Demografia 2

Demografia 1:

Demografia – dyscyplina nauk społecznych (grec. Demos – lud, graphia – opis)

Jest nauką o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium

- zajmuje się też statystyczno – analitycznym opisem stanu i struktur ludności.

- oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywalnego ruchu naturalnego i wędrówkowego.

Populacja - ogół mieszkańców określonego terytorium. Jednostki demograficzne (jednostki populacji) – osoby, pary małżeńskie, rodziny i związane z nimi gospodarstwa domowe.

Jednostki elementarne:

  1. Stan ludności

  2. Struktura ludności

  3. Dynamika ludności

  4. Jednostka/mieszkanie – rodzina

Stan ludności – liczba osób zamieszkujących określone terytorium w danym momencie. (Ludność Polski w 31.12.2012r – 38538447 osób)

Ludność faktycznie zamieszkała –

  1. Ogół osób zameldowanych na pobyt stały w danej jednostce administracyjnej i faktycznie tam zamieszkałych.

- osoby przebywające poza miejscem zameldowania przez okres 3 miesięcy w kraju

- przebywające za granicą (bez względu na okres ich nieobecności)

b) ogół osób przebywających czasowo i zameldowanych w tej jednostce administracyjnej na pobyt czasowy ponad 3 miesięcy.

Struktura ludności – to procentowy udział poszczególnych grup ludności w ogólnej liczbie ludności danego obszaru, zwykle kraju.

Najczęściej oblicza się strukturę ludności według: wieku, płci, narodowości, wyznania, zawodu, miejsca zamieszkania.

Struktura ludności odzwierciedla podział ludności na grupy ze względu na:

- kryteria ilościowe (wiek, liczba osób w gospodarstwie w danej miejscowości)

- kryteria jakościowe (płeć, rasa, charakter miejsca zamieszkania, stać cywilny, zawód)

Struktura ludności wpływa na:

- zdarzenia demograficzne

- procesy demograficzne

Dynamika ludności – proces zmian ilościowych i jakościowych populacji

Dynamika ludności kształtuje się pod wpływem trzech czynników

- rozrodczość

- umieralność

- ruch wędrówkowy

Przyrost naturalny ludności – różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów.

Przyrost rzeczywisty ludności – jest większy albo mniejszy od przyrostu naturalnego o saldo wędrówek.

Saldo wędrówek – różnica miedzy napływem a odpływem ludności danego obszaru w określonym czasie.

Jednostka/ mieszkaniec – rodzina – podstawową jednostką w obserwacji i analizie demograficznej jest osoba.

Mieszkaniec (osoba) – analizowana zawsze w odniesieniu do określonej jednostki terytorialnej.

Rodzina – zbiór osób, mieszkańców, połączony więziami reprodukcji biologicznej, usankcjonowanymi przez prawo lub normy zwyczajowe.

Rodzina spisowa (statystyczna) – zakłada współzamieszkiwanie swoich członków, a w przypadku potomstwa pary małżeńskiej dodatkowo bierze się pod uwagę jedynie te osoby, które nie przekroczyły określonego poziomu wieku (np. pełnoletność)

Gospodarstwo domowe – zbiorowość wszystkich osób we wspólnym mieszkaniu i wspólnie utrzymujących się.

Oprócz osób spokrewnionych i powinowaconych mogą do nich należeć inne osoby wspólnie zamieszkujące. Jeśli spełniają ekonomiczne kryterium wspólnego utrzymywania się.

Typy gospodarstw domowych:

  1. Gospodarstwo domowe rodzinne – zespoły dwóch lub więcej osób spokrewnionych, wspólnie się utrzymujących

  2. Gospodarstwo samotne – osoba samodzielnie się utrzymujące

  3. Gospodarstwo zbiorowe – np. domy studenckie, hotele, żłobki.

Głowa gospodarstwa domowego, osoba, która dostarcza całkowicie lub przeważającej części środki utrzymania dla danego gospodarstwa domowego. Dotyczy to tylko rodzinnych gospodarstw domowych i gospodarstw domowych osób samotnych.

Jeżeli dwie osoby dostarczają w równym stopniu środki, to za głowę rodziny uważa się osobę, która środkami rozporządza.

Inne kategorie demografii:

Cechy populacji (płeć, wiek, stan cywilny, przynależność do kohorty, przynależność terytorialna)

Cechy populacji umożliwiają:

- zidentyfikowanie struktury demograficznej pod wybranym kątem,

- badanie oddziaływania struktury demograficznej na zdarzenia i procesy demograficzne.

Płeć – wiąże się ze zbiorem cech biologicznych organizmu człowieka warunkujących jego zdolność do prokreacji (rozrodu)

Zróżnicowanie członków populacji wg płci ma znaczenie w analizie

- rozrodczości

- małżeńskości

- umieralności

Wiek – czas, jaki upłynął od momentu porodu osobnika do momentu obserwacji (wiek chronologiczny).

Wiek określa się w ukończonych latach życia. Wiek osobnika zmienia się nieustannie jest to zmiana jednokierunkowa. Wiek odgrywa kluczową rolę w analizie demograficznej.

Stan cywilny – Cecha demograficzna różnicująca członków populacji dojrzałych do prokreacji, zwykle na podstawie prawnej.

Stan cywilny związek z analizą rozrodczości.

Kohorta – przynależność do kohorty jest cechą członków populacji, którzy doświadczyli określonego zdarzenia integrującego proces ludnościowy w tej samej jednostce czasu. (np. w danym roku kalendarzowym)

Przynależność terytorialna – cecha jednostek populacji przypisująca im określone miejsce zamieszkania, głównie na podstawie kryterium administracyjnego. Ma ona znaczenie dla ustalenia stanu ludności i mobilności terytorialnej.

Demografia 2 wykład:

Zawarcie małżeństwa

Zawarcie małżeństwa - akt utworzenia rodziny przez mężczyznę i kobietę, m.in. w celu prokreacji oraz wychowania potomstwa we wspólnym gospodarstwie domowym.

Zawarcie małżeństwa jest sankcjonowane prawem.

Zawarcie małżeństwa ma ścisły związek z: rozrodczością i reprodukcją ludności.

Rozwiązanie małżeństwa

Stanowi finał trwania związku małżeńskiego.

Może nastąpić z powodu:

- rozwodu

- separacja

- zgon

Rozwód i zgon – oznacza uzyskanie zdolności do utworzenia nowego związku małżeńskiego.

Separacja jest zawieszeniem istnienia związku.

Zgon – przyczyna naturalna, jednoznaczne kryterium biologiczne

Rozwód i separacja – okoliczności społeczne, kryterium niejednoznaczne (zawiesza konsekwencje)

Rozwiązanie małżeństwa – wpływ na rozrodczość

Ciąża

Stanowi kluczową kategorię wśród zdarzeń dotyczących bezpośrednio rozrodczości

Ciąża: poród(urodzenie) lub poronienie (biologiczne bądź sztuczne)

Urodzenia:

- martwe

- żywe (wpływają na stan populacji)

Poród

Dla demografii ważne jest zakończenie porodu urodzeniem żywym.

