1. Pojęcie

*Wg. Z. Dąbrowskiego OPIEKA jest opartym na odpowiedzialności kompensacyjnej ciągłymi bezinteresownym zaspokajaniem przez opiekuna opiekuńczych potrzeb podopiecznego.

*Wg. Kelma OPIEKA to działania podejmowane wobec osób ze względu na faktyczne lub potencjalne zagrożenie ich  istnienia, przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężania własnymi siłami tych osób.

Pojęcie opieki międzyludzkiej

 

Jest ona opartym na odpowiedzialności za podopiecznego ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniu jego potrzeb ponadprzedmiotowych w nawiązanym między nim a opiekunem zrównoważonym stosunku opiekuńczym. Działania opiekuńcze mogą przybierać dwojaką postać:

1)                 są to świadczenia materialne, rzeczowe, zabiegi organizacyjne stwarzające warunki prawidłowego rozwoju

2)                 to pomoc mająca charakter psychiczno-emocjonalny, czyli nastawienie na rozumienie potrzeb drugiego cżłowieka, współodczuwanie z nim (empatia opiekuńcza) i wspieranie jego zachowań samowychowawczych

 7. Cechy konstytuujące pojęcie opieki międzyludzkiej:

a) zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb jednostki,

b) ciągłość opieki (cykliczność),

c) bezinteresowność opieki,

d) stosunek opiekuńczy – charakterystyczny układ ról, pozycji, zależności i wymian miedzy opiekunem a podopiecznym – jako mikrosystem, który samoorganizuje się, aktualizuje, ma określoną dynamikę , atmosferę i charakter.

e) odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego

f) odpowiedzialność przedmiotowa – jak i z jaką efektywnością

zaspokajamy potrzeby podopiecznego

Pojęcie opieki nad dzieckiem

 

Wincenty Okoń

 

Opieka nad dzieckiem to ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz stwarzania arunków niezbędnych do ich wychowania.

 

Szczególnie intensywnej opieki wymagają dzieci pozostające w warunkach fizycznego lub potencjalnego zagrożenia życia lub rozwoju. Osoby lub instytucje sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralną i prawną za powierzone ich opiece dzieci.

Rodzaje opieki ze względu na:

•                     stan zagrożenia: opieka profilaktyczna, opieka interwencyjna, opieka kompensacyjna.

•                     rodzaj zastosowanych środków: opieka materialna, opieka zdrowotna, opieka moralna, opieka prawna, opieka wychowawcza.

 

wychowanie przez opiekę – takie sprawowanie opieki, które uwzględnia obok zaspokajania potrzeb wychowanków również kształtowanie ich osobowości zgodnie z przyjętymi celami wychowania.

 

- wychowanie opiekuńcze – każda forma wychowania (edukacji) przede wszystkim szkoły, w której nauczyciel-wychowawca przejawiając w stosunku do uczniów-wychowanków postawy opiekuńczości zaspokaja ich wielorakie, zwłaszcza powszechne potrzeby, a szczególnie bezpieczeństwa, sprawiedliwości, powodzenia (szkolnego) samorealizacji, dodatniej atmosfery życia, ze wszystkimi tego ważnymi pozytywnymi następstwami dla jakości życia oraz przebiegu i efektywności procesu wychowania.

 

2. Elementy składowe pojęcia opieka:

-przedmiot opieki= DZIECKO

- podmiot opieki= OSOBY I INSTYTUCJE PODEJMUJĄCE DZIAŁANIA

-treść opieki= ŚRODKI I CZYNNOŚCI UŻYTE W TOKU DZIAŁANIA

-cel opieki= ZASPAKAJANIE POTRZEB, DZIAŁALNOŚĆ OPIEKUŃCZA

ROCES OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZY to ogół wzajemnych oddziaływań między wychowawcą, a wychowankiem, odbywający się w ramach określonej formy opieki nad dzieckiem. Proces ten może mieć charakter jednostkowy, gdzie podstawę stanowi relacja wychowanek-wychowawca lub zbiorowy, gdzie mamy bardziej złożone relacje, jak: wychowawca-społeczność placówki, wychowanek-grupa wychowawcza, wychowawca-grupa wychowawcza.

