SYSTEMY PRAWNEGO TRAKTOWANIA NIELETNICH

Obejmuje dwa aspekty:
1. Odniesienie prawne
Osoby nieletnie były na równi traktowane z osobami dorosłymi. Były tak samo skazywani jak oni. W 1588 roku pojawiły się pierwsze zmiany. Powstał Statut Litewski który odrębnie traktował osoby nieletnie. Była to osoba do 16 roku życia , której nie karano – osoba prawnie bezkarna – przestępstwa czyni nieświadomie. Wobec nieletnich recydywistów – czyli osób powtórnie popełniających przestępstwo stosowano kary ze szczególnym złagodzeniem np. odpracowanie wyrządzonych szkód, wypłata równowartości szkód. Jeśli popełnił zabójstwo to kara wiązała się z wymierzeniem kary więzienia, bowiem w stosunku do nieletnich zabroniona była kara śmierci.
Projekt Zamojskiego – powstał w 1776 roku – był to zwarty akt prawny. Były w nim dwie zmiany: podniesienie wieku nieodpowiedzialności karnej do 18 lat i możliwość wyboru przez sędziego formy karnej. Gdy nieletni dokonał zabójstwa – nie karano śmiercią z wyjątkiem gdy nieletni wykazał się brutalnością, był zdemoralizowany i nie rokował poprawy – wtedy można było go skazać na karę śmierci.
Kodeks Karny Królestwa Polskiego z 1818 roku – obniżono wiek odpowiedzialności karnej do 12 roku życia – taki nieletni w ogóle nie podlegał karze. Powyżej 15 roku życia nieletni popełniający zbrodnię był umieszczany w zakładzie poprawczym lub w areszcie na okres 1 roku – jeżeli popełnił występek skazywano go również na tą samą karę ale na okres krótszy – do 6 miesięcy. Kara izolacji dzieliła się na trzy etapy:
1. 8 Dni do 6 miesięcy
2. Od 3 miesięcy do 1 roku
3. Od 1 roku do 3 lat
Przewidywano różne formy zaostrzenia kary, które polegało na zastosowaniu postu oraz na stosowaniu różnych kar fizycznych.

Projekt Makarewicza – przewidywał dwojakie rozumienie nieletniego:
1. Nieletni to osoba do 14 roku życia – całkowicie nie odpowiedzialna karnie
2. Od 14 do 18 roku życia – odpowiedzialna warunkowo. Wobec takiej osoby stosuje się zwerbalizowane formy, niekoniecznie izolacja.
Polskę obowiązują Reguły Pekińskie dotyczące minimum postępowania z nieletnimi. Ustawa regulująca sprawy nieletnich to Ustawa o Postępowaniu w Sprawach Nieletnich z 1983 roku z późniejszymi zmianami. Ostatnia zmiana była w 2001 roku dotycząca zakładów poprawczych.

Interpretacja nieletniego. Zakresy interpretacji w myśl ustawy:
1. W zakresie zapobiegania lub zwalczania demoralizacji nieletnich – nieletni to osoba do 18 roku życia. Mamy tu do czynienia z osobą, gdy nie jest ograniczona dolna granica. Chodzi tu o takie przestępstwa jak: wagarowanie, ucieczki z domu, narkotyki, wszystko to co jest przejawem demoralizacji. Górna granica związana jest z pełnoletniością i ustaniem władzy rodzicielskiej. Osoba taka nie odpowiada za swoje czyny.
2. W zakresie dokonywania przez nieletnich czynów karalnych – nieletnim jest osoba, która ukończyła 13 lat, a nie ukończyła 17 lat – mamy do czynienia z popełnieniem przestępstwa. W 13 – 17 roku życia odpowiada już karnie i można w stosunku do nich zastosować środek wychowawczy lub karny.
3. W zakresie wykonywania środka wychowawczego lub poprawczego nieletni to osoba do 21 roku życia. Jest to umowna granica. Większość środków wychowawczych wiąże się z pełnieniem władzy rodzicielskiej, która kończy się z chwilą uzyskania pełnoletniości przez delikwenta – nadzór rodzicielski, rodzina zastępcza. Do 21 roku życia mogą trwać środki, które wiążą się z izolacją, a także z ukończeniem szkoły.
Małoletni – jest to osoba do 13 roku życia, w myśl prawa nieodpowiedzialna karnie.
Młodociany – to pojęcie stosowane w kodeksie karnym i kodeksie karnym wykonawczym, w myśl, którego młodocianym jest osoba, co, do której wykonuje się karę pozbawienia wolności i która nie ukończyła 21 roku życia. W stosunku do młodocianych podejmuje się obligatoryjnie oddziaływania resocjalizujące, czyli czy delikwent chce czy nie to i tak występuje resocjalizacja. Zróżnicowanie przestępstw na zbrodnie i występki:
Zbrodnie – są to czyny karalne zagrożone ustawowo karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat.
Występki – są to czyny karalne o mniejszej wadze, które zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności na okres nie dłuższy niż 3 lata

