WSTĘP DO LITERATUROZNAWSTWA

POJĘCIE LITERATURY

• Według Arystotelesa literatura była sposobem odtwarzania rzeczywistości. Każdy opis świata rzeczywistego tworzył świat analogiczny. Język i rzeczywistość to dwie odmienne płaszczyzny

• Istnieją pojęcia, słowa, wyrażenia, które nie mają odniesienia w rzeczywistości, np. miłość, wolność itp.

• Zasada mimesis (imitatio) to naśladowanie rzeczywistości. Literatura nie jest rzeczywistością samą w sobie.

• Literatura opisuje ogóły, uniwersalne prawdy o człowieku. Opisywaniem konkretnych, szczegółowych sytuacji, faktów zajmuje się historia.

• Z zasadą imitacji zerwano w wieku XIX (Rewolucja Francuska). Od tej pory literatura miała zajmować się tym, co niezwykłe, jednostkowe, oryginalne.

• W wieku XX dominowało przekonanie, że literatura jest "chwytem językowym", grą słów i zabawą językiem. To właśnie słowo jest podstawową materią literatury. Operowanie słowem stało się ważniejsze od tworzenia alternatywnych światów czy prowadzenia wielkich dysput religijnych. Dezautomatyzacja języka (formaliści rosyjscy), futuryzm, dadaizm (awangardy zachodnie).

JĘZYK

• Według Ferdynanda de Saussure'a - wybitnego językoznawcy, autora m. in. "Kursu językoznawstwa ogólnego" - biblii językoznawstwa, język to:

1. LANGUAGE - sposób porozumiewania się

2. LANGUE - system znaków, reguły gramatyczne, słownik

3. PAROLE - aktualizacja systemu

O charakterze wypowiedzi decydują język i czynniki zewnętrzne.

DYSKURS

• Dyskurs to kontekstualizacja mowy. "Ja" mówi do kogoś w konkretnym celu, na konkretny temat, konkretne są również czas i miejsce wypowiedzi. Pojęcie dyskursu wprowadził E. Beneviste.

ZNAK

• Znak(gr. semeion - objawy, symptom) to zjawisko kulturowe, umowne, przedstawienie czegoś.

• Każdy znak jest:

1. ARBITRALNY - nie ma związku między znakiem a jego odniesieniem

2. LINEARNY - ukierunkowany

3. SEKRETNY - każdy znak różni się od innego znaku

• Wg. F. de Saussurea język jest systemem różnic. Tożsamość znaku wynika z jego odmienności względem innych znaków. Cokolwiek zostanie przedstawione w jakimś języku, za pomocą znaków, traci kontakt z rzeczywistością.

ZNAK:

• SIGNIFIANT - forma akustyczna i graficzna znaku

• SIGNIFIE - treść znaku

FUNKCJE JĘZYKOWE ZNAKU

1. REFERENCYJNA - odnosi się do kontekstu

2. EKSPRESYWNA - wyrażanie samego siebie

3. IMPRESYWNA - nakierowana na odbiorcę w celu wywołania emocji, zachowań

4. FATYCZNA - nawiązanie i podtrzymywanie kontaktu

5. METAJĘZYCZNA - wyjaśnienie funkcjonowania języka za pomocą metajęzyka

6. POETYCKA

SCHEMAT KOMUNIKACJI

PODZIAŁ ZNAKÓW WG CHARLESA SAUDERSA PEIRCE'A

• INDEKSY - wskaźniki bez intencji znakotwórczej

• ZNAKI IKONICZNE - przedstawienie za pomocą obrazów

• SYMBOLE - znaki w językach naturalnych

Znak zastępuje inną rzecz poprzez jej ewokowanie. Jest bodźcem zmysłowym, którego obraz zmysłowy jest kojarzony z obrazem innego bodźca.

ODNIESIENIE

FUNKCJA POETYCKA JĘZYKA

• Komunikat jest skupiony na samym sobie. Użycie wszelkich możliwych środków do wyeksponowania materii, z której wykonany jest komunikat.

• Projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji.

• Zasada ekwiwalencji (równoznaczności) - elementy są dobierane wg tej samej wartości.

• Poezja cechuje się powtarzalnością ekwiwalentnych jednostek (regularności metryczne i rytmiczne).

