1.Środowisko przyrodnicze stanowi : powietrze , woda , gleba , biosfera .

2.Współczesne problemy w zakresie jakości powietrza : teoretyczne , metodyczne , praktyczne aspekty badań .

3. Zanieczyszczenie powietrza – obecność w atmosferze aerozoli , czyli zawieszonych stałych i ciekłych cząstek, a także gazów zwykle obcych , nie wchodzących w normalny skład powietrza .

Zanieczyszczenie powietrza – są to domieszki oraz składniki stałe , jeżeli ich udział w powietrzu jest większy od średnich zawartości w czystym powietrzu atmosferycznym .

4. Emisja – ilość zanieczyszczeń wydzielonych do atmosfery (masa w czasie kg/h)

Imisja – ilość zanieczyszczeń w punkcie recepcyjnym , w pewnej odległości od emitora ( µg/m³ )

Stężenie zanieczyszczenia – stosunek masy zanieczyszczenia do objętości powietrza (µg/m³)

5.Procesy dyspersji – proces transportu zanieczyszczeń powietrza i dyfuzji ( polega na samorzutnym mieszaniu się cząsteczek i atomów różnych substancji. Zachodzi ona pod wpływem ruchów cieplnych).

6. CO2 – zanieczyszczenie wskaźnikowe . Przyczyny – spalanie . Nie jest gazem toksycznym , ale zniekształca skład powietrza , obniżając zawartość tlenu . Pochłania promieniowanie długofalowe przyczyniając się do wzrostu efektu cieplarnianego . Emisja CO2 wiąże się z emisją innych zanieczyszczeń . Daje informację o stanie zanieczyszczenia powietrza.

CO- niezupełne spalanie przy niedoborze tlenu. Źródło – pożary powierzchni roślinnych , reakcje fotochemiczne. Silnie toksyczny , istotą działania jest to że wdychany z powietrzem łączy się z hemoglobiną krwi która traci swoje zdolności do pobierania tlenu .

NH3 amoniak –Źródło –odpady ,ścieki , spalanie . Poprzez depozycję wpływa na zakwaszenie gleby , powoduje eutrofizację , co może wpływać na zwiększenie zapotrzebowania na wodę przez rośliny i zmniejszenie odporności na suszę i mróz.

NO2 – przyczyny komunikacja , energetyka zawodowa oraz lokalne systemy grzewcze. . Źródło – wyładowania atmosf. , procesy biogeniczne. Oddziałuje w sposób szkodliwy na zdrowie człowieka , roślinność , ogranicza widzialność .

SO2 –Źródło –spalanie paliw , komunikacja , wybuchy wulkanów . Posiada ograniczoną zdolność rozpuszczania się w wodzie . Synergiczne oddziaływanie SO2 z O3 i NO2. Gaz ten wchodzi w reakcję z parą wodną zawartą w powietrzu, w wyniku czego stanowi główna przyczynę powstawania kwaśnych deszczy . Stanowi także składnik smogu w wielkich aglomeracjach miejskich

N2O- podtlenek azotu

PM10 – Przyczyny –intensywny ruch pojazdów , z zakładów przemysłowych –ciepłowni , elektrowni – z indywidualnych ogrzewaniem budynków , z powierzchni pylących np. pól, nieutwardzonych dróg. Składa się z mieszaniny cząstek zawieszonych w powietrzu, będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych .

O3- Ozon to odmiana tlenu o cząsteczce trójatomowej. Ozon obecny w warstwie atmosfery przy powierzchni ma negatywny wpływ na zdrowie ludzkie i roślinność. Jest jednym ze składników smogu fotochemicznego, powstającego głównie latem przy wysokich temperaturach i ciśnieniu w miastach o bardzo dużym ruchu samochodowym . Ozon w warstwie atmosfery przy powierzchni Ziemi to zanieczyszczenie wtórne - powstaje na skutek przemian fotochemicznych w powietrzu, powodowanych między innymi przez obecność prekursorów: tlenków azotu, węglowodorów i tlenku węgla.