1. op. Ludzka, której podmiotem jest człowiek (międzyludzka, nad przyrodą, nad kulturą)

   1. międzyludzka – człowieka nad człowiekiem

   2. człowieka nad własnymi wytworami

   3. człowieka nad przyrodą

II. op. Zwierzęca – cechą charakterystyczną jest to, że odnosi się ona do potomstwa, każda rodzina (gat.) zajmuje się tylko swoim potomstwem.

- pierwotna w stosunku do ludzkiej,

- opiera się na instynktach,

- stanowi ostatnie ogniwo w łańcuchu cyklu aktywności życiowej (seks – prokreacja – opieka nad potomstwem),

- okres trwania (w por. do ludzkiej) b. krótki,

- jest surowa, a jednocześnie zoptymalizowana,

- rozdzielność ról płciowych (czasem antagonizm),

- początki opieki społecznej (pingwiny, kojoty, pelikany, antylopy, słonie),

- okresowa opieka na d dorosłymi (wilki),

- opiekuńcze zachowania wobec dzieci ludzkich (wilki, psy, delfiny)

III. op. Transcedentalna (człowiek sam sobie wymyślił – od sił wyższych) jest to opieka sił wyższych nad rodzajem ludzkim lub wybranymi narodami, np. od Boga, „Opatrzność”

- jawi się jedynie w wyobrażeniach wierzących,

- ma niewidzialny, pozaempiryczny charakter (doświadczana tylko w mistycznych przeżyciach),

- kompensuje domniemaną niezdolność człowieka do pełni

podmiotowości i samodzielności życia,

- asymetria skrajna: omnipotencja Boga – ułomność człowieka,

- sprawowana wyłącznie z woli, dobroci i miłosierdzia Boga,

- surowość wobec ludu i ludzi wybranych (Żydzi, Hiob, itp.)

- surowość łagodzona niekiedy szczególną łaską dla wybrańców,

- istnieje w kilku wymiarach bytu (prenatalny, ziemski (doczesność), pośmiertny (wieczność)),

- ostatecznym jej przejawem jest zbawienie.

Ergo: ma ta opieka swoją realną alternatywę – (w racjonalno-humanistycznej rzeczywistości) – wzięcie odpowiedzialności za samego siebie + opieka międzyludzka!

Coraz większej aktualności i doniosłości nabiera opieka człowieka nad przyrodą a zwłaszcza nad florą i fauną. Opiekuńcza rola człowieka polega przede wszystkim na wstrzymywaniu się przed jej zniszczeniem na ograniczaniu tego zniszczenia i kompensowaniu go.

11. Zakresy opieki wg stanu zaspokojenia potrzeb

Wyprzedzająca – (profilaktyka) wyprzedzamy stan niezaspokojenia potrzeb u podopiecznego

Interwencyjna – działalność podejmowana dopiero w sytuacji zagrożenia,

Opieka zbieżna - (między profilaktyka a interwencją) – adekwatna, wychodzimy naprzeciw potrzebom, w czasie początkowego ich niezaspokojenia,

Kompensacyjna – zastępowanie – wyrównanie określonych braków i niedostatków,

Rewalidacyjna – doprowadzanie odchylonych od normy jednostek do działania w obrębie normy,

Lecznicza – zaspokajanie potrzeb chorobowych (zdrowotnych) prowadzące do odzyskiwania zdrowia,

4. Rodzaje opieki

1. Ze względu na istotę działania (stan zagrożenia jest kryterium różnicującym):

@profilaktyczna (zapobieganie sytuacji zagrożenia)-ochrona, nadzór, czuwanie, wspomaganie, stymulacja

@interwencyjna (przezwyciężanie sytuacji zagrożenia)-wsparcie, obrona, ratownictwo, akcja

@kompensacyjna (usuwanie skutków sytuacji zagrożenia)- wyrównywanie, korekta, reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja, rekonwalescencja

2. Ze względu na przedmiot i podmiot działania:

+ze względu na przedmiot (kryterium różnicującym jest wiek dziecka):

@opieka w okresie prenatalnym,

@opieka nad macierzyństwem,

@opieka nad noworodkami,

@nad niemowlętami

Kryterium różnicującym jest sytuacja społeczna:

@opieka w wieku przedszkolnym,

@nad uczniami,

@nad wychowankami placówek opiekuńczo-wychowawczych,

@nad wychowankami placówek wychowania przedszkolnego,

@nad domami dziecka.