NADORGANIZACJA JĘZYKA

• Język, w którym dominuje funkcja poetycka (surdetermination), rytm, rym, zjawiska eufonii, aliteracji itd.

• W tekście poetyckim nie występuje zasada ekonomiki języka

• Życie nie ma wyłącznie wymiaru ekonomicznego. Nie jest tylko procesem wymiany informacji.

SPECYFIKA LITERATURY

• Poetyckość jest jedynym obiektem badań.

• Literatura jako autonomicznym system znaków.

• Język poetycki wykorzystuje ogólne mechanizmy języka i realizuje funkcje komunikacyjne, ale jednocześnie przeciwstawia się im skupiać uwagę wyłącznie na sobie, nie na przekazywanym komunikacie.

• Kant - “celowość bez celu” - tworzenie wyłącznie dla przyjemności estetycznej.

FUNKCJA POETYCKA

• “techniczne” myślenie o literaturze

• mowa upadła a mowa poetycka

• “Mowa to dom bycia, w którym mieszka człowiek. Stróżami tego domu są myśliciele i poeci. Ich stróżowanie polega na tym, że dopełniają jawności bycia”.

• Heidegger. “List o humanizmie”

ORALNOŚĆ I TEKSTUALNOŚĆ

• Tradycja oralna - pieśń, deklamacja...

• Tradycja pisana - litera, pismo...

• Spór o wtórność pisma. Deprecjacja pisma w tradycji platońskiej.

TEKST

• mowa zatrzymana w piśmie

• pismo jest późniejsze w stosunku do mowy

• pismo to mowa, która mogłaby być powiedziana

• konsekwencje filozoficznej debaty nad pismem

• mowa- pismo, obecność-nieobecność, głos-milczenie, życie-śmierć

• pismo “udaje” mowę

PISMO, PISANIE

• w tekście przerwany jest moment referencji

• referencja zostaje odwleczona, zawieszona

• teksty wchodzą w dialog między sobą

• nie ma możliwości weryfikacji słowa pisanego

• czytelni pełni funkcję rozmówcy

INTERTEKSTUALNOŚĆ

• “przecinanie się” tekstów, nieświadome posługiwanie się językiem kogoś innego

• cytaty, parafrazy, kontynuacje, pastisze

• dialogiczność powieści (M. Bachtin, J. Kastera)

• dyskurs - determinacja kontekstualna

FIKCJA

• fikcjonalność jest kryterium literackości

• fikcja - poetycka, narracyjna

• poiesis - tworzenie (wg Arystytelesa)

• funkcją języka jest legeik - informowanie, przekazywanie oraz poieik - tworzenie dziejów

• symulacja działań i zdarzeń dziejących się w wyobraźni

• język jest twórczy, jeśli służy fikcji

• poeta to nie osoba, która mówi, ale osoba która tworzy fikcyjny świat

• fikcja wyraża się za pomocą dwóch sposobów przedstawień - narracyjnego i dramatycznego

TWORZENIE POEZJI

• oczekiwanie na natchnienie, trans

• konstruktywizm, analiza, synteza, spotkanie rozumu i wyobraźni

CZTERY GATUNKI

• TRAGEDIA- szlachetny temat wyrażony w sposób dramatyczny

• EPOJEJA - szlachetny temat wyrażony w sposób narracyjny

• KOMEDIA - wulgarny temat wyrażony w sposób dramatyczny

• PARODIA - wulgarny temat wyrażony w sposób narracyjny

RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE

PLATON

• wypędzenie poetów z miasta

• treść dzieł nie jest moralna, poeta nie powinien przedstawiać bohaterów i bogów w złym świetle

• potępienie poetów za naśladowanie naśladowania - poeci nie naśladują świata idei tylko ich cienie (podwójne kłamstwo)

• złe zachowania są atrakcyjne, źli bohaterowie interesujący

• trzy sposoby przedstawiania rzeczywistości za pomocą opowieści poetyckiej:

• narracja

• dramatyczne naśladowanie (dialogi)

• forma mieszana - narracja i dialog (Homer)

