AMERYKA ŁACIŃSKA

TELENOWELE VS. OPERY MYDLANE

Telenowele:

- ewidentny prymat komercji nad walorami artystycznymi

- mylone z operą mydlaną lub wręcz błędnie z nią utożsamiane

- latynoskie, a więc katolickie

- potężna miłość vs. wartości rodzinne lub nierówności społeczne

- nieistotne prawdopodobieństwo zdarzeń

- bezpośrednia spadkobierczyni radionoweli, periodycznie nadawanego słuchowiska

- radionowele szczególnie popularne na Kubie, produkcja wspierana przez Amerykanów (nasycenie produkcji komercyjną reklamą czasy sprzed Fidela Castro)

- jeszcze wcześniejszych korzeni należy szukać w powieściach brukowych, publikowanych w odcinkach w prasie XIX w. stąd podział telenowel na odcinki

- pocz. telenoweli wraz z nastaniem ery TV, upowszechnienia się telewizora – lata 50. XX w.

- lata 50. I pocz. 60. – kształtowanie się kanonu

- lata 70. i 80. – klasyczna telenowela (telenovela rosa) oparta na miłosnych perypetiach, o wykrystalizowanych regułach i zasadach konstrukcji

- lata 90. – telenowele na wielką skalę (produkcje meksykańskie, wenezuelskie, brazylijskie), osiągnęły zasięg globalny; reformatorskie tendencje – obok telenovela rosa pojawiła się telenowela zerwania, podejmująca aktualne tematy społeczne, często niestereotypowo, realistyczne czy wręcz naturalistycznie, brutalnie

- zakorzenienie w oralnej tradycji czarno-białe postacie

- uniwersalny charakter marzeń o wielkim uczuciu przynoszącym szczęście i bogactwo

- modele telenowel:

* Meksyk – telenowela najbardziej konserwatywna, często operuje naiwnym moralizatorstwem; w największym stopniu skłonna jest zrezygnować z realizmu, staje się baśniową opowieścią; nasycona romantyzmem i marnym sentymentalizmem (telenowelowe „wyciskacze łez”) – nawiązanie do kina meksykańskiego ze złotego okresu lat 40.; podgatunkiem telenowela historyczna – wykorzystuje tzw. metodę Miguela Sabido (meksykański reżyser i dramaturg), czyli wplatanie w telenowele wątków edukacyjnych i społecznych

* Wenezuela – „rozkrzyczana”, dramatyczny charakter, komplikacje i suspens; momentem przełomowym dla rozwoju lata 50., kiedy po rewolucji na Kubie emigrowało do Wenezueli wielu tamtejszych twórców; podobne do meksykańskich, wpisują się w nadrzędny wariant ‘telenovelas rosas’

* Kolumbia – upaństwowienie TV w latach 90., co wpłynęło na charakter telenowel, produkcja seriali mniej komercyjnych – ambicje kulturalne i edukacyjne; dość wcześnie zaczęto eksperymentować z kanonem – wprowadzanie m.in. elementów humorystycznych, parodystycznych (przetrwały do dzisiaj); tendencja do eksploatowania tematów lokalnych lub regionalnych; telenowele bardziej zróżnicowane

* Argentyna – na rozwój telenoweli wpłynęła fascynacja teatrem (w okresie międzywojennym po Argentynie kursowały teatry objazdowe, na żywo odgrywające inscenizacje radionowel), specyficzna forma; tematy czerpane z mieszczańskiego życia klasy średniej; załamanie produkcji w okresie dyktatury wojskowej w latach 70. i 80.; w ostatnich latach triumfy święcą triumfy telenowele dla młodzieży; mniejsze znaczenie telenowel niż w innych krajach regionu z powodu sporych związków z kulturą zachodnioeuropejską – kraj białych imigrantów

* Brazylia – odejście od sentymentalnych, melodramatycznych wersji; większa różnorodność tematyczna, częste nawiązania do tematów aktualnych i kontrowersyjnych; wyjście poza studio, w plener; lepsza kontrola jakości, wyższe standardy; sporo produkcji kostiumowych; dwa nurty: realistyczny (uwaga skierowana na problemy społeczne) oraz fantastyczny (odwołujący się do folkloru i lokalnych tradycji); częste odniesienia do aktualnych wydarzeń politycznych (komentowanie, a nawet inspirowanie czy współtworzenie)

Przykładem (choć nie do końca typowym dla Brazylii) „Niewolnica Isaura” – historia obsesyjnej miłości Leoncia do białej niewolnicy Isaury (gdy leciała w polskiej TV ulice świeciły pustkami, ponieważ każdy przed swoim starym telewizorem zastanawiał się, czemu nie ma seksu, skoro Leoncio miał być nieobliczalny i pozbawiony skrupułów. To nie to, co dzisiaj taki „Zmierzch” np.… A ileż to Isaur w szarych czasach PRL-u się rodziło!)

