Klimat Polski. Klimat astrefowy w Polsce

Klimat, Opady, Temperatura, Pory roku

Położona pomiędzy 49°N a 55°N Polska leży w ciepłym klimacie umiarkowanym przejściowym. Ponieważ znajduje się pomiędzy odmianą kontynentalną a morską (a więc napływają różne masy powietrza), pogoda w Polsce wykazuje dużą zmienność.

Klimat Polski kształtuje wiele czynników. Poniższa tabela obejmuje główne czynniki klimatotwórcze.

Pierwszym omawianym czynnikiem są masy powietrza. Do Polski mogą napływać wszystkie typy mas powietrza kształtujące klimat kontynentu europejskiego, my omówimy te najważniejsze i najczęstsze.

• polarne morskie - ok. 46% dni w roku, są nadchodzącymi z północnego zachodu wilgotnymi masami powietrza, które zimą przynoszą ocieplenie, latem ochłodzenie, wzrost zachmurzenia i deszcz; są głównym czynnikiem istnienia przedwiośnia i przedzimia

• polarne kontynentalne - prawie 40% dni w roku, zimą przynoszą ochłodzenie, latem ocieplenie i ładną pogodę; napływają ze wschodu i są suche;

• arktyczne - ok. 10% dni w roku; powodują ogólne ochłodzenie, a zimą opady śniegu; napływają z północy.

Nad Polskę napływają również dwa typy zwrotnikowych mas powietrza: morskie(latem przynoszą wysokie temperatury i burze, zimą - odwilż) i kontynentalne(napływają latem i jesienią, kształtują pogodę "polskiej złotej jesieni"). Jeden typ pogody utrzymuje się w Polsce krótko.

Mapa 1. Napływ mas powietrza w styczniu. Źródło: www.wiking.edu.pl

Mapa 2. Napływ mas powietrza w lipcu. Źródło: www.wiking.edu.pl

Ok 60% wiatrów wiejących w Polsce pochodzi zachodu (nie licząc Tatr, gdzie przeważają wiatry południowe). Wiatry zachodnie (w tym południowo-zachodnie i północnozachodnie) powodują napływ morskich mas powietrza. Przy wschodniej granicy dominują już jednak wiatry wschodnie, a w górach - fenowe. Nad morzem obserwujemy wiatry nadmorskie (bryzy). Jeśli chodzi o siłę wiatru, to nad Polską przeważają wiatry słabe. Wiatry silne obserwujemy głównie w górach i nad morzem. Cechą wiatrów w Polsce są ich częste zmiany kierunków.

Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce wynosi ok. 7-8°C (najzimniej w wysokich górach - nawet poniżej 0°C, 5°C na Pojezierzu Suwalskim, 8°C na Wyżynie Śląskiej, 10°C na zachodzie kraju). Styczeń jest najzimniejszym miesiącem w roku, kiedy to średnia temperatura na północy i w Polsce środkowej wynosi ok.1-2°C, na krańcach wschodnich -5°C, a w Tatrach do -10°C. Izotermy w najzimniejszych miesiącach przebiegają południkowo. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, w którym średnia temperatura wynosi 16-19°C. Najcieplej jest na Pojezierzu Pomorskim, najzimniej w wysokich górach. Średnia roczna amplituda temperatury powietrza od 19°C na krańcach zachodnich do 24°C na wschodzie. Amplituda absolutna wynosi ponad 80°C.

Wykres 1. Przebieg temperatury powietrza i opadów w wybranych miastach Polski. Wykonanie: autor.

Mapa 3. Średnie temperatury w styczniu. Źródło: www.wiking.edu.pl

Mapa 4. Średnie temperatury w lipcu. Źródło: www.wiking.edu.pl

 

Mapa 5. Średnie temperatury roczne. Źródło:  www.wiking.edu.pl

Rozkład opadów Polsce jest typowy dla kontynentalnej odmiany klimatu. Najmniejszą sumę opadów obserwuje się na Kujawach (ok. 450 mm), nieco większą na wyżynach (ok. 800 mm), a największą w Tatrach (nawet 1900 mm).

Mapa 6. Średnie opady roczne. Źródło: www.wiking.edu.pl

Okres wegetacyjny jest częścią roku, w której roślinność otrzymuje tyle ciepła i wilgoci, aby móc się rozwijać. W Polsce okres wegetacyjny to dni, w których średnia dobowa temperatura przekracza 5°C. W naszym kraju okres wegetacyjny trwa ok. 200 dni (230 dni na Nizinie Śląskiej, 220 na krańcach zachodnich, 200 na północnym wschodzie, a wysoko w górach nawet poniżej 90 dni).

