OSPA – Variola

Pokswirus

• powstawanie swoistej osutki na skórze i graniczących z nią błonach śluzowych

• ospa bydła, koni i świń (+ ludzi) → zmiany wysiękowo-zapalne w naskórku

• ospa owiec i kóz → zmiany wysiękowo-zapalne w skórze właściwej

• ospa ptaków → zmiany wytwórcze w naskórku z rozplemem komórek nabłonkowych

• u ludzi i owiec, a także niekiedy kóz i świń osutka występuje na całym ciele

• u bydła, koni i wielbłądów osutka ma zazwyczaj charakter miejscowy

Stadia ospy u ludzi, bydła i koni

• różyczkowe zaczerwienienie skóry (stadium erythematosum, roseola variolosa) – czerwone plamki

• grudki (stadium papulosum) wielkości ziarna prosa

• wielokomorowy pęcherzyk (stadium vesiculosum) o perłowym połysku, wielkości ziarna grochu, z charakterystycznym zagłębieniem na czubku (pępek)

• ropna krosta (stadium pustulosum)

• brązowy strup (stadium crustosum)

• odpadanie strupów (stadium decrustationis), pozostawanie blizn poosiowych

• ew. obecność krwi w pęcherzykach u ludzi – ospa czarna (variola nigra)

Ospa krów – Variola vaccinia

• wirus ospy bydła (poxvirus bovis) i wirus krowianki (poxvirus officinale)

• zakażają się głównie krowy w okresie laktacji

• zakażenie poprzez rany na strzykach, oraz drogą oddechową (tylko dla wirusa ospy bydła)

• ciałka wtrętowe (okrągłe / owalne / sierpowate) (barwiące się hematoksyliną / metodą Giemsy / barwnikami na tłuszcz)

  • Paschena lub Prowazeka zwierzęta

  • Borella lub Bollingera ptaki

  • Guarnierego ludzie

• ♂ dotyczy głównie moszny, ♀ dotyczy skóry strzyków i wymienia

• w ciężkich przypadkach wykwity ospowe mogą pojawić się na skórze śluzawicy, głowy, szyi, przyśr. części ud, sromu

• proces chorobowy trwa około 3 tygodni (krosty odpadają po około 2 tygodniach)

• przebieg łagodny, o ile nie dojdzie do wtórnych zakażeń

Rzekoma ospa krów – Pseudovariola bovum

• Virus paravacciniae

• szerzy się głównie mechanicznie czasie doju

• grudki koloru pomarańczowego ciemnieją, pokrywają się delikatnym strupem, który odpadając nie pozostawiają blizn

• część grudek przechodzi w pęcherzyki (na ogół większe niż w ospie prawdziwej), bez zagłębień, nie przechodzą w krosty

• ustępowanie zmian trwa 3-4 tygodnie

GRUDKOWE ZAPALENIE JAMY USTNEJ BYDŁA – Stomatitis pustulosa bovum

Wirus z grupy ospy, wykazujący podobieństwo do wirusa niesztowicy

• szczególnie wrażliwe młode bydło oraz niekiedy człowiek

• przenoszenie przez kontakt bezpośredni, a także zakażoną paszę; duża zakaźność (100%), łagodny przebieg

• 2-20cm różyczko podobne przekrwienia na śluzawicy i w okolicy otworów nosowych

• plamki → grudki (1-2cm średnicy) otoczone przekrwieniem → martwica → nadżerki → wygojenie po 8 dniach

• charakterystyczne:

  • tworzenie się koncentrycznych, różnobarwnych pierścieni

  • nigdy nie powstają pęcherze

  • obecność kwasochłonnych ciałek wtrętowych w cytoplazmie komórek nabłonkowych

• przebycie choroby daje tylko krótkotrwałą odporność

• diagnostyka różnicowa: początkowo pryszczyca lub ospa, w późniejszym etapie – Mucosal Disease