• platon wyklucza wszelką poezję nieprzedstawiającą

ARYSTOTELES

• poezja - sztuka tworzenia za pomocą wiersza, rytmu, języka i melodii

• poetyckość - naśladowanie

• obiekt naśladowania i sposób naśladowania

• poeta może opowiedzieć o działaniach i postaciach wyższej lub niższej rangi

• świat wysoki - tragedia, epopeja

• świat niski - komedia, gatunek narracyjny

TRAGEDIA

• naśladowanie działania o wzniosłym charakterze, wzbudzającego litość i trwogę, prowadzącego d oczyszczenia emocji - catharsis

• elementy tragedii: fabuła (mythos), postaci, myśli, spektakl, śpiew

• zaskakujące powiązanie, zwrot akcji, fatalny błąd

TRAGIZM

• Zjawisko niezależne od tragedii, ironia losu, okrucieństwo bogów, sytuacja bez wyjścia, fatalizm. Podobnie jest z komizmem - uniezależnił się od komedii.

POETYCKOŚĆ, LIRYKA

• twórcy poetyk renesansowych zastanawiają się nad poezją liryczną

• poezja liryczna jest imitacją emocji (mimetyczny porządek literatury)

ZWROT ROMANTYCZNY:

SCHLEGEL

• liryka - subiektywizm, podmiotowość, wyrażanie siebie

• epika - obiektywizm, opis rzeczywistości

HUGO

• liryka wyraża czasy pierwotne (początek ludzkości, dzieciństwo i marzenia, czasy bogów)

• epika wyraża czasy dawne (historia ludzkości, historie ludzi)

• dramat wyraża czasy współczesne (tu i teraz)

GOETHE

• Jedna idea opowieści, jedna idealna forma.

RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE

Współcześni badacze kontestują podział na gatunki i rodzaje. Istnieją tryby wypowiedzi np. narracja, oraz gatunki, np. powieść. Nie można porządkować literatury “na siłę”.

TRYBY WYPOWIEDZI

• NARRACYJNY - archaiczna forma komunikacji międzyludzkiej, pozwala uchwycić czasowe doświadczenie, porządkuje czas, istnieje tylko wtedy, gdy potrafię coś o sobie opowiedzieć, elementarny punkt dyskursu

• POETYCKI - język poetycki, R. Jakobson “burząc stereotypy, uwalniamy prawdę”, awangarda

TEORIA TRZECH STYLÓW

Teoria istniejąca od czasów starożytnych. Oparta na zasadzie decorum.

• WYSOKI - tragedie, epopeje, hymny, język wysoki, nie używa się liczb

• ŚREDNI - typowy dla komedii

• NISKI - bajka, epigramat, powieść

• RES - VERBA - dopasowanie języka do tematu.

MIMESIS - OD AUERBACHA DO BAUDRILLARDA

DWA SPOSOBY PRZEDSTAWIANIA RZECZYWISTOŚCI

1. E. Auerbach “Blizna Odyseusza” - exphrasis, rozbudowany opis pełen szczegółów i dygresji

2. Ks. Rodzaju, scena składania przez Abraham ofiary ze swojego syna - opis oszczędny, konkretny, mało szczegółów

Analogia między znakiem językowe a rzeczywistością

MIMESIS (IMITATNIO)

• mimesis - naśladowanie - przedstawienie

• Darstellung a Vorstellung

IKONOKLAŚCI I IKONOLATRZY

• przedstawienie może odsyłać do rzeczywistości, ale może również być skierowane samo na siebie

• kryzys wewnątrzchrześcijański w VIII i IX w. wywołany stosunkiem do obrazu boskości

• ikonoklaści - przeciwnicy przedstawiania Boga na obrazach, “Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”

• Chrześcijaństwo wschodnie ignorowało zakaz, kult obrazów - ikon

• kult obrazów został oficjalnie zakazany przez cesarza Konstantyna V w 726r., uznany za bałwochwalstwo i obłożony klątwą

• teologia ikonodulska Jana Damasceńskiego i Teodora Sudyty - podkreślali oni ciągłość pomiędzy tym co duchowe i tym co materialne

• w następstwie wcielenia podobieństwo Boga stało się widzialne, a Ci którzy zaprzeczają, że Chrystus może być przedstawiany na obrazie zaprzeczają również rzeczywistości wcielenia

• ikonoklaści uznawania za bluźnierców, Eucharystia jest tożsama z Chrystusem, nie jest jego obrazem

• “Czym staje się boskość gdy uobecnia się w ikonach, gdy pomnaża się w symulaktach?”