Jako poród traktuje się fakt wydobycia płodu z organizmu matki, co najmniej po 28 tygodniach ciąży (płód uznaje się za zdolny do życia poza organizmem matki) - zalecenia WHO

Urodzenia – podstawowe pojęcia:

- Numer kolejny urodzenia – oznacza, którym z kolei dzieckiem urodzonym przez matkę jest dany noworodek, przy czym bierze się pod uwagę dzieci żywo urodzone.

- Pierwszy odstęp urodzeniowy – jest to okres czasu, jaki upłynął od zawarcia małżeństwa do urodzenia pierwszego dziecka.

- Okres między urodzeniowy – czas, jaki upłynął między kolejnymi urodzeniami.

Ważny jest nie tylko efekt porodu – urodzenia żywe lub martwe, ale także) w przypadku żywo urodzonych) cechy fizyczne noworodka.

Oba te elementy są istotne, jako informacje dla badania stanu zdrowia populacji i umieralności.

Urodzenie żywe stanowi wzrost populacji o jedną osobę (lub więcej przy porodach bliźniaczych) z powodów naturalnych (biologicznych, wewnątrzpopulacyjnych)

Urodzenie żywe (wg GUS) – wydobycie z ustroju matki noworodka, który wykazuje jakiekolwiek oznaki życia ( oddychanie, czynność serca, tętnienie pępowiny, wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli)

Zgon

- stanowi zmniejszenie populacji o jedną osobę.

Ogólna definicja: nieodwracalne ustanie czynności całego ustroju człowieka w wyniku trwałego zatrzymania czynności narządów niezbędnych do życia.

Przyczyny zgonów

- naturalne- wywołane przez wewnętrzne stany organizmu, których źródłem są choroby lub uszkodzenia genetyczne

- nienaturalne – wywołane przez okoliczności zewnętrzne, zwykle nagłe: wypadek, samobójstwo, zabójstwo

Zgony początkowego okresu życia:

- zgon okołoporodowy – urodzenia martwe albo zgon w ciągu pierwszego tygodnia życia

- zgon noworodka (neonatalny) - zgon w ciągu pierwszych czterech tygodni życia

- zgon niemowlęcia – zgon w ciągu pierwszego roku życia

Napływ migracyjny

W skali zbiorowej: napływ migracyjny

W skali jednostkowej: przybycie migranta

Przybycie migranta – oznacza zwiększenie się populacji o jedną osobę z przyczyn zewnętrznych (wędrówkowych) i następuje kosztem uszczuplenia stanu innej populacji o jednostkę.

Kryteria napływu migracyjnego:

- zmiana przestrzeni geograficznej

- zmiana przestrzeni społecznej

- minimalny czas pobytu w nowej jednostce terytorialnej: 2-3 miesiące

W skali zbiorowej: odpływ migracyjny

W skali jednostkowej wyjazd migranta

Wyjazd migranta – oznacza zmniejszenie się populacji o jedną osobę z przyczyn zewnętrznych (wędrówkowych) i zwiększenie stanu innej populacji o jednostkę.

Przyrost ludności

Saldo zmian ludnościowych – rzeczywisty przyrost ludności, będący sumą przyrostu naturalnego i przyrostu wędrówkowego.

Przyrost naturalny: liczba urodzeń minus liczba zgonów w populacji

Przyrost wędrówkowy – liczba przyjazdów minus liczba wyjazdów w populacji

Zdarzenia demograficzne

Zdarzenia demograficzne podlegające ścisłej rejestracji Zdarzenia demograficzne niepodlegające/trudno poddające się rejestracji
Zawarcie małżeństwa Ciąża
Rozwiązanie małżeństwa Przypływ migracyjny
Poród Odpływ migracyjny
Urodzenia żywe Przyrost ludności
Zgon

Demografia 3

Przedmiot i zakres badań demografii:

Procesy demograficzne:

  1. Starzenie się populacji

  2. Małżeńskość

  3. Rozrodczość

  4. Umieralność

  5. Mobilność terytorialna

  6. Urbanizacja

  7. Reprodukcja ludności

Analiza procesów demograficznych dąży do zrekonstruowania charakterystycznych w z o r c ó w przebiegu tych procesów.

Wzorce uwzględniają:

- intensywność

- zmiany

- zróżnicowanie demograficzne (np. wg wieku i płci)

- zróżnicowanie społeczne (np. według poziomu wykształcenia, statusu społecznego przynależności etnicznej itd.)

Zjawisk składających się na dany proces demograficzny

Starzenie się demograficzne

to systematyczny wzrost odsetka osób starych w populacji „kosztem” ludności w bardzo młodym wieku

Na proces starzenia się istotny wpływ mają trzy inne procesy:

- rozrodczość

- umieralność

- migracje

Dwa pierwsze są warunkowane biologiczne, a ostatni społeczny.

Proces starzenia się charakteryzuje niemal wszystkie współczesne populacje. Może jednak wystąpić proces przeciwny do starzenia się, czyli odmładzanie populacji.

Odmładzanie populacji – to proces długofalowego. Systematycznego zwiększania się udziału ludności w młodym wieku w całej populacji „kosztem” ludności w podeszłym wieku.

Małżeńskość

- to proces tworzenia i rozpadu związków małżeńskich.

Analiza procesu małżeńskości w danej populacji dokonuje się poprzez odtworzenie wzorców małżeństwa i rozwody (ew. separacji).

Związek małżeński prowadzi do powstania rodziny, często zwanej rodziną biologiczną, której istotną funkcją jest prokreacja.

Małżeńskość ma kluczowe znaczenie dla analiz rozrodczości.

Rozrodczość - oznacza w demografii strumień urodzeń żywych w określonej populacji. (np. ludności danego państwa) w jednostce czasu (np. w ciągu 12 miesięcy);

Rozrodczość to również strumień urodzeń żywych w kohorcie.

W konsekwencji rozrodczości przybywa jedynie najmłodsza część populacji.

Proces rozrodczości jest zwykle analizowany z perspektywy wzorca rozrodczości, czyli intensywność strumienia urodzeń, jego zmian oraz zróżnicowania demograficznego (wg. wieku lub przynależności do kohorty, stanu cywilnego) i zróżnicowania społecznego (wg kategorii miejsca zamieszkania, poziomu wykształcenia, statusu ekonomicznego)

Umieralność – to proces, w wyniku, którego na skutek strumienia zgonów następuje ubytek stanu populacji. Ubytek ten zachodzi wśród wszystkich kategorii populacji, choć jego wielkość jest zróżnicowana.

Umieralność podobnie jak pozostały procesy demograficzne, analizowana jest z perspektywy najbardziej charakterystycznego dla danej populacji wzorca umieralności, czyli intensywności strumienia zgonów, jego zmian oraz zróżnicowania demograficznego (np. wieku, płci, przynależności do kohorty) i zróżnicowania społecznego (np. wg kategorii miejsca zamieszkania czy statusu ekonomicznego).

