Niepełnosprawność

WHO zaproponowało trzy określenia stanu, który wywołuje utrudnienia w normalnego poziomu funkcjonowania osoby, takie jak (ICD-10):

•uszkodzenie (ang. impairment) oznacza utratę lub odstępstwo od normy w obrębie struktury lub funkcji anatomicznej, fizjologicznej lub psychologicznej człowieka;

•niepełnosprawność (ang. disability) oznacza wszelkie wynikające z uszkodzenia ograniczenie lub brak zdolności wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka;

•upośledzenie (ang. handicap) to niekorzystna (gorsza) sytuacja danej osoby, będąca wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności, polegająca na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania ról, które uważane są za normalne, biorąc pod uwagę wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.

Liczba osób niepełnosprawnych w Polsce

Z danych uzyskanych podczas Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku na terenie Polski wynika, że 5,5 miliona osób to osoby niepełnosprawne, z czego ponad 4,5 mln posiada prawne potwierdzenie faktu bycia osobą niepełnosprawną. Z pośród wszystkich osób niepełnosprawnych, aż 4,3 mln to osoby, które mają 15 lat i więcej. Wynika z tego, że znaczna cześć społeczeństwa polskiego to osoby niepełnosprawne. Z czego najczęstszą przyczyna niepełnosprawności to schorzenia układu krążenia, narządów ruchu oraz schorzenia neurologiczne. Znacznie niższy udział procentowy to osoby z uszkodzeniami narządu wzroku i słuchu, z chorobą psychiczną i upośledzeniem umysłowym. Jednak ponad jeden tysiąc osób wymaga stałej pomocy w codziennym funkcjonowaniu.

Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych i ich najbliższych

Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych związane jest w znacznym stopniu z procesem przystosowania się do swoich trudności i problemów związanych ze stanem zdrowia jak i zmianą funkcjonowania psychologicznego i społecznego. Gdyż niepełnosprawność w znacznym stopniu przekształca dotychczasowe funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej jak i jej rodziny.

Diagnoza niepełnosprawności w znacznym stopniu stanowi sytuacje kryzysową zarówno dla osoby dotkniętej niepełnosprawnością i dla jej najbliższych. Wymaga aktywizacji procesów przystosowawczych.

Niepełnosprawność dziecka (wg Tomaszewskiego (1978)) niesie z sobą znaczne przeciążenie. Skutkuje to obniżeniem sprawności wykonywanych czynności, aż do ich dezorganizacji, wzrostem pobudzenie emocjonalnego, niepokojem oraz obniżeniem samopoczucia. Na podstawie pracy z rodzinami, którzy dowiadują się o zaburzeniu słuchu u swoich dzieci wyróżnia się cztery fazy przystosowania się rodziny do sytuacji trudnej:

1. faza szoku

Charakteryzuje się ona obniżonym nastrojem, pojawiają się wówczas niekontrolowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, agresja wobec siebie, innych osób jak i niekiedy wobec własnego dziecka). Mogą również wtedy wystąpić stany nerwicowe (zaburzenia snu, apetytu niekiedy stany lękowe).

1. „faza kryzysu emocjonalnego”

Jest to okres rozpaczy z powodu utraconych wizji dalszej przyszłości. Okazuję się, że plany snute przez rodziców mogą zostać nie zrealizowane ze względu na trudności rozwojowe dziecka. Wcześniej zbudowana wizja ojca i matki ulega nagle załamaniu. Rodzice mają wówczas problem z pogodzeniem się z zaistniałą sytuacja ich funkcjonowanie można przypomina pewnego rodzaju żałobę (Zalewska 1998). Rodzice wówczas przeżywają takie uczucia jak rozpacz, bezradność, osamotnienie, poczucie klęski życiowej niekiedy nawet poczucie winy. Własną pozycje i pozycje dziecka oceniają jako beznadziejną

1. okres pozornego dostosowania się

W okresie tym rodzic potrafi wypełnić większość swoich obowiązków na obszarze zarówno rodzinnym jak i zawodowym. Widoczny jest jednak znaczny krytycyzm względem własnej osoby jak i innych. Często osoby te w nadmiernym stopniu skupiają się na spełnieniu nowych obowiązków wynikających z trudności w funkcjonowaniu dziecka, co skutkuje często rezygnacją z dotychczasowych zainteresowań. Ponadto rodzicom trudno jest określić możliwości dziecka, co skutkuje zawyżaniem bądź zaniżaniem oceny posiadanych przez niego umiejętność. Trudno wówczas jest obrać optymalna ścieżkę rozwoju i rehabilitacji dziecka, gdyż niezbędna jest umiejętności akceptacja i zaangażowanie w prace z dzieckiem rodziców jak i specjalistów, dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnoza zrozumiała dla rodzica i motywacja rodzica do pracy z dzieckiem.

1. etap konstruktywnego przystosowania się

Etap ten osiągają rodzice, którzy potrafią realistycznie ocenić własnej sytuacji oraz

dziecka. Potrafią dostrzec pozytywne aspekty sytuacji, w której się znaleźli budując sieć wsparcia czy zdobywając informacje o zapleczu rehabilitacyjnym. Najczęściej w tej fazie rodzice zgłaszają się do specjalistów w celu uzyskania pomocy. Dostrzegają potrzeby wszystkich członków rodziny oraz starają się je zaspokoić. Powoli zaczynają tworzyć marzenia oraz cele, które chcą osiągnąć.