RZECZYWISTOŚĆ A PRZEDSTAWIENIE

spór o powszechniki, uniwersalia

REALIZM - niezmienne idee i wielość rzeczy, istota bywa związana z istota konkretnych rzeczy

NOMINALIZM - pojęcia są wytworami mowy i nie istnieją w rzeczywistości

• realizm i naturalizm

• konwencja literacka

RZECZYWISTOŚĆ - dostęp do rzeczywistości (język, zmysły), radykalni kontynuatorzy myśli Lacana będą zastanawiać się, czy jest w ogóle możliwy dostęp do rzeczywistości

PRZEDSTAWIENIE -być może żyjemy tylko w symbolicznym wymiarze, matrix

• od strony socjologicznej ten wymiar pokazuje Jean Baudrillard:

• “Rzeczywistość nie istnieje”, “Wojny w Zatoce nie było”

• “czy rzeczywistość reprezentowana przez znaki w ogóle istnieje, czy jest tylko cieniem swego cienia?”

• “Jeśli rzeczywistość zdefiniujemy jako to, co może uzyskać adekwatną reprezentację znakową, to okaże się, że nie można ona istnieć niezależnie od znaku, a tym samym, że reprezentacja jest pierwotna, rzeczywistość zaś wtórna, co oznacza też, że rzeczywistość zawsze jest już rzeczywistością przedstawioną”

AUTONOMIA REPREZENTACJI I FIKCYJNOŚĆ REFERENCI

1. Znak jest odbiciem głębszej rzeczywistości.

2. Znak zaczyna przesłaniać i wynaturzać rzeczywistość.

3. Znak maskuje brak związku między nim a rzeczywistością.

4. Znak traci wszelkie związki z rzeczywistością.

HIPERTEKST

“Rzeczywistość wytwarzana jest ze zminiaturyzowanych komórek, matryc, jednostek pamięci, z oprogramowania - i może być z ich pomocą reprodukowana nieskończoną ilość razy. Nie musi być racjonalna., gdyż nie odnosi się już do żadnej idealnej bądź negatywnej instancji. Jej charakter jest wyłącznie operacyjny. W istocie, ponieważ nie osłania jej już żadna strefa wyobrażenia, nie jest to już żadna rzeczywistość, a hiperrzeczywistość, produkt promieniotwórczej syntezy kombinatorycznych modeli, zachodzącej w pozbawionej atmosfery hiperprzestrzeni.”

HIPERRZECZYWISTOŚĆ

• rzeczywistość pozbawiona źródła i realności

• “Nie sposób już dotrzeć do niezapośredniczonego jej poziomu, do tego, co absolutnie rzeczywiste”

• Obalenie rzeczywistości i iluzji

NARRACJA

• E. Beneviste “Problemy językoznawstwa” - różnica między dyskursem a narracją

DYSKURS

• subiektywność, mowa w konkretnej sytuacji, użycie 1 os.

NARRACJA

• opowiadanie o jakimś zdarzeniu w czasie przeszłym, użycie os. 3

• Nie istnieje wypowiedź czysto dyskursywna bądź czysto narracyjna. Dyskurs i narracja się przeplatają.

• Szukanie pierwotnej, najprostszej formy wypowiedzi -> folklor.

MIT - opowiada to tym, “co stało się na samym początku”. Mity krążą praktycznie po każdym społeczeństwie. Mają funkcję terapeutyczną, porządkującą. Wprowadzają ład do chaotycznej rzeczywistości - tłumaczą rzeczy niezwykłe, niezrozumiałe, trudno wytłumaczalne. Mit jest zarazem najbardziej archaiczną formą narracji, która jest najstarszą formą komunikacji.

Arystoteles - mythos - układ, konfiguracja zdarzeń, narracja jest właśnie pewną sekwencją zdarzeń.

W utworze literackim układ zdarzeń nie jest przypadkowy, tworzy logiczną całość zwaną (wg Arystotelesa) intrygą.

INTRYGA - nosi w sobie zamierzony cel, układ jest fatalistyczny tzn. ma w sobie pewne zwieńczenie, cel; jest układem linearnym, chronologicznym.