Mobilność terytorialna

- to proces przemieszczeń ludności między jednostkami terytorialnymi wewnątrz obszaru zajmowanego przez określoną populację (migracje wewnętrzne) lub między terytorium zamieszkanym przez tę populację a innymi terytoriami (migracje międzynarodowe).

Z punktu widzenia bilansowania demograficznego oraz procesów reprodukcji ludności szczególnie ważna jest migracja prowadząca do trwałej lub względnie trwałej zmiany miejsca zamieszkania.

Proces mobilności analizowany jest także – podobnie jak inne procesy – z punktu widzenia najbardziej typowego dla danej populacji wzorca migracji.

Urbanizacja

- długofalowy proces oznaczający rozwój liczby miast, ich terytoriów i ludności w nich zamieszkujących (lub ludności i żyjącej według miejskich wzorców kulturowych)

Połączony zwykle z kurczenie się liczby mieszkańców wsi (lub jej udziału w całej populacji).

Na ogół urbanizacja następuje pod wpływem industrializacji.

Inaczej mówiąc:

Urbanizacja to trwała zmiana rozmieszczenia populacji między obszarami miejskimi i wiejskimi, czyli zmiana proporcji liczbowych między stanem ludności miejskiej a stanem ludności wiejskiej w danej populacji, na rzecz tej pierwszej kosztem drugiej

Bezpośrednim czynnikiem urbanizacji jest migracja ludności między wsiami i miastami, a ściślej systematyczne dodatnie saldo przepływu dla ludności miejskiej i ujemne saldo przepływu dla ludności wiejskiej.

Proces urbanizacji może ulec częściowemu odwróceniu w zakresie jego kierunku, mogą pojawić się procesy dezurbanizacji, czyli odpływ ludności z miast na tereny wiejskie.

Reprodukcja ludności

- proces odtwarzania w czasie stanu liczebnego i struktury populacji

Typy reprodukcji ludności:

Prosta, – gdy pokolenie dzieci jest liczebnie równe pokoleniu rodziców (dzietność na poziome 2/2)

Rozszerzona, – gdy liczebność dzieci znacząco przekracza liczbę rodziców

Zwężona, – gdy liczba dzieci jest mniejsza od liczby rodziców.

Równowaga w poziomie liczby ludności jest zapewniona, gdy na kobietę przypada 2,1 dziecka.

W przypadku reprodukcji zwężonej rozpoczyna się proces depopulacji – społeczeństwo nie odtwarza się i w krótkim czasie można zacząć wymierać. O typie reprodukcji rozstrzyga wielkość liczby urodzeń.

Demografia 4

Innym ważnym źródłem statystyki demograficznej są centralne i lokalne rejestry ludności.

Zawierają:

- listę nazwisk osób mieszkających w danej jednostce administracyjnej

- ich adresy

- wybrane cechy demograficzno – społeczne, stać cywilny i rodzinny, poziom wykształcenia i zawód.

Ustanowiono te rejestry w XX w.

Centralnym rejestrem w Polsce jest PESEL utworzony w 1968r.

PESEL – Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności

- Indywidualny numer nadany każdej osobie, w momencie narodzin i niezmienny do końca jej życia.

- Wielocyfrowy zapis PESEL zawiera, kod dziennej, miesięcznej i rocznej daty urodzenia, oraz numer porządkowy.

Aktualizacji centralnych i lokalnych rejestrów ludności dokonuje się na podstawie rejestracji ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności. Baza jest aktualizowana na podstawie informacji z biur rachunkowych.

Spis ludności – podstawowe badanie z zakresu statystyki ludności.

Dostarcza najbardziej szczegółowych informacji o:

- liczbie ludności

- terytorialnym rozmieszczeniu

- strukturze demograficzno – społecznej i zawodowej

- społeczno- ekonomicznej charakterystyce gospodarstw domowych i rodzin

- zasobach i warunkach mieszkaniowych

Informacje spisowe zbierane są wszystkich szczeblach podziału terytorialnego kraju.

- ogólnokrajowych

- regionalnym

- lokalnym

Spis ludności i mieszkań + spis rolny

Oba rodzaje spisów są badaniami realizowanymi w oparciu o ustawy o spisach.

Spisy powszechne są to największe przedsięwzięcia statystyczne, jakie podejmowane są nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

Dwa rodzaje spisów ludności:

- spisy powszechne – obejmujące wszystkich mieszkańców danego terytorium

- spisy częściowe – ograniczają się do części terytorium lub do niektórych kategorii ludności.

Warunki konieczne spisu ludności:

  1. Powszechność – spis obejmuje całą ludność na mocy obowiązku prawnego.

  2. Jednoczesność – spis jest przeprowadzany w krótkim czasie, a fakty ustala się według ich stanu w określonym momencie, np. o północy określonego dnia, zwanego momentem krytycznym spisu.

  3. Imienność – każda osoba zostaje spsiana z imienia i nazwiska.

Warunki zalecane spisu ludności:

  1. Periodyczność – ONZ zaleca prowadzenie spisów ludności, co 10 lat, w latach kończących się na 0 lub sąsiadujących z nimi;

  2. Bezpośredniość – odpowiedzi na pytania spisowe udziela bezpośrednio osoba spisywana, a wyjątkowo najbliżsi domownicy.

Informacje jednostkowe spisu mogą być zbierane:

- przez rachmistrzów opisowych (ankieterów)

- samodzielnie umieszone w formularzach przez osoby podlegające spisowi – samospisanie (samopis)

- metoda mieszana - wykorzystanie systemów informacyjnych administracji publicznej oraz danych zebranych w badaniu pełnym i reprezentacyjnym.

Metoda mieszana zbierania danych spisowych:

  1. Pobieranie danych z systemów informacyjnych.

  2. Samopis internetowy polegający na zaakceptowaniu lub korekcie w określonym terminie danych pozyskanych z systemów informacyjnych.

  3. Wywiad telefoniczny wspomagany programem komputerowym, prowadzonym przez ankietera statystycznego.

  4. Wywiad rejestrowany na przenośnym urządzeniu elektronicznym prowadzony przez rachmistrza spisowego.

Ad.1 Pobieranie danych z systemów informacyjnych:

  1. Systemów centralnych (MF, MSWiA, ARiMR, KRUS, NFZ)

  2. Urzędów marszałkowskich, Bazy Danych Obiektów Fotograficznych

  3. Starostw powiatowych (ewidencji gruntów i budynków)

  4. Urzędów gmin (ewidencja podatkowa)

Najczęściej prowadzone są powszechne spisy ludności.

Spis może być przeprowadzony z uchyleniem warunku powszechności – przeprowadza się wówczas zbieranie danych za pomocą metody reprezentacyjnej, czyli pobierając próbę losową.

Takie badanie statystyczne zwie się mikrospisem.

Mikrospis – spis ludności przeprowadzony metodą reprezentacyjną na losowo wybranej części populacji.

Próba losowa obejmuje na ogół kilka – kilkanaście procent ogółu populacji.

Badanie reprezentacyjne:

Przeprowadzane jest u osób stale zamieszkujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których mieszkania zostały wylosowane.

Badanie reprezentacyjne jest zrobione na 20% ogółu mieszkań.

Może być przeprowadzone metodami:

- samospisu komputerowego,

- metodą rejestracji na przenośnym urządzeniu elektronicznym

- metodą wywiadu telefonicznego

Historia spisów ludności

Pierwsze, fragmentaryczne spisy ludności – w starożytności Egipt, Rzym, Presja, Chiny – dla celów podatkowych, wojskowych lub religijnych.

Europa – jako pierwsze kraje skandynawskie (Szwecja) od 1749r.

Wielka Brytania, Francja, Austria, Prusy – początek XIX w.

Rosja - 1897r

USA – XX w.

Pierwsze informacje liczbowe o ludności ziem polskich zaczęły się pojawiać już w średniowieczu,
m. in.

- Kronika Gala Anonima (ok. 1113-1116r)

- od XV w. także w księgach uposażeń biskupstw

- od XVI w wymieniono liczbę mieszkańców w państwowych rejestrach podatkowych i lustracjach.

Pierwszy spis ludności na ziemiach polskich był przeprowadzony na podstawie uchwały Konstytucji 3 Maja w 1789r.

Jego nazwa brzmiała: „Lustracyja dymów i podanie ludności”

Wyniki tego spisu miały posłużyć do powiązania uchwały w sprawie podatku przeznaczonego na pokrycie kosztów utrzymania 100 tys. Armii.

Nie obejmował on szlachty.

Spis ludności w Ks. Warszawskim w 1808 i 1810r.

Badano wówczas odrębne formularze dla miast i wsi – stan ludności, jej strukturę demograficzną, wyznanie, sytuację zawodową oraz liczbę domów.

W 1810r powstało Biuro Statystyczne. Pierwsza centralna instytucja statystyczna w Polsce i jedna z pierwszych w Europie.

Inne spisy:

- Spis w Królestwie Polskim – 1827r

- Kr. Polskim – 1897r.

- Galicji – 1910r.

Główny Urząd statystyczny GUS powołano w 1918r

- rozpoczęły się przygotowania do pierwszego powszechnego spisu ludności.

W okresie międzywojennym były 2 spisy ludności w 1921 i 1931r.

Arkusz spisowy zawierał niezwykłe bogactwo informacji: o gospodarce, cechach społecznych, zawodach osób, zawierał także opis gospodarstwa rolnego, zwierząt domowych, miejscowości itd.

W spisie 1921r. znalazło się unikalne badanie społeczne – formularz dla sierot.

Spisy ludności w PRL –u.

- 1946r – spis nieimienny, lecz sumaryczny, ograniczone dane,

- 1950r.

- 1960r.

- 1970r.

- 1978r.

- 1988r.

Spis ludności w III RP

2002r

2011r.

Demografia źródła danych

Źródła informacji demograficznych:

- Badania pełne – dotyczą wszystkich jednostek populacji lub wszystkich zdarzeń populacji (np. powszechne spisy ludności);

- Badania niepełne – najczęściej padania sondażowe oparte na próbie losowej

- Rejestracja bieżąca – rejestry i ewidencje ludności

Najczęściej wykorzystywane dwa rodzaje źródeł:

- rejestry ludności

- spisy ludności

Rejestry ludności – zbiory jednostkowych danych dotyczące podstawowych faktów (zdarzeń, procesów) demograficznych, wykorzystywane do celów administracyjnych i będące podstawowym źródłem statystyki ludności.

Cechy rejestrów ludności:

- obowiązkowość rejestracji

- aktualność

- systematyczność rejestracji

- ciągłość rejestracji

Najstarszym rejestrów jest

- Ewidencja ruchu naturalnego ludności obejmująca dane dotyczące urodzeń, zawierania małżeństw, zgonów.

Urodzenia, zgony i małżeństwa

- wraz z cechami społeczno- demograficznymi osób, których dotyczą – są odnotowywane w księgach stanu cywilnego w postaci aktów urodzeń, zgonów i małżeństw.

Rejestracji tego rodzaju podlegają również rozwody.

Urodzenia rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla miejsca urodzenia dziecka

Małżeństwo można zawrzeć w dowolnie wybranym USC (bez względu na miejsce zameldowania narzeczonych)

Zgony rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla miejsca zgonu.

Uzupełnieniem ewidencji ruchu ludności jest w niektórych krajach (np. w Polsce) ewidencja ruchu wędrówkowego. (w księgach meldunkowych urzędów miast i gmin) fakty zameldowania lub wymeldowania, związane z pobytem stałym lub czasowym.

Wykład 5

Metody analizy demograficznej

Parametrami opisowymi w demografii są przede wszystkimi:

Współczynniki demograficzne

Współczynniki – wyrażają natężenie badanych procesów.

Natężenie procesów podaje się zazwyczaj w przeliczeniu na 100 lub 1000 osób badanej zbiorowości.

Dwa rodzaje współczynników:

  1. Współczynniki ogólne – odnoszą się do całej populacji

  2. Współczynniki cząstkowe – odnoszą się do każdej z subpopulacji

(np. dla każdej z wyróżnionych grup wiekowych)

Zestawienie kilku współczynników reprezentujących natężenie badanego zjawiska w różnych okresach pozwala określić kierunek zachodzących zmian.

Zestawienie kilku współczynników dla tego samego okresu, ale dla różnych jednostek terytorialnych, (w tym samym dla różnych populacji) pozwala ustalić skalę porównawczą zachodzących zmian.

Ogólny wzór współczynnika demograficznego (miernika natężenia)

W = F/L*C

W- współczynnik demograficzny

F – ogólna liczba badanych zdarzeń

L – ogólna (lub średnia) liczba badanej zbiorowości

C- constans (100, 1000 lub 10 000)

Przykład:

Współczynnik zgonów w Polsce w 1999

W= 241,5 tys./387000 tys. * 1000 = 8,4‰

Interpretacja w 1999 osób było 241,5 tys. zgonów, 38,7 mld osób, na tysiąc osób zmarło 8,4 osoby.

Współczynnik urodzeń:

Określa liczbę urodzeń żywych na 1000 mieszkańców w określonym roku.

W= liczba urodzeń żywych/ liczba ludności * 1000‰

Współczynnik płodności (dzietności):

W = liczba urodzeń żywych/ liczba kobiet w wieku rozrodczym *1000‰

Wiek rozrodczy kobiet = 15 – 49 lat

Przyrost naturalny – jest to różnica między liczbą urodzeń a, liczbą zgonów w badanym okresie na określonym terytorium.

