12.10.2013r.

#1

Egzamin -> test mieszany (pytania zamknięte i otwarte), oparty na materiale z wykładów oraz na ustawach. Koniecznie należy uczyć się ustaw! Ponadto, przydatna literatura:

• Wójtowicz, „Zarys finansów prawa finansowego”, wyd. 6 (xero rozdziału I, VIII i XI)

• „Kompendium z finansów publicznych”, red. P. Smoleń, 2012 (mogą występować różnice w przepisach o państwowym długu publicznym; KUPIĆ/WYPOŻYCZYĆ!)

• Ordynacja podatkowa, Konstytucja (należy NOSIĆ na każde zajęcia; jest to podstawa do egzaminu)

Wykład 1. Pojęcie finansów publicznych i prawa finansowego.

Finanse – zjawisko życia publicznego związane z ekonomią i prawem; w tych dziedzinach bada się różne aspekty:

• w ekonomii – finanse postrzegane są przez pryzmat wartości pieniądza

• w prawie – przez pryzmat norm prawnych, przepisów

W ekonomii finanse definiuje się jako ruch pieniądza; proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez różne podmioty. Jest to zjawisko dwustronne, ponieważ jeden podmiot gromadzi, a drugi wydatkuje. Mogą to być również środki publiczne lub majątek.

Finanse prywatne – dot. podmiotów prywatnych i są regulowane poprzez normy prawa prywatnego lub prawa prywatnego bankowego

Finanse publiczne – [egz.] proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego (np. państwo, jednostka samorządu terytorialnego, Unia Europejska; mają one osobowość prawną, stanowią prawo i stosują prawo) w celu realizacji zdań publicznych (np. służba zdrowia, edukacja, bezpieczeństwo wewnętrzne/zewnętrzne, infrastruktura, ochrona środowiska, opieka społeczna).

Tak rozumiane finanse publ. można charakteryzować w czworaki sposób:

1. Fin. publ. to procesy (operacje) prawne i ekonomiczne gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego (p.p.p.), w celu realizacji zadań publicznych. Definicja ta oddaje istotę dwustronnego charakteru finansów – jeden podmiot (uprawniony) gromadzi środki pieniężne, a drugi (zobowiązany) dokonuje wydatków.

2. Fin. publ. to też nazwa stosunków prawno-ekonomicznych, w których przynajmniej jeden z uczestników (czyli p.p.p.) jest wyposażony we władztwo i aparat przymusu. Stosunki finansowe mają zatem charakter prawo-administracyjny. Stosunki te charakteryzuje nierówno rzędność stron.

• schemat stosunku prawno-administracyjnego (i prawno-ekonomicznego); najważniejszy jest pieniądz

1. Fin. publ. to tez określenie zasobów pieniężnych i majątkowych, będących w posiadaniu p.p.p. – ujęcie dynamiczne

2. Fin. publ. to też nazwa gałęzi prawa publicznego. Fin. publ. = prawo fin. publ. = prawo finansowe, czyli zespół norm prawnych, których przedmiotem są publiczne zasoby pieniężne i operacje dokonywane tymi zasobami

Działalność finansowa – polega na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych przez różne podmioty, w celu osiągnięcia zysku. Tak rozumiana działalność finansowa jest działalnością gospodarczą.

P.p.p. mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale zysk musi być przekierowany na realizację zadań publicznych . Słowo „działalność” nie występuje w ustawie o fin. publ.

Gospodarka finansowa – poj. szersze niż działalność, gdyż obejmuje nie tylko sam proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych ale także całokształt czynności prawnych i organizacyjnych (tzn. stanowienie i stosowanie prawa; czyli pojęcie to dot. tylko p.p.p.), które służą temu procesowi.

Fiskalizm i polityka finansowa – doczytać z „Kompendium…”

Tabela. Porównanie cech finansów publicznych i prywatnych.

Finanse publiczne	Finanse prywatne
są treścią stosunków finansowych lub prawno-finansowych, czyli nierówno rzędnych.	są treścią stosunków cywilno-prawnych, czyli równorzędnych. Żaden z uczestników nie ma władztwa.
są gromadzone przez podmioty prawa publicznego w celu realizacji zadań publ. (interesu publ.).	są zorientowane na zysk (na zaspokajanie własnych potrzeb).
wyrażają się w pieniądzu, których wyłącznym emitentem (gestorem) jest państwo. Państwo decyduje o nominale, formie pieniądza, wyglądzie.	wyrażają się także w pieniądzu, ale nie ma pieniędzy prywatnych. My dysponujemy pieniędzmi państwowymi. Mamy wpływ na wartość nabywczą pieniądza.
ze względu na ich znaczenie dla gospodarki finansowej p.p.p., objęte są ścisłą reglamentacją (uzasadnieniem w prawie) prawną. Dot. to zarówno dochodów (np. poboru podatków) jak i wydatków (np. budowa dróg).	są regulowane przez normy prawa prywatnego (swoboda umów).
mają bardzo szeroki zakres (np. deficyt budżetu na 2014 – 47 mld). Finanse publ. mają charakter abstrakcyjny ze względu na te wielkości, tzn. nie można ich poddać obserwacji bezpośredniej.	są miniaturą finansów publicznych. Nie wpływają na kształt gospodarki narodowej, a wręcz przeciwnie – mogą być od niej uzależnione.
mogą być zcentralizowane (kraje socjalistyczne) lub zdecentralizowane (państwa demokratyczne).	są zdecentralizowane.
co do zasady są jawne. Wyjątki wprowadza ustawa.	są objęte tajemnicą, ale może być ona przełamana.