WŁADIMIR PROPP - “Morfologia bajki”. Odwołując się do folkloru bajek rosyjskich poszukiwał wspólnych dla około 200 bajek i odkrył 31 funkcji wspólnych. Stworzył model bajki stosując owe 31 funkcji zachowań i działań bohaterów.

ALGIRDAS GREIMAS - “Semantyk strukturalna”. Twierdził, że model Proppa można uprościć, sprowadzając go do kilku elementów (uznał, że należy zwrócić większą uwagę na podmiot działań, który nazwał aktantem (niepersonifikowana siła działająca). Greimas określił 6 aktantów. Główny aktant - podmiot ma wolę wykonania działania. Wolą podmiotu jest jakiś obiekt. Obiekty, których się pragnie są jednak w posiadaniu nadawcy obiektu. Obiekt jest w końcu przeznaczony dla jakiegoś odbiorcy obiektu. W staraniach podmiotu o uzyskanie obiektu ma on pomocnika i przeciwnika. Model opisanej sytuacji:

W przedstawionym modelu brakuje jednak czasu - przebiegu działania. Model ten to dechronologizacja narracji. Nie pozwala uchwycić przepływu czasu.

GÉRARD GENETTE - poszukiwał czegoś, co nazywa się narracją minimalną. Ustalił, że jeśli coś przechodzi z A do B, to już jest zdarzenie, a zdarzenie wymaga narracji.

CZAS PRZEDSTAWIAMY NA TRZECH OSIACH:

1. PORZĄDKU - sekwencja, układ może toczyć się wg naturalnego porządku, ale może też być poddany modyfikacjom

2. PRĘDKOŚCI - przyspieszenie bądź spowolnienie przebiegu wydarzeń

3. CZĘSTOTLIWOŚCI - powtarzalność zdarzeń, która nie ma związku z ich rzeczywistym lub fikcyjnym rozwojem

Czas powieści jest niezależny od czasu rzeczywistego. Możemy zarządzać układem czasowym.

KRYTYKA STRUKTURALNEGO PODJEŚCIA DO CZASU

Radykalna dechronologizacja czasu doprowadziła do refleksji (Paul Ricoeuv - “Czas i narracja”). Achroniczność (bezczasowość) nie pozwala powiedzieć prawy o doświadczaniu czasu przez człowieka. Czas staje się ludzki wtedy, gdy zmienia się w opowieść narracyjną.

WEJŚCIE MIMESIS DO NARRACJI:

1. Poświadczenie czasu.

2. Konfiguracja zdarzeń.

3. Rekonfiguracja zdarzeń.

4. Żeby opowiedzieć jakieś wydarzenie trzeba stworzyć narrację.

TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA - dzięki narracji można podtrzymać tożsamość samego siebie

CZAS I PRZESTRZEŃ W LITERATURZE

• Chronotyp- czas/ przestrzeń

• Symultanizm- zatrzymanie czasu, aktywizacja przestrzeni, wielość przestrzeni

• Czas jako continuum i czas przeżywany (temporalność)

PRZESTRZEŃ

• Przestrzeń w języku- shifters

• Opozycje strukturalne (wysoki- niski, poziomy- pionowy, prawy- lewy, linearny- kolisty itp.)

WYOBRAŻENIA PRZESTRZENI

• Kulturowe (męskie- żeńskie, swojskie- obce)

• Religijne (sacrum- profanum)

• Literackie (wyobrażeniowe- realne)

RODZAJ I GATUNEK LITERACKI A PRZESTRZEŃ

• Epika- przestrzeń otwarta

• Liryka- przestrzeń wewnętrzna/ zewnętrzna

• Dramat- przestrzeń zamknięta- 24 godziny, teatr romantyczny podobnie jak wcześniej teatr średniowieczny burzy jedność miejsca i akcji

„Złóż ręce tak by sen zaczerpnąć
tak jak się czerpie wody ziarno
a przyjdzie las: zielony obłok
i brzozy pień jak struna światła
i tysiąc powiek zatrzepoce
liściastą mową zapomnianą
odpomnisz wtedy białe rano
gdyś czekał na otwarcie bram”

Z. Herbert „Las Ardeński”

CZAS LINEARNY, A CZAS KOLISTY

• Czas linearny to czas historyczny, teologiczny zmierzający do jakiegoś celu, aspekt męski