WIRUSOWA BIEGUNKA I CHOROBA BŁON ŚLUZOWYCH BYDŁA – Bovine virus diarrhea – Mucosal Disease

SYNDROM VD-MD

Togawirus

• chorują głównie zwierzęta młode

• zakażenie najczęściej drogą pokarmową, namnażanie wirusa w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, poprzez krew do innych błon śluzowych, do których ma szczególne powinowactwo

• nieżytowe zapalenie bł. śluzowej j. ustnej, ogniska martwicowe otoczone obwódką przekrwienia i czerwone nadżerki na podniebieniu twardym, dziąsłach i błonie śluzowej policzków

• charakterystyczne:

  • podłużne, brudno brązowe nadżerki w przełyku

  • szarobiałe, łatwo oddzielające się wyniosłości z komórek martwiczych w przełyku

• diagnostyka różnicowa opiera się na wykluczeniu innych schorzeń, zwłaszcza pomoru i głowicy bydła

Virus diarrhea

• enzootycznie, szerzy się bardzo szybko w stadzie (do 100% pogłowia), śmiertelność niska – kilka %

• utrata apetytu, ↑ temp. ciała, biegunka

• kał płynny, brunatno-zielonkawy, domieszka krwi i strzępy włóknika

• niekiedy ślinienie, zapalenie spojówek, skąpy wypływ z nosa

Mucosal disease

• sporadycznie, zakaźność i zachorowalność mniejsza, ale śmiertelność może dochodzić do 90%

• wzrost temp. ciała (42˚C) i brak apetytu

• klinicznie dominują objawy ze strony błon śluzowych j. ustnej, górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

• obfite ślinienie, łzawienie, wypływ z nosa (zasycha w postaci strupów na śluzawicy), biegunka

• odwodnienie organizmu, śmierć po 1-2 tygodniach

PRYSZCZYCA – Stomatitis aphthosa epizootica / Aphthae epizooticae

Picornawirus

• ostra choroba zakaźna o dużej zakażalności (drogą alimentarną lub aerogenną), występująca u przeżuwaczy i świń

• liczne wektory (zakażone bezobjawowo bydło, ludzie, zwierzęta domowe, ptactwo dzikie, owady, woda, pasza, odpadki)

• pęcherze pierwotne na błonie śluzowej podniebienia miękkiego, w jamie nosowej, przełyku oraz tylnej części jamy ustnej → krew → namnożenie w narządach → wiremia → pęcherze wtórne w tkankach nabłonkowych widoczne makroskopowo (głównie bł. śluzowa jamy ustnej oraz skóra wymienia i okolicy racic)

• największe stężenie wirusa w płynie pęcherzy w okresie tworzenia się pęcherzy wtórnych

• u krów ciężarnych dochodzi do ronień w skutek uszkodzenia przez wirus płodu

• pęcherze rozwijają się w warstwie kolczystej nabłonka – rozpad i liza leżących obok siebie komórek

• sąsiadujące pęcherzyki łączą się w wielokomorowe pęcherze

• warstwa rozrodcza nie ulega uszkodzeniu – szybkie gojenie się ran

• pojedyncze lub mnogie pęcherze, wielkości nawet jaja kurzego, występują głównie na bezzębnym brzegu szczęki

• 12-24h → pękanie pęcherzy, powstawanie nadżerek → restitutio ad integrum / wtórne zakażenie

• nadżerki obrzeżone strzępkami resztek sklepienia pęcherzy są charakterystyczne dla pryszczycy

• śladem po wygojeniu się nadżerek są leukoplakie (ogniskowe, białawe zgrubienia naskórka)

• okrągłe, ciemnobrunatne strupy w żwaczu i księgach

• pęcherze, nadżerki, owrzodzenia, strupy przede wszystkim na szczytach fałdów żwacza