7.TGM –pary rtęci metalicznej HgO niewielkie ilości gazowych zw. rtęci w formie org. W powietrzu atmosf. Utrzymuje się 1-2 lata i jest przenoszony na dalekie odległości .

RGM –łatwo rozpuszczalne w wodzie zw. rtęci na drugim stopniu utlenienia , charakteryzuje się dużą prężnością pary . Utrzymuje się od kilku dni do kilku tygodni .

8.Proces rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń – procesy , którym podlegaja zanieczyszczenia po wyemitowaniu do atmosf.

Warstwa przyziemna – przylega bezpośrednio do powierzchni Ziemi , o wysokości od kilku do 100-200 m . Najsilniej zaznacza się tu zakres podłoża , ruch jest w dużym stopniu kształtowany przez siłę parcia . Pionowe gradienty parametrów meteorologicznych osiągają szczególnie duże wartości a zmiany tych parametrów są bardzo wyraźne .

Warstwa graniczna – dla średnich szer. Geogr. Sięga wysokości 1-1,5 km . Ruch w tej warstwie , powyżej warstwy przyziemnej , kształtowany jest pod wpływem sił tarcia i Coriolisa .Warstwa charakteryzująca się systematycznym wzrostem prędkości wiatru oraz wyraźnie zaznaczonymi dobowymi zmianami parametrów meteorologicznych .

9. Zjawiska zachodzące w skali kontynentalnej i regionalnej :

- Czarny smog

-Smog fotochemiczny

-Zakwaszenie środowiska

-Skażenie środowiska metalami ciężkimi

10.Smog – pojęcie zostało wprowadzone do określenia epizodów nagłego i silnego zanieczyszczenia powietrza . Swoim zasięgiem obejmuje nie tylko obszar jego występowania , ale także obszar sąsiednich krajów . Źródła – duże emisje zanieczyszczeń powietrza , specyficzne warunki meteorologiczne i lokalna topografia terenu są czynnikami umożliwiającymi i potęgującymi jego powstawanie

Czarny smog – (smog londyński , smog zimowy) – wiąże się z występowaniem w atmosferze bardzo wysokich stężeń SO2 i drobnego pyłu . W powstającym smogu obecne są : CO ,NO2 , Zw. org. oraz wtórne . Zjawisko trwające zazwyczaj kilka dni . Powstaje zimą w warunkach układów wyżowych i słabego wiatru w obszarach uprzemysłowionych i zurbanizowanych.

Przyczyny występowania :

-lokalna topografia terenu , utrudniająca wymieszanie zanieczyszczeń w warstwie granicznej atmosf. , jest to element potęgujący zjawisko smogu , niska temp.

Występowanie : w Londynie , Krakowie , Górny Śląsk

Źródło smogu : w obszarach koncentracji źródeł emisji SO2 i pyłu(energetyka , przemysł ,źródła komunalno – bytowe)

Smog fotochemiczny –(smog biały ,smog letni)- powstaje w troposferze przy wysokich stężeniach ozonu i innych utleniaczy fotochemicznych .Smog fotochemiczny powstaje w ciepłych porach roku latem lub wiosną , przy wysokim ciśnieniu atmosf. , słabym wietrze w warunkach dużego nasłonecznienia i wysokich temp. .Formuje się na obszarach zurbanizowanych , gęsto zaludnionych.

Przyczyny :

-duża emisja do atmosf. Prekursorów utleniaczy fotochemicznych (z transportu drogowego , ze źródeł komunikacyjno – bytowych) ,w dużych aglomeracjach miejskich

- warunki meteorologiczne sprzyjające formowaniu się utleniaczy fotochemicznych , przede wszystkim nasłonecznienie ,wysoka temp. Występowanie wyżowej cyrkulacji , nie wielkich prędkości wiatru , inwersji temp.