• Czas kolisty to czas natury, cykliczność, powtarzalność, odradzanie się, aspekt kobiecy

RELACJE MIĘDZY LITERATURĄ A RETORYKĄ

• Retoryka to sztuka wymowy i przekonywania (perswazji)

• Retoryka starożytna jako sztuka dzieliła się na pięć dyscyplin:

1. Inwencja (inventio)- poszukiwanie argumentów

2. Dyspozycja (dispositio)- porządkowanie argumentów, mocne argumenty (fakty), argumenty sztuczne (toposy), miejsca wspólne (loci comunis)

3. Wypowiedzenie (elocutio)- sztuka połączenia treści wypowiedzi memoriał sposobu jej przekazania (ton głosu, gestykulacja itp.)

4. Zapamiętywanie (memoria)- sztuka zapamiętywania wypowiedzi (mnemo tehnica)

5. Realizacja wypowiedzi (actio)- np. mowa sądowa, doradcza, pochwalna itp.

TOPIKA

Topika tradycyjna

• Topika mowy pocieszającej- wyrażanie żalu, pochwała osoby zmarłej np. „Treny”

• Topika afektowanej skromności

• Topika wstępu

• Topika zakończenia

• Topika inwokacji do natury

• Topika świata odwróconego

• Topika chłopca i starca

ARCHETYP

• Według Junga archetyp jest zbiorowym wyobrażeniem stanowiącym dziedzictwo ludzkości przekazywane z pokolenia na pokolenie.

• Toposy- klisze, zbitki słowne, figury, które determinują naszą wyobraźnię, ponieważ istnieją w mowie.

• Petryfikacja języka przez retorykę- tworzenie banałów, komunałów

POEZJA

• Poezja jest zależna od specyfikacji dźwiękowej języka

• W każdym języku specyfikacja dźwiękowa jest inna

• Tropy- przekształcenia znaczeniowe, osiągnięte przez szczególne zestawienia wyrazów, nie tylko w literaturze i poezji, ale także w języku potocznym.

ŚRODKI STYLISTYCZNE, FIGURY RETORYCZNE

• EPITET: wyraz modyfikujący znaczenie innego wyrazu, najczęściej przymiotnik modyfikujący znaczenie rzeczownika np. pieskie życie

• METAFORA: wyrazy tworzące trop tracą swoje pierwotne znaczenie i tworzą nową, semantyczną całość. Wśród metafor wyróżniamy personifikacje, animizacje, metonimie, synekdochy, hiperbole i oksymorony.

• OKSYMORON: (z gr. oksýmōron, od oksýs ostry i mōros głupi), antylogia, epitet sprzeczny, figura retoryczna. Tworzy się go poprzez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych, kłócących ze sobą, np. czarne słońce, suchy ocean.

• METONIMIA: (zamiennia) to w literaturze figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Z figury tej korzysta się także często w codziennym języku np. trzydzieści żagli stało w porcie. Jego żyłach płynie moja krew.

• SYNEKDOCHA: odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej - włos zamiast liczby mnogiej - włosy), został głową rodziny (głowa jako element organicznej całości)

• Według R. Jakobsona metafora jest właściwa dla poezji, natomiast metonimia dla prozy.

• Dobrej metafory nie da się do końca wyjaśnić z powodu zagęszczenia, kondensacji znaczenia. Trudno przetłumaczyć metaforę na język obcy. Strona dźwiękowa zawsze będzie utracona w przekładzie.

• Metafora może prowadzić do innowacji, odnowienia znaczenia.

ALEGORIA: zastępowanie pojęcia abstrakcyjnego pojęciem konkretnym, w literaturze i sztukach plastycznych podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.

SYMBOL: odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego, do którego bezpośrednio się odnosi. „Symbol daje do myślenia”.