• pęcherze również na skórze u podstawy rogów, szpary miedzyracicznej, na wymieniu i strzykach – czasami może dojść do oddzielenia się koronki od rogu racicy – powikłania bakteryjne – zejście puszki rogowej lub zanokcica

• dno nadżerek stanowi warstwa brodawkowata

• złośliwa postać pryszczycy przebiega z nierodnym zapaleniem mięśnia sercowego – martwica rozpływna

  • bez pęcherzy, ale z częstymi zejściami śmiertelnymi

  • głównie młode, dobrze odżywione bydło

  • zmiany głównie na terenie ściany lewej komory i w przegrodzie serca

PĘCHERZYKOWE ZAPALENIE JAMY USTNEJ – Stomatitis vesicularis

Rabdowirus

• u człowieka przebiega grypopodobnie (dreszcze, złe samopoczucie, zapalenie bł. śluzowej j. ustnej i migdałków)

• zarażenie przez kontakt bezpośredni (lub owady ssace krew) – poprzez drogi oddechowe lub przewód pokarmowy

• w zakażonych stadach choroba może objąć nawet 30-75% zwierząt

• pęcherzyki pierwotne w miejscu wniknięcia (wargi, podniebienie twarde, śluzawica, nozdrza) → krew → błona śluzowa jamy ustnej i skóra strzyków i racic (kopyt) → pękanie po 24h → nadżerki gojące się przez 3 tygodnie

• diagnostyka różnicowa: pryszczyca, ospa u koni, oraz wysypka pęcherzykowata i choroba pęcherzykowata u świń

ENZOOTYCZNE ZAPALENIE PŁUC BYDŁA – Bronchopneumonia enzootia bovum

ENZOOTYZNA BRONCHOPNEUMONIA CIELĄT / PARAINFLUENZA BYDŁA

Mykso- i Paramyksowirus parainfluenzy (PI-3), ponadto rinowirusy, adenowirusy, mikoplazmy, wirus zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy (IBR), reowirusy, wirus biegunki i choroby błon śluzowych (wirus YD-MD) i inne

• łagodny przebieg – zapalenie oskrzeli, tkanki około oskrzelowej i śródmiąższowej

• zakażenia głównie drogą aerogenną – ułatwione wejście dla zakażeń bakteryjnych

• wzrost temperatury ciała, osłabienie, brak apetyt, łzawienie, surowiczo-śluzowy wypływ z nosa

• objawy nieswoiste:

  • limfohistiocytarne nacieki tk. śródmiąższowej + szkliste, kwasochł. bł. w prz. pęcherzykowych i pęcherzykach

  • proliferacja nabłonków pęcherzyków i oskrzeli – zwężenie światła i możliwa niedrożność

• objawy swoiste dla poszczególnych wirusów

  • PI-3 → komórki olbrzymie

→ kwasochłonne śródplazmatyczne i śródjądrowe ciałka wtrętowe, zanikające po 7 dniach

• adenowirusy → powinowactwo także do przewodu pokarmowego, śródjądrowe ciałka wtrętowe

→ martwica nabł. z następowym zarostowym zap. oskrzelików (bronchiolitis obliterans)

• rinowirusy → złuszczanie nabłonków, powstawanie komórek olbrzymich

→ silna proliferacja okołooskrzelowa komórek limfoidalnych

BIAŁACZKA – Leucaemia bovum

Wirus białaczki bydła – Bovine leukemia virus (BLV)

• wirus ma szczególne powinowactwo do komórek układu limfatycznego i można go stale wykazać w limfocytach chorego

• forma enzootyczna (enzootyczna białaczka bydła – EBB) oraz forma sporadyczna (białaczka sporadyczna)

• morfologicznym wykładnikiem jest rozplem kom. układu limfatycznego w postaci guzków w różnych narządach

(u < 5% zakażonych zwierząt – „chłoniakomiesak (lymphosarcoma)” / „chłoniak złośliwy (lyphoma maligan)”)