+Ze względu na podmiot

Kryterium różnicującym jest status prawny podmiotu:

@opieka prywatna,

@organizacja społeczna i opieka społeczna,

@organy państwowe (opieka państwowa).

Kryterium różnicującym są pobudki skłaniające podmioty do podejmowania opieki:

@motywy wyznaniowe-opieka charytatywna,

@motywy humanistyczne- opieka filantropijna,

@motywy solidarności społecznej- opieka socjalna,

@prawa dziecka do opieki- opieka konstytucyjna.

3. Ze względu na treść działania.

Kryterium różnicującym są środki i czynności zastosowane w działaniu:

@opieka materialna,

@opieka zdrowotna,

@opieka moralna,

@opieka prawna,

@opieka wychowawcza,

@opieka psychologiczna,

@opieka pedagogiczna.

4. Ze względu na rodzaj, typ środowiska, w którym działania są podejmowane:

@opieka nad dzieckiem w rodzinie,

@w szkole,

@w placówce opiekuńczo-wychowawczej,

@w miejscu zamieszkania.

5. Ze względu na zakres i formę działania:

@całkowita,

@częściowa.

6.Ze względu na czas trwania:

@doraźna,

@okresowa,

@stała.

5. Potrzeby opiekuńcze

*Wg. Kelma potrzeba opiekuńcza to zespół czynników stwarzających sytuacje zagrożenia, której przezwyciężenie wymaga dostarczenia odpowiednich środków i wykonania pewnych czynności, czyli podjęcia opieki. Jest to potrzeba podjęcia opieki ze względu na zaistniałą sytuację.

*Wg. Dąbrowskiego jest to konieczność opieki wobec kogoś lub taki niekorzystny stan, w jakim dana osoba się znajduje, wymagający interwencji opiekuńczej. Potrzeby opiekuńcze to te, spośród całości potrzeb jednostki lub grupy, których nie jest ona w stanie przejściowo, trwale, częściowo lub całkowicie, samodzielnie zaspakajać, regulować.

Potrzeby ludzkie: estetyczne, wiedzy rozumienia, szczęścia, samorealizacji, sensu życia, nowych wrażeń i doświadczeń, uznania, samodzielności i autonomii, aktywności i twórczości, przynależności i miłości, bezpieczeństwa, opieki prawnej, moralnej, zdrowotnej, socjalnej, psychologicznej, pedagogicznej, pomocy materialnej, profilaktyki, interwencji, kompensacji, resocjalizacji, itd.

6.Formy opieki.

@nad małym dzieckiem (żłobek, przedszkole, dom małego dziecka),

@szkolna i środowiskowa(świetlica, internat, ognisko wychowawcze),

@zastępcze formy opieki rodzinnej (rodziny adopcyjne, zastępcze, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce),

@zakładowe formy opieki zastępczej (pogotowie opiekuńcze ,domy dziecka)

@formy opieki resocjalizacyjnej (policyjna izba dziecka, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich, zakład karny)

@formy opieki leczniczej rehabilitacyjnej (zakłady lecznicze, szkoły przyszpitalne, ośrodki rehabilitacyjno- wychowawcze)

@poradnictwo opiekuńczo-wychowawcze (poradnia psychologiczno-pedagogiczna, poradnie rodzinne i specjalistyczne)

@nad człowiekiem starszym (MOPS, KLUB SENIORA, DZIENNY DOM POMOCY SPOŁECZNEJ).

***RODZINA ADOPCYJNA-stanowi najbardziej skuteczną i optymalną formę kompensowania dziecku zaburzonego funkcjonowania rodziny lub jej brak. Jej szczególne walory opiekuńczo-wychowawcze polegają na tym, że stwarza ona więź rodzinną pomiędzy adoptowanym dzieckiem, a adoptującymi rodzicami, jaka istnieje pomiędzy dzieckiem, a naturalnymi rodzicami.

Zgoda na adopcje nie jest wymagana gdy: rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, gdy rodzice nie są znani, gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne przeszkody, gdy ojcu, któremu zostało ustalone ojcostwo przez sąd, nie została przyznana władza rodzicielska.

Warunki jakie powinni spełniać kandydaci na rodziców adopcyjnych: odpowiedni wiek, czyli do 55 lat, pełna zdolność do czynności prawnych, cechy osobowościowe rodziców, motyw decyzji.

