Metody empiryczne w politologii

1.1.Metody empiryczne w politologii

Metody empiryczne w politologii to przedsięwzięcia badawcze, które na pewnym etapie czerpią z danych pozyskiwanych w sposób doświadczalny. Jest to pewnego rodzaju uproszczenie, ponieważ w istocie zarówno metody empiryczne jak i teoretyczne przenikają się wzajemnie i nie sposób poprowadzić w sposób racjonalny sztywnej granicy¹.

Jak zauważa Jerzy Józef Wiatr badania empiryczne w politologii rozwijane są w kilku kierunkach a za najpopularniejsze można uznać:

• badania nad zachowaniami (np. wyborczymi, politycznymi),

• badania nad partiami politycznymi (badania grup podejmujących decyzje polityczne),

• badania nad opinią publiczną,

• badania nad socjologicznymi aspektami stosunków międzynarodowych z uwzględnieniem problematyki komunikowanie międzykulturowego i międzynarodowego.

Proces badawczy w politologii empirycznej można podzielić na kilka etapów²:

1. „Teoretyzowanie”, na początku procesu badawczego jest formą poznania myślowego. Przed formułowaniem twierdzeń i teorii naukowych należy zgromadzić informacje o świecie. Kiedy dokonamy takich spostrzeżeń potrzebny jest proces myślowy, który pozwoli połączyć zaobserwowane fakty w całość, poznać istotę rzeczy i zauważyć wzajemne relacje. Należy również poznać literaturę przedmiotu, poglądy innych badaczy zarówno współczesnych jak i dawnych. Nie jest to oczywiście tworzenie teorii naukowej w znaczeniu takim, jakie ma miejsce na końcu procesu badawczego, ale jest bliskie potocznemu rozumieniu tego słowa. Są to przeczucia, domysły, założenia, nie mające jeszcze wiele wspólnego z nauką, jednak pozwalają w niedługiej przyszłości wyodrębnić problem badawczy, postawić hipotezę.

2. Określenie przedmiotu badań, jest to nic innego jak zadanie sobie pytania co zamierzamy badać? Kiedy już wiemy co chcemy badać pojawia się pytanie dlaczego chcemy to badać? Przyczyną najczęściej jest ciekawość poznawcza, względy praktyczne, jednak z reguły chodzi tutaj o zmierzenie się z pewnym problemem.

3. Postawienie problemu badawczego, który jest skutkiem niewiedzy, którą chcemy usunąć poprzez nasze badania. Problem naukowy może dotyczyć zagadnień teoretycznych (podstawowych) lub praktycznych (stosowanych), przy czym nie wolno lekceważyć korzyści płynących ze stawiania pytań i udzielania odpowiedzi na zagadnienia abstrakcyjne, które pozornie nie przynoszą korzyści. Problem naukowy może dotyczyć zagadnień ogólnych lub szczegółowych, co jest uzależnione od stanu wiedzy danej dyscypliny. Z reguły jest tak, że aby rozwiązać problem ogólny, należy po drodze rozwiązać szereg problemów szczegółowych, jednak nie można przyjąć, że problem szczegółowy ma mniejsze znaczenie poznawcze. Można wyróżnić dwa typy pytań badawczych różniących się zakresem odpowiedzi: pytania opisowe (definicyjne), pytania wyjaśniające. Jeżeli pytanie dotyczy właściwości zjawisk społecznych mamy do czynienia z pytaniem opisowym np. Jakie modele przywództwa przeważają w polskich partiach politycznych?. Natomiast w przypadku pytania o zależności mamy do czynienia z pytaniem wyjaśniającym np. Jaki jest wpływ poziomu życia na uczestnictwo w wyborach?

4. Sporządzenie planu badań, jest to jeden z ostatnich etapów koncepcyjnych pracy naukowej, po którym rozpoczyna się praktyczna realizacja projektu.

5. Wybór metody badawczej, jest uzależniony od przedmiotu badań. Można stwierdzić, iż przedmiot badań determinuje metodę.

6. Zebranie danych empirycznych, jest przeprowadzeniem badań sensu stricte, czyli wydrążeniem określonej procedury badawczej. W zależności od wybranej metody pozyskanie danych empirycznych może odbyć się w terenie lub laboratorium, może być jednorazowe lub wielokrotne.

7. Opracowanie materiałów, polega na doprowadzeniu wyników do takiej formy, która umożliwi na wyciąganie wniosków, gdyż wcześniej dane nie pozwalają na odczyt interesujących nas informacji. Taka wstępna obróbka zebranych danych pełni wielorakie funkcje, z których najważniejsze są dwie: uwiarygodniająca i porządkująca. Na ten etap procesu badawczego składa się kilka etapów³:

• weryfikacja ma na celu ocenę przydatności badawczej zebranych materiałów,

• selekcja,

• kategoryzacja zmierza do uporządkowania materiału według określonych kryteriów,

• skalowanie jest związane z podziałem cech na jakościowe i ilościowe. Jest odpowiedzią na pytanie jak zmierzymy wartość danej cechy.