• stadium przedkliniczne (hematologiczne) i stadium kliniczne (guzowate)

• w powstawaniu i rozwoju białaczki biorą udział liczne czynniki usposabiające

• bydło jest prawdopodobnie najbardziej narażone w pierwszych dniach swojego życia

• przenoszenie choroby następuje zarówno drogą pionową (z matki na potomstwo), jak i poziomą

Zmiany w węzłach chłonnych

• powiększone, miękkie, brejowaty miąższ wynicowuje się ponad pow. przekroju, zaciera się granica kora/rdzeń

• brak centrum namnażania limfocytów

• na przekroju widać wylewy krwi, zmiany martwicowe o żółto-serowatym wyglądzie, umiejscowione jako wąskie pasmo tuż pod torebką, bądź w formie rozlanej w głębszych partiach węzłów

• rozrost białaczkowy może nastąpić bardzo szybko – nawet w ciągu 8 dni

Śledziona

• powiększona (10-30 kg)

• podtorebokowe krwawienia, które mogą doprowadzić do skrwawień przy pęknięciu torebki

• zmiany w śledzionie przypominają zawały blady

• histologicznie obserwujemy powiększenie grudek, gęsto nacieczonych komórkami białaczkowymi

Wątroba

• postać naciekowa lub guzowata

• w postaci rozlanej masa wątroby może dochodzi nawet do 40kg

Nerki

• guzkowata – liczne, szarobiałe, ostro ograniczone guzki (miękka konsystencja i zawierają krwawe ogniska)

• szczególnie predysponowany narząd białaczki

Serce

• guzowata: zmiany głównie w prawym przedsionku – miękkie guzy pokryte nie uszkodzonym wsierdziem

• rozlana: zgrubienie ściany serca, szarobiały, słoniowaty wygląd (mogą przypominać zmiany w pryszczycy)

Błony śluzowe

• najczęściej tylko jeden z objawów białaczki ogólnej

• błony śluzowe układu pokarmowego, moczowego i rozrodczego

POMÓR BYDŁA / KSIĘGOSUSZ – Pestis bovina

Paramyksowirus

• ostra, wysoce zakaźna, gorączkowa choroba

• wirus w wydzielinach i wydalinach → zakażenie głównie przez kontakt i droga kropelkową

• namnaża się w ww. chłonnych, szpiku, płucach, bł. śl. dróg oddechowych i prz. pokarmowych, a także monocytach

• uszkodzenie naczyń → nadżerki → błony rzekome na brzegach nadżerek (charakterystyczne w obrębie j. ustnej)

• biegunka → odwodnienie, osłabienie, zapaść krążeniowa, duszność → śmierć

• światłowstręt, łzotok, nieżytowe zapalenie nosa i spojówek

• kał z domieszką śluzu i krwi

• postać nadostra: rozległe wylewy krwi w wielu narządach, szybka śmierć

• postać ostra

  • śmierć następuje w ciągu 6-12 dni

  • zew. pow. warg, dziąsła, wew. pow. pliczków, podniebienie twarde, u podstawy języka → przekrwienia → wyniosłości wielkości ziaren prosa, które zlewając się tworzą brudnobiały natol (łatwo usuwalny)

  • w księgach znajduje się wysuszona treść pokarmowa

  • w jelicie cienkim liczne wylewy krwi i nadżerki

• w obrazie histologicznym zmiany nekrotyczne w grudkach chłonnych węzłów chłonnych, śledziony i Kępków Peyera, które w innych chorobach nie występują w takim nasileniu

• masowe niszczenie limfocytów i ośrodków ich namnażania

ZAKAŹNE ZAPALENIE NOSA I TCHAWICY BYDŁA – Rhinotracheitis infectiosa bovum

ORAZ OTRĘT BYDŁA – Vulvovaginitis pustulosa infectiosa bovum

Infectious bosine rhinotracheitis – Infectious pustular vulvovaginitis (IBR-IPV)