Fin. publ. i fin. prv. mają charakter dyskrecjonalny, czyli uznaniowy. Ich wielkość zależy od potrzeb p.p.p. i podmiotów prywatnych. Potrzeby te stale rosną.

Funkcje finansów publicznych:

1. Fiskalna (alimentacyjna) - jest to najstarsza i podstawowa funkcja fin. publ. Polega na gromadzeniu zasobów pieniężnych przez państwo i inne podmioty prawa publicznego. Realizacja tej funkcji pozwala tym podmiotom realizować ich obowiązki, zadania publ., społeczne itd.

2. Pozafiskalne –

• redystrybucyjna (rozdzielcza) – jest bezpośrednim następstwem funkcji fiskalnej. Polega na redystrybuowaniu (rozdzielaniu) zgromadzonych środków pieniężnych przez p.p.p. na realizację zadań wskazanych w przepisach prawa.

Redystrybucja odbywa się za pomocą takich narzędzi, jak np.: zasiłki, dotacje, subwencje, stypendia, granty, wynagrodzenia, emerytury, renty itp.

• stymulacyjna – to świadome i celowe oddziaływanie przez p.p.p. na obywateli przy użyciu tzw. bodźców prawno-finansowych, czyli norm prawnych.

Rozróżniamy 2 rodzaje stymulacji:

• pozytywna – np. państwo za pomocą różnych bodźców finansowych zachęca nas obywateli do takiego działania, które jest korzystne z punktu widzenia budżetu

Przykłady: gwarantowane przez państwo kredyty, np. studenckie, dla rolników, nowych przedsiębiorców, dotacje, ulgi w składkach ZUS, ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe, „becikowe”, premie dla służby celnej

• negatywna – np. państwo, za pomocą różnych dolegliwości, bodźców negatywnych, zmusza obywateli do zaniechania działań niekorzystnych dla budżetu

Przykłady: wzrost akcyzy na papierosy, alkohol, karne odsetki od niepłacenia…, mandaty

• informacyjno-kontrolna – ma charakter uboczny i oddolny. W gospodarce wolnorynkowej pełni ona rolę sygnalizacyjną o przebiegu procesów gosp., o rozwoju gospodarczym

Źródła prawa finansowego: [egz.]

Z uwagi na multicentryczny charakter źródeł prawa, związany z przynależnością Polski do UE, rozróżniamy 2 porządki prawa finansowego:

1. Prawo europejskie

• prawo pierwotne (traktaty) – Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE) – zawiera przepisy dotyczące rozliczeń finansowych Polski z budżetem UE

• prawo wtórne (dyrektywy i rozporządzenia Rady dot. np. prawa podatkowego, celnego, bankowego)

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE; dawniej ETS)

1. Prawo krajowe

• akty powszechnie obowiązujące – Konstytucja, art. 84, 167, 168, 169, rozdz. X

• ratyfikowane umowy międzynarodowe dot. np. prawa celnego (Wspólnotowy Kodeks Celny) i podatkowego

• ustawy – Ust. o finansach publicznych, Ust. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.), Ust. o RIO, ustawy budżetowe, ordynacja podatkowa, ustawy podatkowe

• akty prawa miejscowego – uchwały budżetowe i podatkowe j.s.t.

Wykład 2. Zagadnienia ogólne – Ustawa o finansach publicznych (art. 1-9).

• Ustawa o finansach publicznych z dn. 27.08.2009 r., Dz.U. 2009 nr 157, poz. 1240 ze zmianami - KUPIĆ!!!

Zakres przedmiotowy ustawy (art. 1) obejmuje:

1. Zasady funkcjonowania jednostek sektora fin. publ. w zakresie gospodarki finansowej.

2. Zakres i zasady działania oraz organizację:

• jednostek budżetowych

• samorządowych zakładów budżet.

• agencji wykonawczych

• instytucji gospodarki budżetowej

• państwowych funduszy celowych

1. Zasady zarządzania państwowym długiem publicznym (PDP) oraz procedury ostrożnościowej i sanacyjnej.

2. Zasady i tryb opracowywania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa.

3. Zasady i tryb zarządzania „budżetu zadaniowego”.

4. Procedura budżetu państwa.

5. Zasady i tryb opracowywania wieloletnich planów finansowych j.s.t. oraz procedura budżetowa tych jednostek.

6. Zasady gospodarowania środkami europejskimi.

7. Audyt i kontrola zarządcza w jednostkach sektora fin. publ.

Zakres podmiotowy ustawy (art. 4):

Zgodnie z jego treścią adresatami ustawy są:

• jednostki sektora finansów publ. (art. 9)

• inne podmioty w zakresie w jakim wykorzystują one środki publiczne lub dysponują nimi, np. firmy prywatne, które na podstawie Ust. o zamówieniach publicznych, dysponują środkami publicznymi

Przepisy dot. j.s.t. stosuje się odpowiednio do związków gmin i powiatów.