Proces adaptacji do własnej niepełnosprawności rozpoczyna się od powolnego odkrywaniem swoich ograniczeń. Podczas wspólnego spędzania czasu z osobami bliskimi powoli osoba ta odkrywa swoją inność. W tym czasie może dojść do dezorganizacji dotychczasowych sposobów funkcjonowania tej osoby (Kowalewski 1999). Dlatego tak ważne jest dla osoby niepełnosprawnej wsparcie społeczne (Sęk, 2006), które powinno być w początkowej fazie skoncentrowane na poczuciu sensowności sytuacji, w której ta się znalazła. W procesie wspierania ważna jest otwarta prezentacja własnych stanów uczuciowych oraz autentyczność. Dochodzi wówczas do podtrzymania duchowego jednostki, obniżenia subiektywnego poczucia stresu, budowania poczucia przynależności do grup oraz tworzenia wizji przezwyciężenia trudności.

Osoby niepełnosprawne ze względu na zaburzenia psychiczne

Grupa ta pomimo swojej liczebność bywa pomijana w licznych opracowania, często ulegają licznym przejawom dyskryminacji społecznej. Wynikać to może z licznych stereotypów osoby zaburzonej psychicznie, która często kojarzy się z agresywnością, barkiem przewidywalności zachowania oraz nieumiejętnością kierowania własnym życiem (Todryk, 2011). W znaczny sposób wpływa to na funkcjonowanie społeczne tych osób, które radzą sobie z tymi trudnościami w trojaki sposób:

- zachowują swoją chorobę w tajemnicy

- wycofują się społecznie, często ograniczając kontakty tylko do kręgu najbliższej rodziny

- edukują innych, starają się zmienić nieprzychylne postawy społeczne

Z badań CBOS z roku 2008, aż 75% ankietowanych traktuję chorobę psychiczną w kategoriach wstydu odczuwanego przez pacjenta jak i jego rodzinę (Wiórka, Wiórka, Komunikat z badań, CBOS 2008 – BS/105/2008 Polacy). San ten wynikać może z silnego lęku przed ograniczeniem samo decyzyjności oraz stygmatyzacją społeczną osób z zaburzeniami psychicznymi. Z drugiej strony osoby chore na zaburzenia psychicznie nawet po przebytym jednorazowym epizodzie choroby definiują swoją osobę przez pryzmat choroby odwołując się często do czysto psychiatrycznych określeń wzmacniając równocześnie piętno siebie jako osoby chorej co skutkuje znacznym obniżeniem poczucia własnej wartości oraz samopoczucia.

Opracowano Raport Ogólnopolskiego Programu Zmiany Postaw wobec Psychiatrii „Odnaleźć siebie”, który pokazał, że aż 77% Polaków właśnie z powodu wstydu i lęku przed reakcjami otoczenia nie decyduje się na leczenie psychiatryczne. Ponadto znaczna cześć pacjentów leczonych przez lekarzy nie rozumie zasad farmakoterapii stosowanej w psychiatrii, skutkuje to częstym zmianą w dawkowaniu leków bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.

Polski Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego – terapia środowiskowa

Ponad 23 lata temu pojawiła się pierwszy raz w Polsce idea zaczerpnięta z USA i krajów Europy Zachodniej związana z opieką środowiskową wobec osób z zaburzeniami psychicznymi. Znaczną cześć takich świadczeń przejęły na siebie GOPSy czy MOPSy organizując Środowiskowe Domy Samopomocy i specjalistyczne usługi opiekuńcze. Ponadto PEFRON finansuję działalność WTZ nad którymi czuwają organizacje pozarządowe lub ośrodki interwencji kryzysowej.

Dodatkowo stopniowo wzrasta liczba oddziałów dziennych tworzonych przy szpitalach psychiatrycznych, umożliwiających kontynuacje oddziaływań po wyjściu ze szpitala psychiatrycznego w celu ponownego przystosowania się do otoczenia. Pozwala to również na kontynuacje farmakoterapii pod bacznym okiem lekarza oraz na prowadzenie oddziaływań psychoterapeutycznych.

Najgorzej na tym tle prezentują się Poradnie Zdrowia Psychicznego, przy których praktycznie nie istnieje terapia środowiskowa. W założeniu terapeuta środowiskowy miał odwiedzać w środowisku pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w celu oceny ich stanu zdrowia i funkcjonowania oraz służyć im pomocą i wsparciem. Proponujemy by w kompetencjach terapeuty środowiskowego znajdowały się dwa obszary działania – bezpośrednia praca w środowisku chorego (I obszar) oraz tworzenie i koordynowanie pracy grup psychoedukacyjnych i grup oparcia dla osób chorych i ich rodzin (II obszar). Przewidywano dwóch lub trzech terapeutów na placówkę. Dopiero w 2012 roku zaczęto szczegółowo organizować strukturę specjalistów terapii środowiskowej i terapeutów środowiskowych. W przyszłości przewidziana jest szczegółowa droga uzyskiwania powyższych uprawnień (Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, 2012)

Cele pracy z osobami niepełnosprawnymi

- rozpoznanie deficytów u klienta

- opracowanie strategii ich złagodzenia

- wprowadzanie planów w czyn,

- krytyczna analiza wyników w tym kontrolowanie ich postępów oraz sprawdzenie stabilności uzyskanych zmian

Niezbędne jest indywidualne dostosowanie oddziaływań do potrzeb klienta, gdyż różnego rodzaju dysfunkcje mogą dotyczyć różnych obszarów. Zarazem nie wszystkie deficyty muszą wywoływać silna potrzebę ich zmiany, niezbędne jest ustalenie oczekiwań klienta oraz określenie stopnia motywacji do pracy. Niezwykle ważne jest wzmacnianie umiejętności i zasobów posiadanych przez osobę niepełnosprawna pozwala to na wzrost zazwyczaj niskiego poczucia wartości oraz budowania poczucia własnej tożsamości podkreślając zasoby, a nie własne deficyty.

SPECJALISTYCZNE USŁUGI OPIEKUŃCZE DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI

Podstawa prawna:

- ustawa z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm.),

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dn. 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r., Nr 189, poz. 1598 z późn. zm.),

- ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535 z późn. zm.).

Specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi są szczególnym rodzajem usług specjalistycznych. Pomoc udzielana jest tu wyróżnionej grupie osób. Zasady jej przyznawania i odpłatności określa rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej, a nie tak jak w przypadku pozostałych usług opiekuńczych, regulacje gminne.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego określa, że ośrodki pomocy społecznej, w porozumieniu z poradniami zdrowia psychicznego czy innymi specjalistycznymi placówkami terapeutycznymi, organizują oparcie społeczne dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego mają poważne trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w relacjach z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach bytowych.

Przy określeniu komu przysługuje pomoc w formie usług specjalistycznych zastosowanie ma ogólna zasada dotycząca usług, zapisana w ustawie o pomocy społecznej. Zasada ta wskazuje, że pomoc w formie usług specjalistycznych może być przyznana osobom, które wymagają pomocy innych osób, a rodzina nie może takiej pomocy zapewnić. Usługi świadczone są w mieszkaniu osoby, która potrzebuje pomocy lub w ośrodkach wsparcia takich jak środowiskowe domy samopomocy, kluby samopomocy, dzienne domy pomocy.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze powinny być dostosowane do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi mogą obejmować:

- uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza: uczenie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, w tym funkcjonowania społecznego, motywowanie do aktywności, prowadzenie treningów samoobsługi i umiejętności społecznych, wspieranie w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych (utrzymywanie kontaktów z domownikami, rówieśnikami w miejscu nauki i pracy, organizowanie i spędzanie czasu wolnego, korzystanie z usług różnych instytucji);

- interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, w tym: poradnictwo specjalistyczne, wsparcie psychologiczne, ułatwienie dostępu do edukacji i kultury, koordynacja działań innych służb na rzecz rodziny podopiecznego, współpraca z jego rodziną;

- pomoc w załatwianiu spraw urzędowych (uzyskanie świadczeń, wypełnianie dokumentów);

- wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia (szukanie informacji o pracy, pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub alternatywnego zajęcia, wspieranie i asystowanie w kontaktach z pracodawcą, rozwiązywanie problemów psychicznych wynikających z pracy lub jej braku);

- pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi (nauka planowania budżetu, asystowanie przy ponoszeniu wydatków, usamodzielnianie finansowe);

- usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu (zgodnie z zaleceniami lekarskimi, współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego);

- pomoc mieszkaniową (w uzyskaniu mieszkania, organizowaniu drobnych remontów, napraw, kształtowanie właściwych relacji z sąsiadami);

- zapewnienie dzieciom i młodzieży z głębokim upośledzeniem dostępu do zajęć rewalidacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, jeżeli nie mają ich zapewnionych.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (ale także usługi specjalistyczne dla pozostałych grup) są świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu: m.in. psychologa, pedagoga, logopedy, pracownika socjalnego, terapeuty zajęciowego, asystenta osoby niepełnosprawnej lub innego zawodu dającego wiedzę i umiejętności pozwalające świadczyć te usługi (§3 ust. 1 rozporządzenia). Dodatkowo, specjaliści świadczący usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi muszą posiadać co najmniej półroczny staż: m.in. w szpitalu psychiatrycznym, w środowiskowym domu samopomocy, domu pomocy społecznej dla osób z upośledzeniem umysłowym, placówce terapii lub placówce oświatowej, do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym. Usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi mogą także świadczyć osoby, które nabyły doświadczenie pracując już w ramach tego rodzaju usług (§3 ust. 2 rozporządzenia).

Procedura ubiegania się o wsparcie jest podobna do procedury dotyczącej ubiegania się o usługi opiekuńcze, opisanej w pierwszej części. O pomoc w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi należy zwrócić się więc do ośrodka pomocy społecznej (OPS) w miejscu zamieszkania. Nie zawsze konieczna jest osobista wizyta w ośrodku (można wysłać list). Wymagane jest zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia, uzasadniające korzystanie z tego rodzaju usług. Zaświadczenie to powinien wystawić lekarz psychiatra. W zaświadczeniu lekarz może określić ilość godzin usług, jakie powinny być udzielone danej osobie. Jednak o ilości godzin ostatecznie zadecyduje OPS.

Po zgłoszeniu, w przeciągu dwóch tygodni, pracownik socjalny z ośrodka odwiedza osobę oczekującą pomocy w jej mieszkaniu i przeprowadza tzw. rodzinny wywiad środowiskowy, którego celem jest ocena sytuacji życiowej. Od wyników wywiadu zależy m.in. ustalenie wysokości ewentualnej odpłatności za usługi. Ośrodek pomocy społecznej musi w ciągu 30 dni od otrzymania zgłoszenia zapotrzebowania na usługi wydać decyzję administracyjną (na piśmie) o przyznaniu - bądź nie - tej formy pomocy.

Usługi specjalistyczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi są finansowane z budżetu państwa. Ośrodek pomocy społecznej (gmina) musi wystąpić o środki na ich realizację do wydziału polityki społecznej urzędu wojewódzkiego. Bodźcem do wystąpienia przez OPS o środki do urzędu wojewódzkiego, może być zapotrzebowanie na ten typ usług, zgłaszane przez zainteresowaną osobę. Pamiętajmy o tym, jeśli ośrodek stwierdzi, że nie posiada takich funduszy i nie jest w stanie zapewnić pomocy - dopytajmy się, czy o środki występował, a jeśli nie, to domagajmy się tego! Niestety, możemy się też spotkać z sytuacją, kiedy ośrodek zwracał się już do urzędu wojewódzkiego, otrzymał mniej środków niż wnioskował, i w związku z tym będzie pomagał krócej, w ograniczonym wymiarze, lub nawet nie będzie w stanie pomóc z powodu wyczerpania środków finansowych na prowadzenie tego typu usług.

