fantastyczna – świat przedstawiony jest ulokowany w czasie nie mającym historycznych odpowiedników (przyszłość, legendarna przeszłość)

Utwór epicki jest struktura dwupłaszczyznową:

• sytuacja narracyjna – centrum sytuacji narracyjnej stanowi narrator

• opowiadana fabuła – dzieje przedstawianych postaci

Sieć postaci literackich:

• postacie główne

• postacie uboczne

• postacie epizodyczne

Rozwinięta funkcja dydaktyczna:

• powieść tendencyjna

• powiastka filozoficzna

Formy narracji

• opowiadanie

• opis

Typy mowy w utworach epickich:

• mowa niezależna

• mowa pozornie zależna

• mowa zależna

*mowa postaci w utworach epickich dopuszczona jest jako przytoczenie

• dramat - jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich, obejmujący utwory przeznaczone zasadniczo do realizacji scenicznej, mające najczęściej charakter fabularny, w płaszczyźnie językowej odznaczające się dominacją dialogu; jako osobny rodzaj literacki wyrasta z obrzędów o charakterze religijnym (starogreckie obchody ku czci Dionizosa); świat przedstawiony dzieła dramatycznego koncentruje się wokół wyraziście zarysowanej akcji

Teorie dramatu:

• literacka teoria dramatu - dzieło dramatyczne jako twór językowy jest układem jest kompletnym i samowystarczalnym , pozostaje w orbicie zainteresowań genologii

• teatralna teoria dramatu - dzieło dramatyczne stanowi jeden ze składników wielotworzywowej całości, jaką jest widowisko teatralne, pozostaje w orbicie zainteresowań teatrologii

Fazy przebiegu akcji dramatycznej:

• ekspozycja

• rozwinięcie

• punkt kulminacyjny

• perypetia

• rozwiązanie

Zabiegi dynamizujące akcję i wprowadzające napięcie, zmiany sytuacji

• konflikt

• intryga

• anagnoryzm

• suspensja

Aspekty świata przedstawionego w dramacie:

• silna kondensacja czasu fabuły

• rozwijanie zdarzeń we wciąż aktualizowanej teraźniejszości

• ograniczenie w przestrzennym przemieszczaniu się akcji

Dramat antyczny

• komedia

• tragedia

Dramat średniowieczny

• dramat liturgiczny

• misterium

• moralitet

• mirakl

• intermedium

• farsa

Gatunki literackie

• liryka

• elegia

• oda

• hymn

• pieśń

• tren

• epitafium

• epitalamium

• epigramat

• fraszka

• madrygał

• sonet

• anakreontyk

• epika

• nowela

• opowiadanie

• opowieść

• powieść

• społeczno-obyczajowa

• historyczna

• sensacyjna

• fantastyczna

• biograficzna

• powieści cykliczne

• cykl nowelistyczny

• epopeja

• epos

• epos rycerski

• gatunki synkretyczne (na granicy epiki i liryki)

• poemat dygresyjny

• poemat heroikomiczny

• sielanka

• ballada

• satyra

• gatunki pograniczne (na granicy literatury i nie-literatury)

• felieton

• reportaż

• esej

bajka (narracyjna i epigramatyczna), poemat epicki, parabola (przypowieść), utopia, antyutopia, dysutopia, romans łotrzykowski, inwersja, epilog, prolog, podakcja, przedakcja, perypetie, ekspozycja, teoria gatunku – rola procesu historyczno literackiego w kształtowaniu gatunków