Adresatem Ust. o fin. publ. nie są obywatele (osoby fizyczne).

Art. 2. zawiera słowniczek, objaśnienia. Na jego podstawie:

• pkt 1. Minister finansów jest właściwy do:

1. spraw budżetu (opracowuje projekt budżetowy, wykonuje budżet, kontroluje jego wykonanie przez innych dysponentów)

2. spraw finansów publicznych (właściwe gromadzenie środków pieniężnych, właściwe wydatkowanie)

3. spraw instytucji finansowych (NBP, ZUS, OFE, OFI, Giełda Papierów Wartościowych, Warszawska Giełda Towarowa)

4. ponadto - nadzór nad państwowym długiem publicznym (art. 74)

• pkt 2. Na gruncie tej ustawy przez „zarząd” [egz.] należy rozumieć też wójta, burmistrza i prezydenta miasta.

Art. 3. Definicja finansów publicznych.

Do 2009 r. nie było legalnej definicji finansów publicznych. Definicja ustawowa bazuje na def. doktrynalnych. Zgodnie z ustawą, fin. publ. obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywanie.

Definicja ta ma charakter otwarty i obejmuje przykładowo podane elementy funkcji fiskalnej, np. gromadzenie dochodów i przychodów publ. oraz funkcji redystrybucyjnej, np. wydatkowanie środków publ. Ustawodawca w definicji nie wskazał ani ego, które podmioty dokonują operacji finansowych, ani w jakim celu.

Uznać zatem należy, że chodzi o p.p.p. i oczywiście zdania publiczne.

Definicja finansów publ. znajduje się także w art. 216 Konstytucji RP.

Art. 5. Środki publiczne.

Pojęcie środków publ. nie jest zdefiniowane w ustawie. Poznajemy je za pomocą katalogów obejmujących „wpływy (+) i wypływy (-)” przechodzące przez budżety państwa, j.s.t., ZUSu i innych jednostek sektora finansów publ. Wprawdzie nie ma legalnej def. środków publ., ale możemy je scharakteryzować na podstawie ich wspólnych cech.

Def.: Co do zasady, za środku publiczne uznawane są środki finansowe (pieniężne), którymi dysponują podmioty zaliczane do sektora fin. publ.

Tabela. Środki publiczne (art. 5 i 6)

(+)	(-)
dochody publiczne np. 5 ust. 2 UFP Dochody są podstawową kategorią środków publ. ale niestety nie jednolitą. Maja one charakter bezzwrotny, pobierane są w sposób władczy na podstawie Konstytucji RP, ustaw szczegółowych oraz uchwał j.s.t. Zgodnie z ustawą dochody dzielimy na: daniny publiczne (podatki, składki ZUS/NFZ, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i 1-osobowych spółek Skarbu Państwa, np. PGNiG S.A., PKO Bp S.A., PZU S.A., Lasy Państwowe, Azoty) inne dochody (cła, spadki, darowizny, zapisy, dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw o ile nie są one przychodem)	wydatki publiczne
przychody budżetowe Zgodnie z UFP należy wyodrębnić 2 grupy przychodów: zwrotne (budżetowe) przychody jednostek sektora finansów publ. pochodzące z prowadzonej przez Ne działalności (bezzwrotne) Z punktu widzenia budżetu państwa i budżetów j.s.t. większe znaczenie mają przychody zwrotne. Umożliwiają one bowiem pokrywanie deficytu budżetowego, ale niestety jednocześnie powiększają państwowy dług publiczny. Przychody są formą zadłużania się państwa i j.s.t., dlatego tez katalog źródeł jest stosunkowo niewielki, ale od 2009 r. ma charakter otwarty. Zgodnie z ustawą, źródłami przychodów budżetowych są: sprzedaż (emisja) papierów wartościowych (zwrotny) prywatyzacja majątku Skarbu Państwa i j.s.t. (bezzwrotna; prywatyzacja ideowo to dochód, ale ze względu na bezpieczeństwo finansowe jest umieszczana w katalogu przychodów; pieniądze z prywatyzacji idą na pokrycie deficytu, do ZUSu lub de celów ustaw szczegółowych) spłaty pożyczek i kredytów udzielanych ze środków publicznych (zwrotny) zaciągnięte pożyczki i kredyty – krajowe i zagraniczne (zwrotny)	rozchody publiczne
środki pochodzące z budżetu UE i EFTA (Europejskie Porozumienie w Wolnym Handlu) oraz inne środki zagraniczne niepodlegające zwrotowi Ponadto: darowizny	wydatki (celowe/konkretne)