Warunki i tryb ustalania oraz pobierania opłat za usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi określono w rozporządzeniu w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych.

Od czego zależy wysokość opłat/ zwolnienie z opłat:

1/ Od dochodu netto - wysokość ponoszonych opłat zależy od dochodu na osobę w rodzinie; od tego czy i o ile przekroczymy tzw. kryterium dochodowe, które w przypadku usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi wynosi 477 zł na osobę (niezależnie od tego czy jest to osoba samotnie gospodarująca czy osoba w rodzinie). Osoby, których dochód nie przekracza tego kryterium mają usługi świadczone bezpłatnie. Natomiast w przypadku osób, których dochód przekracza 1478,70 zł netto (1574,10 zł - dla samotnie gospodarujących) usługi świadczone są całkowicie odpłatnie (ponoszą one pełen koszt usług, z których korzystają). Osoby, których dochody mieszczą się w przedziale 477-1478,70 (1574,10) ponosić będą częściową odpłatność za usługi – tym większą im większe mają dochody. To ile ostatecznie zapłacimy uzależnione jest też oczywiście od ceny usług – określa ją każdy ośrodek pomocy społecznej (zazwyczaj jest to stawka wyższa niż za usługi opiekuńcze i może wynosić nawet 25 zł za godzinę).

2/ Od sytuacji osób ubiegających się o wsparcie – w szczególnie uzasadnionych sytuacjach można ubiegać się o częściowe lub całkowite zwolnienie z odpłatności za usługi, zwłaszcza ze względu na: konieczność korzystania z co najmniej dwóch rodzajów specjalistycznych usług, konieczność ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej lub ośrodku wsparcia lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej, leczniczo-rehabilitacyjnej, opiekuńczo-leczniczej lub pielęgnacyjno-opiekuńczej, konieczność korzystania przez więcej niż jedną osobę w rodzinie z pomocy w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zdarzenie losowe. Takie zasady zwalniania z odpłatności opisaliśmy już w pierwszym rozdziale (są one podobne dla wszystkich rodzajów usług).

Uwaga: Zwolnienie częściowe lub całkowite z odpłatności jest traktowane przez OPS uznaniowo (każda sprawa rozpatrywana będzie indywidualnie). Należy pamiętać, że zawsze możemy odwołać się od decyzji wydanej przez ośrodek pomocy społecznej. Informacja o trybie składania odwołania powinna znaleźć się w decyzji (pouczenie to może być wydrukowane małą czcionką i znajdować się na końcu dokumentu).

SPECJALISTYCZNE USŁUGI OPIEKUNCZE - wsparcie dla osób z autyzmem w ramach pomocy społecznej.

Osobom z autyzmem (dzieciom, młodzieży, osobom dorosłym) przysługują zajęcia usprawniające prowadzone przez specjalistę (jeżeli nie ma zapewnionej wystarczającej pomocy w innych instytucjach).

Z dotychczasowej praktyki wynika, że do najczęstszych uchybień OPS-ów, w całej Polsce, podczas prowadzenia postępowania o przyznanie SUO dla osób zaburzeniami psychicznymi należy:

• stwierdzenie OPS, iż do tej pory nie organizował takiej formy pomocy, wiec nie powinna Pani/Pan składać podania/wniosku o SUO bo i tak zostanie on rozpatrzony negatywnie.

Mimo to należy złożyć pisemny wniosek o SUO dla osób zaburzeniami psychicznymi wraz z zaświadczeniem lekarskim; gdyż powyższe gwarantuje:

- Ustawa z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.08.115.728 j.t.) – art. 106 ust. 1.

- Ustawa z dn. 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.00.98.1071 j.t.) – art. 37 paragraf 1 i tu : „Na niezałatwienie sprawy w terminie określonym w art. 35 lub ustalonym w myśl art. 36 stronie służy zażalenie do organu administracji publicznej wyższego stopnia; art. 37 paragraf 2. Organ wymieniony w paragrafie 1, uznając zażalenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby także pojecie środków zapobiegających naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości.

• Innym błędem popełnianym przez OPS jest mylenie Specjalistycznych Usług Opiekuńczych (realizowanych jako zadania zlecone i finansowane z budżetu państwa) dla osób z zaburzeniami psychicznymi z pielęgnacją osób w podeszłym wieku realizowanych jako zadania własne (i finansowane z budżetu gminy).

• OPS błędnie uważa, iż przyznanie SUO dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest zależne od spełnienia określonego kryterium dochodowego – tymczasem przyznanie SUO dla osób z zaburzeniami psychicznymi nie jest uzależnione od spełniania określonego kryterium dochodowego (to odpłatność za usługi jest zależna od określonego kryterium dochodowego);

• OPS dokonuje błędnego (niższego, a przez co niekorzystnego) ustalenia wysokości kryterium dochodowego przy obliczaniu odpłatności za SUO - w wysokości 351 zł, zamiast 477 zł;

• OPS nie przestrzega zasad postępowania administracyjnego, a w szczególności nie zachowuje określonych w przepisach terminów (art. 35. kodeksu postępowania administracyjnego).

Odwołanie od decyzji OPS

W sytuacji gdy OPS wyda decyzje odmowną, można sie od niej odwołać na piśmie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Odwołanie adresuje sie na Samorządowe Kolegium Odwoławcze, ale składa się w ośrodku pomocy społecznej w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji do ręki. Od decyzji można odwołać się także w przypadku gdy np. przyznano zbyt mała ilość godzin usług, albo gdy nie zgadzamy sie z wyliczoną odpłatnością za usługi. Jednak należy pamiętać, że w chwili gdy składamy odwołanie wstrzymane jest wykonywanie usług do czasu rozstrzygnięcia sprawy (o ile usługi były przyznane na mocy

tej decyzji).