-reakcje chemiczne zachodzące w smogu prowadzące do rozpadu ozonu są przyczyną trwałości smogu

11. Zakwaszenie środowiska –prekursorami zw. zakwaszających są zanieczyszczenia gazowe emitowane ze źródeł naturalnych i antropogenicznych : SO2 , tlenki azotu , amoniak . W pobliżu źródeł emisji związki te usuwane są do atmosf. W wyniku mokrej i suchej depozycji i mogą uszkadzać naziemne części roślin oraz wnikać bezpośrednio do gleby i wód . W atmosf. Następuje utlenianie SO2 i tlenków azotu , których produkty stanowią związki zakwaszające .

12.Skażenie środowiska metalami ciężkimi

Metale ciężkie to pierwiastki o cecha metali – kadm , rtęć , ołów ,arsen . Do atmosfery dostają się w postaci pyłów i aerozoli . Głównym źródłem jest : proces spalania paliw – energetyka , przemysł , sektor komunalno – bytowy , transport

13. Efekt cieplarniany - Efekt cieplarniany jest efektem naturalnym. Warunkuje życie na Ziemi. Jest to zjawisko występujące w skali globalnej.

Efekt cieplarniany jest to wzrost temperatury przy powierzchni ziemi spowodowany pochłanianiem promieniowania długofalowego ziemi przez obecne w atmosferze tzw. gazy cieplarniane (para wodna, dwutlenek węgla, metan, ozon, podtlenek azotu, związki chloru i bromu)

Zjawisko efektu cieplarnianego polega na tym, że wysokoenergetyczne promieniowanie słoneczne o długości fali 0,3-2,5µm jest w znacznej części przepuszczane przez atmosferę ziemską, dochodzi do powierzchni ziemi i nagrzewa ją do temperatury 288 K. W tej temperaturze, wypromieniowanie energii z powierzchni ziemi odbywa się w przedziale 4-100 µm. Energia ta w większości absorbowana jest przez parę wodną, dwutlenek węgla, ozon, podtlenek azotu, metan, freony. Absorbowana w atmosferze energia promieniowania Ziemi jest reemitowana w kierunku Ziemi, co powoduje wzrost temperatury powietrza.

• Efekt cieplarniany jest zjawiskiem naturalnym i umożliwia życie na Ziemi

• Bez efektu cieplarnianego średnia temperatura powierzchni Ziemi wynosiłaby -18 ^oC

• Łączenie efektu cieplarnianego z dziurą ozonową to nieporozumienie!!

Substancje osłabiające efekt cieplarniany:

Pyły i aerozol siarcznowy - działanie osłabiające polega na tym że odbijają one promieniowanie krótkofalowe Słońca.

14. Przyczyny zmian klimatu :

-Czynniki tektoniczne – ruch skorupy ziemskiej

-Czynniki astronomiczne – zmiany elementów orbity ziemskiej

-Czynniki geograficzne –ruch obrotowy Ziemi – zmiany w poziomie dna oceanu

-Czynniki astrofizyczne –zmiany aktywności Słońca

-Czynniki sejsmologiczne – erupcje wulkanów

-Czynniki antropogeniczne – zmiany składu chem. Atmosf .

15. Ograniczeni zanieczyszczeń komunikacyjnych :

-Zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu z aglomeracją

- Zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym

-Budowa obwodnic miast , dróg ekspresowych

-Tworzenie stref z zakazem ruchu samochodowego

-System opłat za wjazd do centrum miasta

-Ceny biletów

-Wydzielone stref do transportu publicznego

-Ścieżki rowerowe

-Wprowadzanie niskoemisyjnych paliw

Źródła punktowe – energetyczne spalanie paliw :

-Sterowani procesami spalania

-Sprawność produkcji energii

-Zmiana paliwa

-Technika oczyszczania spalin

-Niska emisja procesów spalania

-Alternatywne źródła energii

-Zmniejszenie strat przesyłu energii

16. Współczynnik korelacji – miernik siły związku prostoliniowego między dwiema cechami mierzalnymi

r<0 korelacja ujemna –wraz ze wzrostem temp. Maleje stężenie

r>0 korelacja dodatnia- wraz ze wzrostem temp. Rośnie stężenie

Im r bliższe ‘’1’’ tym zależność silniejsza .

