Praca zaliczeniowa

z pedagogiki wczesnoszkolnej

Metoda projektu w edukacji wczesnoszkolnej.

Anna Walczuk

Studia Podyplomowe

Edukacja Przedszkolna i Wczesnoszkolna

z Terapią Pedagogiczną.

Rok akademicki 2014/2015

Napisana pod kierunkiem

Prof. Jolanty Karbowniczek

Jedną z form w pracy z uczniami w edukacji wczesnoszkolnej jest metoda projektów. Metoda ta jest nowoczesnym podejściem do edukacji dziecka, która pozwala w sposób ciekawy, atrakcyjny i niekonwencjonalny realizować określone zadania w szkole. Metoda ta przyczynia się do rozwiązywania postawionych problemów. Jedna z definicji metody projektów mówi: „metoda projektów sprowadza się do tego, że zespół osób uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Najlepiej jeśli źródłem projektu jest świat życia codziennego, a nie abstrakcyjna nauk. Puntem wyjścia jest jakaś sytuacja problemowa, zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytycznie celu, punktem dojścia zaś szeroko rozumiany projekt” ( M. S. Szymański, O metodzie projektów, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000, s.61)

Metoda projektu stosowana była już w pierwszej połowie XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Za twórcę metody projektu uważa się Williama H. Kilpatricka, według którego założeniem tej metody była samodzielna praca ucznia. W tej metodzie nastąpiło odwrócenie ról jakie pełni nauczyciel i uczeń. Przy stosowaniu metody projektu to uczniowie biorą większą odpowiedzialność za wykonanie zadania. Uczeń nie jest tylko biernym odbiorcą treści, jakie kieruje do niego nauczyciel. Uczniowie pracując nad projektem stają się „ekspertami” w zakresie zagadnienia, które stanowi temat projektu. Rola nauczyciela w tej sytuacji ogranicza się do stworzenia warunków do pracy uczniów, do motywowania i wspierania działań uczniów. Nauczyciel nie podaje uczniom gotowych rozwiązań, pomaga jedynie naprowadzać, ukierunkowując pytaniami w przypadku kłopotów w jakiejkolwiek fazie realizacji projektu.

Metoda projektu obecnie traktowana jest jako jedna z wielu metod nauczania. Zaliczana jest do metod praktycznych, które opierają się na aktywności własnej uczniów.

Według Johna A. Stevensona (J.A. Stevenson, Metoda projektu w nauczaniu, Lwów 1930), aby metodą nauczania można było uznać za projekt, muszą być jednocześnie spełnione cztery cechy:

1. Nabywanie wiedzy powinno zachodzić głownie dzięki samodzielnemu rozumowaniu i rozwiązywaniu problemów, a nie za pomocą pamięciowego przyswajania wiedzy,

2. Aktywność uczniowska ma na celu nie tylko gromadzenie wiedzy czy doświadczeń, lecz także zmianę nastawienia do uczenia się,

3. Uczniowie pracują nad zagadnieniami, które ich interesują i wynikają z ich naturalnych potrzeb,

4. Wprowadzanie rozwiązań teoretycznych następuje w miarę potrzeb i zawsze wynika z realizowanych działań praktycznych.

Istnieją projekty:

a) badawcze polegające na zbieraniu przez uczniów, a następnie systematyzowaniu i opracowaniu informacji dotyczących określonego zagadnienia. Efekty pracy uczniowie opracowują w formie np. albumu i prezentacji w szkole.

b) działania lokalnego – są to jednorazowe przedsięwzięcia, obliczone na długotrwałe zyski, efekty. Projekt przedstawia realne podjęte działania i poniesione koszty. Są one podejmowane według potrzeb środowiska lokalnego w danej dziedzinie, np. „Rady na odpady”. W szkole można zaprezentować zmiany, jakie zaszły w wyniku podjętych działań.

c) indywidualne,

d) grupowe,

e) medialno-artystyczne, które bazują na tworzeniu np. tekstów literackich, filmów czy zdjęć,

f) społeczno-obywatelskie, które opierają się na działaniach w środowisku lokalnym.