W chwili złożenia odwołania OPS ma 7 dni na rozpatrzenie sprawy – może zmienić decyzje po zapoznaniu sie z naszymi argumentami, jeżeli tego nie zrobi przesyła odwołanie wraz z aktami sprawy do SKO. W takiej sytuacji osoba zainteresowana jest powiadamiana na piśmie o przekazaniu sprawy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Kolegium ma kolejnych 30 dni na rozpatrzenie sprawy.

OPS nie może odmówić przyjęcia odwołania. Do odwołania trzeba dołączyć kserokopie decyzji. Wzór odwołania od decyzji OPS znajduje sie w załączniku nr 4. Oczywiście należy pamiętać o zrobieniu kserokopii odwołania, na której OPS powinien potwierdzić fakt jego złożenia.

Zasady ustalania odpłatności za usługi zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Polityki

Społecznej z dn. 22 września 2005 r., w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r.,Nr 189, poz. 1598 z pózn. zm.).

W uzasadnionych przypadkach można ubiegać sie o zwolnienie (częściowe lub całkowite) z odpłatności. Prośbę taka należy zgłosić pracownikowi socjalnemu prowadzącemu nasza sprawę.

O zwolnienie z opłat można starać sie w przypadku:

- konieczności korzystania co najmniej z dwóch rodzajów specjalistycznych usług,

- konieczności ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej lub w ośrodku wsparcia (np. środowiskowy dom samopomocy) i za pobyt członka rodziny w placówce opiekuńczo - wychowawczej, leczniczo-rehabilitacyjnej, opiekuńczo -leczniczej lub pielęgnacyjno -opiekuńczej,

- konieczność korzystania przez więcej niż jedną osobę w rodzinie z pomocy w formie specjalistycznych usług opiekuńczych, w tym co najmniej jedną przewlekle chorą,

- zdarzenie losowe.

Należy pamiętać, że zwolnienie z opłat jest rozpatrywane przez OPS bardzo indywidualnie – w zale_nosci

od sytuacji danej rodziny/osoby. Zwolnienie to jest traktowane przez OPS uznaniowo.

Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych.

Usługi mają być dostosowane do szczególnych potrzeb osób wymagających pomocy w formie specjalistycznych usług, wynikających z rodzaju ich schorzenia lub niepełnosprawności.

Rodzaje usług zostały określone w § 2 Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dn. 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych i są to:

1) uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza:

a) kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności

społecznego funkcjonowania, motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieranie, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych, w szczególności takich jak:

– samoobsługa, zwłaszcza wykonywanie czynności gospodarczych i porządkowych, w tym umiejętność utrzymania i prowadzenia domu,

– dbałość o higienę i wygląd,

– utrzymywanie kontaktów z domownikami, rówieśnikami, w miejscu nauki (miejscem nauki są przedszkola, szkoły różnego typu) i pracy oraz ze społecznością lokalną,

– wspólne organizowanie i spędzanie czasu wolnego (np. spacer, wyjście na basen),

– korzystanie z usług różnych instytucji (instytucją jest także przedszkole, szkoła, dom kultury, kino, teatr)

b) interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, w tym:

– pomoc w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych - poradnictwo specjalistyczne, interwencje kryzysowe, wsparcie psychologiczne, rozmowy terapeutyczne,

– ułatwienie dostępu do edukacji i kultury,

– doradztwo, koordynacja działań innych służb na rzecz rodziny, której członkiem jest osoba

uzyskująca pomoc w formie specjalistycznych usług,

– kształtowanie pozytywnych relacji osoby wspieranej z osobami bliskimi,

– współpraca z rodziną - kształtowanie odpowiednich postaw wobec osoby chorującej, niepełnosprawnej,

c) pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, w tym:

– w uzyskaniu świadczeń socjalnych, emerytalno-rentowych,

– w wypełnieniu dokumentów urzędowych,

d) wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, w tym zwłaszcza:

- w szukaniu informacji o pracy, pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub alternatywnego zajęcia, w szczególności uczestnictwo w zajęciach warsztatów terapii zajęciowej, zakładach

aktywności zawodowej, środowiskowych domach samopomocy, centrach i klubach integracji

społecznej, klubach pracy,

– w kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia,

– w przygotowaniu do rozmowy z pracodawcą, wspieranie i asystowanie w kontaktach

z pracodawca,

- w rozwiązywaniu problemów psychicznych wynikających z pracy lub jej braku,

e) pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi, w tym:

– nauka planowania budżetu, asystowanie przy ponoszeniu wydatków,

– pomoc w uzyskaniu ulg w opłatach,

- zwiększanie umiejętności gospodarowania własnym budżetem oraz usamodzielnianie

finansowe;

2) pielęgnacja - jako wspieranie procesu leczenia, w tym:

a) pomoc w dostępie do świadczeń zdrowotnych,

b) uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt lekarskich, badan diagnostycznych,

c) pomoc w wykupywaniu lub zamawianiu leków w aptece,

d) pilnowanie przyjmowania leków oraz obserwowanie ewentualnych skutków ubocznych ich stosowania,

e) w szczególnie uzasadnionych przypadkach zmiana opatrunków, pomoc w użyciu środków

pomocniczych i materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych, a także w utrzymaniu higieny,

f) pomoc w dotarciu do placówek służby zdrowia,

g) pomoc w dotarciu do placówek rehabilitacyjnych;

3) rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym

przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 08.164.1027 j.t.):

a) zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii,

b) współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno –terapeutycznego zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług (w tym zakresie mieszczą sie zalecenia do pracy z dana osoba przekazywane przez specjalistów, terapeutów ze specjalistycznej placówki);

4) pomoc mieszkaniowa, w tym:

a) w uzyskaniu mieszkania, negocjowaniu i wnoszeniu opłat,

b) w organizacji drobnych remontów, adaptacji, napraw, likwidacji barier architektonicznych,

c) kształtowanie właściwych relacji osoby uzyskującej pomoc z sąsiadami i gospodarzem domu;

5) zapewnienie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.94.111.535, z pózn. zm.)