(PN – liczba urodzeń żywych – liczba zgonów)

Współczynnik przyrostu naturalnego:

W= PN/ liczba ludności * 1000

Współczynnik dynamiki demograficznej – Wyraża stosunek liczby urodzeń w badanym roku do liczny zgonów w tymże roku:

W= U/Z *C

U – liczba urodzeń w danym roku

Z – liczba zgonów w danym roku

Różnica pomiędzy przyrostem naturalnym a dynamiką demograficzną

Przyrost naturalny wyraża bezwzględną różnicę między liczbami urodzeń i zgonów. Nie wyraża, więc wzajemnych proporcji między oboma składnikami

Współczynnik dynamiki demograficznej – odwrotnie – jest niezależny od bezwzględnej wartości (poziomów) składników przyrostu naturalnego zależy natomiast od ich wzajemnych proporcji.

Współczynnik dynamiki demograficznej może przyjmować następujące wartości:

WD < 1 – gdy roczna liczba urodzeń nie kompensuje rocznej liczby zgonów (liczna ludności badanej populacji maleje)

WD = 1 – gdy liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów (liczba ludności badanej populacji nie ulega zmianie)

WD > 1 – gdy liczba urodzeń nie tylko kompensuje roczną liczbę zgonów, lecz także daje nadwyżkę (mamy do czynienia z reprodukcją rozszerzoną)

Współczynnik feminizacji:

Określa, ile kobiet w danym społeczeństwie przypada na określoną liczbę mężczyzn (najczęściej określa się liczbę kobiet na 100 mężczyzn)

Analogicznym współczynnikiem jest współczynnik maskulinizacji

W= K/M*C

K – liczba kobiet w populacji w danym roku

M – liczba mężczyzn

Prognozy demograficzne

Prognoza demograficzna – to analiza, przebiegu zjawiska/procesu demograficznego w przyszłości, zgodna z regułami badania naukowego. Takie określenie wyłącza z pola widzenia wszelkie sądy intuicyjne, narracje typu scenariuszowego,

Prognoza demograficzna obejmuje konstrukcję modelu badanego zjawiska ludnościowego zawierającego:

- opis mechanizmu przebiegu tego zjawiska

- hipotezy dotyczące zmian tego mechanizmu

- reguły poprawności weryfikacji (trafności) tych założeń

Każda prognoza = hipoteza, aby miała szansę zrealizowania się w określonych warunkach, musi być oparta na uzasadnionych przesłankach ustalonych w toku badań naukowych.

Ogólna procedura prognozowania:

  1. Zbieranie informacji o przeszłości

  2. Przetworzenie informacji o przeszłości

  3. Ustalenie reguły przewidywania, czyli zasad formułowania sądu o zajściu zdarzenia/procesu

  4. Sformułowanie tego sądu.

  5. Ocena jakości przewidywań

Każda prognoza demograficzna spełnia określoną funkcję: może to być

  1. Funkcja preparacyjna – polega na dostarczaniu podstaw do podejmowania decyzji w innych dziedzinach niż prognozowanie;

  2. Funkcja awizująca – polega na pobudzeniu działań mających na celu zapewnienie realizacji prognozy, gdy zapowiada ona działania korzystne dla jej realizacji (np. w sferze polityki ludnościowej), bądź przeciwnie – powstrzymanie realizacji prognozy, gdy jej rezultaty są niedopuszczalne z punktu widzenia korzyści dla ludności.

Prognoza powinna spełniać rolę sygnały alarmowego, jeśli zapowiada niekorzystny przebieg procesu demograficznego.

Ogłoszenie każdej prognozy może/powinno skłonić do działania, zwłaszcza decydentów w zakresie polityki ludnościowej.

Prognozowanie jest działalności w pełni zinstytucjonalizowaną i należy do zakresu działań państwowych lub międzynarodowych organów statystycznych; w rzadszych przypadkach prognozy są powierzane akademickim ośrodkom badawczym. Wynika to z dużej pracochłonności, wysokich kosztów i dużych wymagań dotyczących liczby, zakresu i aktualności danych empirycznych niezbędnych do prognozowania.

Instytucje prognozujące

  1. Instytucje międzynarodowe – ONZ, Eurostat, Bank Światowy, Światowa Organizacja Pracy

  2. Międzynarodowe instytuty badawcze

  3. Instytucje krajowe: urzędy statystyczne (GUS, National Census Bureau)

  4. Niezależne zespoły ekspertów

Wykład 6

Polityka ludnościowa

Zbieranie danych demograficznych i na ich podstawie prowadzenie analiz dotyczących procesów demograficznych oraz ich potencjalnych skutków społecznościowych i ekonomicznych leży podstaw praw nad polityką ludnościową danego kraju.

Polityka ludnościowa – to kompleks zagadnień dotyczących postawy państwa i jego oddziaływania na zjawiska związane ze wzrostem liczby ludności oraz (rzadziej) z jej cechami strukturalnymi.

Chodzi o celowe oddziaływanie lub celowy brak oddziaływania państwa na zasoby, struktury lub procesy demograficzne.

W przeszłości przez stulecia polityka ludnościowa opierała się na fundamentalnym założeniu, że potęga państwa i jego dobrobyt zależą od jego zasobów demograficznych, główne zagrożenia dla państw pochodziły z zewnątrz.

Zmiana perspektywy łączyła się z przyjęciem przekonania o takim rozwoju procesów demograficznych, które prowadzą w kierunku eksplozji ludnościowej.

Ze tego względu przyjmuje się dość powszechne dążenie do zrównoważenia zasobów ludnościowych poszczególnych państw z ich potencjałem materialnym (w tym zasobami przyrody), finansowym i technologicznym.

W wielu krajak oznaczało to przez długi czas skupianie się polityki ludnościowej na wysiłkach zmierzających do kontroli wzrostu demograficznego, głównie za pomocą regulacji urodzeń.

Jednakże od lat dziewięćdziesiątych XXw. W wielu krajach Europy (w tym także w Polsce) następuje:

- spadek wskaźnika urodzeń,

- dynamicznie postępuje starzenie się społeczeństwa,

- i szybko wzrasta wskaźnik obciążenia demograficznego,

Co wpływa na wydatki publiczne i wymaga prowadzenia odpowiedniej polityki ludnościowej.

Współczynnik obciążenia demograficznego:

Stosunek liczby osób w wieku nieprodukcyjnym do liczby osób będących w wieku produkcyjnym

Osoby w wieku nieprodukcyjnym – osoby w weku, gdy są one nieaktywne lub bierne zawodowo czyli łącznie osoby w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym

Dzieci w wieku 0 – 17 lat

+ osoby w wieku 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni)

Osoby w wieku produkcyjnym – osoby wykonujące pracę przynoszącą dochód oraz bezrobotni;

Jest to przedział wiekowy przyjęty w statystyce dla potrzeb ekonomii

Osoby w wieki 18-59 lat (kobiety) lub 18 – 64 lata (mężczyźni)

W Polsce od 2013 roku następuje stopniowe zrównanie wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet oraz podwyższenie go do 67 roku życia. Zmiana ma następować co 4 miesiące o 1 miesiąc w górę.

Wiek produkcyjny dzielony jest na:

- wiek mobilny – wiek mobilności zawodowej (18- 44 lata)

- wiek niemobilny – 45 -64 mężczyźni, 45 – 59 kobiety.

Przy budowaniu zasad polityki ludnościowej zwykle sięga się po dostępne prognozy demograficzne.

Polityka ludnościowa powinna być skuteczna, dlatego ważny jest wybór instrumentów polityki ludnościowej.

W polityce ludnościowej stosuje się dwie grupy instrumentów:

  1. bezpośrednie tj. normy (najczęściej prawne) nakazujące określone zachowania lub ich zakazujące

  2. pośrednie tj. pewne bodźce (najczęściej gratyfikacje finansowe, rzeczowe lub symboliczne) oddziałujących na wspólne otoczenie, w jakim są kształtowane zachowania jednostek.

Instrumenty polityki ludnościowej mogą przybierać charakter:

  1. ekonomicznych (np. partycypacja państwa w części kosztów niezbędnych do wychowania dziecka w rodzinie),

  2. prawno-administracyjny

  3. wychowawczy

Ekonomiczne: zasiłek macierzyński, zasiłki rodzinne, zasiłki wypłacane z tytułu urodzenia dziecka (becikowe), zasiłki wychowawcze, kredyty dla młodych małżeństw oraz dofinansowania żłobków i przedszkoli, stypendia dla dzieci i młodzieży, prorodzinna polityka podatkowa, zasiłki na dzieci niepełnosprawne

Administracyjno-prawne: akty prawne dotyczące zakazu lub zgody na przerywanie ciąży, ustawa ułatwiająca lub zakazująca aborcję, prawna ochrona kobiety ciężarnej i wychowującej dziecko, określanie minimalnego wieku zawierania małżeństw, określenie długości urlopu macierzyńskiego, opiekuńczego i wychowawczego, określenie warunków uzyskania rozwodu (z separacją lub bez niej)

Wychowawcze: edukacja seksualna i przygotowanie do życia w rodzinie, wykorzystanie mediów do rozpowszechniania problematyki natalistycznej, kreowanie prestiży społecznego małżeństwa i macierzyństwa, dostępność publikacji poradnictwa dotyczących życia rodzinnego i seksuologii, medialne przekazy rozpowszechniające określone wyobrażenie (wzorce) rodziny i udostępniające środki do jej osiągnięcia, system norm moralnych i etycznych oraz wpływ religii i narodowej kultury.

Polityka ludnościowa może mieć charakter:

- ilościowy

- jakościowy

Ilościowa – to zespół działań państwa mających doprowadzić do osiągniecia optymalnego stanu zaludnienia w określonych warunkach społecznych, gospodarczych i politycznych.

Jakościowy – ochrona społeczeństwa przed różnymi chorobami dziedzicznymi i społecznymi.

Polityka ludnościowa spełnia dwa rodzaje zadań:

- Kształtowanie procesów demograficznych

- Podnoszenie stanu jakościowego ludności

Przez kształtowanie procesów demograficznych rozumie się taką politykę, która wpływa na poziom: płodności, umieralności oraz migracji ludności.

Są to przede wszystkim:

- programy planowania i wsparcia rodziny (np. pomoc materialna, ulgi podatkowe)

- promocja płodności

- system ochrony zdrowia

- promocja poszczególnych regionów/ miejscowości

Wpływ na poziom dzietności – dwa kierunki działań:

  1. polityka pronatalistyczne – ma na celu podniesienie poziomu dzietności w społeczeństwie

Można tego dokonać poprzez popieranie rozrodczości i ogólną maksymalizację liczby urodzeń. Jest ona realizowana głównie w krajach o wysokim stopniu rozwoju gospodarczego, w których od dłuższego czasu zauważa się starzejącą się strukturę wieku mieszkańców, także w Polsce.

  1. Polityka antynatalistyczna – ma na celu obniżenie poziomu dzietności. Ten typ polityki dotyczy najczęściej krajów słabo rozwiniętych gospodarczo, w których w dłuższym okresie występuje nadmierny przyrost naturalny. Politykę te realizowano w latach 1956-1970.

Wpływ na ruchy migracyjne – zadaniem państwa w tej dziedzinie jest kontrolowanie strumienia odpływów i przypływów ludności w taki sposób, aby nie dopuścić do zniekształcenia struktury ludności na danym obszarze.

Podnoszenie stanu jakościowego ludności – dotyczy

  1. Podnoszenie stanu zdrowia ludności –

- organizacja systemu placówek leczniczych

- podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat chorób, promocji zdrowego stylu życia, odpowiedniej diety

- dbałość o środowisko

  1. podnoszenie stanu bytowego społeczeństwa – poprzez państwowy system zabezpieczenia społecznego pozwalający na zapewnienie obywatelom chociaż minimalnego dochodu pozwalającego na przeżycie

  2. podnoszenie poziomu kulturalnego ludności – promocja szeroko rozumianej kultury

Wykład 7

Procesy ludnościowe w świecie.

Stan, struktura i dynamika ludności na ziemi obfituje w zmienność czyli przeplatanie się okresów naznaczonych gwałtownymi wahaniami liczby ludności i silnymi zmianami tempa jej wzrostu z okresami stabilizacji liczby ludności, bądź procesami jej systematycznego powiększania.

Jednakże niezależnie od głębokich często wahań i długotrwałych stagnacji, stałą tendencją był wzrost liczby ludności, zwłaszcza w miarę doskonalenia sposobów opanowania środowiska przez człowieka.

Na przestrzeni dziejów przyrost liczby ludności. (tu powinien być wykres)

Wzrost liczby ludności następował zawsze wtedy, gdy zachodziły rewolucyjne przemiany w sposobie produkcji.

W epoce lodowcowej (ok. 10 tys. lat p.n.e.) jedna osoba przeciętnie potrzebowała ok. 5 km2 do utrzymania się przy życiu. Oblicza się, że wówczas nie mogło być na Ziemi więcej ludzi niż 5-10 mln.

W przeciągu 1000 lat liczba ludności wzrosła w przybliżeniu zaledwie o 150 mln osób.

Wzrost liczby ludności nastąpił dopiero w średniowieczy. Szczególną rolę odegrało wówczas upowszechnienie się cywilizacji miejskiej z charakterystyczną dla niej koncentracją ludności, rozwojem rzemiosła i handlu.

Później wzrost liczby mieszkańców Ziemi następował coraz szybciej.

- 50 lat później było już 556 mln.

- 1830r – 1 mld

- 1930r – 2 mld

- 1960r – 3 mld

- 1978r – 4 mld

- 1987r – 5 mld

- 1999r – 6 mld

- 2012r – 7 mld

Po drugiej wojnie światowej nastąpił bardzo duży przyrost ludności; mimo strat ludnościowych w wyniku działań wojennych, do 1960r czyli w ciągu 30 lat od przekroczenia progu 2 mld ludności ludzkość powiększyła się o 1 miliard!

Wystąpiło wówczas zjawisko kompensacji powojennej, czyli naturalnej dążności do zmniejszenia ubytku ludności związanego z wojną.

Dzieje ludzkości pod względem demograficznym można podzielić na trzy okresy:

Eksplozja demograficzna – gwałtowny, lawinowy wzrost liczby ludności (rzędu powyżej 3% rocznie) spowodowany szybkim spadkiem umieralności przy utrzymującej się wysokiej liczbie urodzeń.

Po raz pierwszy eksplozja demograficzna wystąpiła w XVIII w. na skutek rewolucji przemysłowej, co było przyczyną wzrostu poziomu życia. Wynaleziono wtedy szczepionki przeciwko dżumie, gruźlicy, ospie, tyfusowi i dyfterii.

Czynniki dynamiki wzrostu liczby ludności od poł XX wieku

- Zmniejszenie się liczby zgonów ze względu na rozwój medycyny

- Zwiększanie się przeżywalności noworodków;

- Rozwój nauki i techniki – wprowadzenie nowych upraw w miejsca, w których dotychczas gospodarka nie była możliwa („zielona rewolucja”)

- Nowe środku wspomagające rolnictwo, dzięki czemu możliwe stało się wykarmienie większej liczby ludności

- Wzrost higieny życia – dostęp do różnych środków higieny osobistej i środków czystości.

Długoterminowe prognozy ONZ wskazują, że w przyszłości do końca XXI w. Będzie się utrzymywać tendencja słabnięcia tempa wzrostu liczby ludności i nastąpi jej stabilizacja.

Zmniejszy się liczba urodzeń i zmaleje liczba zgonów. Na świecie wydłuża się przeciętny wiek człowieka i jest coraz mniej dzieci.

Do analiz procesów demograficznych w Europie używane są dwa podziału kontynentu:

  1. ONZ wyróżnia 4 części Europu

- Europa Wschodnia (najwięcej)

- Europa Zachodnia

- Europa Południowa

- Europa Północna (najmniej)

  1. Eurostat wyodrębnia

- Unię Europejską

- Pozostałą część Europy

Procesy demograficzne w Europie w ciągu minionych 200 lat wywarły ogromny wpływ na ludność świata – najważniejsze z nich to:

- Emigracja transoceaniczna

- Przejście demograficzne

Na kontynencie europejskim praktycznie wszystkie kraje wyludniają się, a im dalej na wschód tym gorzej: dramat demograficzny obserwujemy w krajach takich jak Polska i Rosja.

Zmiany struktury ludności świata:

- Do XVIII w. struktury demograficzne w różnych populacjach na świecie były podobne, np. we wszystkich populacjach przeważali ludzie młodzi, osoby powyżej 65 roku życia występowały w proporcji 1:100

Wszystkie populacje obecnie są znacznie starsze niż kiedykolwiek w przeszłości. W ostatnich 200 latach niemal wszędzie nastąpił spadek udziały dzieci i młodzieży w całej populacji oraz wzrost przeciętnego wieku ludności.

Zmiany struktury ludności świata:

- W przeszłości ogólna liczba mężczyzn dorównywała liczbie kobiet

- Obecnie obserwuje się przewagę liczby kobiet nad mężczyznami.

- Radykalny wzrost ludności miejskiej w świecie.

(ok. 1900 udział ludności miejskiej stanowił 10% w 2000 – przekroczył 50%)

Koncentracja ludności w dużych miastach.

(w 2000r miasta liczące powyżej 1 mln osób żyło 18% ludności świata)

Przejście demograficzne

W demografii - termin przejście = zmiana

Przejście demograficzne – oznacza specyficzny, historyczny proces zmian reprodukcji ludności związany z modernizacją społeczeństw.

Przejście demograficzne – to przemiana jakościowa, oznaczająca zastąpienie tradycyjnej (rozrzutnej) reprodukcji ludności nowoczesną (oszczędną).

W warunkach reprodukcji rozrzutnej osiągnięcie określonej liczby ludności określonego tempa jej wzrostu wymaga bardzo wysokiej rozrodczości ze względu na duże ryzyko zgony w każdej fazie życia ludzkiego, wymieranie ludności jest wówczas bardzo szybkie.

Znaczna część ludności umiera wkrótce po urodzeniu i jedynie nieliczni uczestniczą w prokreacji w efekcie odtwarza się ludność „młoda”

W warunkach reprodukcji oszczędnej tę samą liczbę ludności i to samo tempo jej wzrostu można zrealizować przy niskiej rozrodczości, co wynika ze znacznego zmniejszenia się umieralności (niewielkie ryzyko zgonu zwłaszcza w młodym i średnim wieku)

Stwarza to możliwość posiadania potomstwa przez decydowaną większość osób przychodzących na świat.

W ramach tego typu reprodukcji odtwarzana jest „stara” ludność.

Zastąpienie rozrzutnej (tradycyjnej reprodukcji ludności reprodukcją oszczędną (nowoczesną) jest najogólniejszym i najbardziej znamiennym przejawem przejścia demograficznego.

Zmieniają się jednak wszystkie zjawiska demograficzne np.

- struktura ludności według wieku (społeczeństwa starzeją się)

- formy i nasilenie migracji (stąd także struktura osiedleńcza)

- wzorce rozrodczości i umieralności

Przejście demograficzne trwa w różnych społeczeństwach od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu lat.

Łączny czas całego procesu przejścia demograficznego w świecie szacuje się na 200 lat.

Przejście demograficzne jest unikatowym (a nie cyklicznym) zjawiskiem w demograficznej historii ludzkości,

Jest procesem:

- jednokierunkowym

- ciągłym

- nieodwracalnym

Teoria przejście demograficznego została sformułowana i opublikowana w 1945r przez Franka W. Notesteina, ale udział w jej wypracowaniu mieli także inni amerykańscy uczeni.

Prekursorem przejścia demograficznego był W. Thompson, który w 1929r. na podstawie empirycznej analizy współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w różnych populacjach świata dokonał typologii reprodukcji ludności.

Natomiast F. Notestein w 1945r sformułował tezę, że punktem krytycznym przejścia demograficznego jest ukształtowanie się podstaw miejskiego społeczeństwa przemysłowego. Proces ten wywołany jest przez fundamentalne zmiany społeczne związane z rozwojem industrializacji i urbanizacji.

Demografia – wykład 8

Klasyczny model przejścia demograficznego obejmuje 4 fazy:

Faza 1 – wysokostacjonarna

- śladowy przyrost naturalny

- szybka wymiana pokoleń

- wysoki współczynnik dzietności 6 dzieci/kobietę w wieku rozrodczym

- przeciętna długość życia – poniżej 45 lat

Ogólne warunki: niski poziom rozwoju gospodarczego, wysoka śmiertelność (także dzieci) ze względu na brak opieki lekarskiej i higieny, niedobory żywności, klęski głodu.

W tej fazie obecnie znajdują się odosobnione plemiona zamieszkujące niedostępne obszary Amazonii, Borneo czy Nowej Gwinei.

Faza 2 – wczesnego wzrostu

- współczynnik urodzeń nadal wysoki

- gwałtowne obniżenie się współczynnika zgonów

- długość życia 45-55 lat

- szybkie zwiększanie się przyrostu naturalnego

- współczynnik dzietności 4,5-6 dzieci/kobietę

W obrębie tej fazy wyróżnia się subfazę określaną jako eksplozja demograficzna. Uwidocznia się ona szczególnie w XX w. W państwach rozwijających się.

