UNIWERSYTET RZESZOWSKI

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

Justyna Śliwiak

Joanna Wiejaczka

Wioletta Włodyka

Wioletta Zając

Agnieszka Żak

Kierunek: Administracja , I rok

Studia: stacjonarne

„ Socjologia jako nauka społeczna”

Rzeszów 2011

Termin socjologia wywodzi się od łac. Societas , oznaczającego społeczeństwo oraz od greckiego logos, czyli nauka., co wskazuje na to,że socjologia w dokładnym tłumaczeniu można określić jako naukę o społeczeństwie. Jak mówi P. Sztompka: „Socjologia to nowa nauka na bardzo stary temat. Albo, że socjologia ma bardzo krótką historię ale długą przeszłość”. Podstawą każdej nauki są wstępne rozważania na temat dziedziny jaką się zajmuje. Historia myśli socjologicznej ma swój początek jeszcze w kulturze społeczeństw pierwotnych, gdzie zasady postępowania były dyktowane nakazami religijno- magicznymi. Jednak socjologia jako osobna dziedzina wiedzy naukowej narodziła się dopiero w I połowie XIX wieku. A nazwę „socjologia” wprowadził w 1838 roku francuski filozof Auguste Comte. Aby ta nauka pojawiła się na uniwersytetach jako uznana dyscyplina akademicka musiał minąć cały wiek XIX. Pierwszy wydział socjologii powstał w Stanach Zjednoczonych w roku 1892 na Uniwersytecie w Chicago. W Europie pierwsza katedra socjologii ustanowiona została we Francji w 1895 roku. Socjologia jako nauka społeczna występuje w trzech postaciach: wiedzy potocznej, wrażliwości artystycznej i refleksji filozoficznej. Wiedza potoczna jest to zbiór przypadkowych i osobistych spostrzeżeń. Jest Więc zależna od środowiska w jakim żyje człowiek, od warunków bytowych oraz od odmiennych losów życiowych i innych sukcesów. Dlatego każdy ma skłonność do generalizacji i traktowania swojego punktu widzenia jako całości. Ale o tym szerzej powiedzą koleżanki. Wrażliwość artystyczna przejawiana jest w tekstach poetyckich, dramatycznych oraz w publicystyce. Dominującym tematem sztuki jest los człowieka, a nierozerwalnie wiąże się on ze społeczeństwem. Filozofia społeczna jest to refleksja, której celem jest odkrywanie prawdy o świecie. Uprawiana profesjonalnie przez zawodowych myślicieli pozawala na przekroczenie ram indywidualnych doświadczeń.

Przełom w nauce socjologii stanowiło spostrzeżenie ,że społeczeństwo nie jest chaosem ludzkich przypadków, lecz posiada swoiste, powtarzalne cechy i prawidłowości, co dało podwaliny pod nową wizję nauk, które określiły metody pozyskiwania usystematyzowanych i sprawdzonych sposobów osiągania i uzasadniania prawdziwych tez. Socjologii nie należy utożsamiać z naukami przyrodniczymi, jak czynili to XIX-wieczni twórcy socjologii, którzy propagowali proste naśladowanie przez nową dyscyplinę -jaką była socjologia-metod badawczych, zaczerpniętych wizji przyrodniczej. Auguste Comte polecał propagowanie nauki zwanej potywistyczną, która ograniczała poznanie naukowe, do faktów bezpośrednio obserwowalnych zmysłowo oraz przez osiąganie uogólnień drogą ostrożnego gromadzenia i segregowania faktów wg. Podobieństw. W XIX-wieku dwaj niemieccy filozofowie Dilthey i Rickert podważyli zdanie o jedności przyrody ze społeczeństwem. Uzasadnieniem tej tezy miało być występowanie zjawisk niespotykanych w przyrodzie, jakimi są np. gesty, znaki, czyli ogólnie mówiąc cała kultrura. Max Weber stworzył toerię humanistyczną, która sprzeczała się z teorią Comta. Weber twierdził ,iż nie można poprzestać na powierzchniowym obserwowaniu faktów, lecz należy sięgnąć do ukrytych znaczeń, do tej pory pomijanych przez filozofów. Polak Znaniencki i Amerykanin Thomason stali się twórcami koncepcji „ współczynnika humanistycznego”. Głosiła ona iż fakty społeczne są związane zawsze z działalnością ludzi i nie można ich utożsamiać z światem przyrody.