17. Diagram korelacji- rodzaj wykresu, który pozwala badać jaki wpływ mają na siebie dwie zmienne.

18.Bilans zanieczyszczeń atmosferycznych

E + N = U +O

E – EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ , N –NAPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ Z MASAMI POWIETRZA

U – ILOŚĆ ZANIECZYSZCZEŃ USUWANYCH DO PODŁOŻA ,O – ODPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ Z MASAMI POWIETRZA

Δ A = U – E

19. Podstawa sporządzania POP

-Odpowiedzialni WIOŚ

-Termin 31.03

-Wyniki do Marszałka Województwa – przy klasie C w terminie 12 miesięcy do odpowiedniego Starosty – Sejmik Województwa uchwala program ochrony środowiska

SŁOWNICZEK

EMEP – Environmental Monitoring and Evaluation Programme (międzynarodowy program dotyczący badań oraz współpracy w dziedzinie monitorowania i oceny transgranicznego przenoszenia substancji zanieczyszczających powietrze); http://www.emep.int/

MŚ – Minister Środowiska

GIOŚ – Główny Inspektor Ochrony Środowiska

WIOŚ – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

PMŚ – Państwowy Monitoring Środowiska

KE – Komisja Europejska

EEA – European Environment Agency (Europejska Agencja Środowiska); http://www.eea.europa.eu/

NMLZO – Niemetanowe Lotne Związki Organiczne

NOx – tlenki azotu (suma NO i NO2)

SO2 – dwutlenek siarki

POP – Program ochrony powietrza (wg krajowych przepisów), Plan ochrony powietrza (wg dyrektywy CAFE)

PDK – Program Działań Krótkoterminowych

PONE – Programy Ograniczania Niskiej Emisji

POŚ – ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, z późn. zm.)

BAT – Best Available Techniques (najlepsze dostępne techniki)

PM2,5 – pył o średnicy aerodynamicznej do 2,5 μm

PM10 – pył o średnicy aerodynamicznej do 10 μm

EMEP Unified – model przeznaczony do obliczeń transportu zanieczyszczeń w skali europejskiej, w siatce 50 km x 50 km

dyrektywa IPPC – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli

dyrektywa CAFE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy; Clean Air for Europe - Czyste Powietrze dla Europy

dyrektywa 2004/107/WE – dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu

RCL – Rządowe Centrum Legislacyjne

KOBiZE – Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami

GDOŚ – Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

RDOŚ – Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

ustawa OOŚ – ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późn. zm.)

dyrektywa INSPIRE – Infrastructure for Spatial Information in the European Community (Infrastruktura Informacji Przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej) – dyrektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007; dyrektywa ustanawia jednolitą infrastrukturę informacji przestrzennej

ustawa IIP – ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz.U. z 2010 poz. 489, z późn. zm.)

LLE – Loss of Life Expectancy, skrócenie oczekiwanej długości życia

ePRTR – europejski rejestr emisji zanieczyszczeń

YOLL – Years of Life Lost, parametr skrócenia życia

dyrektywa NEC – dyrektywa 2001/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza; dyrektywa pułapowa określająca dopuszczalny poziom emisji na terenie poszczególnych państw członkowskich czterech zanieczyszczeń będących wynikiem aktywności ludzkiej: dwutlenku siarki, tlenków azotu, amoniaku oraz lotnych związków organicznych (VOC).

dyrektywa IED – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (wersja przekształcona)

TFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

SOEK – Strefy ograniczonej emisji komunikacyjnej

Szpser – pobyty w szpitalu z powodu chorób serca

Szpodd – pobyty w szpitalu ze względu na choroby układu oddechowego

PZO – przewlekłe zapalenie oskrzeli

WLD – working lost days, ilość utraconych dni pracy

LRTAP – transgraniczny transport zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości

SKW – strategiczna karta wyników

GAINS – The Greenhouse Gas and Air Pollution Interactions and Synergies; model prognostyczno-analityczny dla określania korzyści i kosztów redukcji

IIASA – International Institute for Applied Systems Analysis

KPPU – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej