„Przykłady wypowiedzi zadań i problemów typowych dla pedagogiki ogólnej z inspiracji Mariana Nowaka – rekonstrukcja i reinterpretacja”.
Wstęp
Przedstawienie 3 podstawowych zadań pedagogiki ogólnej:
- Pierwsze zadanie pedagogiki ogólnej to rzucenie światła na rzeczywistość wychowania.
- Drugie zadanie pedagogiki ogólnej polega na nakreśleniu kategorii pedagogicznych, aby mogły oceniać oraz odnosić się do zdarzenia wychowania w poszczególnych sytuacjach pedagogicznych.
- Trzecim zadaniem pedagogiki ogólnej jest funkcja, która towarzyszy innym dyscyplinom pedagogicznym w wyjaśnieniu oraz uzasadnieniu ich własnych kategorii.
Współczesny kontekst odpowiadania na podstawie zadania w pedagogice ogólnej.
a) W tym punkcie skupimy się na „wychowaniu”. Próba odpowiedzi na następujące pytania:
- co rozumiemy poprzez „wychowanie” życiu codziennym?
- jak słowo „wychowanie” jest ujmowanie w opinii publicznej?
b) Analiza różnych ujęć pojęcia „wychowanie”:
- rozumienie wychowania jako systemu
- rozumienie wychowania jako działalności wychowującej
- wychowanie rozumiane jako proces rozwoju osobowego (wzrostu)
- wychowanie rozumiane jako efekt, rezultat
c) „Wychowanie” widziane jako pomoc w „socjalizacji”. Pojęcie „wychowania” rozumiane jako pomoc w „inkulturacji”, „personalizacji”, „formacji sumienia/formacji moralnej”, czy też „emancypacji”.
„Najczęściej występującymi w pedagogice ogólnej podstawowymi trudnościami, a zarazem podstawowymi problemami są te, które łączą się właśnie z pojęciami w pedagogice, z podstawowymi kategoriami pedagogicznymi, dzięki którym byłoby możliwe ujmowanie wspomnianego sensu, znaczenia, podstawowych problemów”. Na początku warto wyjść od podstawowego pytania na jakie pedagogika ogólna powinna starać się odpowiadać. Tego rodzaju pytanie pozwoli nam ujrzeć specyfikę jak i celowość tej dyscypliny wśród innych dyscyplin.
Pierwsze pytanie jakie powinien zadać sobie człowiek zajmujący się pedagogiką ogólną to: w jaki sposób jest w ogóle możliwe dokonanie podstawowych struktur (w naszym wypadku będzie to w odniesieniu do wychowania)? Tak zadane pytanie prowadzi nas na początku do wyodrębnienia w sposób bardziej szczegółowy zadań pedagogiki ogólnej. W późniejszym czasie daje nam możliwość odpowiadania na nie.
Pedagogika ogólna staje wobec szczególnego zadania uczynienia samej działalności wychowawczej zdarzeniem znaczącym czy wymownym. Jest to złączone z czynieniem wychowania faktem kategorialnym. Samo słowo kategoria oznacza podstawowe znaczące stwierdzenie. Pedagog ogólny w tym względzie stwierdza coś podstawowego oraz znaczącego w odniesieniu do wychowania.
3 zadania pedagogiki ogólnej:
Rzucenie światła na rzeczywistość wychowania, bądź też wydobycie podstawowych kategorii pedagogicznych, które ukazują edukację. Owe kategorie powinny wystąpić same jako obecne w edukacji. Powinny być osadzone w fakcie edukacji. Tak więc, to co jest ontologicznie doświadczone przez pedagoga ogólnego w odniesieniu do rzeczywistości wychowania, powinno być ontologicznie wyjaśnione.
Takie nakreślenie kategorii pedagogicznych, aby mogły one oceniać jak i odnosić się do zdarzenia wychowania w konkretnych sytuacjach pedagogicznych. Te kategorie powinny stwierdzać o bycie, o istnieniu. Natomiast nie mogłyby nie być, nie istnieć, czy być czysta abstrakcją.
Funkcja towarzysząca innym dyscyplinom pedagogicznym zarówno w wyjaśnieniu oraz uzasadnieniu ich własnych kategorii, w naświetleniu ich w konkretnej sytuacji pedagogicznej. Tu potrzebujemy szczególnych warunków takich jak: interdyscyplinarność, dialog interdyscyplinarny. Jego zaistnienie uwarunkowane jest poszanowaniem zarówno specyfiki jak i kompetencji poszczególnych nauk.
Przez wychowanie w życiu codziennym rozumiemy przede wszystkim tę szczególną aktywność ludzką, która jest złączona z określonymi osobami oraz miejscami jak np.: nauczyciele, rodzice, wychowawcy, itp. Zwróconą zarówno na żywienie, kształcenie czy troskę. Owe wychowanie jest najstarszym rozumieniem. W czasach nowożytnych i współczesnych pojęcie „wychowania” jest widziane jako działalność, zadanie dla tego, kto należy do pokolenia dorastającego. W innym przypadku, wychowanie widziane jest jako „proces”. Wprowadza on w relację komunikacji, wymiany i wzajemnych wpływów, modyfikacji.
W języku opinii publicznej mówiąc o wychowaniu, odnosimy się do jakiegoś „systemu”, czy całości struktur, instytucji, procesów społecznych poprzez które realizują się niekiedy w całości lub częściowo te poprzednio wspomniane znaczenia. W ten sposób możemy mówić:
o wychowaniu zróżnicowanym przestrzennie, kulturowo i narodowościowo (czyli wychowanie europejskie, amerykańskie, itp.)
o wychowaniu zróżnicowanym historycznie (wychowanie starożytne, średniowieczne, nowożytne)
o wychowaniu realizowanym przez różne instytucje czy też w innych sytuacjach (wychowanie rodzinne, szkolne, itp.)
o wychowaniu zróżnicowanym przez sposoby postepowania, struktury czy zasady stosowane (wychowanie: prywatne oraz publiczne, świeckie oraz wyznaniowe)
Wychowanie widziane jest jako domena wyłącznie szkoły jak i procesu nauczania szkolnego. Przez to często używa się pojęcia edukacja szkolna.
Teraz chciałabym przedstawić kilka ujęć rozumienia pojęcia „wychowania”:
Wychowanie rozumiane jako system – Wychowania nie otrzymujemy już tylko w szkole, w rodzinie, w parafii czy w stowarzyszeniu. Dziś można stwierdzić, że wychowanie zachodzi w znacznej części na ulicy, w życiu dzielnicy, w chwilach zabawy, w czasie wolnym, w grupach rówieśniczych, na dyskotekach, w kinie i teatrze, przez radio, telewizję, sport, itp.
Wychowanie rozumiane jako działalność wychowująca – tutaj obok tradycyjnych osób oraz zarazem modeli identyfikacyjnych, oddziałujących wychowawczo na młodych ludzi (rodzice, nauczyciele…), coraz większego znaczenia nabierają liderzy, bohaterowie komiksów, gwiazdy kina lub piosenki, politycy, mistrzowie sportu, itp.
Wychowanie rozumiane jako proces rozwoju osobowego – nabywamy coraz większej świadomości zachodzenia za siebie egzystencji i wychowania. Występuje tu aspekt aktywny i kreatywny jednostki. Jednostka nabiera coraz większego znaczenia jako aktywny twórca własnego wychowania.
Wychowanie rozumiane jako relacja – jest traktowane jako rzeczywistość wieloraka i kolektywna.
Drugie zadanie pedagogiki ogólnej nakreśla nowe kategorie. Powstaje coraz bardziej odczuwana potrzeba większej jasności i bardziej precyzyjnego zdefiniowania podstawowych pojęć - głównie „wychowania”. Coraz większego znaczenia nabierają pojęcia: socjalizacja, inkulturacja, personalizacja, formacja sumienia/ formacja moralna, emancypacja. Owe pojęcia uważa się często za synonimy wychowania bądź też pojęcia wchodzące z wychowaniem w różnego rodzaju relacje.