Socjologia jako nauka o społeczeństwie , czyli o człowieku zajmuje Się takim zagadnieniem jak dysonans poznawczy. Jest to popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowanego jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej. Bardzo prostym przykładem jaki użył Aronson w swoje książce są osoby palące. Z jednej strony mają świadomość iż palą papierosy, natomiast z drugiej strony wiedzą doskonale, jakie skutki wywołuje tytoń. Jak widać pojawiają się w tym miejscu dwa elementy niezgodne ze sobą- które wywołują napięcie psychologiczne, czyli dysonans. Kolejnym przykładem wziętym prosto z życia może być życie studenckie. Gdy przychodzi egzamin każdy uczy się zawzięcie jednak są i tacy, którzy nie dają rady przyswoić całości materiału. Tutaj pojawia się metoda ściagania. Z jednej strony student wie,że ściąga ale może dostać lepszą ocenę przez to. Natomiast z drugiej strony wie również jakie mogą być konsekwencje przyłapania Na korzystaniu z różnych pomocy naukowych podczas zaliczenia.

Istnieją również sposoby na redukcję dysonansu a są to:

- przemiana naszego zachowania

- uzasadnienie zachowania= zmiana jednego elementu poznawczego

-uzasadneinie zachowania= czyli dodanie nowego elementu, niesprzecznego z zachowaniem.

Należy także wspomnieć o dysonansie decyzyjnym , który zostaje wzbudzony po podjęciu decyzji. W takiej sytuacji dysonans jest likwidowany przez podwyższenie atrakcyjności wybranego wyjścia z danej sytuacji. Człowiekowi każdego dnia towarzyszą decyzje, które musi podjąć. Można tutaj po raz kolejny posłużyć się przykładem z książki Aronsona, aby przybliżyć zjawisko dysonansu poznawczego. Przykład mówi o skromnym człowieku, który sprzedał swój stary samochód i zakupił nowy. Przy czym diametralnie zmieniło się jego podejście do otoczenia. Nagle pojawiła się krytyka samochodów znajomych, że są stare, zbyt małe itd. Na zachowanie skromnego człowieka wpłynął impuls wywołany posiadaniem nowego, co za tym Idzie bezpiecznego samochodu. Pochłonięty tym zdaniem próbował namówić innych do poparcia jego stanowiska, poprzez ostre komentarze jakie prawił swym znajomym.

Ludzie w tłumie są nieobliczalni, pobudliwi i nie zdolni do rozsądnego myślenia. Gdy człowiek przebywa sam jest w stanie rozsądnie myśleć. Zachowuje się w sposób racjonalny i rozsądny. Jednak gdy znajduje się w otoczeniu wielu innych ludzi zaczyna się zachowywać tak jak oni i przestaje całkowicie racjonalnie myśleć. W tzw. „masach” ludzie zachowują się inaczej niż gdyby w takiej samej sytuacji byli sami. Przykładem jest nawet zwykły koncert. Podczas takiej imprezy masowej ludzie tańczą, skaczą i krzyczą, jeśli natomiast sami, bez obecności innych ludzi słuchają tej samej muzyki siedzą spokojnie i nie zachowują się tak jak na koncercie muzycznym.

Pierwsze wrażenie jest czynnikiem warunkującym poznanie. Proces rozpoczyna się już na samym początku poznania. Szczególna uwagę ludzie zwracają na wygląd zewnętrzny. Cechy fizyczne odgrywają bardzo dużą rolę w pierwszym wrażeniu. Osoby bardzo niskie lub wysokie, tęgie lub bardzo szczupłe zwracają większą uwagę niż osoby wyglądające naturalnie i nie wyróżniające się żadnymi cechami wyglądu zewnętrznego. Według przekonań wielu ludzi to właśnie wygląd zewnętrzny wskazuje na wiele cech. Na początku nie jest w stanie zwrócić uwagę na wszystkie szczegóły takie jak nos, oczy, uszy dlatego kieruje się stereotypami. To one pomagają mu w przypisaniu odpowiednich cech charakteru. Osobom atrakcyjnym przypisuj się cechy mówiące o tym że są miłe, interesujące, dobre natomiast tych mniej atrakcyjnych już gorsze cechy. Jednak nie zawsze jest tak jak mówi nam pierwsze wrażenie. Dość często jest ono mylne. Salomon Asch dwóm różnym grupom osób przedstawił wykazy cech. W grupie A : inteligentny, pilny, porywczy, krytyczny, uparty, zazdrosny. Natomiast w grupie B zazdrosny, uparty, krytyczny, porywczy, pilny, inteligentny. Były to te same cechy jednak różniły się one kolejność. Osoby, które otrzymały wykaz A oceniały te osobę jako uzdolnioną, która jak każdy posiada słabe strony. Natomiast osoby, które otrzymały wykaz B uważały, że osoba ma wiele wad. Spowodowane jest to tym, że większą uwagę zwraca się na informacje początkowe, natomiast następne nie mają już takiego znaczenia. Jest to tzw. efekt pierwszeństwa. Informacje dalsze nie są inaczej interpretowane lecz nie uwzględniane.