Warto w tym miejscu zatrzymać sie przy piątym rodzaju usług – tj. zapewnieniu dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych (§ 2 ust. 5). Wiele ośrodków pomocy społecznej uzasadnia odmowę przyznania usług opierając sie na tym zapisie i twierdząc, że np. dziecko uczęszcza do przedszkola, gdzie ma zajęcia rehabilitacyjne i tym samym nie przysługują mu usługi. Jednak zapis tego paragrafu mówi o czym innym. Zajęcia, o których mowa w art. 7 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego dotyczą dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo, w tym szczególnie upośledzonych w stopniu głębokim. Należy pamiętać, że upośledzenie umysłowe jest inną jednostka chorobową niż autyzm dziecięcy, czy też szerzej całościowe zaburzenia rozwojowe. W ustawie o ochronie zdrowia psychicznego jest odesłanie do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej określającego zasady organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim.

Zajęcia te, jak już wspomniano wyżej są organizowane dla dzieci i młodzieży z głębokim upośledzeniem, a udział w nich uznawany jest za spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Dzieci i młodzież są kwalifikowane do udziału w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, które wydaja orzeczenia o potrzebie tychże zajęć. Oznacza, to że dziecko uczęszczające do przedszkola ogólnodostępnego, integracyjnego czy nawet specjalnego na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego nie uczestniczy w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa powyżej, gdyż te formy wychowania przedszkolnego wzajemnie sie wykluczają. Analogicznie sprawa ta wygląda w przypadku uczniów. Uczęszczanie przez dziecko do szkoły ogólnodostępnej, integracyjnej czy specjalnej na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego czy nawet nauczania indywidualnego wyklucza możliwość udziału w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych

organizowanych na podstawie art. 7 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. W myśl przepisów oświatowych nie jest możliwe równoczesne korzystanie z zajęć rewalidacyjno-wychowawczych i uczęszczanie do przedszkola czy szkoły np. integracyjnej.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi są świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu:

- pracownika socjalnego,

- psychologa,

- pedagoga,

- logopedy,

- terapeuty zajęciowego,

- pielęgniarki,

- asystenta osoby niepełnosprawnej,

- opiekunki środowiskowej,

- specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej,

- fizjoterapeuty,

-innego zawodu dającego wiedze i umiejętności pozwalające świadczyć określone specjalistyczne usługi.

Ponadto osoby te powinny mieć także co najmniej półroczny staż pracy w jednej z następujących placówek:

- placówce terapii lub placówce oświatowej (tj. przedszkole, szkoła, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, poradnia psychologiczno-pedagogiczna) do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym,

- ośrodku terapeutyczno-edukacyjno-wychowawczym,

- szpitalu psychiatrycznym,

- jednostce organizacyjnej pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi

(tj. środowiskowym domu samopomocy, domu pomocy społecznej),

- innej placówce niż wymienione powyżej świadczącej specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (chodzi tu o np. Agencje Służby Społecznej, firmy czy stowarzyszenia lub fundacje, które maja podpisane umowy z OPS na świadczenie usług specjalistycznych).

W uzasadnionych przypadkach usługi te mogą być świadczone przez osoby, które zdobywają lub podnoszą wymagane kwalifikacje (np. są w trakcie studiów, czy dodatkowo sie szkolą) oraz posiadają co najmniej roczny staż pracy w ww. placówkach i mają zapewnioną możliwość konsultacji z osobami świadczącymi specjalistyczne usługi, posiadającymi wymagane kwalifikacje.

Specjaliści, którzy świadczą usługi w zakresie kształtowania umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, prowadzenia treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspierania w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych musza posiadać przeszkolenie i doświadczenie w zakresie:

- umiejętności kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań,

- kształtowania nawyków celowej aktywności,

- prowadzenia treningu zachowań społecznych.

Warto zadbać o to, by osoba, która ma świadczyć usługi dla osoby z autyzmem odbyła choćby podstawowe przeszkolenie w zakresie specyfiki pracy z osobami z tym rodzajem niepełnosprawności.

Uwaga: do dnia 31 grudnia 2006 r. specjalistyczne usługi mogą być świadczone przez osoby, które:

- przed 1 października 2005 r. były zatrudnione w ramach tych usług i spełniały kryteria obowiązujące w tamtym okresie,

- świadczyły usługi do dn. 10 sierpnia 2006 r.

Umocowanie prawne specjalistycznych usług opiekuńczych

1/ art. 8 ustawy z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.94.111.535, z pózn. zm.)

– jednostki organizacyjne pomocy społecznej (tu: ośrodki pomocy społecznej) w porozumieniu z zakładami psychiatrycznej opieki zdrowotnej (tu: poradniami zdrowia psychicznego, poradniami autyzmu dziecięcego, specjalistycznymi poradniami dla osób z autyzmem i innymi pokrewnymi zaburzeniami rozwoju) organizują oparcie społeczne dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego maja poważne trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach bytowych. Wspomniane oparcie społeczne polega w szczególności na: podtrzymywaniu i rozwijaniu umiejętności niezbędnych do samodzielnego, aktywnego życia; organizowaniu w środowisku społecznym pomocy ze strony rodziny, innych osób, grup, organizacji społecznych i instytucji; udzielaniu pomocy finansowej, rzeczowej oraz innych świadczeń na zasadach określonych w ustawie o pomocy społecznej (są nimi także specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi określone w ustawie o pomocy społecznej).