Czynniki wykluczające kandydatów na rodziców adopcyjnych: objawy zaburzeń somatycznych ograniczających zdolność poruszania się, zaburzenia psychiczne (psychozy, nerwice, padaczka, uzależnienia), nieprawidłowa motywacja.

Rodzaje adopcji i skutki: przysposobienie pełne, zwane całkowitym (całkowite zerwanie i zatarcie więzi z rodziną naturalną, sporządzenie nowego aktu urodzenia dziecka), przysposobienie pełne, stanowiące podstawę; najczęściej orzekany rodzaj adopcji (dziecko adoptowane przyjmuje nazwisko),  przysposobienie niepełne (osoby adoptowane mają kontakt z rodzicami biologicznymi).

***RODZINA ZASTĘPCZA- powstaje gdy małżeństwo lub osoba nie pozostająca w związku małżeńskim bierze na wychowanie nie więcej niż troje dzieci, lecz skutki prawne i stosunki między tymi dziećmi, a osobami nie są takie same jak przy adopcji.

W pedagogice opiekuńczej występuje kilka klasyfikacji, zasad opieki wychowawczej. Wśród pedagogów opiekuńczych kategorie opieki sformułowane zostały min. przez M. Jakubowskiego, I. Jundził oraz Z, Dąbrowskiego              
Zasady działań opiekuńczych winny być zawsze modyfikowane w odniesieniu do każdego przypadku i pojedynczej sytuacji, określają optymistyczny charakter opiekuńczo-wychowczy.
Zasady sformułowane przez Zdzisława Dąbrowskiego dotyczące działań opiekuńczo-wychowawczych  przedstawione są następująco:              
1. zasada opieki sprawiedliwej              
2.zasada optymalizacji opieki              
3. zasada aktywności podopiecznych w zaspokojeniu ich potrzeb              
4. zasada wychowawczego charakteru opieki              
5. zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby              
6. zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami:
NAJWAŻNIEJSZE I GŁÓWNE SKŁADNIKI OPIEKI SPRAWIEDLIWEJ TO:
- postępowanie i traktowanie człowieka ( dziecka)              
- dystrybucja dóbr służących potrzebom ludzi              
- wymierzanie kar za różne przewinienia, występki, przestępstwa i zbrodnie. Dla sprawowania opieki najważniejsze jest realizowanie dwóch pierwszych składników. Natomiast realizowanie sprawiedliwości w układach opiekuńczych dokonuje się przez zastosowanie zasady pierwszej i trzeciej. Najbardziej doniosła jest zasada pierwsza- zwłaszcza dla opieki nad dzieckiem, którą można wyrazić następująco: sprawiedliwe jest to, że każdemu dziecku należy się optymalna opieka wg. słuszności               
-               antropologiczno-egzystencjalnej, naturalnej, sytuacyjnej, moralnej, społecznej, prawnej, umownej              
Drugim istotnym składnikiem dla opieki sprawiedliwej jest zasada równej miary: ”za to samemu każdemu to samo”. Wszystkie te czynniki razem czynią tę zasadę wyrozumiałą i tolerancyjną.              
Zasada optymalizacji opieki polega na zaspokojeniu wielorakich potrzeb podopiecznego uwzgledniając jego samodzielność, własne możliwości, zaradność i wysiłek. Istotną cechą opieki optymalnej jest pewien niedostatek w zaspokojeniu potrzeb podopiecznego, który staje się naturalnym bodźcem do jego własnej aktywności w tym zakresie. Jednakże opiekun nie powinien liczyć na nie istniejące możliwości  podopiecznego do samodzielnego zaspokajaniu potrzeb i pozostawienie ich niezaspokojonych.              
Zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami              
Zasada ta odnosi się do właściwego łączenia zaspokojenia potrzeb podopiecznych ze zestawieniem im w związku z tym określonych wymagań. Można odnieść to do takiego stwierdzenia jak „dając należy wymagać, a aby wymagać trzeba najpierw dać.”
Zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby głównie zadania tej zasady to: stwarzanie podopiecznym dobrych warunków na rozbudzanie, rozwijanie i utrwalanie pozytywnych potrzeb oraz wygaszania potrzeb negatywnych              
Ostatnia zasada jaka przedstawia Dąbrowski dotyczy wychowawczego charakteru opieki. Zasada ta wynika ze związku wychowania z opieką