Podobieństwa:

- odcinki emitowane codziennie

- dążenie do obniżenia kosztów produkcji

- produkcja odcinków na bieżąco

Różnice:

- zakorzenienie obu gatunków w odmiennej kulturowo rzeczywistości (‘soap opera’ wywodzi się i czerpie z kultury północnoamerykańskiej)

- inny rysunek postaci

- inna tematyka

- inna konstrukcja

Opera mydlana:

- otwarta, niekończąca się saga rodzinna

- bez wyraźnie wyodrębnionych bohaterów

- bez jasno określonej drogi rozwoju fabuły

- północnoamerykańskie wartości

- apoteoza kalwińskiego bogacenia się i etosu pracy

- wartości rodzinne

- w zasadzie realistyczna

Dlaczego akurat Ameryka łacińska stała się ojczyzną i królestwem telenowel?:

- hybrydowy charakter kultury regionu, synkretyzm kulturowy, tendencje do łączenia różnych tradycji

- charakter publiczności – widz masowy, niewyrobiony intelektualnie

- telenowele niosły pokrzepienie, oferowały nadzieję na lepszą przyszłość

- na popularność telenowel miała także wpływ rzeczywistość gospodarcza – uszlachetnianie biedy, liczą się etyka i szlachetne intencje; silne emocje zrównują bohaterów niezależnie od ich pozycji społecznej czy statusu materialnego; karę ponosi zawsze zamożny i wykształcony intrygant

- telenowele atrakcyjną alternatywą wobec realiów rzeczywistego świata, zapewniały rozrywkę, odsuwały na dalszy plan codzienne troski

- łatwe utożsamienie się widowni z bohaterami; znajomy świat

- melodramatyzm fabuły charakterystyczny dla kultury latynoamerykańskiej

KUCHNIA

- bardzo złożona i bogata

- podstawą wyodrębnienia tamtejszej kuchni długotrwały proces ewolucji

- tradycje żywieniowe Indian z okresu prekolumbijskiego, określane przez dostępne składniki, często nasycone mitologią (kukurydza, chili, kakao – darami bogów, odgrywały rolę w obrzędach religijnych jako dary ofiarne lub potrawy rytualne)

- w diecie regionu najistotniejsze: kukurydza, fasola, dynia (sadzono je razem)

- niektóre narzędzia oraz szereg nazw z okresu prekolumbijskiego nadal są w użytku – trwałość nawyków i tradycji kulinarnych

- przybycie Hiszpanów:

* odejście od dotychczasowego typu diety niskotłuszczowej i roślinnej; przejście ku diecie wysokotłuszczowej, opartej na produktach mięsnych

* poszerzenie gamy dostępnych surowców (szczególnie upowszechniły się zwierzęta hodowlane, do XVI w. hodowla ograniczała się tylko do indyków i psów, a w regionie andyjskim – lamy i świnki morskie)

* wymiana niektórych składników, np. mąka pszenna zamiast kukurydzianej pojawiły się nowe dania (dziś uważane za szczególnie charakterystyczne dla regionu)

* zmiana w technologii przygotowania pożywienia (np. smażenie nie było znane Indianom prekolumbijskim)

- z drugiej strony, po konkwiście, nastąpiło pewne zubożenie diety – misjonarze chrześcijańscy uznali niektóre składniki za trudne do zaakceptowania (np. rytualny kanibalizm)

- kolejne zmiany związane z przeobrażenia społecznymi (m.in. przybycie niewolników) – murzyńscy niewolnicy przyczynili się do powstania nowych potraw ze składników tanich i niewyszukanych + oddziaływanie wpływów afrykańskich (szczególnie na Karaibach i w Brazylii)

- po zakazaniu niewolnictwa migracja białych – kolejne zmiany (połączenie własnych tradycji z już zastanymi)

- dyfuzja kulturowa, homogenizacja zwyczajów i nawyków żywieniowych w skali globalnej Argentyna, wpływy włoskie: zakorzenienie się takich potraw jak pizza, potrawy z makaronów (dzisiaj uznawane nawet za część kultury narodowej), pierożki ñoqui (czyt. noki, wł. gnochchi) – specjalne święto 29 października, podczas którego jada się je z sosem pomidorowym lub z pesto dla uczczenia pamięci przodków (tradycja przywieziona z Wenecji)

- trudno mówić o jednolitej tradycji kulinarnej

- kukurydza – wykorzystuje się nie tylko ziarna, w liście kukurydzy zawijane są dzieci, które następnie wiesza się na drzewach i zostawia leśnym demonom do zabawy; gotowana z różnymi dodatkami; ziarno przetwarzane na mąkę, przed zmieleniem miesza się je niekiedy z wapnem; mąka kukurydziana najszerzej wykorzystywana w kuchni meksykańskiej; latynoamerykańska wersja naleśników to arepas, z mąki kukurydzianej przygotowywane jest także coś na kształt knedli z nadzieniem mięsnym – tomatares /kumitas; mąka kukurydziana spotykana w napojach – zagęszczanie czekolady lub w napoju z ziół, wody i musu owocowego (atole); przyrządzanie herbaty lub piwa z mąki w Boliwii