2/ art. 9 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego określa, że usługi opiekuńcze powinny być

dostosowane do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi;

3/ art. 18 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.08.115.728 j.t) określa, że do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

4/ art. 50 ustawy o pomocy społecznej określa, że specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina nie może im takiej pomocy zapewnić (art. 50 ust. 2 ustawy). Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym (art. 50 ust. 4 ustawy);

5/ Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dn. 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r., Nr 189, poz. 1598 z pózn. zm.) określające rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych, kwalifikacje osób świadczących specjalistyczne usługi, warunki i tryb ustalania oraz pobierania opłat za te usługi, warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia ze wspominanych opłat.

Podstawa prawna:

1/ Ustawa z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.08.115.728 j.t.),

2/ Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dn. 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz.U.05.189.1598., z pózn. zm.),

3/ Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dn. 19 kwietnia 2005 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz.U.05.77.672, z pózn. zm.),

4/ Ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.94.111.535, z pózn. zm.),

5/Ustawa z dn. 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.00.98.1071 j.t).

Usługi opiekuńcze obejmują swoim zakresem:

1/ pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych (m.in. przygotowywanie lub dostarczanie posiłków, pranie, bieżące sprzątanie, dokonywanie zakupów),

2/ opiekę higieniczną (toaleta lub kąpiel chorego, zmiana bielizny, zmiana pampersa, toaleta p/odleżynowa),

3/ pielęgnację zleconą przez lekarza (m.in. podawanie leków, wykonywanie drobnych opatrunków, pomoc przy usprawnianiu),

4/ zapewnienie kontaktów z otoczeniem (m.in. poprzez spacery, czytanie, podtrzymywanie indywidualnych zainteresowań),

5/ załatwianie spraw urzędowych i innych spraw bieżących (m.in. regulowanie opłat, zgłaszanie napraw urządzeń domowych, wzywanie lekarza lub pielęgniarki, dostarczanie leków).

Do szczególnych potrzeb osób wynikających z rodzaju ich schorzenia lub niepełnosprawności dostosowane są specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Pomoc tej kategorii podopiecznych obejmuje:

1) uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza:

a/ kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania,

b/ motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji,

c/ prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych,

d/ wspieranie i asystowanie w codziennych czynnościach życiowych;

2) interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, poprzez: poradnictwo specjalistyczne, interwencje kryzysowe, wsparcie psychologiczne, rozmowy terapeutyczne, doradztwo i koordynację działań innych służb na rzecz rodziny i osoby objętej usługami;

3) rehabilitację fizyczną.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH

Niektóre choroby psychiczne, zwłaszcza przewlekłe postacie schizofrenii powodują utratę umiejętności w różnych dziedzinach życia, co zdecydowanie obniża poziom funkcjonowania społecznego. Chorzy mają trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi, nie potrafią radzić sobie w ważnych i trudnych życiowo sytuacjach np. w załatwieniu pracy, czy pobraniu z banku dużej sumy pieniędzy. Przestają dbać o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny, mają trudności w ubieraniu się, w przyrządzaniu posiłków, robieniu zakupów. W redukowaniu tych deficytów wykorzystuje się treningi zachowań określane jako treningi umiejętności społecznych. Polegają one na uczeniu nowych zachowań osób chorujących psychicznie oraz odtwarzaniu utraconych umiejętności.

Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i podtrzymywanie umiejętności z zakresu: samoobsługi, dbałości o higienę i estetyczny wygląd, gospodarowania pieniędzmi, nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi , rozwiązywania problemów. Treningi służą poprawie efektywności działania w funkcjonowaniu społecznym.

Wyróżniamy następujące rodzaje treningów umiejętności społecznych:

Trening rozwiązywania problemów w trudnych sytuacjach międzyludzkich.

Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy.

Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej.

Trening kulinarny.

Trening budżetowy.

Trening techniczny.

Trening umiejętności praktycznych.

Trening umiejętności społecznych. Przygotowanie do podjęcia pracy.

Każdy z wymienionych treningów ma na celu poprawę funkcjonowania w innej dziedzinie życia, dlatego podejmowanie decyzji o tym, w którym z nich pacjent powinien uczestniczyć, musi być poprzedzone dokładną analizą jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych. I tak dla chorych mających kłopoty z utrzymaniem higieny osobistej lub przygotowaniem sobie najprostszych posiłków, wskazany jest udział w treningach: higienicznym lub kulinarnym. Natomiast dla pacjentów już dobrze funkcjonujących, gotowych do zmierzenia się z trudniejszymi zadaniami w codziennym życiu, wskazany jest udział np. w treningu przygotowującym ich do podjęcia pracy. Treningi umiejętności społecznych okazały się ważną metodą w rehabilitacji psychiatrycznej, gdyż podnoszą poziom samodzielności osób chorych psychicznie.

Skuteczność treningów spowodowała , że wykorzystano tę metodę również w podnoszeniu poziomu sprawności chorych psychicznie w posługiwaniu się lekami psychotropowymi. Chodzi tu o zwiększenie u tych osób poziomu skrupulatności w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych, związanych przede wszystkim z przyjmowaniem leków. Osoby chore psychicznie bardzo często nie chcą przyjmować leków, ponieważ:

- nie chcą przyznać się do choroby, bo przyznanie się do niej oznacza zwiększenie poczucia bezradności,

- przeżycia psychotyczne są niekiedy zjawiskiem zgodnym z ich ego, pozytywnym i wzmacniającym,

- nie mają dostatecznej wiedzy o objawach choroby i wpływie ich na funkcjonowanie oraz sposobach ich łagodzenia przez terapię,

- ich rodziny są nadmiernie skoncentrowane na tym, aby pacjent skrupulatnie przestrzegał zaleceń lekarskich i odwrotnie - nie interesują się i nie angażują w jego leczenie, albo też czują się przytłoczone ciężarem choroby i nie mają odpowiednich informacji na temat diagnozy i leczenia,

- występują uboczne objawy, utrudniające funkcjonowanie w codziennym życiu,

- nie rozumieją skomplikowanych reguł dotyczących przyjmowania leków.