Wirus IBR-IPV

• IBR – układ oddechowy / IPV – układ płciowy

• zazwyczaj nie występują razem ze sobą na jednym osobniku

• zakażenie poprzez kontakt, przede wszystkim drogą aerogenną, oraz poprzez zakażoną spermę (buhaje)

Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła

• 42˚C, surowiczy wypływ z nosa, ślinotok oraz zapalenie spojówek

• brak apetytu, przyspieszony oddech, kaszel

• łagodna postać choroby – zmiany ograniczają się do zapalenia górnych dróg oddechowych – szybka poprawa

• ciężka postać choroby

  • wtórne zakażenia

  • śluzowo-ropny wypływ z nosa, zap. płuc – śmiertelność 3-10%

• przewlekła postać choroby

  • nieżytowo-ropne lub włóknikowe zapalenie oskrzeli i płuc

• zapalenie mózgu i rdzenia wywołane wirusem IBR (mgr)

  • cielęta 10 dni do 5 miesięcy

  • drżenie mięśni, zaburzenia świadomości, wzmożona pobudliwość, ruchy przymusowe – śmierć po 5-7 dniach

  • rozpoznawane jedynie histologicznie – nieropne, limfocytarne zapalenie

  • zmiany w mózgu obejmują istotę szarą i białą

• ronienia wywołane wirusem IBR (mgr)

  • 3-6 tydzień po zakażeniu, zwykle między 5-8 miesiącem ciąży

  • zmiany tylko u płodu: surowiczy płyn w jamach ciała, wynaczynienia krwi, ogniska martwicowe w wątrobie

  • w komórkach otaczających ogniska martwicowe wątroby – wewnątrzjądrowe ciałka wtrętowe

Otręt bydła

• ostra choroba zakaźna o łagodnym przebiegu

• źródłem zakażenia klinicznie chore lub pozornie zdrowe krowy i buhaje (ozdrowieńcy), wydalające wirus miesiącami

• zapalenie bł. śluzowej, osutka pęcherzykowa i proliferacja grudek chłonnych bł. śluzowej zew. narządów rozrodczych

• zmiany u samic

  • przekrwienie, zaczerwienienie i obrzęk bł. śl. przedsionka pochwy → pęcherzyki z surowiczą zawartością po

2-3 dniach (ziarno prosa do grochu) → ropienie (krosty) → nadżerki o wałowatych brzegach i owżodzenia

• nadżerki i owrzodzenia goją się po 8-10 dniach bez pozostawiania blizn

• przerosłe grudki chłonne, widoczne jako czerwone guzki ułożone rzędami

• śródjądrowe ciałka wtrętowe w nabłonku bł. śluzowej w 2-4 dniu choroby

• obrzęk warg sromowych, ud i wymienia oraz śluzowo-ropny wypływ z pochwy

• zmiany u samców

  • zaczerwienienie i obrzęk bł. śluzowej żołędzi, prącia i napletka

  • po 2-3 dniach pojawiają się krosty wielkości główki szpilki, które zlewając się przechodzą w nadżerki, które

w obrębie żołędzi pokryte są szarożółtym, dyfteroidalnym nalotem

• podczas dłuższego niż u samic zdrowienia naloty odpadają, a ubytki pokrywają się nabłonkiem

• możliwy obrzęk żołędzi, a nawet napletka lub moszny

GŁOWICA BYDŁA / ZARAŹLIWA GORĄCZKA BYDŁA – Coryza gangraenosa bovum

Herpeswirus

• najczęściej sporadycznie, choć w niektórych stadach epizootycznie

• wniknięcie do org.→ jakiś czas we krwi → narządy miąższowe, mózg, błony śluzowe, oczy (zmiany zapalno-martwicze)

• postaci choroby:

  • posocznicowa (nadostra)