1. Teoretyzowanie na końcu procesu badawczego zmierza do wyciągnięcia określonych wniosków z przeprowadzonych badań i określenia ich naukowego kontekstu, oceny ich miejsca w istniejących zasobach wiedzy. Potwierdzamy lub odrzucamy hipotezy badawcze i próbujemy określić, co właściwie wynika z naszych badań, staramy się dokonać jakiejś generalizacji.

Techniki badań empirycznych:

1. Próbka reprezentacyjna

W badaniach społecznych istotny jest dobór próbki reprezentacyjnej, to jest części osób przynależnych do danego zbioru, będących typową jego reprezentacją. Określa się ją w badaniu dużych zbiorowości społecznych. Właściwy jej dobór umożliwia wykonanie zadania badawczego w stosunkowo krótkim czasie i przy niewielkich nakładach finansowych; pozwala przeprowadzić badania próbne, sondaże, lustracje w sposób umożliwiający ich kontrolę i weryfikację przyjętych hipotez dotyczących wielkich zbiorowości, jak tez zjawisk i procesów występujących na wielkiej przestrzeni. Wyróżnia się dwa rodzaje doboru próbki reprezentacyjnej⁴:

• celowy polega na tym, że badacz wykorzystując posiadaną wiedzę rozpoznawanej zbiorowości, stara się domniemywać, jakie są typowe składniki tej zbiorowości i na ich podstawie tworzy na użytek badań jej swoisty model. Następnie dobiera próbkę, która odpowiada cecha tego modelu.

• losowy polega na tym, że każdy członek badanej grupy społecznej czy danej zbiorowości ma równą szansę znalezienia się w próbce. W wyborze tym można stosować zasady: loterii, imiennej listy, tabeli licz przypadkowych.

Stosowanie próbki reprezentacyjnej w badaniach politologicznych jest pożądanym zabiegiem. Upraszcza on bowiem wiele złożonych kwestii, ponadto pozwala też odkrywać nowe zależności i prawidłowości zachodzące w różnych przejawach życia społeczno politycznego.

1. Obserwacja

Polega na gromadzeniu danych droga spostrzeżeń, a więc w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Charakteryzują ją następujące cechy⁵:

• aktywność (selektywność), obserwator dokonuje selekcji spostrzeżeń, poszukuje interesujących go cech,

• celowość, obserwator skupia się tylko na cechach elementarnych, interesujących go z punktu widzenia potrzeb poznania zjawiska,

• planowość, obserwator postrzega zjawisko, proces według planu odpowiadającego celowi. Planowość pozwala skoncentrować się na tym, co najważniejsze i najbardziej istotne w zamierzonym rozpoznawaniu,

• premedytacja (wnikliwość), obserwator postrzega zjawiska i procesy w cele rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania, sformułowanego dokładnie i szczegółowo,

• systematyczność, obserwacja nie może być postrzeganiem przypadkowym, dokonującym się jednorazowo, ale powinna być prowadzona według określonego systemu pozwalającego postrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

Ze względu na sposoby dokonywania obserwacji wyróżniamy⁶:

1. obserwację bezpośrednią i pośrednią,

2. obserwację kontrolowaną i niekontrolowaną,

3. obserwację jawną i ukrytą.

Ze względu na czas trwania obserwacji wyróżniamy:

1. ciągłą,

2. próbek czasowych (przebiegająca w ciągu wybranych, krótkich odcinków czasu),

Ze względu na treść obserwacji wyróżniamy:

1. całościową, celem jest uzyskanie obrazu badanego obszaru rzeczywistości społeczno politycznej,

2. częściową, sprowadza się do postrzegania wybranego odcinka tej rzeczywistości.

Ze względu na zakres treściowy obserwacji (liczbę obserwowanych przedmiotów) wyróżniamy:

1. jednostkową (indywidualną),

2. kompleksową (grupową).

1. Wywiad

Jest rozmową badacza z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji (lub specjalnego kwestionariusza). Badający stara się oddziaływać na badanego przez stawianie pytań i skłonić go do udzielania wypowiedzi na temat będący przedmiotem badań.

Typy wywiadów ze względu na formę wypowiadania się badanych i sposoby przeprowadzania wywiadu, liczbę uczestników⁷:

1. ustne i pisemne,

2. skategoryzowane i nieskategoryzowane,

3. indywidualne i zbiorowe oraz panelowe.