Nieprzestrzeganie przyjmowania leków pociąga za sobą poważne następstwa w postaci nawrotów choroby. A każdy nawrót choroby powoduje u tych pacjentów regres wcześniej wyuczonych umiejętności i wtedy zachodzi konieczność powtarzania wielu oddziaływań rehabilitacyjnych. Dlatego ważne jest aby pacjent mógł aktywnie uczestniczyć we własnym leczeniu, ponieważ zwiększy to skuteczność całej terapii. A przecież terapia, to nie tylko farmakoterapia, ale również oddziaływania rehabilitacyjne.

Treningi umiejętności społecznych oraz trening umiejętności aktywnego udziału we własnym leczeniu farmakologicznym przeznaczone są przede wszystkim dla przewlekle chorych na schizofrenię, ale również dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wymagających długotrwałej terapii. Prowadzone są według klasycznych zasad terapii behawioralnej, polegających na systematycznym uczeniu, w jasno określonym celu, z użyciem prostych instrukcji, wzmocnień pozytywnych i modelowania, poprzez odgrywanie ról, powtarzanie zachowań, stawianie i wykonywanie "zadań domowych". Stanowią bardzo ważną metodę w oddziaływaniach rehabilitacyjnych, ponieważ podnoszą poziom samodzielności chorych psychicznie, a tym samym poprawiają ich funkcjonowanie społeczne. Treningi prowadzi terapeuta-trener. Dobrym trenerem może być zarówno psychiatra, psycholog, jak i pielęgniarka, terapeuta zajęciowy, czy pracownik socjalny.

Treningi umiejętności społecznych stwarzają duże możliwości aktywnego udziału w procesie rehabilitacji chorych psychicznie. Bliski i długi kontakt z pacjentem ułatwia rozpoznawanie jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych i na tej podstawie planowanie jego udziału w odpowiednim treningu. Pielęgniarka doskonale sprawdza się w roli terapeuty, ponieważ zna specyfikę zaburzeń psychicznych i ma doświadczenie w kontaktach z chorymi. A takie ważne cechy jak: empatia, tolerancja, życzliwość, wrażliwość, elastyczność w zachowaniu łatwość w komunikowaniu się, ułatwiają jej pracę z chorymi.

Trener prowadząc trening musi pamiętać, że to co dla niego jest łatwe, dla ćwiczącego jest niewyobrażalnie trudne, a nieumiejętność jego pogłębiona jest wieloletnim brakiem praktyki, niską samooceną, lękiem. To właśnie on wspólnie z pacjentem musi pokonać te bariery. Powinien prezentować postawę partnerską wobec pacjentów, towarzyszyć im, uczyć ich odgrywania ról, modelować, udzielać wzmocnień, ale niczego nie wykonywać za nich. Trener musi umieć dostrzegać i doceniać najmniejsze nawet postępy pacjentów, ponieważ pracuje z osobami przewlekle chorymi, które przez większość swego życia otrzymywały negatywne oceny i w końcu stały się na nie obojętne, przestały reagować. Dlatego stosowanie tylko bodźców pozytywnych motywuje ich do dalszej pracy. Pomiędzy treningami trener może indywidualnie pracować z chorym, w celu utrwalenia i rozszerzenia nabytych umiejętności. Ponad to czuwa nad wykonywaniem tzw. "zadań domowych" i pomaga w pokonywaniu trudności na jakie pacjent natrafił. Może też prowadzić psychoedukację chorego i jego rodziny, praktycznie podczas każdego kontaktu z nimi. Poza tym przez cały czas wspiera chorego w trudnych sytuacjach, zachęca do współpracy, dostrzega zmiany w jego zachowaniu nagradza i motywuje do dalszej pracy.

Każda z przedstawionych metod odgrywa ważną rolę w procesie rehabilitacji chorych psychicznie. Psychoterapia wspiera w kolejnych kryzysach emocjonalnych i interpersonalnych oraz uczy nowych powszechnie akceptowanych postaw, terapia zajęciowa maksymalnie uaktywnia pacjentów, a treningi umiejętności społecznych uczą utraconych umiejętności. Ich wspólnym celem jest poprawa funkcjonowania społecznego pacjenta i powrót do jak najbardziej samodzielnego życia.

1. Boss P. (1991), Parenting our Parents: Supporting Caregivers and Families of Alzheimer’s Disease, „Early Report” 18(3), University of Minnesota, College of Human Ecology, Center for Early Education and Development, St. Paul

2. Kowalewski L. (1999), Psychologiczna i społeczna sytuacja dzieci niepełnosprawnych, [w:] Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, red. I. Obuchowska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, s. 55–100

3. Pużyński S., Wciórka J. (1998) Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Warszawa: Vesalius

4. Sęk H. (2006), Rola wsparcia społecznego w sytuacji kryzysu, [w:] Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu i choroby, red. D. Kubacka-Jasiecka, T.M. Ostrowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 87–97

5. Teodyk G. (2011) Sytuacja osób z chorobą psychiczną na rynku pracy. Curr Probl Psychiatry 2011; 12(3): 372-374

6. Tomaszewski T. (1978), Człowiek i otoczenie, [w:] Psychologia, red. T. Tomaszewski, PWN, Warszawa, s. 17–36

7. Twardowski A. (1999), Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych, [w:] Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, red. I. Obuchowska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, s. 18–54

http://www.stat.gov.pl/gus/6646_PLK_HTML.htm

http://www.psychiatria.org.pl/

www.psychiatria.pl/txt/a,747,7,spotkanie-z-choroba-psychiczna-czyli-o-stereotypie-osoby-chorej-psychicznie