koła zębate: -żeliwa szare (ZL 250, ZL 300, ZL 350), Żeliwa sferoidalne: (Zs45010, Zs50007, Zs60003), -staliwa konstrukcyjne węglowe (L350II) w stanie normalizowanym (pracujące przy niezbyt dużych obciążeniach), staliwo stopowe konstrukcyjne (L35G) - stale węglowe i stopowe: [stan wyżarzony lub normalizowany]: stale węglowe zwykłej jakości: E295 (St5), E355 (St6), E360 (St7); stale węglowe wyższej jakości: C35, C45; stale stopowe: 18G2A, 45G2, 35SG stale węglowe wyższej jakości: 45, 55, 40H; stale stopowe konstrukcyjne: 30H, 35HM, 30HGS, 35HGS, (na koła przekładni: 40H, 40HM, 45HM stopowe ulepszone cieplnie: 40HN, 45HN panwie łożysk ślizgowych: brązy są dobrymi materiałami o dużej twardości i wytrzymałości, nadają się do pracy w warunkach obciążeń zmiennych uderzeniowych np B10, B555, B476. Mosiądze: mają mniejszą wytrzymałość niż brązy ale za to mają lepszą odporność na podwyższone temperatury np. MM47, MM55, MA58. Stopy łożyskowe: najczęściej stopy cyny, ołowiu, miedzi i antymonu np. Ł16 (w przypadku obciążeń statycznych, nacisk do 10MPa), Ł6 (obciążenia uderzeniowe) narzędzia do obróbki mechanicznej metali: Stali szybkotnącej używa się do wytwarzania noży tokarskich, frezów, wierteł i innych narzędzi skrawających nagrzewających się w czasie pracy do wysokich temperatur SW18, SW7M, SW12C, SKC, SK5V, SK5M, SK8M, SK10V). węgliki spiekane osie i wały: stal konstrukcyjna węglowa zwykłej jakości (St3. St4, St5,St6,St7), stal konstrukcyjna węglowa wyższej jakości (25, 35 ,45), konstrukcyjne stopowe do ulepszania cieplnego (40H, 30HGS, 35HGS), stale stopowe konstrukcyjne do nawęglania (15H, 20H, 14HG, 20HG), narzędzia do obróbki ręcznej: praca na zimno (N5, N6, N8, 10); na gorąco (N7G, N8G) korpusy obrabiarek i ciężkich maszyn: Staliwo, żeliwo, Stale stopowe do Fe – C dodane pierwiastki stopowe (Cu, Ni), L20G, L35G, L30GS, L800, L600, wykres Haicha Qr=Re, Zrj=0,56Rm, Ztc=Zrc podać cechy dobrego materiału na panwie łożysk. dobra odkształcalność, odporność na zatarcie, wytrzymałość na naciski, wytrzymałość zmęczeniowa, odporność na korozję, dobre przewodnictwo cieplne, odpowiednia rozszerzalność cieplna, korzystna struktura materiałowa, dobra obrabialność, niska cena. Podaj sposoby wyznaczania naprężeń dopuszczalnych: - przy obciążeniach statycznych k=Q/xQ Q –gr. plastyczności, xQ –wspł. Bezpieczeństwa k=Rr/xr Rr – wytrzymałość doraźna, - przy obciążeniach zmiennych, xZ –wspł. Bezpieczeństwa k=Z/xZ Z- wytrzymałość zmęczeniowa -Wartość naprężeń dopuszczalnych przy zginaniu, skręcaniu i ścinaniu: kg=αkr, ks=βkr, kt=γkr -Wartość dop. nacisków powierzchniowych dla połączeń spoczynkowych wyznaczamy z: ps=0,8kc, pj=0,8kcj, po=0,4kcj Projektowanie – jest to opracowanie informacji o sposobie zaspokajania potrzeb Konstruowanie –działanie polegające na doborze cech konstrukcyjnych czyli materiałów geometrycznych i dynamicznych Algorytm projektowania: projektowanie→proces technologiczny→instrumentalizacja działań→zaspokajanie potrzeb Karb wszelkie nieciągłości poprzecznych przekrojów przedmiotu lub zmiany krzywizn powierzchni ograniczających przedmiot (rowki, otwory, gwinty) Wartość współczynnika αk zależy od: stosunku promienia krzywizny dna karbu ρ do promienia lub połowy szerokości przekroju r w elementach płaskich w płaszczyźnie karbu, oraz od stosunku promienia połowy szerokości elementu R w miejscu nie osłabionym karbem do promienia r.