Rozkład zachmurzenia w Polsce jest typowy dla strefy klimatów umiarkowanych o charakterze morskim. Jest ono ściśle uzależnione od wiatrów, a więc największe zachmurzenie notuje się w okresie późniejszej jesieni i przedzimia, a najmniejsze do w pierwszej połowie września. O dniach pochmurnych mówi się wtedy, kiedy niebo pokryte jest co najmniej w 75% chmurami. Takich dni w Polsce jest od ok. 160 dni w górach i pasie polskich pojezierzy do 120 na terenach nizinnych.

Ze względu na duże zróżnicowanie klimatyczne w Polsce, pojawiło się wiele publikacji dzielących jej terytorium na regiony klimatyczne, przy czym najbardziej znanym jest podział według Eugeniusza Romera, który podzielił Polskę na 7 typów klimatycznych.

W Polsce występuje sześć termicznych (klimatycznych) pór roku (opracował je Eugeniusz Romer):

• przedwiośnie (temp. 0-5 ° C)

• wiosna (5-15 ° C)

• lato (powyżej 15 ° C)

• jesień (15-5 ° C)

• przedzimie (5-0 ° C)

• zima (poniżej 0 ° C)

Owe pory roku nie pokrywają się z tymi kalendarzowymi, a okres ich trwania jest obszarowo zróżnicowany. Zima na terenach Pojezierza Suwalskiego może trwać nawet o 60 dni dłużej niż na Mazowszu.

Istnieje również podział na fenologiczne pory roku, które charakteryzują się określonymi zjawiskami w świecie roślin (czasem zwierząt). Są to:

• zaranie wiosny (marzec do 9 kwietnia, kwitną zawilce, przylaszczki)

• wczesna wiosna (10 kwietnia, pojawiają się liście na drzewach, kwitnie iwa i mniszek lekarski)

• pełnia wiosny (10 maja, kwitną jabłonie, bez)

• wczesne lato (4 czerwca, kwitnie czarny bez i malina)

• lato (29 czerwca, kwitnie lipa)

• wczesna jesień (31 sierpnia, kwitnie wrzos, pierwsze stadium opadania liści)

• jesień (20 października, liście o zmienionych kolorach w dużych ilościach opadają z drzew)

• ima (29 listopada, koniec okresu wegetacji)

Klimat astrefowy to taki, który występuje we wszystkich strefach klimatycznych. W Polsce jego głównymi czynnikami astrefowymi są: wysokość nad poziomem morza, pokrycie terenu i jego rzeźba, odległość od zbiorników wodnych, działalność człowieka. Wspomniany wcześniej Eugeniusz Romer wprowadzając podział na regiony klimatyczne w Polsce brał pod uwagę właśnie te kryteria.

Klasyfikacja E. Romera:

Prócz tych regionów nie można zapomnieć o klimacie występującym w dużych skupiskach ludności, gdzie klimat został zmodyfikowany przez urbanizację i industrializację. Centra wielkich miast mogą mieć nawet o kilka stopni wyższą temperaturę niż ich obrzeża (tzw. miejskie wyspy ciepła).

Skutkiem globalnego ocieplenia są również zmiany klimatyczne w Polsce. Coraz częściej obserwuje się zimy bez śniegu, a lata są z roku na rok co raz bardziej upalne. Przyczyny globalnego ocieplenia to głównie zmiana składu atmosfery (skutek emisji gazów cieplarnianych), efekt cieplarniany oraz brak pokrywy śnieżnej. Klimatolodzy uważają, że klimat będzie się ocieplał w skali 1-2 ° C na około 50 lat. Mniej optymistyczne są natomiast szacunki ekologów: 4 ° C/50 lat. Przez ostatnie sto lat polskie jeziora zmniejszyły się o ok. 40%. Wraz z tymi zmianami w Polsce obserwuje się coraz więcej anomalii pogodowych (trąby powietrzne, susze, powodzie, huragany, burze, gradobicia) spowodowanych właśnie zmianami: temperatury powietrza i obiegu wody.

Ćwiczenia:

1. Zastanów się, jakie inne skutki może przynieść wzrost temperatury w Polsce.

2. Dowiedz się, czym jest inwersja opadowa i na jakich obszarach występuje.

3. Zastanów się, gdzie panują najkorzystniejsze dla rolnictwa warunki. Uzasadnij odpowiedź.

4. W jakim regionie klimatycznym według klasyfikacji Romera mieszkasz? Czy zgadzasz się z opisem tego regionu?