- sosy (salsas) – najczęściej z różnymi odmianami papryki chili i pomidorami, inne składniki dodawane w zależności od typu sosu; w Meksyku podawane na zimno

- w regionie andyjskim ziemniaki – Inkowie znali 3000 odmian; uniwersalne – baza zup, przekąski, dania główne; także inne rośliny bulwiaste (bataty, maniok)

- w regionach nadbrzeżnych znaczący udział ryb i owoców morza; w Peru, Chile, Ekwadorze popularne ceviche – status niemal dania narodowego, kawałki ryb gotowane w marynacie z soku z cytryny, limonki lub pomarańczy z dodatkiem przypraw, inny smak w każdym z wymienionych krajów, najlepsze podobno w Ekwadorze

- Argentyna, Paragwaj, Urugwaj – istotna rola pszenicy i wołowiny; asado – pieczeń wołowa z rożna, część lokalnego dziedzictwa kulturowego w Argentynie

- w każdym niemal kraju potrawa komponowana na zasadzie „wszystkiego po trosze”, np. w Brazylii feijoada – potrawa narodowa, kilka kawałków mięsa, kiełbasa, kukurydza, fasola, cebula i przyprawy; w Argentynie pucherro – różne mięsa, kiełbasa, kukurydza, papryka, pomidory, cebula

NAPOJE:

- kawa – pochodzenie obce, przywieziona z Etiopii, szlachetna arabica; Kostaryka, Kolumbia, Brazylia – kawa podstawowym produktem eksportowym; parzona i palona na różne sposoby, występuje pod różnymi nazwami; pita zazwyczaj jako mała czarna

- herbata – najczęściej smakowa lub aromatyzowana

- yerba mate – płd. część Ameryki, napój parzony z wysuszonych i rozdrobnionych liści ostrokrzewu paragwajskiego, zawiera sporo kofeiny – efekt pobudzający (znany już w czasach prekolumbijskich); istotna rola kulturowa i społeczna – suszoną yerba zalewa się gorącą wodą w naczyniu z wydrążonej tykwy/drewna/rogu bydlęcego/ceramiki, napar pity przez metalową słomkę z posrebrzanym lub złoconym ustnikiem, pijący piją kolejno z krążącego między nimi naczynia; czasem słodzona lub pita z dodatkami (skórka pomarańczowa, mięta); w wersji chłodnej zwana terere

- w krajach andyjskich podobną rolę do yerba mate stanowią liście koki

- od czasów prekolumbijskich czekolada (u Majów zwana chakua hao) – odmianę szczególnie wyrafinowaną przygotowywano na zimno z miazgi kakaowej i taką wykorzystywano w obrzędach; standardowa była z masła kakaowego, stosowana na wielką skalę i bez ograniczeń; wg Azteków surowiec i sposób przygotowywania czekolady otrzymali od samego boga Quetzalcoatla; w piciu czekolady lubowali się arystokraci; pita dzisiaj na sposób aztecki (z wanilią, miodem lub chili) albo z dodatkami, które pojawiły się dopiero po konkwiście (np. cynamon)

ALKOHOLE:

- proces destylacji przed przybyciem Hiszpanów nie był Indianom znany

- uzyskiwany przez fermentację, „co oznacza, że biedacy musieli wypić więcej żeby się ubzdryngolić”

- pulque z agawy – Meksyk, pita do dzisiaj

- piwo z kukurydzy – region andyjski

- produktami wyjściowymi do mocniejszych alkoholi: trzcina cukrowa, agawa, winogrona

- w Meksyku gł. składnikiem do produkcji zacier z agawy (w zależności od kaktusa różne typy napojów); najbardziej znana tequila (niebieska odmiana agawy) – produkcja podobna do koniaku (leżakowanie w dębowych beczkach), ceremonialny sposób podawania (z solą i cytryną); chrupką przekąską są gusanos – robaki żerujące w liściach agawy

- w rejonie Karaibach i na płn. Ameryki Płd. podstawą dla wysokoprocentowych alkoholi trzcina cukrowa i melasa

- na Wyspach Karaibskich najpopularniejszy rum (kojarzony z Jamajką)– wyjątkowo zyskowna produkcja

- w Chile i Peru popularne brandy, produkowane ze sfermentowanych winogron – uważane za narodowe dziedzictwo

- drinki z palemką: Tequila Sunrise albo Margarita (Meksyk)

- popularne piwo – skutek migracji Niemców

- winnice: w Meksyku, na zboczach Andów, w Peru, Chile, Argentynie.