Przygotowanie do przeprowadzenia badań i metodyczne odbycie wywiadu wymaga:

1. znajomości całej koncepcji badań oraz roli, jaką mają spełnić informacje pozyskane w czasie wywiadów,

2. dokładnej znajomości kwestii, które są przedmiotem pytań zawartych w kwestionariuszu oraz jego formalnej konstrukcji i sposobu wyplenienia,

3. uświadomienia i zaplanowania kwestii, które mogą wymagać konfrontacji w czasie, przeprowadzenia wywiadów z zaobserwowanymi zjawiskami,

4. zdobycia konkretnych, szczegółowych informacji o środowisku, w którym przewiduje się przeprowadzenie badania.

Prawidłowe przeprowadzenie wywiadu zależy od wielu różnych czynników, np. od poziomu przygotowania wywiadu, od umiejętności komunikacyjnych badającego (formułowania pytań), od atmosfery wywiadu, miejsca, nastroju respondentów itp.

1. Ankieta

Typ wywiadu pisanego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz (ankieta), wypełnia respondent, a nie badający. Ankietę stosuje się w celu przebadania w możliwie krótkim czasie dużych liczebnie zbiorowości. Rola badającego ogranicza się do przygotowania odpowiedniej ankiety, wyboru zbiorowości, która zamierza się poddać badaniom, rozprowadzenia ankiet, wskazania sposobu ich zwrotu oraz pozyskania wypełnionych ankiet.

Ze względu na sposób rozprowadzania ankiet wyróżnia się ankiety⁸:

1. pocztowe,

2. prasowe,

3. handlowe (towarowe),

4. radiowe i telewizyjne,

5. środowiskowe (rozdane),

6. audytoryjne,

Wszystkie rodzaje ankiet można podzielić na :

1. imienne (jawne),

2. bezimienne (anonimowe).

1. Eksperyment

Stanowi w potocznym znaczeniu kwintesencję nauki. Są one z reguły utożsamiane z naukami przyrodniczymi, jednak przy pewnych zastrzeżeniach możemy je zastosować w naukach humanistycznych. Można je podzielić na dwie grupy⁹: etyczne i metodologiczne. Eksperyment jest uważany za jedną z najskuteczniejszych metod badawczych, ponieważ umożliwia poznanie przyczyn zjawiska. Eksperymenty przeprowadzane w naukach społecznych możemy podzielić na trzy grupy¹⁰:

1. eksperymenty w terenie (polowy) i eksperymenty laboratoryjne,

2. retrospektywne i projekcyjne,

3. jednoczesne i sukcesywne.

1. Metoda socjometryczna

Nie jest często stosowana przez politologów chociaż potencjalne korzyści poznawcze są trudne do przecenienia. Główny problem polega na niemożności poddania testom socjometrycznym interesującej nas grupy osób i uzyskaniu szczerych odpowiedzi – testy nie mogą być anonimowe, zaś możliwości pozyskania interesujących nas odpowiedzi są bardzo małe. Metodę można zastosować, kiedy członkowie grupy znają się wzajemnie, badania musza ograniczać się do grup małych. Socjometria bada pewne określone stosunki społeczne w grupie ich strukturę, natężenie. Słabością socjometrii na gruncie politologii jest fakt, iż większości procesów politycznych nie można postrzegać w kategoriach emocjonalnych.

1. Badania panelowe

W politologii badania panelowe są rodzajem analizy trendu. Jest to uwarunkowane wymogami procesu dydaktycznego, ponieważ autor podziela większość zastrzeżeń zgłaszanych przez przeciwników takiego rozwiązania. Istota badania panelowego polega na co najmniej dwukrotnym poddaniu określonej grupy osób pomiarom tej samej cechy (występowanie natężenia). Sam pomiar może być realizowany w różny sposób: wywiad, badania ankietowe, obserwacja. Celem badań panelowych jest analiza określonych zmian zachodzących w czasie np. preferencje wyborcze, postawy polityczne itp.

Bibliografia:

Prace i pozycje zwarte:

1. Apanowicz J. : Metodologia nauk, Wyd. Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2003.

2. Chodubski A. : Wstęp do badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.

3. Łuszczyński A. J. : Podstawy metodologiczne badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2005.

---

1. A. Łuszczyński: Podstawy metodologiczne badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2005, s. 50.↩

2. A. Łuszczyński: op. cit., s.51 – 59.↩

3. Idem.↩

4. A. Łuszczyński: op. cit., s. 61.↩

5. A. J. Chodubski: Wstęp do badań politologicznych, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 137 -139.↩

6. Idem.↩

7. A. J. Chodubski: op. cit., s.139 – 143.↩

8. A. J. Chodubski: op. cit., s. 143 – 144.↩

9. A. Łusczyński: op. cit., s. 63↩

10. Idem.↩