Samo spełniające się proroctwo jest to wywołanie zachowania dzięki któremu pierwotnie nie prawdziwe wyobrażenie staje się prawdziwe. Utrwala ono błędne przekonanie. Przykładem jest eksperyment ze szczurami. Studenci przez 5 dni mieli obserwować szczury które miały przejść przez labirynt do celu czyli pokarmu. Podzielono ich losowo na dwie grupy i jednym powiedziano że są mądre natomiast drugim że nie należą do tej grupy. Zwierzęta były wybierane losowo i nie było między nimi żadnej różnicy. W efekcie studenci przypisywali szczurom mądrym osiągnięcia lepsze natomiast tym głupim określenia natomiast gorsze szczurom głupszym.

Teoria atrybucji mówi o tym, jakie zasady stosuje przeciętny człowiek, by zaobserwowane zachowanie (własne lub czyjeś) przypisać jednej lub paru przyczynom oraz w jaki sposób znalezione wyjaśnienia - słuszne lub nie - wpływają na zachowanie. Ludzie nie szukają wyjaśnień za wszelką cenę. Np. gdy kierowcy zepsuje się samochód na środku drogi nie myśli o tym co się zepsuło i jak to naprawić tylko żeby ktoś mu się zatrzymał i pomógł.

Błędy atrybucji opisuje powszechną skłonność do wyjaśniania zachowania obserwowanych osób w kategoriach przyczyn wewnętrznych i stałych (np. cech charakteru) przy jednoczesnym niedocenianiu wpływów sytuacyjnych, zewnętrznych. Np. pewien chłopak wyniósł z pokoju siostry radio i jeśli ponownie z jej pokoju zniknie radio to od razu padnie podejrzenie na niego. Lub gdy kobieta spadnie ze schodów to osoba widząca to przypisuje jej niezgrabność natomiast jeśli my poślizgniemy się i spadniemy to inaczej na to patrzymy. Zrzucamy winne np. na śliska podłogę. Ten błąd wpływa w życiu codziennym na ocenę otaczających ludzi. Nieraz wierzymy w dobry świat. Jeśli kogoś spotka coś złego to wtedy właśnie mówimy że sam sobie na to zasłużył lub jest zły. Człowiek nie przyjmuje do wiadomości że to również jemu może stać się też coś złego.

Mianem poznania społecznego okresla się dziedzinę badan nad tym, w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a dokładniej, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji. Na co dzień podejmujemy ich mnóstwo, jedne są proste i polegają na wyborze tego co zjemy na śniadanie, inne zaś wymagają od nas skupienia i wybór odpowiedniego rozwiązania potrafi nas przyprawić o ból głowy. Dzieję się to za sprawą ogromu informacji, które odbieramy z bodźców zewnętrznych, a które nasz mózg musi przetrawić. Z tą olbrzymią liczbą danych, które do nas stale docierają, radzimy sobie, stosując metodę oszczędności poznawczej. Zwykle obieramy drogę najmniejszego oporu i poddajemy się prawu najmniejszego wysiłku, pobierając tylko tyle informacji, ile potrzeba, by zrobić to, co należy: podjąć decyzję, wybrać reakcję itd. Z definicji jest to :teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej. Oprócz tego, aby dobrze oceniać sytuacje, w jakiej się znajdujemy stosujemy schematy, które są strukturami poznawczymi w naszych głowach, które organizują informację według pewnych tematów. Dotyczą one różnych spraw: innych ludzi, nas samych, ról społecznych (np. jakim człowiekiem jest bibliotekarz albo kelnerka), a także określonych

zdarzeń (np. co się zwykle dzieje, gdy ludzie jedzą posiłek w restauracji). W nich zawiera się

nasza podstawowa wiedza o świecie i nasze odczucia. Jak by to było, gdybyś był pozbawiony schematów twojego otoczenia społecznego? Gdyby wszystko, co napotykasz, było niezrozumiałe, mylące i niepodobne do niczego, co już poznałeś? Przypominałoby to pobyt na obcej planecie, gdzie nic nie jest dla ciebie jasne. Co więcej, nasza pamięć ma charakter rekonstrukcyjny. Nie zapamiętujemy dokładnie — na podobieństwo kamery filmowej — tego co się zdarzyło w określonych okolicznościach. Pamiętamy tylko część informacji (szczególnie tę, którą spostrzegamy i analizujemy za sprawą naszych schematów) i „przypominamy sobie" to, czego nie było, rzeczy, które bezwiednie dodaliśmy później. Tak więc przez tą, nazwijmy to ułomność ludzkiego umysłu owe schematyczne myślenie jest nam niezbędne do funkcjonowania. Należy podkreślić, że spostrzeganie świata przez pryzmat schematów przynosi niezliczone korzyści. Jedzenie w restauracji nie wymaga od nas wiele wysiłku poznawczego, ponieważ schemat, którym dysponujemy, pozwala nam gładko przechodzić przez to doświadczenie, bez konieczności specjalnego namysłu. Porównaj swoje zachowanie z zachowaniem małego dziecka. Pobyt w restauracji to dla maluchów często trudna sytuacja, ponieważ nie mają one odpowiedniego schematu, który pomógłby im ją zinterpretować. Małe dzieci znają tylko scenariusz „jedzenie w domu", dzięki któremu rozumieją to, co się dzieje podczas kolacji. Nie pojmują zatem, dlaczego danie nie zjawia się natychmiast, dlaczego nie mogą dostać dokładki i dlaczego nie mogą odejść od stołu zaraz po zjedzeniu. Posiłek w restauracji odbiega w każdym aspekcie od jedynego scenariusza, który znają, i zanim nie wytworzą sobie nowego, specjalnego schematu dla tej sytuacji, jedzenie poza domem będzie dla nich nowym doświadczeniem. No dobrze, jednak jak wiadomo, z przywoływaniem różnego rodzaju schematów radzimy sobie ze zmiennym skutkiem. O tym czy dany schemat przychodzi nam od razu do głowy czy też musimy po niego sięgać w zakamarkach pamięci decyduje dostępność tj. łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee; idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości. Wpływ na ową dostępność mają różnorakie czynniki. Najważniejszym z nich jest wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających: zwiększanie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczane bezpośrednio przedtem. Mogą to być różnego rodzaju skojarzenia, wspomnienia związane z daną sytuacją czy nawet wprawianie się w określony nastrój. Oddzielnie należy potraktować pierwsze wrażenie. Efekt pierwszeństwa to proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem. Często widzimy to chociażby na uczelni w przypadku nowych prowadzących zajęcia albo też gdy poznajemy nową osobę. Bardzo często (choć nie zawsze) bywa tak, że pomimo tego, że pierwsze wrażenie okazuje się mylne, ludzie dalej utrzymują swój pogląd na temat tej osoby. Tą zasadę stosuję się zresztą nie tylko do postrzegania osób. Ogólnie nazywa się to efektem uporczywości, jest to odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały podważone. Sporo danych przemawia jednak za tym, że większość ludzi nie zmienia łatwo

swoich przekonań, nawet w obliczu sprzecznej z nimi informacji. Być może nie jesteśmy aż

tak skostniali w poglądach jak niektórzy starsi ludzie, ale także i my nie zmieniamy lekko własnych schematów, nawet kiedy dane wskazują, że powinniśmy to uczynić.