18. Funkcje opieki

Funkcje opiekuńcze wiążą się ze sferą potrzeb. To skutki istnienia i działania układu opiekuńczego np. rodziny, szkoły. Funkcje wychowawcze wiążą się ze sferą kształtowania osobowości wychowawczej.
Termin funkcja oznacza w języku potocznym przyjęte zadania, pełnione role i podawane skutki. Funkcje opieki to wszelkie jej generatywne następstwa dotyczące przede wszystkim podopiecznych a więc urzeczywistnianie: opieki, następstw osobowościowych, następstw socjalizacyjnych. Opierając się na sformułowanym pojęciu opieki można wyodrębnić jej 4 główne funkcje:

- FUNKCJA HOMEOSTATYCZNA (zaspokajanie potrzeb)

Jest najbardziej pierwotna i podstawowa. Oznacza, że funkcjonowanie opieki powoduje określony stan zaspokojenia potrzeb opiekuńczych, jako jej bezpośredni skutek pociągający za sobą dalsze następstwa: zachowanie życia, zachowania gatunku, pozyskiwanie i odzyskiwanie zdrowia, normalność funkcjonowania jednostki, możliwość wychowania.

- FUNKCJA REGULACYJNA (rozbudowania i regulowania potrzeb)

Skutkiem opieki związanym z zaspokajaniem potrzeb jest odpowiednie ich regulowanie i rozbudzanie.

Cele i zadania:

a) hamowanie i ograniczanie tendencji ekstremalnych w zaspokajaniu potrzeb. Tego rodzaju działania są niezbędne zawsze, gdy podopieczny nie potrafi zachować umiaru i wykazuje w odniesieniu do jakiejś jednej lub wielu potrzeb stałą dążność do nadmiernego lub niedostatecznego ich zaspokajania,

b) rozwijania i utrwalania tendencji optymalizacyjnych ,

c) hamowanie i ograniczanie potrzeb nienasyconych (człowiek staje się „niewolnikiem” tych potrzeb ze wszystkimi ujemnymi skutkami) ,

d) hamowanie i wygaszanie pragnień i dążeń sprzecznych z ich zasadniczymi potrzebami i globalnym interesem życiowym. Wymaga to od opiekuna dobrej znajomości potrzeb podopiecznego oraz posiadanie własnego, jasnego wyobrażenia o tym, co jest dobre a co złe, co ważne a co drugorzędne bądź obojętne, jak również uświadamianie i przyswajanie podopiecznemu tego wyobrażenia,

e) hamowanie i wygaszanie potrzeb nałogowych i niektórych nawykowych,

f) profilaktyka i terapia potrzeb chorobowych,

g) przyswajanie właściwej hierarchii w zaspokajaniu potrzeb,

h) uświadamianie potrzeb,

i) kompensacja potrzeb niezaspokojonych i udaremnionych,

j) aktualizowanie,

k) utrwalanie i rozwijanie potrzeb pozytywnych,

l) wytwarzanie odporności na ograniczenia i udaremnienia potrzeb

(frustracje).

- FUNKCJA USAMODZIELNIAJĄCA (doprowadzenie do samodzielności)

Tę funkcję można rozpatrywać w 3 powiązanych integralnie płaszczyznach w 3 grupach struktur:

1) postępującej redukcji potrzeb opieki, aż do granic odpowiadających względnie pełnej dojrzałości i samodzielności życiowej

2) osiąganie takiego poziomu rozwoju fiz., psych., społ., który umożliwia samodzielne i niezależne funkcjonowanie

3) wykształcenie umiejętności i sprawności w zakresie samodzielnego zaspokajania potrzeb i ich regulowania

- FUNKCJA SOCJALIZACYJNA

Socjalizacyjne następstwa opieki można rozpatrywać w 2 zakresach:

1) przekształcania się roli podopiecznego w opiekuna.

2) podporządkowanie wartościom społecznym, rozmiarów, form i sposobów zaspokajania potrzeb.

Temu podporządkowaniu podlegają też formy organizacyjne i rozmiary tego zaspokajania. Przystosowanie społeczne w ostatnim zakresie podlega głównie na wykształceniu się postaw umiarkowania, racjonalnej wstrzemięźliwości, liczenia się z potrzebami innych, unikaniem maksymalizmu i konsumpcji pasożytniczej.

Opieka w swietle prawa