Włośnica (trichinelloza)

Włośnicą lub trichinellozą nazywamy zespół ciężkich u człowieka objawów chorobowych, wywołany przez pasożyta obłego, zwanego włośniem krętym, który w postaci dorosłej występuje w jelicie, a w postaci larwalnej w mięśniach prążkowanych człowieka i różnych zwierząt domowych (świnia, kot, pies) oraz dzikich (dzik, lis, wilk, szczur, mysz, kuna, łasica, itd.)

• Człowiek zaraża się przez spożycie zarażonego mięsa świni domowej lub dzikiej, a świnia zjadając np. zarażone nicieniem padłe myszy lub szczury. Krąg żywicieli zjadających się nawzajem może objąć wiele gatunków.

• Do organizmu człowieka dostaje się zazwyczaj forma larwalna, żyjąca w mięśniach świń, zamknięta tam w osłonie ulegającej z czasem zwapnieniu. Solenie, mrożenie lub krótkotrwałe wędzenie mięsa nie zabijają pasożyta. Źródłem zarażenia jest więc zazwyczaj mięso niedostatecznie długo gotowane lub wędzone.

• Włośnica jest zoonozą wywoływaną przez nicienie wewnętrzne. Zarażenie następuje po spożyciu mięsa, w którym znajdują się żywe larwy włośni. Jedynym sposobem zapobiegania włośnicy jest przerwanie jej łańcucha epizootycznego. Badanie mięsa ma na celu wyeliminowanie tusz zarażonych włośniami.

Metody badania mięsa w kierunku włośni

• Badanie kompresorowe

• Metoda wytrawiania

• Metoda wytrawiania prób zbiorczych

Uprawnione osoby które polują na zwierzynę łowną mogą w wyniku odstrzału:

• wprowadzić ją do obrotu w celu spożycia przez ludzi - zwierzyna łowna trafia do zakładu obróbki zwierzyny łownej (poprzez Punkt Skupu Dziczyzny)

• pozyskać ją do produkcji mięsa na użytek własny – zwierzyna łowna pozostaje w posiadaniu myśliwego i nie może być wprowadzana do obrotu.

W obu przypadkach zasady postępowania z odstrzeloną zwierzyną łowną muszą być zgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem weterynaryjnym.

Rutynowe badanie mięsa świń w ubojniach:

• Do rutynowego badania tusz świńskich zalecana jest metoda wytrawiania próbki zbiorczej z zastosowaniem wspomagania mieszadłem magnetycznym. Metoda wytrawiania larw włośni jest metodą rekomendowaną jako metoda referencyjna.

Miejsca najczęstszego występowania włośnia (hierarchicznie):

• Przepona

• Język

• Mięsień najdłuższy szyi (karkówka)

• Mięsień skośny brzucha

• Mięsień trójgłowy ramienia

• Mięsnie między żebrowe

• Mięsień dwugłowy uda

• Mięsień żwacz

Postępowanie przy badaniu

• Każda próbka powinna mieć numer odpowiadający numerowi identyfikacyjnemu tuszy.

• Pobrana próbka pozostaje w pojemniku do momentu zakończenia badania i wydania oceny.

• Stwierdzenie włośni przez osoby upoważnione do badania a nie posiadające tytułu lek. Weterynarii musi być potwierdzone przez lek. Weterynarii nadzorującego to badanie.

• Tusze z włośnicą nie można dzielić na części zasadnicze.

• Sztuka z włośnicą ( tusza + ośrodek + resztki przepony + próbki do badania które pobraliśmy) musi być zniszczona.

• O stwierdzonej włośnicy natychmiast należy zawiadomić właściciela zwierzęcia (być może inne jego zwierzęta są chore) powiatowego lek. Weterynarii oraz sanepid.

• Po każdym badaniu jest obowiązek udokumentowania wyniku badania.