ŚMIERĆ AUTORA

Kryzys myśli humanistycznej: krytyka podmiotu mówiącego

• F. Nietsche- wola mocy „JA” jest figurą sztuczną

• S. Freud- krytyka autonomicznego „JA”

• M. Foucault, C. Lévi- Strauss- strukturalizm, rzeczywistością rządzą bezosobowe struktury (język)

• R. Barthes, „Śmierć autora” (1967)- „JA” jest tylko figurą, strukturą języka, niesioną przez struktury społeczne i językowe. „JA” nie mówi- jest mówione. Autor jest wytworzony przez sztukę mieszczańską XIX i XX wieku. W kulturze średniowiecznej autor nie istniał, wszystko było anonimowe. „JA” pojawiło się w renesansie dzięki rozwojowi kapitalizmu i powstaniu pierwszych drukarni. Pierwsze „prawa autorskie”. Czy właściciel tekstu jest również właścicielem jego sensu?

• M. Foucault, „Czym jest autor?”- Autor to produkt historyczny, związany z rozwojem mieszczaństwa i kapitalizmu. W każdej epoce poprzez mechanizmy społeczne, religijne, filozoficzne itp. wytwarza się instytucja autora. Podmiot mówiący to nie „JA”, ale pewna konstrukcja reguł rządzących w danej społeczności w danym okresie czasu. Każda epoka tworzy swoją własną subiektywność- historycyzacja.

NARODZINY CZYTELNIKA

• R. Barthes, „Przyjemność tekstu” (1973)- Umarł autor. Niech żyje czytelnik!

• Człowiek nie jest depozytariuszem sensu dzieła. Czytelnik podlega tej samej krytyce, co autor, ponieważ również nie jest podmiotem autonomicznym. Czytamy teksty poprzez nasze marzenia, kompleksy, determinanty społeczne, religijne itp. Z tej przyczyny odczytanie tekstu jest częściowo zafałszowane, nieprawdziwe.

LEKTURA

• U. Eco, „Lector in fabula” (1979)

• Czytelnik modelowy- potrafi odczytać dany tekst w sposób idealny. Ma doświadczyć tekstu i poprzez lekturę nadać mu nowy sens. Autor nie może powiedzieć wszystkiego. Czytelnik stymulowany przez pewne znaki powinien wypełnić puste miejsca.

• Czytelnik aktualizuje tekst. R. Ingarden mówił o „konkretyzacji dzieła literackiego”. Czytelnik wypełnia miejsca niedookreślone.

• Tekst przewiduje czytelnika

• Kompetencja nadawcy nie pokrywa się z kompetencją odbiorcy

• Krytyka modelu komunikacji

• Tekst jest wytworem, którego przeznaczenie interpretacyjne musi stanowić część jego własnego mechanizmu generującego. Każdy tekst ma swoje własne przeznaczenie interpretacyjne.

• Autor „zakłada”, przewiduje czytelnika modelowego, zdolnego do współdziałania w aktualizacji tekstowej.

• Tekst zamknięty- tekst skierowany do konkretnego czytelnika

• Tekst otwarty- skierowany do szerszego grona czytelników, godzi się z różnymi odczytaniami, interpretacjami

HANS ROBERT JAUSS- RECEPCJA I LITERATURA

• H. J. Jauss, „Estetyka recepcji dzieła literackiego”

• Historia literatury jest historią czytania. Dzieło literackie nie istnieje bez czytelnika.

• Horyzont oczekiwań- Autor zakłada pewne oczekiwania wobec czytelnika: kompetencja, umiejętność odróżnienia prawdy od fikcji

• Dzieło wzywa czytelnika- katharsis, identyfikacja, efekt komunikacyjny. Dzieło ma strukturę apelatywną. Czytelnik powinien dać odpowiedź poprzez całkowitą identyfikację z tekstem.

WOLFGANG ISER

• W. Iser, „Akty lektury”

• Lektura to spotkanie wrażliwości artystycznej autora i wrażliwości estetycznej czytelnika

Lektura powinna być dialogiem. Czytelnik jest osadzony w swojej kulturze, przestrzeni, przeszłości, dzieciństwie itd. Należy stworzyć ramy spotkania, sytuację komunikacyjną

1

ODNIESIENIE

PRZEDMIOT

SYMBOL

LANGUE- oś wyboru

PAROLE- oś kombinacji

Powódź- znaczenie dosłowne

Powódź- znaczenie metaforyczne: ogrom, mnogość

POWÓDŹ KWIATÓW

ODBIORCA

KONTAKT

KOMUNIKAT

KONTEKST

NADAWCA

PODMIOT

OBIEKT

PRZECIWNIK

POMOCNIK

ODBIORCA

NADAWCA

---