  • głowowo-oczna

  • jelitowa

  • nerwowa

• diagnoza różnicowa: pomór bydła i Mucosal Disease

• charakterystyczne w obrazie histologicznym: ogniskowe nacieki komórek limfohistiocytarnych w przydance naczyń i histiocytów w nerkach, wątrobie, płucach – brak ich w pomorze i MD

• dodatkowo: włóknikowa te zwyrodnienie i martwica małych naczyń krwionośnych

Postać posocznicowa (nadostra)

• wysoka gorączka (41˚-42˚C) → śmierć po 1-3 dniach lub przejście w inną postać

• obraz sekcyjny może być negatywny lub słabo wyrażony zwyrodnieniem miąższowym serca, wątroby i nerek, powiększeniem śledziony i węzłów chłonnych oraz zapaleniem przewodu pokarmowego (zwłaszcza trawieńca)

!! – postać głowowo-oczna i jelitowa zazwyczaj występuje jednocześnie – !!

Postać głowowo-oczna

• wysoka gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, wysięk z j. nosowej (ostatecznie ropny ze strzępkami włóknika)

• wysięk zasycha w postaci grubych, brązowo czerwonych strupów

• obrzęk powiek, przekrwienie i zapalenie spojówek, zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego

• zmętnienie (obwodowo i do środka) i owrzodzenie rogówki (czasami zap. całej gałki ocznej, wypadnięcie tęczówki)

Postać jelitowa

• zaparcia lub biegunki, objawy morzyskowe

• początkowo suchy kał staje się papkowaty, wodnisty, zmieszany z krwią i strzępkami włóknika

Zmiany anatomopatologiczne postaci głowowo-ocznej i jelitowej

• zmiany w zakresie błon śluzowych i oczu

• bł. śluzowa j. ustnej obrzękła, pokryta zbieralnym nalotem ujawniającym powierzchniowe nadżerki i owrzodzenia

• naloty włóknika głównie w okolicy zębów, na płytce zębowej szczęki, wargach i języka

• błona śluzowa trawieńca i jelit zapalnie zmieniona

• zmiany w obrębie możdżeni mogą powodować samoistne, lub po urazie, odpadanie

Postać nerwowa

• zaburzenia koordynacji ruchów, porażenia, śpiączka

• przekrwienie nacieczenie płynem surowiczym opon mózgu

• w komorach mózgu duże ilości płynu

Ospa krów Pokswirusy

Rzekoma ospa krów Pokswirusy

Grudkowe zapalenie j. ustnej bydła Pokswirusy

Virus Diarrhea Togawirusy

Mucosal Disease Togawirusy

Pryszczyca Picornawirusy

Pęcherzykowe zapalenie j. ustnej bydła Rabdowirusy

Białaczka Retrowirusy

Enzootyczne zapalenie płuc bydła Mykso- i Paramyksowirusy

Księgosusz Mykso- i Paramyksowirusy

Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła Herpeswirusy

Otręt bydła Herpeswirusy

Głowica bydła Herpeswirusy

	Inkubacja	Śmiertelność
Ospa krów	4-8 dni, średnio 5 dni
Rzekoma ospa krów	średnio 5 dni
Grudkowe zapalenie j. ustnej bydła	3-5 dni
Virus diarrhea	7 dni	kilka %
Mucosal disease	1-2 tygodnie	90%
Pryszczyca	2-7 dni	postać złośliwa – często śmierć
Pęcherzykowe zapalenie j. ustnej bydła	2-5 dni	łagodny przebieg
Enzootyczne zapalenie płuc bydła	kilka-kilkanaście dni
Białaczka	do 2-3 lat
Księgosusz	4-7 dni (okres zwiastunowy – 3 dni)	bydło wysokomleczne: 95-99% bydło ras prymitywnych: 30-66%
Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła		ciężka: 3-10%
Otręt bydła	1-10 dni
Głowica bydła	2-6 tygodnie i dłużej	nawet do 90%, zależy od postaci