• Wyniki badania na włośnicę mogą być dwa (ujemny – brak włośni, dodani – gdy stwierdzimy chociażby jeden włosień)

Sposób pobierania próbek mięsa

U świń domowych:

1) pobiera się kilka próbek mięsa, każda wielkości orzecha laskowego, z mięśni obu filarów przepony w przejściu do części ścięgnistej

2) łączna masa pobranych próbek nie powinna być mniejsza niż 50 g

U dzików:

1) pobiera się sześć próbek mięsa, każda wielkości orzecha laskowego, po jednej próbce z:

a) mięśni każdego filaru przepony w przejściu do części ścięgnistej,

b) mięśni żuchwowych,

c) mięśni przedramienia,

d) mięśni międzyżebrowych,

e) mięśni języka,

2) jeżeli nie można pobrać próbek z niektórych mięśni określonych w pkt. 1, wówczas pobiera się cztery próbki mięsa z mięśni, które są dostępne

3) łączna masa pobranych próbek nie powinna być mniejsza niż 50g (wymagane jest 100g)

U nutrii:

1) pobiera się dwie próbki mięsa, każda wielkości orzecha laskowego, z mięśni obu filarów przepony w przejściu do części ścięgnistej albo

2) pobiera się jedną próbkę mięsa wielkości dwóch orzechów laskowych z mięśnia jednego filaru przepony - w przypadku gdy drugi filar przepony jest niedostępny, albo

3) pobiera się dwie próbki mięsa każda wielkości orzecha laskowego z części żebrowej lub mostkowej przepony - w przypadku braku mięśni obu filarów przepony, albo

4) pobiera się dwie próbki mięsa, każda wielkości orzecha laskowego, z:

a) mięśni języka

b) mięśni żuchwowych lub międzyżebrowych - w przypadku braku mięśni przepony

Zasady dostarczania próbek

1. Próbki powinny być dostarczone do urzędowego lekarza weterynarii:

1) niezwłocznie po dokonaniu uboju, nie później niż 24 godziny od terminu uboju zwierzęcia, z którego tuszy próbki zostały pobrane.

2) niezwłocznie po dokonaniu odstrzału, nie później niż 48 godzin od dokonania odstrzału.

2. Próbki powinny być przechowywane i transportowane w warunkach zapobiegających rozkładowi gnilnemu mięsa, przy czym próbki nie mogą być mrożone.

3. Dostarczający próbki powinien poinformować urzędowego lekarza weterynarii o:

1) wieku zwierzęcia

2) miejscu pochodzenia zwierzęcia

3) części zwierzęcia, z której zostały pobrane próbki do badania

• Obecnie stosowana metoda badania polegająca na wytrawianiu próbki zbiorczej, składającej się z próbek o masie, co najmniej 1 g, jest uważana za wystarczającą do zabezpieczenia konsumentów przed skutkami zarażenia włośnicą. Dla produktów spożywanych bez gotowania zaleca się bardziej dokładne badania.

Pozytywne lub wątpliwe wyniki

• W przypadku pozytywnego lub wątpliwego wyniku badania próby zbiorczej od każdej świni pobiera się dalsze 20 g próbki. 20 g próbek z 5 świń należy połączyć i poddać badaniu za pomocą metody opisanej powyżej. W ten sposób zostaną przebadane próbki z 20 grup trzody chlewnej po 5 świń każda. W przypadku wykrycia włośni w próbie zbiorczej od 5 świń od pojedynczych sztuk z grupy pobiera się dalsze 20 g próbki i każdą z nich poddaje się oddzielnemu badaniu z zatasowaniem metody opisanej powyżej.

• Próbka 100 g od 100 osobników po 1g

• 5 osobnikowej grupy próbka 20 g

• 20 g od każdego z 5 osobnikowej grupy

Wymagania dotyczące wyposażenia oraz odczynników

• Waga (pomiar od 1 do 115 g)

• Termometr (pomiar temperatury cieczy, otoczenia)

• Pipety wielomiarowe (do odmierzania kwasu solnego)

• Szklane cylindry pomiarowe

• Trichinoskop z poziomym pulpitem (powiększenie robocze 30 do 50 x, powiększenie maksymalne 80 do 100 x)

• Minutnik do pomiaru czasu

• Nożyczki, nóż i pęseta do pobierania prób

• Płytki Petriego

• Rynienki do liczenia larw

• Melakser z ostrym tnącym nożem

• Mieszadła magnetyczne

• Pipety jednomiarowe

• Szklane stożkowe rozdzielacze

• Szklane zlewki

• Zlew do mycia wyposażenia

Odczynniki

• Kwas chlorowodorowy 25%

• Pepsyna

• Woda

Miejsca predylekcyjne w zależności od gatunku zwierzęcia

Gatunek	Miejsca predylekcyjne	Ciężar próby badanej
Świnia	Przepona, język, m. żuchwy (żwacz)	1-2 g
Koń	Przepona, język, m. żuchwy	>5 g
Dzik	Przepona, m. żuchwy, język, m. międzyżebrowe	5 g
Dzikie mięsożerne	Mięśnie kończyn	10 g

• Do badania powinny być pobierane próby, których wielkość zapewni wysoki poziom wykrywalności, pojedyncze próby do 100 g od jednego osobnika lub zbiorcze od wielu osobników, łącznie też do 100 g tkanki mięsnej.