βk- współczynnik działania karbu- stosunek wytrzymałości próbek gładkich bez karbu do wytrzymałości próbek gładkich z karbem połączenie czopa z piastą kołkiem na ścinanie τt=4M0/(π*dc*d^2) ≤kt, Na nacisk powierzchniowy między czopem a kołkiem: pmax=6M0/(d*dc^2)≤pdop , Na nacisk między tuleją a kołkiem: pmax=2M0/gp*d*(dc+gp) ≤pdop sprzęgło cierne stożkowe T=Nμ=Pw*μ/sinα=Pw*μ^’, μ^’=μ/sinα, Mt=TD/2=(Pwμ’D)/2, p=N/(πDb)=Pw/(πDbsinα) , p=(2Mtsinα)/(DμπDbsinα)= 2Mt/πD^2μb≤pdop połączenie czopa z piastą klinem i wpustem p=F/((h/2)loi≤pdop F=2Ms/d, L = L0 + b Punkt przyporu – miejsce chwilowego styku zębów Linia przyporu – utworzona przez kolejne punkty przyporu, Kąt przyporu – kąt, który tworzy linia przyporu ze styczną do kół tocznych Łuk przyporu – łuk jaki zakreśla na kole tocznym ząb od chwili wej do wyjścia z przyporu Liczba przyporu – stosunek długości łuku przyporu do podziałki na kole tocznym. Rodzaje smarowania: a)obiegowe, gdzie smar/olej znajduje się w ciągłym obiegu (smarowanie pod ciśnieniem, pierścienie smarujące); b)przelotowe, gdzie smar/olej spływa do zbiornika na zużyty smar/olej (smarownice knotowe); c)zanurzeniowe, gdy czop i panewka zalane są na stałe kryterium doboru łożysk tocznych: 1. ogr. wymiarowe łożysk,2. wielkości i kierunki obciążenia, 3. prędkość obrotowa, 4. możliwość ograniczenia błędu współosiowości 5. wymagana dokładność i cichobieżność 6. sztywność ułożyskowania Graniczna liczba zębów zg=(2y)/sin^2(α) = 17,1 =>17; Współczynnik przesunięcia zarysu: x1=y*(zg-z1)/zg , x2=y*(zg-z2)/zg Dla α=20: αt=21 55’ 45.5’’ , invαt=0,01985, invαw=0,014904 Korekcja zazębienia: a0=(z1+z2/2)*m, an=a0*(cos α0/cos αt), αt=arctg(tg α0/cosβ) [β=0], invαt=2*(x1+x2/z1+z2)*tg α0+inv αw => x1+x2 dla przypadku korekcji P mamy: x1=x1+x2, x2=0 dokonujemy korekcji tylko jednego koła x1=x2 podział połówkowy ; x2=x1*z1/z2 podział proporcjonalny korecja: z1=15, i=2, m=5, ar=115 – sprawdzić jaką zastosowano korekcje i wymienić kryteria jej stosowania i=z2/z1=> z2= i*z1 =30 a0=(d1+d2)/2= (m/2)*(z1+z2)=112,5 a0 rożne od ar. Z tego wynika że zastosowano korekcję typu P. Korekcja P- przesunięcie zarysu ze zmianą odległości osi (X+X). Stosuje się gdy z1+z2<2zg , oraz gdy względy konstrukcyjne wymagają zmiany odległości osi. Po zastosowaniu przesunięcia zarysu x1,x2 osie kół ulegają rozsunięciu i nowa odległość osi będzie równa ap=a0+(x1+x2)*m- odległość pozorna. Aby skasować luz obwodowy zbliża się koła na odległość ar=a0*cosα0/cosαt αt toczny kąt przyporu a0=z1+z2/2*m invαt=2*(x1+x2)/(z1+z2)*tgα0+invα0 Dla zachowania luzu wierzchołkowego należy ściąć głowy o km=ap+am gwint sprawność warunek samohamowności γ ≤ρ’ tgγ=h/πD, tgρ’= μ/cos αr Wpusty służą do osadzania na walach i osiach różnych części maszyn (kola zębate). Zadaniem wpustu jest przenoszenie momentu obrotowego z wału na współpracujące części. Polaczenie wpustowe oblicza się na nacisk powierzchniowy. p=F/(h/2)loi≤pdop F=2Ms/d, F- siła obwodowa, Ms- moment skręcający na wale, d- średnica czopa, l0-czynna długość wpustu, h- wys. Wpustu, i –liczba wpustów, L = L0 + b, L0 – czynna długość wpustu b- szerokość wpustu