Możemy wyróżnić następujące cele metody projektów w edukacji wczesnoszkolnej:

• Integrowanie umysłu i czynności praktyczno-psychicznych, pomoc dziecku w uczeniu się uczenia,

• Rozwijanie zainteresowań i zdolności dziecka, dostosowanie poziomu osiąganej wiedzy do ich możliwości,

• Postrzeganie dziecka jako odrębnej jednostki (podmiotowość) mającej swoje potrzeby, indywidualność, właściwe sobie tempo pracy,

• Uczenie planowania czynności, systematyczności i samodzielności w wykonywaniu zadań,

• Umiejętność wyszukiwania wszelkich informacji niezbędnych do pracy, ich selekcji, samodzielne zdobywanie wiedzy oraz wykorzystanie już posiadanej,

• Zachęcanie do oceny własnej pracy, do podejmowania trudnych decyzji,

• Zachęcanie do podejmowania aktywności przy pozostawieniu wyboru rodzaju pracy, zadania,

• Wzbudzenie pozytywnej, wewnętrznej motywacji, która dotyczy wszystkich sfer rozwoju: poznawczej, społecznej, moralnej, emocjonalnej,

• Rozwijanie umiejętności uspołecznienia- współpracy współdziałania w grupie, dbałość o pozytywne relacje – uczeń – uczeń, uczeń – nauczyciel.

Nadrzędnym celem metody projektu jest wyposażenie ucznia w umiejętność twórczego myślenia.

Aby praca metodą projektu była efektywna, należy przestrzegać określonych faz pracy (J.Królikowski , Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Warszawa, 2000), do których należą:

1. Zainicjowanie projektu,

W tej fazie nauczyciel przygotowuje uczniów do pracy metodą projektów, wzbudza zainteresowanie. Opracowuje instrukcję, która powinna zawierać wszelkie informacje formalno-organizacyjne, takie, jak: ogólna tematyka projektu i cele jego realizacji, przykładowe zadania do realizacji, sugerowane źródła, w który uczniowie mogą poszukiwać informacji, terminy realizacji poszczególnych etapów i całego przedsięwzięcia oraz terminy konsultacji, przykładowe sposoby i czas prezentacji wyników projektu, wskazówki do opracowania raportu końcowego oraz kryteria oceny projektu. Przykładowe kryteria oceny projektu: stopień samodzielności w wyborze tematu, dobór różnorodnych źródeł informacji, terminowość pracy – terminowe przygotowanie harmonogramu pracy, stawianie się na konsultacje, terminowe oddanie raportu końcowego, uzasadnienie doboru literatury oraz innych źródeł wiedzy, posługiwanie się fachową terminologią zarówno podczas prezentacji, jaki i w raporcie, organizacja i zaplanowanie prezentacji, sposób prezentacji, komunikatywność wystąpienia, stopień analizy i syntezy zdobytych informacji, zaprezentowanych w raporcie końcowym, zwięzłość i konkretność ustaleń, sposób przygotowania prezentacji i raportu końcowego, estetyka. Natomiast uczniowie zapoznają się z istniejącymi przykładami projektu, oglądają wzorcowe projekty, poszerzają wiedzę na temat pracy metodą projektu.

1. Spisanie kontraktu,

Podczas tej fazy nauczyciel wspólnie z uczniami przygotowuje kontrakt w formie pisemnej. Określane są terminy poszczególnych etapów pracy nad projektem oraz termin jego zakończenia, sposobów komunikowania się z nauczycielem prowadzącym projekt oraz innymi nauczycielami. Wskazane jest równie określenie kar za niedotrzymanie terminów. Określamy także terminy korzystania ze szkolnej bazy, datę zawarcia kontraktu oraz podpisy nauczyciela i uczniów.

1. Wybór tematu,

W tej fazie nauczyciel pomaga uczniom w wyborze tematu. Wskazuje zakres tematyczny, z którym uczniowie się zapoznają i wstępnie studiują informacje, określają temat. Nauczyciel wzbudza zainteresowanie w uczniach oraz opisuje sytuację problemową. Do zadań uczniów należy sformułowanie problemów badawczych. Temat powinien wynikać z dokumentów programowych, standardów wymagań, potrzeb i możliwości uczniów. Przed ustaleniem tematu należy także wziąć pod uwagę następujące kwestie:

• Czy dane zagadnienie może zainteresować uczniów?

• Czy uczniowie mogą mieć dostęp do źródeł informacji na dany temat?

• Czy materiał, do którego dotrą uczniowie, da im możliwość samodzielnej pracy?

1. Podział na grupy,

Kolejna faza zorganizowanie pracy grupowej w taki sposób, aby ostateczny rezultat zależał od efektów pracy każdego ucznia. Nauczycie pomaga w doborze uczestników do grup projektowych. Uczniowie zaś dokonują wstępnego podziału zadań.

1. Sformułowanie ogólnych oraz szczegółowych celów projektu,

W taj fazie nauczyciel pomaga w określeniu celów ogólnych i szczegółowych, zwraca uwagę na kluczowe elementy projektu, nadaje celom formy operacyjne. Uczniowie dzielą materiał na jednostki zadaniowe, operacjonalizują ogólne cele kształcenia, czyli wyrażają cele w sposób precyzyjny, tak aby stanowiły opis planowanych działań.

1. Przygotowanie harmonogramu pracy, podział zadań,

Zadaniem nauczyciela w tej fazie jest ustalenie terminów konsultacji oraz pomoc w podziale zadań. Natomiast uczniowie opracowują harmonogram pracy. Harmonogram powinien być szczegółowym planem działania i zawierać: wykaz celów do osiągnięcia, listę osób zaangażowanych w realizację projektu, szczegółowy opis i terminarz realizowanych etapów działania wraz ze wskazaniem osób odpowiedzialnych za realizacje poszczególnych czynności lub zadań.

1. Dobór literatury i poszukiwanie źródeł wiedzy,

Zadaniem nauczyciela jest pomoc w dostępie do literatury oraz innych materiałów czy źródeł informacji oraz pomoc w ich prawidłowym korzystaniu. Uczniowie poszukują informacje, studiują dane z różnych źródeł wiedzy.

1. Realizacja projektu,

Nauczyciel doradza, zapewnia możliwość konsultacji eksperckich, konsultuje realizację projektu, obserwuje pracę poszczególnych grup oraz każdego ucznia indywidualnie. Nauczyciel pośrednio kieruje realizacją projektu w sytuacji, gdy uczniowie zgłaszają trudności. Wskazuje możliwe formy prezentacji projektu. Przykłady form prezentowania efektów końcowych projektu: album ze zdjęciami, szkicami, mapkami, relacjami dotyczącymi projektu, debata, dyskusja z wykorzystaniem przygotowanych materiałów, film, nagranie dźwiękowe, piknik naukowy, konferencja naukowa: wykłady i prezentacje prowadzone przez uczniów, książka, broszura, ulotka, gazetka, plakat, collage czy inna forma plastyczna, portfolio z dokumentacją projektową, prezentacja multimedialna, przedstawienie teatralne, inscenizacja, model, makieta, wystawa, festiwal. Uczniowie opracowują poszczególne problemy badawcze, analizują materiał, konfrontują różne punkty widzenia, dyskutują w grupie. Następnie opracowują wyniki projektu, przygotowują raport, sprawozdanie z realizacji projektu. Co powinno zawierać sprawozdanie?

• stronę tytułową (zawiera nazwę projektu, imiona i nazwiska autorów oraz opiekuna, datę złożenia projektu, nazwę szkoły w której projekt realizowano),

• spis treści (sporządzony na końcu sprawozdania),

• streszczenie projektu (w skondensowanej formie - do jednej strony A4 - przedstawia cele, warunki i podstawowe wnioski płynące z projektu oraz uwypukla jego osiągnięcia),

• podziękowanie (dla osób, instytucji konsultantów mających wpływ na końcowy efekt projektu),

• wstęp: warunki projektu i procedury badań (określa się cel, temat i czas wykonania projektu, przedstawia się problem oraz dotychczasowe próby jego rozwiązania, określa się adresata projektu, zakres badań, metody zbierania informacji i uzasadnienie ich wyboru),

• część główna - odkrycia i informacje ( w małych, logicznie uporządkowanych działach przedstawia istniejące rozwiązania, analizę wyników, pomiarów, badań, opis sposobów dojścia do rozwiązania, opisuje uzyskane efekty),

• wnioski (powinny znaleźć się tu konkluzje wynikające z przeprowadzonych badań, eksperymentów lub innych działań oraz omówienie wad i zalet rozwiązania),

• bibliografię (powinny do niej nawiązywać odsyłacze w tekście),

• załączniki (wzory ankiet, itp.).

W tej fazie przygotowują również plan prezentacji wyników projektu.

1. Prezentacja wyników projektu,

Nauczyciel zapoznaje się z raportem, sprawozdaniem z realizacji projektu, słucha, zadaje pytania. Uczniowie dyskutują w grupie. Następnie każdy uczestnik danej grupy indywidualnie prezentuje wyniki poszczególnych części projektu.

1. Ewaluacja.

Podczas ewaluacji projektu nauczyciel przeprowadza indywidualną ewaluację pracy każdego uczestnika grupy ze szczególnym zwróceniem uwagi na jego zaangażowanie, wysiłek, cały proces rozwiązywania problemu. Dokonuje oceny pracy grupy jako całości według przyjętych w fazie pierwszej kryteriów. Wskazuje również możliwości dalszej pracy. Koryguje uchybienia, docenia kreatywność członków grupy. Nauczyciel stosujący metodę projektu powinien wypracować własny system oceniania, który musi być znany uczniom przed przystąpieniem do realizacji projektu i zapisany w kontrakcie. Uczniowie dokonują samooceny, dyskutują nad wkładem każdego uczestnika grupy w pracę. Dokonując samooceny uczniowie powinni odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Co się udało, a czego nie udało się zrealizować?

2. Dlaczego nie wszystkie cele zostały zrealizowane?

3. Jak układała się współpraca w grupie, co można poprawić w tej dziedzinie?

Oceniają pracę grupy jako całości. Oceny mogą dokonywać : uczniowie realizujący projekt, nauczyciel lub zespół nauczycieli oraz komisja oceniająca. (Kotarba-Kańczugowska M.,Innowacje pedagogiczne w międzynarodowych raportach edukacyjnych, Warszawa 2009.).

Według raportu Edukacja: jest w niej ukryty skarb (J. Delors, (red., 1998), op. cit., s. 100–102.) edukację należy oprzeć na czterech filarach, które mają stanowić podstawę nowych zakresów edukacji powszechnej, pozaszkolnej, a także nowego systemu kształcenia. Te filary to:

• uczyć się, aby być – aspekt indywidualny; uczenie się powinno umożliwiać pełny rozwój osobowości i zwiększać zdolność do autonomii, osądu i osobistej odpowiedzialności;

• uczyć się, aby wiedzieć – aspekt poznawczy; należy łączyć wiedzę ogólną z możliwością zgłębiania niewielkiej, wybranej liczby przedmiotów, warto uczyć uczniów, jak uczyć się samodzielnie, by mogli korzystać z możliwości, jakie stwarza edukacja przez całe życie;

• uczyć się, aby działać – aspekt praktyczny; uczyć się nie tylko po to, aby zdobyć określone kwalifikacje, lecz także – co więcej – kompetencje, które pozwolą stawić czoło różnym sytuacjom życiowym oraz pracować w zespole;

• uczyć się, aby żyć wspólnie – aspekt społeczny; przez edukację dążyć do zrozumienia innego (obcego) i dostrzegania współzależności, wzajemnego zrozumienia i pokoju.

Metoda projektów ma swoje wielkie zalety, ale również i wady. Towarzyszyć jej mogą trudności natury organizacyjnej. Potrzebny jest ogromny wysiłek nauczyciela, czy nauczycieli zajmujących się projektem, wsparcie dyrekcji i nieraz całego grona pedagogicznego.

Metoda ta kładzie nacisk na samodzielną pracę uczniów i uczy korzystania z różnych źródeł informacji.

W pracy samodzielnej uczniowie uczą się odpowiedzialności, podejmowania decyzji, dokonywania samooceny. W pracy grupowej rozwijają się umiejętności podejmowania decyzji w grupie, rozwiązywania konfliktów, wyrażania własnych opinii, słuchania innych osób, poszukiwania kompromisów, dyskutowania, dokonywania oceny pracy swojej i innych. W działaniach lokalnych uczniowie nabywają umiejętności układania harmonogramów, planowania i obliczania budżetu, poszukiwania sojuszników wspierających, przedsięwzięcia przewidywania i pokonywania trudności.

Taka metoda, w której uczeń uczy ucznia przynosi największe pojmowanie wiedzy i przyswojenie jej. Zatem przy realizacji zagadnienia metodą projektów więcej osiąga się od ucznia lub klasy niż tradycyjnym wykładem.

Przykład tematu realizowanego metodą projektu:

• Nazwa/ cel projektu : „Ptaki wokół nas”/Obserwacja ptaków w najbliższym otoczeniu. Rozpoznanie najczęściej występujących ptaków na podstawie ich charakterystycznych cech. Określenie „ptasiego menu”. Przygotowanie i prowadzenie „ptasich słówek”.

• Czas trwania: wrzesień-styczeń

• Przebieg projektu: Prowadzenie obserwacji ptaków w terenie. Zebranie informacji o tym czym one się żywią. Zebranie nasion i owoców, które jedzą ptaki. Zaprojektowanie i wykonanie karmnika według własnego pomysłu. Obserwacje ptaków w karmniku. Przygotowanie „ptasiej choinki” i prowadzenie obserwacji ptaków, które ją odwiedzają. Przygotowanie prezentacji pt. „Nadeszła zima, ptaki potrzebują Twojej pomocy”.

• Czego się dzieci nauczyły? Dzieci nauczyły się nazw gatunków ptaków, które żyją w okolicy. Rozpoznają ptaki według cech charakterystycznych dla danego gatunku. Dzieci znają przysmaki, każdego poznanego gatunku ptaków. Opisują ich wygląd, zachowanie, rytuały. Dzieci dokarmiają ptaki bo wiedzą, że należy im pomagać szczególnie zimą. Uczniowie konstruują i budują karmniki. Wcielają się w rolę ptaków aby wyrazić w ich imieniu innym wdzięczność za otrzymaną pomoc.

• Plany na przyszłość: wycieczka do Parku Narodowego w celu poznania innych gatunków ptaków, które są rzadko spotykane w okolicach. Udzielenie odpowiedzi na takie pytania jak: po co obrączkuje się ptaki? Z czego ptaki budują gniazda?

Literatura

1. Biała Księga Komisji Europejskiej. Nauczanie i uczenie się – na drodze do uczącego się społeczeństwa, Warszawa, 2007

2. Delors J., Edukacja jest w niej ukryty skarb. Raport Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku UNESCO, Warszawa, 1998

3. J. Harris Helm, L. G. Katz, Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Wydawnictwa CODN, Warszawa 2003.

4. Faure E., (1975), Uczyć się, aby być, Warszawa.

5. Kotarba - Kańczugowska M., (Innowacje pedagogiczne w międzynarodowych raportach edukacyjnych, Warszawa, 2009

6. Kupisiewicz Cz., (2005), Podstawy dydaktyki, Warszawa.

7. Mayor F., Przyszłość świata, Warszawa, 2001

8. Okoń W., 10 szkół alternatywnych, Warszawa, 1997

9. Piaget J., Dokąd zmierza edukacja, Warszawa, 1997

10. Stevenson J.A., Metoda projektu w nauczaniu. Lwów, 1930

11. Błażejewska H., Metoda projektu, [w:] Biblioteka w szkole, nr 9/2001.

12. Bryła R., Wybrane metody aktywizujące i ich zastosowanie w praktyce szkolnej,[w.] Edukacja, nr 3/2000.

13. D. Gołębniak „Uczenie metodą projektów” WSiP

14. Judy Harris Helm „Lilian G. Katz „ Mali badacze – metoda projektów w edukacji elementarnej”, CODN 2003

15. K. Rau , E. Ziętkiewicz „Jak aktywizować uczniów” G&P 2000