Środki wychowawcze i poprawcze, które przewiduje Ustawa o Postępowaniu w Sprawach Nieletnich - UPN
Środki te może orzec sąd rodzinny:
1. Upomnienie
2. Zobowiązanie nieletniego do określonego postępowania np. naprawienie szkody, przeproszenie poszkodowanego, leczenie odwykowe, zbliżenie się do grupy nieformalnej, podjęcie nauki itp.
3. Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna
4. Nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, bądź zakładu pracy lub osoby godnej zaufania
5. Nadzór kuratora
6. Skierowanie do ośrodka kuratorskiego
7. Orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
8. Orzeczenie przedmiotów nabytych w związku popełnienia czynu karalnego
9. Orzeczenie umieszczenia w instytucji powołanej do sprawowania funkcji opiekuńczej, kształcącej zawodowo, zakład wychowawczy lub rodzina zastępcza
10. Umieszczenie w zakładzie poprawczym
Te środki dzielimy na trzy kategorie:
1. Środki które pozostawiają nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym
2. Środki pozwalające na skierowanie nieletniego do placówki lub instytucji przejmującej od rodziców tylko część obowiązków związanych z opieką np. skierowanie do ośrodka kuratorskiego lub OHP
3. Środki całkowicie zmieniające środowisko nieletniego np. rodzina zastępcza, zakład poprawczy, zakład wychowawczy
Środek poprawczy ma charakter izolujący. Stosuje się wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny, ukończyli 13 rok życia, a wysoki stopień demoralizacji i/lub stosowanie innych środków wychowawczych jest nieskuteczne. Stopień demoralizacji określa:
1. Stopień popełnienia czynu
2. Współwystępowanie innych zachowań
3. Nieletni nie wyraża skruchy
4. Jeżeli powtarza czyn mimo stosowania środków wychowawczych
Środek poprawczy można zawiesić na okres 1 roku do 3 lat, w tym czasie stosuje się inne środki wychowawcze. Zawieszenie to można odwołać, jeżeli nieletni wykazuje dalsze objawy demoralizacji, a środki wychowawcze są nieskuteczne.

STOSOWANIE KARY WOBEC NIELETNICH
Możliwość ukarania nieletniego przewiduje UPN oraz kodeks karny. W myśl ustawy nieletni podlega karze czyli pozbawieniu wolności w dwóch wypadkach:
1. Gdy istnieją podstawy do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym, a nieletni w chwili orzekania ukończył 18 lat
2. Gdy nieletni ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonania wyroku o umieszczeniu w zakładzie poprawczym
Kodeks karny dopuszcza możliwość zastosowania wobec nieletniego, który dopuścił się zbrodni po ukończeniu 15 roku życia i za zastosowaniem wobec niego kary przemawiają okoliczności sprawy i warunki osobiste sprawcy – najczęściej dotyczy to zabójstw z premedytacją i szczególnym okrucieństwem. Najwyższy wymiar kary, który można zastosować w stosunku do nieletniego to 25 lat.

Grupy środków stosowane wobec rodziców:
1. Zobowiązanie rodziców do poprawy warunków wychowawczych, bytowych i zdrowotnych nieletniego
2. Zobowiązanie rodziców do naprawy szkód wyrządzonych przez nieletniego – kara grzywny
3. Włączenie zakładu pracy i organizacji do wychowawczego oddziaływania na jego pracownika lub członka tejże organizacji
Postępowanie wyjaśniające może zakończyć się : odmową wszczęcia postępowania, przekazaniem sprawy prokuratorowi, przekazanie sprawy do postępowania opiekuńczo – wychowawczego, bądź wszczęciem postępowania poprawczego.
2. System instytucjonalny

Początki instytucji resocjalizujących wiążą się z wiekiem XVI. Początkowo miały te placówki charakter religijny. W Polsce I zakład typu opiekuńczo – wychowawczego powstał w roku 1609 – był to przytułek, w którego nazwie istniał przypisek zakład poprawczy – przeznaczony dla sierot i dzieci wykolejonych, prowadzony przez bractwo niemieckie. W 1732 roku powołano w Warszawie I zakład opiekuńczo – prewencyjny. Powstał przy szpitalu Dzieciątka Jezus. W pierwszym etapie był to ośrodek wyłącznie opiekuńczy, a kilka lat później przekształcono go w placówkę resocjalizacyjną. W 1736 roku został założony przez Biskupa Rostkowskiego zakład poprawczy dla dzieci z wyrokami sądowymi. Skupiał dzieci, nad którymi ciążył wyrok. Prowadzono tam wychowanie moralne, a środkiem oddziaływania była praca i nauka.
W 1636 roku powstał w Warszawie Instytut Moralnej Poprawy Dzieci Powstał ze składek społecznych i przez większość istnienia opierał swoje działanie ze składek charytatywnych. W pierwszym okresie był instytucją opiekuńczą – skupiając bezdomnych, żebrzących. Przełom nastąpił, gdy placówkę zreorganizował Skarbek – Minister Sprawiedliwości. Zakład przekształcono w zakład poprawczy i znalazły się w nim tylko dzieci, na których ciążyły wyroki sądowe lub policyjne. Dopuszczalne było umieszczenie w tej placówce dzieci przyprowadzone przez rodziców. Skarbek powołał towarzystwo wspierające instytut dzieci moralnie zaniedbanych.

Rola Towarzystwa:
1. wspieranie finansowe
2. organizowanie pomocy dzieciom opuszczającym ta placówkę – pomoc postpenitencjarna np. pomoc w znalezieniu pracy, miejsca zamieszkania.
Dyrektorem został Stanisław Jachowicz, za jego dyrektorowania zakład stał się słynny w całej Europie. Był to zakład dla dzieci od 6 do 16 lat, stworzono statut placówki. Panowała pełna anonimowość. Wychowanków rozpoznawano na podstawie numerów. Panowała zasada całkowitej izolacji. Wychowankowie nie mogli być odwiedzani przez rodziców, ani członków rodziny. W nocy – pojedyncze cele, dzień – nauka i praca. Novum – powołanie samorządu wychowanków – decydowali o sprawach kulturowo – oświatowych. Finanse przejął zarząd miejski. Odchodzono od typowo religijnego modelu placówek. Stopniowe przejmowanie finansowania tych placówek przez zarządy miejskie.

Osada w Studzieńcu – powstała w 1876 roku – typowa placówka resocjalizacyjna. Opierała się przede wszystkim na współpracy z tzw. koloniami rzemieślniczymi i rolniczymi. Obowiązywał tam system progresywny – polega na przechodzeniu wychowanka do coraz wyższych stopni resocjalizacji, a warunkiem tego przejścia jest uzyskanie określonych wymagań w zakresie przestrzegania dyscypliny, nauki, przygotowania zawodowego. Celem zakładu była dbałość o rozwój umysłowy, fizyczny oraz przygotowanie zawodowe. Podstawą były małe kilkunastoosobowe grupy wychowawcze. Zamieszkiwały one wraz ze swoim wychowawcą małe domki. System oceny opierał się na codziennych rozmowach, w trakcie, których wychowankowie oceniali sami siebie. Po okresie międzywojennym dyrektorem został P. Suchan. Po drugiej wojnie światowej stał się zakładem karnym dla młodocianych.

Zakład w Chojnicach – powstał w 1885 r – początkowo zakład opiekuńczy pod zarządem niemieckim. W 1925 r został przekazany Polakom i stał się zakładem poprawczym. Był również zakładem dla osób bezdomnych i niemających pracy. Dysponuje najbardziej bogatą ofertą, jeżeli chodzi o kształcenie zawodowe swoich wychowanków. Mankament – likwidacja zakładu rolnego, który był zapleczem ekonomicznym.