Przygotowanie próby do badania

• Skrawki tkanki mięśniowej nie powinny zawierać tłuszczu i powięzi, ponieważ nie są one wytrawialne i nie zawierają larw włośni. Tak przygotowane skrawki winny być poddane procesowi miksowania, mielenia lub maceracji, który wspomaga proces trawienia.

• Zbyt krótkie miksowanie może skutkować brakiem efektu pełnego wytrawienia, z kolei zbyt długie może zniszczyć larwy włośni. Zalecane jest rozdrabnianie prób zbiorczych i indywidualnych w malakserze, aż do uzyskania jednolitej masy.

Wytrawianie prób

• Każda ze 100 g prób powinna być wytrawiana w objętości 2-3 litrów kwaśnego płynu trawiącego, przy użyciu wystandaryzowanej metody. Stosunek 1:30 tkanki mięśniowej do objętości płynu trawiącego jest właściwym do osiągnięcia szybkiego i całkowitego wytrawienia próby.

• Pepsyna powinna zostać dodana do przygotowanej zakwaszonej wody tak aby stosunek wagowo/objętościowy stanowił 0,5 - 1,0 %

• Do wytrawiania prób (zawieszonych w 2-3 litrach objętości) używamy 3-4 litrowych zlewek zakrytych folią aluminiową, która zabezpiecza przed rozpryskaniem płynu podczas intensywnego mieszania na mieszadle magnetycznym lub na innym urządzeniu mieszającym, przez minimum 30 minut (czasami dłuższy czas jest wymagany by trawienie było całkowite). Temperatura płynu trawiącego powinna wynosić 45 ± 20 °C i być kontrolowana przez cały czas tego etapu. Wytrawianie jest zakończone, gdy w płynie trawiącym nie widać nawet najmniejszych kawałków tkanki mięśniowej.

Odzyskiwanie larw

• Po wytrawianiu, płyn jest przelewany ze zlewki przez sito do rozdzielacza sedymentacyjnego o objętości 2-4l z plastikowym lejkiem i pozostawiamy na 30 minut. Stałe fragmenty tkanki mięśniowej nie powinny być widoczne na sicie. Jeżeli są, powinny zostać wytrawione ponownie.

• Po 30 minutach sedymentacji w rozdzielaczu, szybko spuszczamy około 40 ml płynu wraz z osadem do 50 ml probówki (kalibrowanego cylindra), i pozostawiamy na kolejne 10 minut. Po tym czasie ok. 40 ml (supernatant) należy odciągnąć i do pozostałej reszty (ok. 10 ml) należy dolać ciepłej wody do objętości ok. 40 ml. Końcowe 10 ml klarownego przesączu należy poddać oglądowi pod mikroskopem.

Liczenie larw

• W celu policzenia larw, klarowny przesącz wylany na szalkę Petriego, powinien być przeglądany pod mikroskopem (15-40X powiększenie).

• Gdy larwy są znajdowane w metodzie wytrawiania próby zbiorczej, procedury należy powtórzyć na mniejszych liczbowo próbach zbiorczych aż do stwierdzenia zarażonej tuszy.

Badanie metodą kompresorową

• Aparatura:

a) trychinoskop żarówkowy o powiększeniu 30–40 razy i 80–100 razy lub stereomikroskop optyczny z zespołem lusterkowym oraz źródłem światła o regulowanej intensywności;

b) kompresor składający się z dwóch płytek szklanych, z których jedna jest podzielona na równe obszary;

c) małe zakrzywione nożyczki;

d) mała pęseta;

e) nóż do cięcia próbek;

f) małe ponumerowane pojemniki do oddzielnego przechowywania próbek;

g) zakraplacz;

h) naczynie z kwasem octowym i naczynie z roztworem wodorotlenku potasu do rozjaśniania zwapnień i zmiękczania suszonego mięsa.