Każdy człowiek posiada pewną wiedzę o tym, jak jest skonstruowany i jak funkcjonuje otaczający go świat społeczny. Tego rodzaju wiedza jest koniecznym warunkiem radzenia sobie z problemami, jakie stwarza życie w zbiorowości. Nie może jej sam zdobyć, bowiem z natury rzeczy jest ograniczony w swoich możliwościach poznawczych. Dlatego też musi korzystać z wiedzy pochodzącej z doświadczenia in­nych.

Wiedza potoczna jest podstawą dla wiedzy naukowej( choć ta może ją czasem — odrzucić). To wiedza w znacznym stopniu intuicyjna, często oparta na dawnych przesądach bądź na powierzchownych i pojedynczych obserwacjach, wiedza do ktorej jesteśmy przyzyczajeni. Ma wiele źródeł, jest ścisła, precyzyjna, ma niski poziom ogólności nie jest oceniana, ma niski poziom rozwoju, jest praktyczna oraz szczegółowa. Wiedza potoczna to przede wszystkim dawne wierzenia, zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie w różnych formach; są to: przysłowia, bajki, wartościowanie, podziały dychotomiczne, związki przyczynowe, uogólnienia, stereotypizacja. to wiedza zgromadzona przez zwykłych ludzi, pozbawionych przygotowania naukowego.

Wiedza naukowa jest zawsze wiedzą abstrakcyjną, sformułowaną w języku treści pojęciowych, uporządkowaną, spójną i empirycznie uzasadnioną. Jest gromadzona systematycznie, z przestrzeganiem zasad jawności procesu badawczego i intersubiektywnej kontroli, oraz z dbałością o określenie stopnia ogólności wypowiadanych sądów i twierdzeń, oraz stopnia ich pewności. Wiedza potoczna określa koncepcje na temat natury ludzkiej, przekonania dotyczące stałości bądź zmienności ludzkich właściwości wpływających na nasze zachowanie poprzedzone przysłowiami , bajkami, tradycjami ciągnącymi się od pokoleń. Przekonania o naturze ludzkiej są łącznikiem między predyspozycjami i doświadczeniami jednostki a jej funkcjonowaniem w świecie społecznym. Wiedza potoczna jest zbiorem przypadkowych i osobistych spostrzeżeń, gdyż każdy z nas ma inny punkt odniesienia, inne doświadczenia życiowe, jednocześnie cechuje nas skłonność do generalizowania i traktowania pewnych zdarzeń jako typowych. Wiedza potoczna pełna jest niespójności i fragmentaryczności, nawet wtedy gdy ujawnia się w przysłowiach ludowych, porzekadłach, mitach, jest pochopna nie dążąc do żadnych konkluzji, zadowalając się pozorem czy nawet złudzeniem faktyczności, wiedza ta z łatwością stawia oceny i wartościuje, popadając nierzadko w puste moralizatorstwo.

Cechy wspólne wiedzy naukowej i potocznej to :

· konkretność

· praktyczność

· szczegółowość

· opisują działania społeczne , są związane ze społeczeństwem

· są zależne od doświadczeń życiowych, choć każda z nich w inny sposób

· wartościowanie, dokonywanie ocen , spostrzeżeń, obserwacji , analiz

· w większości przypadków sprawdzalność

postawionych hipotez

· związki przyczynowe

· są elementami współczesnej kultury

· wiedza potoczna jest w zasadzie podstawą do wiedzy naukowej

Różnice pomiędzy wiedzą potoczną a wiedzą naukową:

WIEDZA POTOCZNA	WIEDZA NAUKOWA
Wiedza zindywidualizowana, subiektywna, różna, zależna od doświadczeń życiowych.	1) Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane są za prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji.
Ma charakter konkretny i praktyczny. Ludzie posługują się nią w życiu społecznym. Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe, uogólnienia sprowadzane są do pewnych klas zachowań człowieka, stosowane do określonych sytuacji.	2) Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są jednostkowe, lecz ogólne. Odnoszą się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych.
Język – wiedza potoczna operuje językiem potocznym. Jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne.	3) Język nauki jest wolny od ocen. Jest, językiem treści pojęciowych.
Nie jest systematyczna. Wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności, mało spójna; a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne	4) Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy. Jest uporządkowana, w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności w niej pojawiających się.
Nie troszczymy się o jej uzasadnienie – działa ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest to produkt naszych doświadczeń, życia, naszych bliskich.	5) Empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, określony stopień pewności i generalizacji sądów.