Ogólne warunki: wprowadzenie zasad higieny i podstawowej opieki medycznej, opanowania epidemii, poprawa warunków życia i wyżywienia.

Obecnie w tej fazie znajduje się wiele państw afrykańskich.

Faza 3 – późnego wzrostu:

- początek spadku współczynnika urodzeń

- spadek, a następnie stabilizacja współczynnika zgonów na niskim poziomie

- wydłużenie trwania życia do ok. 55-65 lat

- współczynnik dzietności na poziomie 3-4,5 dzieci/kobietę

W obrębie tej fazy wyróżnia się subfazę określaną jako implozja ludnościowa.

W tej fazie znajdują się obecnie państwa średnio rozwinięte gospodarczo.

Faza 4 – niskostacjonarna.

- niski współczynnik urodzeń

- niski współczynnik zgonów

- długość życia rośnie powyżej 65 roku (z wyraźną tendencją do wydłużania)

- powolna wymiana pokoleń

- dzietność poniżej 3 dzieci/kobietę (zmiana modelu rodziny)

- przyrost naturalny bardzo niski (nawet zerowy)

- stabilizacja liczby ludności

W tej fazie znajdują się wysoko rozwinięte państwa europejskie oraz Stany Zjednoczone, Kanada Australia.

Przyjmuje się, że:

- rozpoczęcie przejścia demograficznego następuje w danym społeczeństwie od okresu, w którym współczynnik zgonów obniża się na trwałe do poziomu poniżej 40‰ (40 zgonów na 1000 osób)

- zakończenie przejścia demograficznego – gdy współczynnik zgonów obniża się na trwałe poniżej poziomu 15‰ a współczynnik urodzeń poniżej 20‰ (mała różnica poziomów).

- Proces obniżania się umieralności i rodności został zapoczątkowany w drugiej poł. XVIII w. we Francji i na początku XIX w. w Anglii, a następnie obejmował coraz więcej społeczeństw europejskich i pozostałych kontynentów.

- W krajach obecnie wysoko rozwiniętych proces przejścia demograficznego zakończył się w latach trzydziestych XX w. (Europa zachodnia i północna, Ameryka Płn., Australia i Nowa Zelandia)

- W krajach Europy Środkowej i wschodniej oraz w Japonii proces ten zakończył się w latach sześćdziesiątych XX w.; w Chinach w latach dziewięćdziesiątych XX w.

- W krajach rozwijających się przejście demograficzne rozpoczęło się dopiero w drugiej poł. XX w.

- W prognozach ONZ założono zakończenie przejścia demograficznego w następujących terminach:

- Ameryka Południowa – pierwsza dekada XXI w.

- Afryka – do końca lat 30’tych XXI w.

- Pozostałe kraje Azji – do końca lat 30’ tych XXI w.

Modelowy przebieg przejścia demograficznego współcześnie został zakłócony w wielu rozwiniętych krajach nieprzewidywanymi zmianami zachowań i wzorców reprodukcji ludności, dlatego sformułowano tezę o pojawieniu się zjawiska drugiego przejścia demograficznego.

Przejście mobilności przestrzennej – proces zmiany nasilenia i form ruchliwości terytorialnej ludzi, związany z modernizacją.

Cechą zasadniczą tego procesu jest przejście od względnie słabej mobilności w społeczeństwie tradycyjnym (przednowoczesnym) do stosunkowo silnej mobilności w społeczeństwie ponowoczesnym.

Największy wpływ na proces przejścia mobilności przestrzennej ma przejście demograficznej.

W trakcie przejścia demograficznego stopniowo, do pewnego momentu rośnie przyrost naturalny (faza 2 – wczesnego wzrostu) i – jeśli nie towarzyszy temu odpowiednia emigracja – to zwiększa się liczebność populacji.

Przed przejściem demograficznym ludność zamieszkuje głównie obszary wiejskie.
(w społeczeństwach tradycyjnych)

Zwiększony w trakcie procesu przejścia demograficznego przyrost naturalny skupia się przede wszystkim na wsi.

- Zwiększanie się przyrostu naturalnego i liczby ludności na wsi w stosunkowo krótkim czasie powoduje zaburzenie relacji pomiędzy liczbą ludności a dostępnymi zasobami materialnymi koniecznymi dla podtrzymania egzystencji,

- powstają „nadwyżkowe” zasoby demograficzne

- i wśród ludności wiejskiej rośnie potencjał emigracyjny

Emigrację ze wsi wzmagają zjawiska związane z rozwijającym się procesem industrializacji: przemiany struktury gospodarczej, rozwój społecznego podziału pracy, rozwój transportu, itp.

Pojawiają się więc zarówno czynniki wypychające ludność ze wsi (przeludnienie wsi i zmniejszające się zasoby materialne), jak i czynniki przyciągające ją do miast (rozwój rynku pracy)

Opisany wyżej mechanizm stanowi początek procesu przejścia mobilności przestrzennej. Całość koncepcji sformułował w 1971r. W. Zelinsky

Według niego – przejście mobilności przestrzennej jest celowym procesem adaptacyjnym, zmierzającym do zrównoważenia zasobów demograficznych i zasobów pracy w obliczu naruszenia dawnej równowagi w tym zakresie przez postępującą modernizację.

Mobilność terytorialna ludności przybiera różne formy, a intensywność mobilności w obrębie każdej z form ulega zmianom w miarę pogłębiania się procesów modernizacyjnych, czyli wraz z „przesuwaniem się” społeczeństwa od stadium przednowoczesnego do stadium super nowoczesnego.

Zmiany te są:

- nieuchronne

- powszechne

- nieodwracalne

Występują 4 formy mobilności przestrzennej (migracji)

  1. Ruch ze wsi do miast

  2. Ruch wewnątrz miast lub między miastami

  3. Ruchliwość międzynarodowa

  4. Wędrówki wewnętrzne „ku rubieżom” – zasiedlanie niezamieszkałych dotąd terytoriów.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Demograficzne uwarunkowania rynku pracy i gospodarki publicznej
demografia spoleczna 9
(10971) Demografia
demografia spoleczna 7
całość materiału test przemiany demograficzne
Zagadnienia na Egzamin z Demografii, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Demografia spoleczn
demogr5, I semestr, DiSKUGP
rozwj demograficzny ludnoci wiata, Ratownictwo Medyczne
demografia społeczna 7 rozdział J Holzer część 1 (do kolokwium na  12 2013
Demografia Podstawowe zjawiska
Demografia i epidemiologia pyt epidemiologia
Demografia społeczna wykład 2  10 2013, wykład 3 $ 10 2013
Demografia Polityka ludnościowa i jej instrumenty
Demografia i epidemiologia W 02 10
Demografia Społeczna Ćwiczenia, ćwiczenie 2  10 2013
DEMOGRAFIA
DEMOGRAFIA Konspekt wykładu 3

więcej podobnych podstron