Pobieranie próbek

W przypadku całych tusz pobiera się kilka próbek wielkości orzecha laskowego z każdego zwierzęcia:

a) u świń domowych takie próbki pobiera się z obu filarów przepony w przejściu do części ścięgnistej;

b) u dzików próbki pobiera się z obu filarów przepony w przejściu do części ścięgnistej i dodatkowo z mięśni żuchwowych, z mięśni dolnej części nogi, z mięśni międzyżebrowych i mięśni języka, co razem daje sześć próbek z każdego poszczególnego zwierzęcia;

c) jeżeli nie można pobrać próbek z niektórych mięśni, wówczas pobiera się w sumie cztery próbki z mięśni, które są dostępne;

d) z każdego kawałka mięsa pobiera się cztery próbki wielkości orzecha laskowego z mięśni prążkowanych, jeśli to możliwe, nie zawierające tłuszczu, pobrane w różnych miejscach oraz w miarę możliwości, z miejsc w pobliżu kości lub ścięgien.

Świnia

- Na ogół kompresor wypełnia się 1,0 ± 0,1 g mięsa, co zwykle odpowiada 28 kawałkom wielkości ziarna owsa. W razie potrzeby należy wypełnić dwa kompresory w celu zbadania 56 kawałków wielkości ziarna owsa.

- Jeżeli świnia domowa posiada oba filary przepony, trychinoskopista wycina 28 kawałków wielkości ziarna owsa z każdej z powyższych części całej tuszy, co w sumie daje 56 kawałków.

- Jeżeli występuje tylko jeden filar przepony, wycina się 56 kawałków z różnych miejsc, jeśli to możliwe, z przejścia w część ścięgnistą.

Dzik

- Każda z próbek pobranych z pozostałych czterech mięśni dzika jest dzielona na siedem kawałków wielkości ziarna owsa, co w sumie daje 28 dodatkowych kawałków.

- Trychinoskopista ściska 56 (lub 84) kawałki pomiędzy płytkami szklanymi w taki sposób, aby można było przez tak przygotowany preparat wyraźnie odczytać normalny druk.

- Jeżeli mięso badanych próbek jest suche i stare, preparaty muszą zostać zmiękczone w mieszaninie jednej części roztworu wodorotlenku potasu na dwie części wody przez 10–20 minut przed rozprasowaniem.

Z każdej próbki pobranej z kawałków mięsa trychinoskopista wycina 14 kawałków rozmiaru ziarna owsa, łącznie 56 kawałków.

- Badanie mikroskopowe należy przeprowadzać w taki sposób, aby każdy preparat był przejrzany powoli i uważnie, w powiększeniu 30–40-krotnym.

- Jeżeli badanie trychinoskopowe ujawni obszary podejrzane, muszą one zostać zbadane przy największym powiększeniu trychinoskopu (80–100 razy).

- W przypadku niepewnego wyniku badanie należy kontynuować na większej liczbie próbek i preparatów, aż do otrzymania wymaganych informacji. Badanie trychinoskopowe należy przeprowadzać przez przynajmniej sześć minut.

- Minimalny czas ustalony dla badania nie obejmuje czasu koniecznego do pobierania próbek i przygotowania preparatów.

- Z zasady trychinoskopista nie może badać dziennie więcej niż 840 próbek, co odpowiada przebadaniu 15 świń domowych lub 10 dzików.

Zapobieganie włośnicy

• Zapobieganie zarażeniu włośniem krętym polega na:
  • niejedzeniu mięsa nie badanego,
  • pełnej likwidacji tuszek mięsnych, w których stwierdzono larwy włośnia,
  • unikaniu spożywania mięsa nie dogotowanego i nie dowędzonego,
  • skutecznym likwidowaniu wszystkich możliwych źródeł i ogniw zakażenia.

• badanie trichinoskopowe metodą kompresorową (obecnie coraz rzadziej stosowane, głównie przy uboju na użytek własny),

• badanie trichinoskopowe metodą wytrawiania (znacznie dokładniejsza od kompresorowej, obowiązkowa przy produkcji przemysłowej i badaniu dziczyzny)

• zamrażanie mięsa,

• staranne gotowanie lub smażenie mięsa,